PSK559_Week III
advertisement
Bellek Ne oluyor da “flashback” yaşantısında kişi zaman-mekankimlik bilgisini yitirip bambaşka bir mekan ve zamanda ve rolde yaşamaya başlıyor? İnsanlar o yaşantı içindeyken neden “bir şey hatırladıkları”nın bilincinde olmuyorlar? Bellek • Geçmişteki bir yaşantının; – Şimdiki duygularımızı, düşüncelerimizi, davranışlarımızı biçimlendirmesi – Gelecekteki duygularımızı, düşüncelerimizi, davranışlarımızı etkilemesi Beyin bir beklenti makinası… Bağlanmanın zihinsel modeli annenden/diğerlerinden/ terapistten/kendinden ne bekleyeceğini belirler. Bellek Bellek Örtük Bellek Örtük bellekte var olanlar; – Duygular – Algılar – Bedensel davranışlar • Henüz incelenmemiş – Bedensel/duyumsal bellek • Duygular – Korku – Öfke – Utanç – Tiksinme • Motor davranışlar – Araba kullanma – Yüzme • Bedensel – Kolda bir ağrı – Midede bir eziklik • Algılar – Ağacı görme – Ağaç sembolüyle birleştirme Bellek • Bir kedi tarafından ısırıldınız – Beden • Acı • Ağrı – Algı • Kedinin görüntüsü • Rengi • Sesi • Davranışı – Duygu • Korku • Öfke – Bedensel hareket • Kaçma • Koşma Bellek Örtük Bellek • Örtrük belleği en iyi açıklayan ilke “çağrışımsal” ilkedir. • Örtük bellekte aynı zamanda zihinsel modeller vardır. – Şemalar • Zihnin tekrarlayıcı yaşantılardan genellemeler yapma yolu –Kedi tarafından ısırılmanızı bunu tüm kedilere genelleyebilirsiniz. »Tüm kediler beni ısırır »Tüm ev hayvanları beni ısırır • Bu şema içinde örtük belleğin tüm özellikleri bulunur – Kedi korkusu – Kedi görünce kaçma eğilimi – Kedi kokusu, görüntüsü algısı – Koldaki acı duyumu Bellek • Beyin bölgesi – Amigdala • Travma çözülmemişse sizi yıllar sonra bile etkiler – Her kedi gördüğünüzde işleyişiniz bozulur. – Örtük bellek uyarılır ve o anda sanki olayı yeniden yaşıyormuş gibi tepkiler verebiliriz. – Birinin evine girdiğinizde kaçma tepkisi gösterebilirsiniz. Bellek • Amigdala Bellek Bağlantıları – Thalamus (hayatta kalmak, çok az bilgi ile çalışır) – Hipokampüs (anlamlandırmak, ayrıştırmak) – Amigdala thalamustan gelen bilgi ile adrenalin, noradrenalin salgılanmasını sağlar, bu hipokampüsü harekete geçirir. ….Önemli bir bilgi geliyor…. Daha sonra da hatırlamalısın… LTM, neurogenesis, plasticity… Bellek • Hipokampüs Bellek Bağlantıları – Açık bellek bilgileri burada depolanır. – Zarar görürse, yeni bilgi depolanamaz. Yaşlanma, hipoksi – Psikoterapi hastalarının yoğun stres altında olduğunu düşünürseniz, hipokampüsle ilgili işlevlerde bozulmalar olduğunu bekleyebilirsiniz. – Borderline - terk edilme - ölüm – Serotonin hipokampüsteki nörogenesi arttırır, hipokampüs hacmininin arttırır. Prozac ve Paxilin işe yarama sebebi bu olabilir. Bellek • Amigdala-Hipokampüs Etkileşimi – Amigdala sağa ve subkortikal doğru bir yol, hipkampüs sola ve kortekse doğru bir yol izler. – Amigdala herhangi bir uyaranda tetiktedir, hipokampüs tepkiyi düzenler. – Amigdala genelleme yapar, hipokampüs ayrıştırır. Bellek Örtük Bellek • “Priming” özelliğiyle – Sinir sisteminin belirli bir şekilde davranmaya hazır olmasıdır. – Sizi uyarır, nedenini bilmezsiniz ama kediyi