EGY Bahar 2017 Final

EKONOMİK
GÖSTERGELER ve
YORUMLANMASI
IMF
Türkiye’de Finansal Sistem
• Merkez Bankası;
• Ticaret Bankaları;
• Sermaye Piyasasında yer alan Finansal Kurumlar
(Menkul Kıymet Borsaları ve Bankerler);
• Diğer Mali Kurumlar (Sigorta Şirketleri, Kredi
Kooperatifleri, Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları vb.);
• Yarı Mali Kurumlar (Bireysel Emeklilik Şirketleri, Sosyal
Güvenlik Kurumu vb.)
TCMB
• TCMB, 30 Haziran 1930 tarihinde 1715 sayılı kanun ile
kurulmuş ve 1931 yılında faaliyetine başlamıştır. TCMB bir
anonim şirkettir ve bu şirkette Hazinenin payı yüzde 51’dir.
TCMB’nin başlıca görevleri arasında para ve kredi politikasını
ekonominin gereklerine göre ve fiyat istikrarı sağlayacak bir
biçimde yürütmek, hükümetle işbirliği içinde ulusal paranın iç
ve dış değerini korumak amacıyla gerekli önlemleri yerine
getirmek, ulusal paranın hacim ve tedavülünü düzenlemek,
para arzı ve ekonominin likiditesini ayarlamak için açık piyasa
işlemleri yapmak ve altın/döviz rezervlerini ekonominin
yararına olacak şekilde düzenlemek
TCMB Analitik Bilânçosu
TCMB
analitik bilançosu
TCMB Bilançosu
kalemlerinin
sadeleştirilmesi ve toplulaştırılması ile elde edilen, varlık ve
yükümlülükler şeklinde düzenlenmiş, böylelikle bilançonun finansman
şekli ile bu finansman sayesinde ortaya çıkan varlıkların kolaylıkla
izlenebilmesi sağlayan bir bilançodur.
TCMB Analitik Bilançosu
• “Varlıklar” Merkez Bankası analitik bilançosunun sol
tarafında yani aktifinde yer alır ve ikiye ayrılarak
incelenmelidir.
• Varlıkların ilk kısmını “dış varlıklar” oluşturur. 1.Dış
varlıklar, merkez bankasının döviz üzerinden tuttuğu
varlıkları gösterir ve dolayısıyla ekonominin döviz
kazancı ile ilgilidir. Dış varlıklar TCMB’nin altın
mevcudunu, şube kasalarındaki dövizlerini, yurtdışı
muhabirleri nezdindeki döviz mevcudunu ve döviz
alacaklarını kapsar. Dış varlıkların artmakta oluşu
ülkenin döviz rezervlerinin arttığını gösterir.
2.İÇ VARLIKLAR, merkez bankasının aktif kısmının diğer önemli unsurudur. İç
varlıklar merkez bankasının bankacılık kesimine verdiği kredileri gösterir. İç
varlıkların üç temel kalemi vardır. Bunların ilki 2.1“NAKİT İŞLEMLER” kalemidir. Bu
kalemin ilk bileşeni olan 2.1.1.“hazine borçları” başlığı altında, TCMB’nin açık piyasa
işlemleri nedeniyle ortaya çıkan “devlet iç borçlanma senetleri” (DİBS), borç veya alacak
şeklindeki net değeriyle 2.1.1.1 “bankamız portföyü” alt başlığı kapsamında yer alır.
Merkez bankasının bankalara belirli bir faiz oranından verdiği krediler 2.1.2.“bankacılık
sektörüne açılan nakit krediler” alt başlığı altında bulunur. Nakit işlemlerin diğer
kalemleri 2.1.3. “Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna (TMSF) kullandırılan krediler” ve
2.1.4. “diğer kalemler” başlıklı kalemlerdir. “Diğer kalemler”, TCMB’nin kâr ve
zararını, sabit kıymetlerini ve sermayesini içermektedir. İç varlıkların ikinci temel kalemi
2.2. “DEĞERLEME HESABI” dır. TCMB bilânçosunda bulunan altın, döviz ve
efektiflerin cari döviz kurundaki değişiklikler karşısında oluşan net lehte kur farkları iç
varlıklar altında eksi işaretle gösterilir. Dolayısıyla TL’nin değer kaybetmesi iç varlıklarda
bir azalışa yol açacak, TL’nin değer kazanması aleyhte kur farkı oluşturacağı için iç
varlıkları artıracaktır. İç varlıkların üçüncü temel kalemi 2.3. “IMF ACİL YARDIM
TAKİP HESABI” başlığı altında yer almaktadır.
