FTR 331 Ergonomi Aydınlatma

advertisement
FTR 331 Ergonomi
Bilgiye Dayalı İş Yeri Düzenleme
emin ulaş erdem
GİRİŞ
• Bilişsel ergonomi, geçtiğimiz asırda yaşanan bilgisayar
devrimiyle hayat bulan Ergonomi disiplini içerisinde
gelişen yeni bir teknolojidir.
• Bu teknoloji başlıca insanların nasıl düşündüğü ve bilgiyi
nasıl işlediğiyle ilgili olduğu için genellikle bilişsel
ergonominin ana ürünü olarak görülmektedir.
• Geçtiğimiz yüzyıl Mühendislik Psikolojisi (Engineering
Psychology) olarak da adlandırılan Bilişsel Ergonomi,
insan-makine sistemleri çerçevesinde insan
davranışlarını inceler ve üretim ve güvenlikte artış
sağlamak amacıyla alet ve makine tasarımı üzerinde
çalışmalar yapmaktadır.
GİRİŞ
• İnsanların kullanması için yapılan pek çok aletin
gerektirdiği davranışlar, insanların güç, algı ya da
tepki zamanı gibi konularda kapasitelerinin ötesinde
davranımlarını gerektirir.
• Oysa bu alan iş çevresini insan becerisi ve
yeteneklerine göre düzenlemeyi amaçladığı için bu
alana "İnsan Faktörleri Psikolojisi" ya da günümüzde
ismiyle "Bilişsel Ergonomi“ uğraşmaktadır.
• Çalışma ve iş biçimleri özellikle bilişim
teknolojilerinin de etkisiyle radikal olarak
değişmeye başlamıştır. Endüstriyel devrimin bir
neticesi olarak ortaya çıkan iş verimliliği emekten
çok bilgi ye kayma gösteren işgören niteliği
nedeniyle klasik ergonomik yaklaşımlar yerini
zihinsel yetenekleri kas gücüne göre daha ön planda
bilişsel ergonomik yaklaşımlara bırakmıştır.
• Bilişsel Ergonomi, mental (zihinsel, yani beynin
yaptığı işle) süreçlerle ilişkilidir.
• Algılama, bellek, mantık yürütme, motor cevap, gibi
ögelerle insan ve sistemin diğer ögelerinin
etkileşimi açısından ilgilenir ki, bunların çoğunu
Yazılım Ergonomisi içeriğinde görmekteyiz.
BİLİŞSEL ERGONOMİ
• Bilişsel Ergonomi standartlarının oluşturulmasında bazı
kriterler bulunmaktadır.
• İnsan Bilgisayar Etkileşimi standartlarının kullanılması,
hedeflere ulaşabilmek için ilk aşamayı oluşturmaktadır.
• Bu konuda kullanılan bazı kriterler şunlardır:
• 1-Bildik görünüş ve his uyandıran bir tasarım sağlayın:
• Bildik görünüş ve his uyandıran bir tasarım sağlamak sureti ile
kullanıcıların bir yazılımdaki becerilerini diğer yazılıma transfer
etmesini sağlamış olursunuz.
• Eğitim maliyeti en aza indirgenmiş olur.
• 2-Tutarlılık sağlayın:
• Standardizasyon pek çok alanda meydana gelebilir.
• Örnekler uygulamanın çeşitli bileşenlerini içerir, birlikte kullanılacak
uygulamalar, işletim sistemi ve diğer kullanılan tüm yazılımlardır.
• Daha geniş bir alanda standartlar uygulanırsa daha fazla fayda
sağlanır.
BİLİŞSEL ERGONOMİ
• 4-İnsan faktörleri bulgularını kullanın:
• Standartlar insan faktörleri bulgularının ve kabul edilmiş
uygulamaların sonuçlarından yaralanarak geliştirilebilir.
• 5-İş akışını geliştirin:
• Standartlar pek çok karar tasarımını rutinleştirir.
• İş akışının geliştirilmesi suretiyle daha zor veya kritik kararlar
üzerinde tasarımcının daha rahat zaman ayırmasını sağlar.
• 6-Kullanılabilirliği değerlendirin:
• Ürünün kullanılabilirliğini ölçmek için bir temel standart
sağlayın.
• İnsan bilgisayar etkileşim standardını karşılayan ürün daha
kullanışlı iken diğerlerinin tamamı eşit düzeyde olabilir.
• 7-Gereksinimlere uyumlandırın:
• Satın alan (örneğin, pek çok Amerikan hükümetin
sözleşmeleri) veya kanun (örneğin, Avrupa’da) tarafından
yazılımın standartlara uygunluğu zorunlu olabilir.
BİLİŞSEL ERGONOMİDE YAZILIM TASARIMI
• Yazılımlar açısından insan niteliklerine olan duyarlılık daha
belirgin ve tasarımı da daha zordur.
• Özellikle paket programların ortaya çıkmasıyla beraber
kullanıcı arayüzleri bilgi işgörenlerinin iş verimliliğini
etkileyen en önemli faktörler arasında yer almıştır.
• Burada algılama, renk, bilginin görsel olarak
sembolizasyonu, grafik tablolama, biçim gibi hususlar
kullanıcı açısından anlaşılmada önem arz etmektedir.
• Geleceğin yaşam ve iş dünyasında bilgi isgöreninin verimlilik
sorunu artan bir şekilde yöneticileri meşgul edecektir.
• Bilişsel Ergonomi yönetim sisteminin ve felsefesinin
bütünselliği içinde Toplam Kalite Yönetimi, İnsan Kaynakları
Yönetimi, Toplam Bilgi Yönetimi, Beyin Sermayesi ve Toplam
Ergonomik Yaklaşımla beraber birlikte ele alınabilecek
önemli bir araştırma alanı olmuştur.
