Antidepresan ilaç tedavisi başlanan hastaların hekim kontrolü

Antidepresan ilaç tedavisi başlanan
hastaların hekim kontrolü dışında
ilaçlarını bırakma nedenleri ve
ilişkili faktörler
Sümeyye Mercan1, Ahmet Öztürk2, Alperen Kılıç2, Ayşe Kurtulmuş2, Aynur
Nabi2, Ali Barlas Mırçık2, Ali Emre Dursun2, Hasan Hüseyin Eker1, İsmet Kırpınar2
Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, İstanbul
2Bezmialem Vakıf Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı,
İstanbul
1Bezmialem Vakıf
Psikiyatrik hastalıklarda tedavi
uyumsuzluğu olumlu sağlık sonuçları
almak açısından büyük bir engel
oluşturmakta
Yapılan birçok araştırmada antidepresan
GİRİŞ VE AMAÇ
ilaç tedavisini bırakma
oranlarının yüksek olduğu görülmüş
ve hastaların % 45-60’ının tedavinin ilk 3 ayı içinde
ilaçlarını kestikleri saptanmış
Oysa ruhsal hastalıkların kronik, rekürren doğası
göz önüne alındığında antidepresan ilaç tedavi
endikasyonu oluşturan depresif bozukluklar,
anksiyete bozuklukları, yeme bozuklukları gibi
psikiyatrik tablolarda semptomların gerilemesi
sonrasında farmakoterapiye en
az 6-9 ay
devam edilmesi önerilmekte
•
GİRİŞ VE AMAÇ
Bu hastalıklarda psikotrop ilaçların önerilen şekilde
kullanılmaması ve tedavinin hekim kontrolü dışında
sonlandırılması;
•
hastalık nüksü,
•
hastalık nedeniyle hastane yatışı ve acil servis başvurularında artış,
•
bilişsel fonksiyonlarda bozulma,
•
yaşam kalitesi düşüklüğü,
•
daha yüksek oranlarda iş devamsızlığı,
•
madde kullanımı ve suisid girişimi riskinde artış,
•
komorbid hastalıklar için kullanılan medikal tedavilere uyumda
bozulma ve
•
daha yüksek sağlık bakım maliyetleriyle ilişkili bulunmuş
Araştırmamızda antidepresan ilaçların hekim kontrolü
dışında bırakılma oranlarının en aza indirilebilmesi
amacıyla,
hastaların tedaviyi bırakma nedenlerinin
tespit edilmesi ve bu nedenlerle ilişkili
olabilecek faktörlerin incelenmesi
hedeflenmiştir.
• Tanımlayıcı nitelikteki bu araştırma;
• 01.12.2015-01.06.2016 tarihleri arasında
Bezmialem Vakıf Üniversitesi Hastanesi Ruh Sağlığı
ve Hastalıkları polikliniğe başvuran,
• kendisine başlanan antidepresan ilaç tedavisini son
2 yıl içerisinde en az bir kez hekim kontrolü
dışında bırakmış olup
YÖNTEM
• ilacını bıraktığı dönemde 17 yaş ve üzerinde olan
tüm hastalar dahil edilerek yürütülmüştür.
• Hastaların polikliniğe başvurduğu anda
ve antidepresan ilacını kullanıp bıraktığı
dönemde, DSM-5 kriterlerine göre;
• nörogelişimsel bozukluklar, şizofreni açılımı
kapsamında ve psikozla giden diğer bozukluklar,
ikiuçlu ve ilişkili bozukluklar, madde ile ilişkili
bozukluklar ve bağımlılık bozukluklarıyla
nörobilişsel bozukluklar tanılarını karşılamaması
koşul olarak alınmıştır.