Yükümlülükler (Pasif)
• 1. Toplam Döviz Yükümlülükleri: Toplam döviz
yükümlülükleri TCMB’nin yurtdışına ve
yurtiçine olan döviz yükümlülüğünü gösterir.
Dış yükümlülükler, yurtdışına döviz borcundan,
iç yükümlülükler ise kamunun ve bankaların
döviz mevduatlarından meydana gelmektedir.
• 2. Merkez Bankası Parası: Merkez bankası
parası TCMB’nin TL cinsinden ekonomideki
diğer birimlere olan yükümlülüklerini temsil
etmektedir. Merkez bankası parası 2.1.“rezerv
para” ve 2.2. “diğer merkez bankası parası” adı
altında iki başlık altında yer almaktadır.
• 2.1.Rezerv Para: Rezerv paranın ilk unsuru 2.1.1.
“emisyon” dur. Merkez bankasının dolaşıma
(tedavüle) soktuğu banknotların toplam değerine
emisyon adı verilir ve özellikle gelişmiş ülkelerde
merkez bankası yükümlülüklerinin önemli kısmını
bu kalem oluşturur. Ekonomide canlılık olması
birey ve kurumların nakit talebini yükseltir ve bu
durumda toplam yükümlülükler içinde emisyonun
payı da yükselir. Dolayısıyla geleceğe dönük
iyimser bekleyişler ve ekonomiye duyulan
güvende artış olması hanehalklarının emisyon
taleplerini de yükseltecektir.
• Rezerv Paranın İkinci Unsuru 2.1.2. Bankalar
Mevduatı: “Zorunlu Karşılıklar”, “Bankalar
Serbest İmkanı” ve “Bankalar Mevduatı”.
Zorunlu karşılıklar yasal mevzuat gereğince
yatırılması gerekli olan paralar karşılığında
oluşturulan hesapları; bankalar serbest imkanı
ise özel veya kamuya ait olan bankacılık veya
diğer alanlardaki kuruluşlar adına merkez
bankası nezdinde açılan serbest tevdiat
hesaplarını kapsamaktadır.
• Rezerv Paranın Üçüncü Unsuru: 2.1.3. Fon
hesapları. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
(TSMF) ve diğer kararname ile açılan fon
hesaplarını kapsamaktadır.
• Rezerv Paranın Dördüncü Unsuru: 2.1.4. Banka
dışı kesimlerin mevduatı.
Rezerv Para
• Emisyondan farklı bir büyüklük olan” rezerv para”,
bankacılık sisteminin kaydi para yaratma gücüne
dayanak oluşturur. Öte yandan ülkedeki para arzının
“rezerv para çarpanı” adı verilen mekanizma
çerçevesinde oluşacak büyüklüğü de rezerv paraya
dayanır. Rezerv paranın artıyor olması genellikle
emisyonun arttığı şeklinde yorumlanır ve bu durum faiz
oranlarının düşeceğinin ve enflasyonun artışa
geçeceğinin önemli bir sinyalidir. Tersi durumda ise sıkı
para politikası izlendiği, faiz oranlarının yükseleceği ve
ekonominin daralacağı düşünülür. Rezerv paranın nisbi
olarak istikrarlı seyretmesi ise nötr bir para politikasının
uygulandığını göstermektedir.
• 2.2. Diğer Merkez Bankası Parası
• 2.2.1.APİ, TCMB’ nin açık piyasa ve bankalar
arası para piyasası ile swap işlemlerinden olan
borçlarını temsil etmektedir.