hatırlatan bir şey gördüğünüzde kötü hissedersiniz. – Kedinin kokusunu aldığınız için böyle kötü hissettiğinizin farkında bile olmazsınız. – Çünkü bu “his” bilincin dışındadır. Bellek Örtük Bellek • Örtük belleğin içinde kaydedilen herşey doğuştan vardır. • Hatta doğum öncesinde oluşmaya başlar. • Bebeğin rahimdeki hayatının son 3 ayında (örtük) bellek oluşmaya başlar. • Amigdala • Örnek: Müzik dinletmek Bellek • • • • Örtük Bellek Örtük belleğin oluşması için açık belleğe ihtiyacı yoktur. Doğumdan önce kayıtları tutmaya başlar. Doğumdan sonraki ilk 18-24 ay içinde hep kayıt tutar. Yaşam boyunca, bir nedenle hipokampüs devreden çıkarsa amigdala çalışmaya devam eder ve örtük bellek sürekli kaydeder; bilgiler örtük bellekte kalır. – alkol ya da bazı ilaçlar alındığında – travma – yoğun öfke Hatırlayabildiğiniz en erken anınız.. Kaç yaşındaydınız? Bellek Örtük Bellek ve Flashback • Geriye çekilen bilgilerin “geçmişle” ilişkili olduğunu söyleyecek hipokampüs devrede olmayacağı için kişinin bu olayın “geçmişle” ilişkili olduğunu anlaması mümkün değildir. • Kişi bir şeyleri fark eder (sesler, kokular, hareketler,..) • Ama bu fark ettiklerinin geçmişle ilişkili olduğunun bilincinde değildir. • Hipokampüs ile amigdala arasında bir blokaj varsa da kişi bu durumu yaşayabilir. Bellek Açık Bellek • Örtük belleğe temellenerek yaşam öyküsünü oluşturur. • Yaşamın ilk dönemlerindeki önceliklerin deneyimleri örtük belleğe yerleşir. – Duyumlar – Duygular – Motor davranışlar – Genellemeler • Hipokampüs oluşmaya başladıkça örtük bellek yapısındaki farklı bağlantıları birbirleriyle zaman/mekanda birleştirmeye/bütünleştirmeye başlar. Bellek Açık Bellek • Semantik bellek: Doğum günü bilgisi – İçinde hiç “kendilik” bilgisi yok – Herkesin bilebileceği genel kavramlar • Episodik – Son doğum günüm • Otobiyografik – Son on yıldaki doğum günlerim • “Geçen doğum gününde ne yaptın?” – Zaman – Ben – Hatırladım (Bilinç) • Geri çekilenler – Otobiyografik bilgiler • Zaman hissi • Geçmişten geldiği bilgisi (episod) • Farkındalık/bilinç Bellek Masa O Masa… Açık Bellek • Semantik Bellek • Otobiyografik Bellek Doğum Günü O Doğum Günü.. Son 10 Yıldaki Doğum Günlerin… Bellek Açık Bellek Otobiyografik Bellek • Hipokampüsteki kayıtlardan, ancak örtük bellekten toplanan bilgilerin “bütünleştirilmesi”yle oluşur. • Amigdala’da kaydedilen bilgiler, normal koşullarda ikisi arasındaki bağlantıların çalışıyor olması nedeniyle hipokampüse aktarılır. • O durumda “geçmiş”ten birşeyleri hatırladığımızı biliriz. • Ama “çözülmemiş” travmalarda, bilgi sadece örtük bellekte (implicit memory) kaydedildiyse hipokampüsle hiç ilgisi olmaz. Travma ve Bellek • “Flashback”ler travma yaşantısının önemli özelliğidir. • Özellikle “çözülmemiş travmalar”da PTSD yaşanmaktadır. • Hipokampüsün bütünleştirici işlevini gerçekleştirmesi engellenmiş durumdadır. • Bireyin örtük bellek öğeleri açık bellekle birleştirilmeden kalır. • Herhangi bir uyarıcı nedeniyle geri çekildiğinde, bireyin farkında olmadığı bir şekilde onu etkiler. Travma ve Bellek • Uçak sesi, Patlama sesi • Daha öncesinde