• Verilerin toplanmasında
•
araştırmacılar tarafından hazırlanmış, hastaların son 2 yıl içerisinde en
son bıraktığı tedaviye ilişkin özellikleri, bırakma sürecindeki
sosyodemografik özellikleri ve o dönemdeki başka kronik hastalıklar
nedeniyle ilaç kullanım durumunu, ilaç tedavisini bırakma nedenlerini
sorgulayan 16 sorudan oluşan anket formu kullanılmış,
•
İlaç bırakma nedeni olarak birden fazla sebep belirten hastaların
belirttikleri tüm nedenler dikkate alınmıştır.
• Veriler
YÖNTEM
•
polikliniğe başvuran ve dahil edilme kriterlerini
karşılayan toplam 500 hastaya
•
poliklinikte görevli araştırmacı hekimler tarafından
•
anket formunun yüz yüze görüşme yöntemiyle
uygulanmasıyla elde edilmiştir.
• İstatistiksel analizler Epi İnfo programı ile
• Verilerin değerlendirilmesinde frekans, ortalama,
standart sapma ve ki-kare testi
•
Sonuçlar %95
düzeyinde
güven aralığında p<0,05 anlamlılık
BULGULAR
Tablo 1. Araştırmaya dahil edilen hastaların sosyodemografik
özellikleri dağılımı
Sosyodemografik özellikler
Yaş
Cinsiyet
Eğitim düzeyi
Medeni durum
En genç
En yaşlı
Kadınların yaş ortalaması
Erkeklerin yaş ortalaması
Tüm hastaların yaş ortalaması
Kadın
Erkek
Okur-yazar olmayan
Okur-yazar, ilkokul veya ortaokul mezunu
Lise mezunu ve üzeri
Bekar
Evli
Boşanmış
Eşi ölmüş
Dağılım özellikleri
17 yaşında
81 yaşında
36,26±12,30
37,39±12,13
37,08±12,18
344 (%72,12)
133 (%27,88)
11 (%2,21)
250 (%50,20)
237 (%47,59)
134 (%26,85)
329 (%65,93)
25 (%5,01)
11 (%2,20)
• Hastaların;
• %76,0’sı SSRI,
• %17,2’si SNRI,
• %3’ü NaSSA,
BULGULAR
• %1,4’ü SARI,
• %1,4’ü TCA,
• %0,4’ü MAOI,
• %0,4’ü NDRI ve
• %0,2’si NRI grubundaki antidepresan
ilaçları kullanıp bırakmıştır.
Tablo 2. Hastaların sıklık sırasına göre antidepresan ilaç tedavisini
bırakma nedenleri
Antidepresan ilaç tedavisini bırakma nedeni
İyileştiğini düşünme
Yan etkiler
İlacın etkisini görememe
İlaçsız başaracağını düşünme
Düzenli olarak ilaç kullanmada zorluk çekme
İlacın bağımlılık yapacağı düşüncesi
İlaç tedavisini önemsememe
Tedavinin işe yarayacağına inanmama
Çeşitli sosyal olaylar ve sağlık problemleri nedeniyle doktora gidemediğinden ilacını yazdıramama
Yakın çevresinin ilaç hakkındaki olumsuz söylemleri
Gebelik durumu / Gebelik isteği
Hekimi beğenmeme / Hekime güvensizlik
Çok sayıda ilaç kullanımı
Çevresindekilerin ilaç dışı tedavi tavsiyelerine (bitkisel ürüler, yoga vb.) yönelme
İlacını başlayan kendi hekimine ulaşamama nedeniyle tedaviyi bırakma
Piyasada bulunmaması nedeniyle ilaç temin edememe
Tedaviyi anlayamama
İlacın yan etki yapacağı endişesi
Sosyal sağlık güvencesi olmaması
Tedaviyi kendi kendine düzenleme
Maddi yetersizlik nedeniyle ilaç temin edememe
Başkaları tarafından antidepresan ilaç kullandığının bilinmesini istememe