• 2.2.2. Kamu Mevduatı
Para politikası izleyen merkez bankaları para arzını “rezerv para” aracılığı ile
kontrol ederler. Son yıllarda rezerv para yerine Net İç Varlıklar (NİV)
göstergesinin kontrolü de daha sık kullanılmaya başlanmıştır. NİV, merkez
bankası bilançosundan yola çıkarak oluşturulan ve “döviz karşılığında
oluşturulmayan para arzı” şeklinde tanımlanabilecek bir göstergedir. NİV, TL
arzının döviz varlıklarına göre olan dengesini kapsar ve iç varlıklardan net dış
varlıkların çıkarılması ile elde edilir. NİV’in yönlendirilmesine dayalı bir
politikada TCMB’nin piyasaya ne kadar bir para arzı yapacağı veya piyasadan ne
kadar para çekeceğini görebilmenin iki yolu vardır. Bunlardan ilki parasal taban
ve net döviz varlıkları farkını ortaya koymak, ikincisi ise, NİV’in APİ ve kamuya
verilen net krediler gibi kendi bileşenlerinin ne yönde değiştiğini gözlemlemektir.
Örneğin; merkez bankasının APİ hacmini arttırması piyasayı fonlaması (piyasaya
likidite vermesi) anlamına gelmektedir.
ÖDEMELER DENGESİ: TCMB, Her Ay
• Bir ülkenin ödemeler dengesi tablosu, yurt
içinde yerleşik olan ekonomik birimler ile yurt
dışında yerleşik olan ekonomik birimler
arasındaki -başta mal ve hizmet ticareti olmak
üzere- ekonomik faaliyetleri gösteren bir
bilançodur. “Ödemeler bilançosu” adı da
verilen bu tablonun üç temel bölümü vardır:
“Cari işlemler dengesi”, “sermaye hareketleri
dengesi” ve “uluslararası (resmi) rezerv
hareketleri”.
• A.Cari işlemler dengesi
dövizin nasıl kazanıldığını ve nasıl harcandığını gösterir
ve dört alt hesaptan oluşur: Dış ticaret dengesi, hizmetler (görünmeyenler)
dengesi, gelir (yatırım) dengesi ve cari transferler.
• B.Sermaye
hareketleri dengesi, yurtiçinde yerleşik olanlar ile yurtdışında
yerleşik olan ekonomik birimler arasındaki borç alma ve verme işlemleri ile
sabit sermaye yatırımlarını gösterir. Sermaye hareketleri hesabı, esasen bir
ülkenin cari işlemler dengesizliklerinin nasıl finanse edildiğini açıklayıcı bir
unsurdur. Sermaye hareketleri dengesinde dört alt hesap bulunur: Doğrudan
yatırımlar, portföy yatırımları, diğer uzun vadeli sermaye hareketleri ve kısa
vadeli sermaye hareketleri.
• C.Uluslararası
(resmi) rezerv hareketleri, cari işlemler ve sermaye
hesaplarından oluşan dengenin bir aynasıdır ve ülkenin merkez bankası ile
Uluslararası Para Fonu’ndaki (IMF) altın ve döviz rezervlerindeki değişimleri
gösterir.
• Cari işlemler dengesi açığını kapatmanın iki yolu
vardır: Sermaye hareketleri dengesinin fazla
vermesi (yani yurtdışından borçlanmak) veya
merkez bankasının döviz rezervlerinden
yararlanmak. Cari işlemler dengesinin fazla
vermesi halinde bu durumun tersi
gerçekleşecektir. Dolayısıyla, ödemeler dengesi
tablosunda şu eşitlik her zaman doğrudur:
• Cari İşlemler Dengesi + Sermaye Hareketleri +
Uluslararası (Resmi) Rezerv Hareketleri = 0
Ödemeler Dengesi Analitik Sunum
• Türkiye hem 2010 hem de 2011 yılının ilk beş
ayında dış ticaret açığı vermiş olup mal
dengesi negatif bakiye vermektedir. Ancak tek
başına dış ticaret açığı mutlak bir olumsuzluk
olarak algılanmamalıdır. Zira cari işlemler
kaleminin
diğer
unsurlarındaki
pozitif
bakiyeler
yardımıyla
(örneğin
hizmet
ticaretinden elde edilen büyük çaplı gelirler
ile) dış ticaret açığı kapanabilir ve hatta cari
işlemler fazlası bile verebilir.
