döviz piyasası

DÖVİZ PİYASASI
DOÇ. DR. DİLEK SEYMEN
ASLI SEDA BİLMAN
Döviz Nedir?
En genel ifadesiyle, yabancı ülke paralarına veya para yerine
geçen her türlü ödeme araçlarına döviz (foreign exchange)
denir.
Yabancı ulusal paralar nakit biçiminde olabileceği gibi banka
havaleleri, ödeme emirleri, döviz poliçeleri, mevduat
sertifikaları veya seyahat çekleri vs. biçiminde de olabilirler.
Bunların likiditesi de oldukça yüksektir. Özetle döviz
piyasalarında, bu iki tip ödeme aracı arasında bir ayırım
yapılır:
nakde
Doğrudan
nakit
şeklinde
olanlara
efektif;
dönüştürülebilen araçlar biçiminde olanlara da döviz
denmektedir.
2
Döviz Piyasası (FOREX)
Döviz piyasaları, yabancı paraların
alınıp satıldığı ya da bir ulusal paranın
başka bir paraya dönüştürülmesine
olanak veren kurumsal yapılardır.
Bir başka deyişle, döviz arz ve talebinin
karşılaştığı piyasaya döviz piyasası
denir.
3
Döviz Piyasasının İşlevleri
Satınalma Gücü Arabulucusu
Kredi Kolaylıkları
Riskten Korunma
4
Döviz Piyasasının Diğer Piyasalardan
Farkları (Döviz Piyasasının Özellikleri)
1 Döviz piyasaları alıcı ve satıcıların doğrudan
karşılaştıkları piyasalar değildir.
2 Döviz piyasaları belirli bir borsa biçiminde
örgütlenmiş piyasalar değildir.
3 Döviz piyasasının yapımcılığını büyük bankalar
üstlenmişlerdir.
4 Döviz piyasasında müşterilerin ihtiyaçlarına göre
sözleşme yapılabilmektedir.
5 Döviz piyasaları evrensel nitelikteki piyasalardır.
6 Döviz piyasaları yeryüzünde hiç kapanmayan bir
piyasa durumundadır.
7 Döviz piyasaları tam rekabet piyasalarına oldukça
yakın piyasalardır.
5
Döviz Piyasalarının
İşlemcileri
1 Bankalar ve Banka Dışı İşlemciler
2 Dış Ticaret ve Dış Yatırım İşlemleri Yapan
Kişiler ve Firmalar
3 Spekülatörler ve Arbitrajcılar
4 Merkez Bankaları ve Hazine
5 Döviz Brokerleri
6 Gelirlerini Enflasyona Karşı Korumaya
Çalışan İşlemciler
6
Döviz piyasasının iki önemli ayağı
vardır:
►Đnterbank Piyasası/ Toptan Piyasa
Döviz pozisyonlarını denkleştirmek
için bankaların kendi aralarında yaptıkları
işlemlerden oluşur. Buna, bankalar arası
döviz piyasası veya döviz interbankı adı
verilir.
7
Bankaların döviz pozisyonları fazla veya
eksik pozisyon şeklinde olabilir. Eğer, bankanın
satın aldığı döviz miktarı satış tutarından fazla
ise döviz rezervlerinde bir artış olur. Bu
duruma bankanın ilgili yabancı para üzerinde
fazla(uzun) pozisyon alması denir.
Eğer, banka aynı para üzerinden satın
aldığından daha fazla döviz satışında
bulunmuş ise buna da eksik(kısa) pozisyon adı
verilir.
8
►Müşteriler Piyasası/Perakende Piyasa
Bankalar ve döviz ticareti yapan banka
dışı mali kurumlar ile müşteriler arasındaki
işlemlerden oluşur.
9
Döviz Piyasasında İşlem
Türleri
1 Anında Teslim İşlemleri (spot transactions)
Döviz piyasasının işlemlerin anında teslim-anında
ödeme esasına göre yapıldığı bölümüne günlük
döviz piyasası (spot exchange market) denir.
Alınıp satılan paraların ilke olarak anlaşmaya
varıldığı anda teslimi kaydıyla gerçekleştirilen
işlemlerdir.