Vietnam deneyimleri olduğundan onun beyni farklı davranıyor. • Bill helikopterdeyken beyni aynı anda pek çok bağlantıyı birlikte yapmıştı. • Bunlar “örtük bellek”te kodlandı. – Helikopter sesi – Arkadaşın yaralanması, ölmesi – Kendinin yaralanması – Arkadaşının ölebileceği korkusu – Kendisinin ölebileceği korkusu Travma ve Bellek • Travma sırasında salınan kortizol ve adrenalin geçici olarak hipokampüsün bütünleştirici işlevlerini kapatır. • Bu mekanizma, örtük belleğinin otobiyografik ya da episodik düzeye geçmesini engeller. • Anılar dışsal bir uyarıcı ile geri çağrıldığında sadece “o anda” oluyor gibi hissedilir. • Açık bellekte Vietnama gittiği, orada savaştığı bilgisi vardır. • Ama örtük bellek ile açık bellek bütünleştirilmediğinde her uyarıcı karşısında olayı yeniden yaşar. Travma ve Disosiyasyon Uyum mekanizmasıdır. Bilinçli dikkat bir başka şeye yönelir. Kişi o anda bedeninde yaşadığı acının farkında olmaz. Ama örtük bellek tüm bilgileri bilinçli dikkat olmasa da kodlar. • Hipokampüsün devreye girmesi için (açık bellek için) “bilinçli dikkat” gereklidir. • Dikkat ayrıştırılınca, dikkat edilmeyen yaşantı, örtük bellekte duyumlar, algılar, duygular, hareketler, priming, zihinsel modeller olarak kaydedilir. • O sırada koruyucu olsa bile bu kişi PTSD için bir adaydır • • • • Travma ve Disosiyasyon • Travma sırasında; – Artan kortizol ve/veya adrenalin nedeniyle • Hipokampüs bloke oldur, sadece örtük bellek kayıt yapar (Disosiyasyon). • Flashback yaşantısının mekanizması da bununla ilişkilidir. Gündelik hayatın “örtük” kayıtları… • Bir bisikletten düşme kazası… • Deprem sırasındaki bir pozisyon, koku, ses… • Çocukken kardeşinizin anneniz tarafından tercih edildiğine yönelik bir algınız … • Otorite karşısında, performans sergilerken donup kalmak… Gündelik hayatın “örtük” kayıtları… • Yaşam boyunca öğrenmeler; beyinde sinir bağlarının oluşması gerekleşir. • Bazı davranışlar (duygular, düşünceler, hareketler), “zamana/yere/kişiye” uygun değilse, oturup düşünmek gerekebilir. (Amigdala) • Başımıza gelen herşeyle ilgili bağlantılarımız vardır. • 18 aylığa kadar sadece örtük bellekte kayıtlar tutulur; bunlar hiçbir zaman açık belleğe geçmez. • 18 ay -3 yaş arasında semantik ve episodik bellek daha yeni yeni oluşur. • 3-4 yaşlarında öykülerimizi oluşturmaya başlarız. 18 aylık 7 yaş arasındaki açık bellek bile sürekli değildir. • 7 yaş öncesi hatırlanmayabilir. • Ama pek çok şeyin örtük bellekte kodlanmaktadır. • Örtük belleğimizin sürekli keşfedilmeyi bekleyen bir yönü vardır. • Bu örtük süreçlerin bizi her zaman için etkileme olasılığı vardır. – Kararlarımızı da etkileyebilir. – Algılarımız sürekli olarak ona göre değişir Yetişkin Bağlanma Görüşmesi • Kişisel öyküsünü, çocukluğunu anlatırken birden öykünün içine girip, o andaki zaman ve mekanı bir kenara bırakıp, öyküyü/öyküdeki travmayı yeniden yaşamaya başlamak… • “Yetişkin Bağlanma Görüşmeleri”nde de kişinin çocukluk öyküsünü nasıl anlattığı – Düzenli bir anlatım mı? – Karmaşık bir anlatım mı? – Zaman, mekan ayırımları var mı? – Ne kadar ayrıntı? – Ne kadar duygu?