İletişim araçlarından (tv, radyo, internet vb.) antidepresan ilaçlar hakkındaki duyumları
Hacamat, hocaya gitme, büyüye yönelme
Tüp bebek tedavisine başlama nedeniyle bırakma
Emzirme döneminde olup ilacın anne sütüne geçeceği endişesi
Alkol kullanmaya başlama nedeniyle bırakma
Kullandığı başka ilaçlarla ilaç etkileşimi olacağı düşüncesi
İlacın kısırlık yapacağı düşüncesi ve endişesi
Toplam 500 hasta içinde nedeni belirten hasta sayısı (Yüzde)
171 (%34,2)
157 (%31,4)
103 (%20,6)
70 (%14,0)
39 (%7,8)
31 (%6,2)
27 (%5,4)
26 (%5,2)
24 (%4,8)
24 (%4,8)
15 (%3,0)
14 (%2,8)
9 (%1,8)
8 (%1,6)
6 (%1,2)
5 (%1,0)
5 (%1,0)
3 (%0,6)
3 (%0,6)
3 (%0,6)
3 (%0,6)
3 (%0,6)
3 (%0,6)
3 (%0,6)
2 (%0,4)
1 (%0,2)
1 (%0,2)
1 (%0,2)
1 (%0,2)
Tablo 3. Hastaların bıraktıkları antidepresan
ilacını kullanım süresi
Antidepresan ilacı kullanım süresi
15 gün veya daha az
16 gün - 30 gün
31 gün - 6 ay
6 aydan daha fazla
Toplam
Hasta sayısı
78
103
150
169
500
Yüzde
% 15,6
% 20,6
% 30,0
% 33,8
% 100,0
Tablo 4. Hastaların antidepresan ilacını başlayan
hekimin çağırdığı ilk kontrol muayenesine gitme
durumlarının dağılımı
Antidepresan ilacını başlayan
hekimin çağırdığı ilk kontrol
muayenesine gitme durumu
Giden
Gitmeyen
Toplam
Hasta sayısı
Yüzde
263
235
498
% 52,81
% 47,19
% 100,00
Tablo 5. Hastaların antidepresan ilacını bırakmadan
önceki diğer kontrol muayenesine gitme durumlarının
dağılımı
Antidepresan ilacını bırakmadan
önceki diğer kontrol muayenelerine
gitme durumu
Giden
Gitmeyen
Toplam
Hasta sayısı
Yüzde
140
358
498
% 28,11
% 71,89
% 100,00
• %30,32’si bıraktığı antidepresan ilacı
başlayan hekimin kendisini ilacın
kullanımı, etkisi ve yan etkileri
hakkında bilgilendirdiğini, %69,68’si
BULGULAR
bilgilendirmediğini veya
bilgilendirilip
bilgilendirilmediğini
hatırlamadığını ifade etmiştir.
• İlacını bıraktığı dönemde başka
kronik hastalık nedeniyle
ilaç kullanan hastaların oranı
%23,74’tür.
• Erkeklerde kadınlara göre ilacın
etkisini görememe, ilacın
bağımlılık yapacağı düşüncesi
ve hacamat, hocaya gitme,
büyüye yönelme nedeniyle
BULGULAR
antidepresan tedaviyi bırakma oranları
anlamlı olarak daha fazla bulunmuştur
(p<0,05).
• Hastalarda eğitim düzeyi yükseldikçe
hekimi beğenmeme/hekime
güvensizlik nedeniyle bırakma
artarken eğitim düzeyi düştükçe
ilacını yazan kendi hekimine
ulaşamama nedeniyle bırakma
artmaktadır (p<0,05).
• Bekar ve eşi ölmüş hastalar ilaçlarını evli ve
boşanmış olanlara göre başkaları
tarafından antidepresan ilaç
kullandığının bilinmesini
istememe nedeniyle daha çok
bırakmıştır (p<0,001).
BULGULAR
• SARI grubundaki ilaçlar yan etkiler,
MAOI grubundakiler piyasada
bulunmadığından ilacı temin
edememe nedeniyle anlamlı olarak
daha fazla bırakılmıştır (p<0,05).