10
2 Vadeli Đşlemler
Döviz piyasasının gelecekte teslim-gelecekte ödeme
esasının geçerli oluğu bölümüne vadeli döviz piyasası
(forward exchange market) denir.
Gelecekte bir tarihte belirli miktar ulusal para
karşılığında
belirli
miktar
yabancı
paranın
devredilmesini gerektiren işlemlerdir.
11
3 Swaplar (Değiş-Tokuş)
Bir dövizin belirli miktarının iki farklı teslim tarihi
(valor) ile aynı anda hem alınması, hem de
satılması olayıdır.
Başka bir deyişle, bir parayı günlük piyasada
satan ve vadeli piyasada yeniden satın alan
işlemdir.
12
Döviz Kuru
En genel ifadesiyle, yabancı paraların fiyatına döviz kuru
veya döviz fiyatı denir. Bir başka deyişle, döviz kuru, bir
ulusal para ile yabancı para arasındaki değişim oranıdır.
Bir ülke parasının diğer ülke parası cinsinden fiyatına iki
taraflı nominal döviz kuru (bileteral nominal exchange
rate) denir.
- iki taraflı günlük döviz kuru
- iki taraflı vadeli döviz kuru
Günlük kurlar ile vadeli kurlar farklıdır. Vadeli döviz kuru
günlük döviz kurundan büyük ise aradaki pozitif farka
vade primi (forward premium); vadeli döviz kuru günlük
döviz kurundan küçük ise aradaki negatif farka vade
iskontosu (forward discount) adı verilir.
13
Vade Primi/İskontosu Nasıl Hesaplanır?
F − e 360
f =
*
* 100
e
M
F: vadeli döviz kuru
e: günlük döviz kuru
M: vade süresi
14
Dolaysız Kotasyon ve Dolaylı
Kotasyon
♦ Döviz kurunun yabancı para birimi başına ulusal
para miktarı olarak tanımlanmasına dolaysız
kotasyon(direct quotation), enserten (incertain)
tanımlama veya Avrupa yöntemi(European terms)
denir.
2,11 TL/ $ : dolar başına 2,11 TL gibi.
♦ Döviz kurunun bir birim ulusal para karşılığı olan
yabancı para miktarı biçiminde ifade edilmesine
ise, dolaylı kotasyon(indirect quotation), serten
(certain)
tanımlama
veya
Amerikan
yöntemi(American terms) denir.
1/ 2,11 $/TL: TL başına 1/ 2,11 dolar gibi.
15
Dolaylı-Dolaysız/Serten-Enserten Kur (22.05.2014)
1 USD = 2,1110 TL
1 EURO = 2,8921 TL
1 TL = 0,4737 USD
Dolaysız/Düz Kur
1 TL = 0,3458 EURO
1 EURO = 1,3700 USD =>
2,8921/2.1110 Çapraz Kur
1 USD = 0,7299 EURO =>
2,1110/2,8921
Serten ve Enserten Kurlardaki Değişme
1 USD = 2,1110 TL
1 TL = 1 / 2,1110 USD
1 USD = 2,1500 TL
1 TL = 1 / 2,1500 USD
Enserten Kurda
[(2,1500-2,1110) / 2,1110 ].100 = (+) %1,85 USD değer kazandı
Serten Kurda
[(2,1110-2,1500) / 2,1500 ].100 = (-) %1,81 TL değer kaybetti
Kaynak: TCMB.
16
Alış Kuru, Satış Kuru ve Kur Marjı
Döviz kurları, döviz alış kuru(bid rate) ve döviz
satış kuru(ask rate) olarak ayrı ayrı belirlenir. Alış
kuru, satış kurundan daha düşük olur ve aradaki
fark işlem giderleriyle bankanın karını kapsar.
Alış ve satış fiyatları arasındaki farka ise, kur
marjı(spread) adı verilir. Kur marjının, piyasadaki
oranlarla karşılaştırılabilmesi için yıllık ve yüzde
olarak ifade edilmesi gerekir.