BİLİŞSEL ERGONOMİDE YAZILIM TASARIMI
• İnsan Bilgisayar Etkileşimi konusunda standartların
geliştirilmesi genellikle aşağıda belirtilmiş olan sekiz aşamayı
kapsamaktadır:
• Projenin hedeflerinin belirlenmesi
• Beklentilerin yönetimi
• Kullanılacak standartların seçimi
• Standartların projeye uyarlanması
• Uygunluk yaklaşımının belirlenmesi
• Arayüz tasarımında uyumlandırılmış standartların
uygulanması
• Arayüz dizaynının uygunluğunun değerlendirilmesi
• Kullanılabilirlik testinin gerçekleştirilmesi
BİLİŞSEL ERGONOMİDE ARAYÜZ TASARIMI
• Kullanıcı arayüz geliştirilmesinde hedef, arayüzünü, engelli
kişiler de dâhil mümkün olan en geniş kullanıcı yelpazesinin
erişimine açık hâle getirmektir.
• Kullanıcı arayüzlerinin erişilebilirliği bakımından da önemli
olmasına rağmen, erişilebilirliği etraflı bir şekilde kapsamayı
hedeflememektedir.
• “Arayüz”, herhangi bir programlama bilgisine sahip olmayan
kullanıcıların da bilgisayar programlarını veya bilgisayar
programları ve komutları içeren makineleri
kullanabilmelerini mümkün kılmak için geliştirilen görsel,
işitsel veya dokunsal kumanda araçlarının tümünü ifade
eder.
• Arayüz tasarımı (user interface design) ise, kullanıcı ile
makine (bilgisayar) arasında bir iletişim ve etkileşim köprüsü
görevi gören kullanıcı arayüzlerinin tasarımı ile ilgili tasarım
disiplinidir.
BİLİŞSEL ERGONOMİDE ARAYÜZ TASARIMI
• “Kullanıcı Arayüz Tasarımı” disiplininin başlıca amaçları
ve amaca ulaşmak için öngördüğü yöntemlerden biri
Kullanıcı Odaklı Tasarım (User Centered Design) dır.
• Bu tasarım yöntemi, kullanıcı arayüzünün, kullanıcının
amaçları, alışkanlıkları ve kullanım deneyimi göz
önünde bulundurularak tasarlanmasını öngörmekte ve
hatta bir adım daha öteye giderek, söz konusu ürünün
daha üretim öncesinde bu kullanıcı özellikleri göz
önünde bulundurularak tasarlanmasını amaçlamaktadır.
• Etkileşim Tasarımı (Interaction Design) ise, insan ile
makine arasındaki etkileşimin hedeflerinin ve
yöntemlerinin tespitidir.
Estetiklik uygulamalarının kapsamı şunlardır:
• Kabullenebilirlik: Çalışmalar da göstermektedir ki, kullanıcı
arayüzü algılanması ve kullanılabilirliği ile kullanıcılar
arasında çok yüksek oranda ilişki tespit edilmiştir.
• Öğrenilebilirlik: Toh göstermiştir ki; estetik olarak güzel
çıktıların, öğrencilerin öğrenme konusundaki motivasyonu
üzerinde doğrudan bir etkisi vardır.
• Kavranılabilirlik: Tullis; telefon hatları sisteminde bir
anahtar gösterimin yeniden tasarlanmasıyla, kullanıcıların
görüntüleri yorumlamasındaki zamanın %40 azaldığını tespit
etmiştir. Tullis; kullanıcıların, hava yolları ya da kiralık görsel
bilgilerini elde etmesinde en kötü sistemden en iyisine
%128’lik bir fark tespit etmiştir.
• Üretkenlik: Keister ve Gallaway, bir dizi ekranın yeniden
tasarlanması sonrasında toplam işlem zamanı ve hata
oranlarında %25’lik bir azalma tespit etmişlerdir. Üretkenliği
bu sayede arttırmak mümkün olmuştur.
ESTETİKLİK ÖLÇÜTLERİ
• Kullanıcı arayüzü tasarımı
için gerekli kılavuz, ekran
tasarımları için meselenin
ana noktalarına spesifik ve
geniş bir liste sunar.
• Bunların gözden geçirimi ve
diğer alakalı işler için, grafik
gösterimlere aşağıda
verilmiş olan ondört estetik
ölçüt bulunmaktadır.
• Denge
• Eşitlik
• Simetri
• Ardışıklık
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Uyuşma,
Bütünlük
Orantı
Sadelik
Yoğunluk
Düzenlilik
Ekonomiklik
Homojenlik
Ritim
Düzen ve Karmaşıklık
DENGE
EŞİTLİK
SİMETRİ
ARDIŞIKLIK
UYUŞUM
BÜTÜNLÜK
ORANTI
SADELİK
YOĞUNLUK
DÜZENLİLİK
EKONOMİKLİK
HOMOJENLİK
RİTM
DÜZEN VE KARMAŞIKLIK
• Düzen ve karmaşıklığın ölçüsü yukarıda listelenmiş
olan kriterlerin tümünün yerine getirilme
derecesine bağlıdır.
• Bu kriterin bir ucunda düzen varken diğer ucunda
da karmaşıklık vardır.
• Bu ölçek maksimum karmaşıklık ile minimum
karmaşıklık (düzen) arasında derecelendirilmiş bir
yapıdadır ve karmaşıklık ölçeği olarak da
adlandırılabilir.
Download