• Tedaviyi anlayamama, ilacını etkisini
görememe ve yan etkiler nedeniyle
bırakanların ilk kontrol muayenesine
daha yüksek oranda gitmedikleri
bulunmuştur (p<0,05).
BULGULAR
• Hem ilk kontrol muayenesine
hem de diğer kontrol
muayenelerine gidenlerin
gitmeyenlere göre ilacını
kullanım süresi daha uzundur
(p<0,001).
• Kendisine tedaviyi başlayan hekim
tarafından ilacın kullanımı, etkisi, yan
etkileri hakkında bilgilendirildiğini
belirtenler arasında, bilgilendirilmediğini
veya bilgilendirilip bilgilendirilmediğini
hatırlamadığını belirtenlere göre ilacı yan
etkiler nedeniyle bırakma oranı anlamlı
olarak daha az (p<0,05)
BULGULAR
• ilaçsız başaracağını düşünme nedeniyle
bırakma oranı ile ilacını 6 aydan uzun
süre kullanma oranı daha fazla
bulunmuştur (p<0,05).
• Antidepresan ilacını bıraktığı dönemde
başka kronik hastalık nedeniyle ilaç
kullanımı olanların çok sayıda ilaç
kullanımı nedeniyle bırakma oranı daha
yüksektir (p<0,05).
TARTıŞMA VE SONUÇ
• Araştırmamızın bulgularına bakıldığında,
•
•
hastaların antidepresan ilaç tedavisini bırakma nedenlerinin büyük çoğunluğunun ilacı
bırakmalarında etkili olan düşüncelerini hekime danışmaları halinde, gerek ilaç grubu gerek doz değişikliği, gerekse
hekimle görüşerek aklındaki soru işaretlerinin giderilmesiyle çözüme kavuşturulabilecek faktörler olduğu dikkat
çekmekte
Ayrıca hastaların çağırıldıkları kontrol mauyenelerine büyük oranlarda gitmemeleri de hasta-hekim
işbirliğinin yeterli düzeyde kurulamadığını gösterebilir
• Hangi endikasyon ile olursa olsun antidepresan ilaç başlanan tüm hasta ve yakınlarına tedavi
uyumsuzluğunun olumsuz sonuçlarının hekimler tarafından anlatılması uyumsuzluğun önüne
geçmede yardımcı olabilir
• Belirtilen bırakma nedenlerinin bazıları ise hekim uyarılarına rağmen devamlılık gösterebilir. Bu noktada sağlık
inanç modeline göre hastaların davranışını değiştirecek olan ciddiyet ve yarar algısını etkilemeye yönelik,
örneğin ilaç kutularının üzerine sosyokültürel yapıya uygun hazırlanmış ve öntestlerle
etkinliği kanıtlanmış uyarı mesajlarının yerleştirilmesi gibi hekimin muayenesi dışındaki
süreçleri de etkileyen yöntemlerin uygulamaya konulması yarar sağlayabilir
KAYNAKLAR
American Psychiatric Association. Practice guidelines for major depression in adults. American Journal of
Psychiatry 1993;150 (supplement 4):1–26. [PubMed: 8465906]
Burton WN, Chen CY, Conti DJ, et al. The association of antidepressant medication adherence with
employee disability absences. American Journal of Managed Care. 2007; 13:105–112. [PubMed: 17286530]
Hodgkin, D.,Volpe-Vartanian, J., & Alegría, M. (2007). Discontinuation of antidepressant medication among
Latinos in the USA. The journal of behavioral health services & research, 34(3), 329-342.
Pomerantz JM, Finkelstein SN, Berndt ER, et al. Prescriber intent, off-label usage, and early discontinuation
of antidepressants: a retrospective physician survey and data analysis. Journal of Clinical Psychiatry
2004;65(3):395–404.
Tai-Seale M, Croghan TW, Obenchain R. Determinants of antidepressant treatment compliance:
implications for policy. Medical Care Research and Review 2000; 57(4): 491–512.
TEŞEKKÜRLER