Ps, bankanın satış kuru
Pa, bankanın alış kuru, olmak üzere kur marjı:
Kur Marjı (yıllık yüzde) = [ ( Ps – Pa) / Ps ] * 100
17
Kur Marjını Etkileyen Faktörler
► işlem hacmi,
► döviz piyasasının istikrarlı olup olmadığı
► efektif kurlarda marj dövize göre daha
geniştir,
► bankaların kendi aralarındaki işlemlerde
uyguladıkları kur ile bireysel müşterilerine
uyguladıkları kurlar farklıdır,
► kurumların mali pozisyonları,
► döviz piyasalarının dağınıklığı.
18
Nominal ve Reel Kurlar
Piyasada kullanılan kur tanımı nominal döviz kurudur. Yani, yabancı
para biriminin ulusal para ile ifade edilen karşılığıdır(veya tersi).
Nominal kurların( nominal exchange rates) belirli bir zaman süresi
içindeki dış enflasyon oranı ile yurt içi enflasyon oranına göre
düzeltilmesinden elde edilen kura reel kur adı verilir.
R, reel kur
e, nominal kur
P*, dış enflasyon oranı
P, yurt içi enflasyon oranı, olmak üzere reel kur şöyle hesaplanır:
eP
R=
P
*
Bu eşitlik, ulusal para birimi
cinsinden nispi fiyatı temsil
etmektedir.
19
Reel Döviz Kurları
Gerçek
hayatta
çok
sayıda
mal
olduğundan reel döviz kuru, tek bir mal
itibariyle değil, belirli mallardan oluşan bir
sepet itibariyle hesaplanır:
R=
YurtdışıFiyatEndeksi
* No min alDövizKuruEndeksi
YurtiçiFiyatEndeksi
Reel döviz kurunun yükselmesine reel değer kaybı (real
depreciation), reel döviz kurunun düşmesine ise reel değer
kazancı (real appreciation) denir.
Reel
döviz
kuru
bir
(competitiveness) yansıtır.
ülkenin
rekabet
gücünü
20
Reel Döviz Kurunun Hesaplanması
1
2
3
4
5
6
Dönem
e
ytl/$
Nominal
Döviz
Türkiye Üretici
ABD Üretici
Reel Döviz Kuru
Kuru
Endeksi
Fiyat Endeksi
Fiyat Endeksi
Endeksi, (3)x(5/4)
1
1,35
100
100
100
100
2
1,45
107
120
110
98
3
1,60
118
125
110
103
4
1,50
111
130
116
99
5
1,44
106
135
118
92
21
Reel Döviz Kurları
Reel değer kaybının-kazancının ne zaman ortaya çıkacağı
reel döviz kurundaki değişme itibariyle yazılarak
belirlenebilir:
∆R ∆P
∆e
∆P
= * +
−
R
P
e
P
*
22
Efektif Döviz Kuru
Ülkenin dış ticaret hacminde önemli bir paya sahip olan
ülkelerin iki taraflı nominal döviz kurlarından-iki taraflı
reel döviz kurlarından oluşan bir döviz kuru sepeti
tanımlanır ve bu sepetin dış ticaretteki payla
ağırlıklandırılan ortalama fiyatı hesaplanır.
Ulusal paranın dış değerinde zaman içinde meydana
gelen nominal veya reel ortalama değişimi yansıtan bu
tür döviz kuruna nominal efektif döviz kuru (nominal
effective exchange rate)-reel efektif döviz kuru (real
effective exchange rate) denir.
23
Nominal Efektif
∑
Döviz Kuru =
Tüm
Ülkeler

 Cari Yıl Nominal Döviz Kuru
*
Cari
Yılda
Toplam
Ticarettek
i
Pay

 Temel Yıl Nominal Döviz Kuru


Endeksi
Nominal Efektif
∑ [Nominal Döviz Kuru Endeksi * Cari Yılda Toplam Ticaretteki Pay]
Döviz Kuru =
Tüm
Ülkeler
Endeksi
Reel Efektif
∑
Döviz Kuru =
Tüm
Ülkeler
 Cari Yıl Reel Döviz Kuru

*
Cari
Yılda
Toplam
Ticarettek
i
Pay
 Temel Yıl Reel Döviz Kuru

Endeksi
Reel Efektif
Döviz Kuru =
∑ [Reel Döviz Kuru Endeksi * Cari Yılda Toplam Ticarettek i Pay ]
Tüm
Ülkeler
Endeksi
24
Efektif Reel Döviz Kurunun Hesaplanması
25
(98x
98x0,40)
40) + (93x
93x0,60)
60) = 39,
39,2 + 55
55,,8 = 95
(103
103x
x0,40)
40) + (100
100x
x0,60)
60) = 41,
41,2 + 60 = 101
101,,2
(99x
99x0,40)
40) + (102
102x
x0,60)
60) = 39,
39,6 + 61,
61,2 = 100
100,,8
26
Önemli Not !
TCMB, reel kuru yurtiçi fiyat düzeyinin
yurtdışı fiyat düzeyine oranı biçiminde
(R=P/eP*) tanımlamaktadır.
Bu nedenle merkez bankasınca açıklanan
reel döviz kuru endeksindeki artış, reel
değer kaybını değil; reel değer kazancını
ifade eder.
27
Döviz Piyasasında Arbitraj
Arbitraj, genel olarak, döviz, menkul değer, ticari mal veya üretim faktörü gibi
bir ekonomik varlığın aynı andaki fiyat farklılıklarından kar sağlamak üzere
eşanlı olarak alınıp satılması veya satılıp alınması biçimindeki işlemlerdir.
Dövizin aynı anda değişik piyasalardaki kur farklılıklarından kazanç elde
edilmesidir.
Parayı ucuz olduğu piyasadan alıp pahalı olduğu piyasada satarak kar elde
edilebilir. Buna yer arbitrajı (coğrafi arbitraj-iki noktalı arbitraj) denir.
İki döviz kurunun içerdiği kur, yani çapraz döviz kurları üzerinden yapılan
arbitraja ise üçlü arbitraj (üç noktalı arbitraj) adı verilir.
Kur marjlarının olduğu, yani alış ve satış marjlarının sıfırdan farklı olduğu bir
ortamdaki arbitraja ise alış ve satış marjları ile arbitraj denir.
28
Döviz Piyasasında Spekülasyon
Döviz kurundaki olası bir olumsuz değişmenin
yol açtığı kayba döviz kuru riski; döviz kuru
riskinin, döviz kurunda beklenen bir değişmeden
kar elde etmek amacıyla, üstlenilmesine
spekülasyon denir.
Spekülasyon işlemi yapanlara spekülatör, döviz
kurunun
yükselmesini
bekleyen
iyimser
spekülatörlere
boğalar
(bulls);
düşmesini
bekleyen kötümser spekülatörlere ise ayılar
(bears) denir.
29
İstikrar Sağlayıcı/Bozucu Spekülasyon
Döviz kuru düştüğünde döviz satın alınmasına
veya döviz kuru yükseldiğinde döviz satılmasına
istikrar sağlayıcı spekülasyon (stabilizing
speculation) denir.
Döviz kuru düştüğünde döviz kurunun daha da
düşeceği beklentisiyle döviz satılmasına veya
kur yüksek iken döviz kurunun daha da
yükseleceği beklentisiyle döviz satın alınmasına
ise istikrar bozucu spekülasyon (destabilizing
speculation) adı verilir.
30
Döviz Spekülasyonu ve Döviz Arbitrajı
Arasındaki Fark
Spekülatörler, tüm kazançlarını döviz
kurlarında bekledikleri değişmelerden elde
etmeye çalışırken; arbitrajcılar, dövizin aynı
anda
değişik
piyasalardaki
kur
farklılıklarından
kazanç
elde
etmeye
çalışırlar.
Spekülasyonda kur riski üstlenilirken;
arbitrajcının risk üstlenmesi konusu değildir.
31
Referanslar
Seyidoğlu, Halil, Uluslararası Finans, Güzem
Can Yayınları No:19, 4. Baskı, İstanbul, 2003.
Seyidoğlu, Halil, Uluslararası İktisat: Teori
Politika ve Uygulama, Güzem Can Yayınları No:
20, 15.Baskı, İstanbul, 2003.
Ünsal, Erdal, Uluslarararası
Yayınevi, Ankara, 2005.
Veri
Kaynağı
Kaynağı::
[22.
22.05.
05.2014
2014]].
TCMB,
İktisat,
İmaj
www.
www.tcmb
tcmb..gov.
gov.tr,
32