• Cari işlemler açığı, bir ülkede tasarruf açığı
olduğunu ve bu açığın dış alem tasarrufları
aracılığı ile (dışarıdan tasarruf ithal ederek)
kapandığını belirtir. Tam aksine bir ülkede tasarruf
fazlası var ise ülkeler cari işlemler fazlası vermek
suretiyle bu tasarruf fazlalarını dışarıya ihraç
etmektedirler. Bu bağlamda Türkiye 2010 ve 2011
yılının ilk beş ayında yurtdışından tasarruf ithal
etmiştir. Birçok ekonomist, cari işlem açığının dış
borçlanma ve benzeri yöntemler ile finanse
edilebildiği sürece sorun oluşturmayacağını ifade
etmektedir.
• Dış ticaret dengesinde yer alan ihracat ve ithalat
rakamlarının toplamı aslında ilgili ülkenin dünya
ekonomisi ile bütünleşme derecesini gösterir. Bir ülke
ekonomisinin dış dünya ile bütünleşmesine “ekonomik
küreselleşme” adı verildiği için dış ticaret hacmi bir
anlamda küreselleşmenin de göstergesidir. 2011 yılı için
Türkiye’nin dış ticaret hacmi yaklaşık olarak 375 milyar
dolardır ve bu rakam yaklaşık 772 milyar dolar olan
milli gelirin yaklaşık olarak %50’sine denk düşmektedir.
Oysa dış ticaret hacmi milli gelirinin %100’ünün üzerine
çıkan Singapur ve Tayland gibi ülkeler de
bulunmaktadır.
• Cari işlemler hesabının açık, sermaye
hesabının fazla vermesi bir kural değildir.
Sermaye hareketlerinin tamamen serbest
olduğu ülkelerde cari işlemler hesabı ile
sermaye hesabı arasında tam anlamıyla
örtüşen bir ilişki yoktur. Hem cari işlemler
hesabı hem de sermaye hesabı açık (veya
fazla) verebilir.
• Ödemeler dengesi ile döviz kuru arasında güçlü bir ilişki vardır.
Ödemeler dengesi açığını kapatmayan ülkelerde döviz arz ve
talebi arasındaki dengesizlik, ceteris paribus döviz kuru
üzerinde yükselme yönünde baskı oluşturur. Bu nedenle para
otoritesinin döviz arzını arttırmak (IMF’den döviz yardımı
almak veya merkez bankasının rezervlerinden döviz satışı
yapması gibi) veya döviz talebini azaltmak (ulusal para faizini
yabancı para faizine göre yüksek tutmak, sabit döviz kuru
uygulanıyorsa devalüasyon yapmak, açık piyasa işlemleriyle
faizler ve döviz kuru arasındaki işlemleri ayarlamak gibi)
suretiyle döviz arz ve talebini dengelemeye çaba göstermesi
gerekir. Öte yandan Türkiye örneğindeki gibi kronik dış ticaret
açığı veren ülkelerin de ekonomik yapılarında ihracatı arttırıcı
ve ithalatı azaltıcı uzun vadeli önlemleri alması gerekir.
BEKLENTİLERİ ORTAYA KOYAN
ANKETLER
Beklenti Anketi
•
•
•
•
TCMB yayınlar
Birinci ve üçüncü hafta yapılır
Ayın 10’u ve 20’si civarında yayımlanır
115 katılımcı (82 Fin. Sek., 18 Reel Sek., 10
Yabancı Fin. Sek., 5 Profesyonel)
• Katılımcılar: Akademisyenler, finans ve reel
sektör çalışanları ve ekonomi alanında
uzmanlaşmış gazeteciler
Beklenti Anketi (Kasım 2014)
İktisadi Yönelim Anketi: TCMB
• İktisadi Yönelim Anketi, aldıkları kararlar ve uygulamaları ile
ülke ekonomisine yön veren üst düzey yöneticilerin yakın
geçmişe ilişkin değerlendirmeleri, mevcut duruma ilişkin
görüşleri ve geleceğe yönelik beklentilerini alarak imalat
sanayinin kısa dönemdeki eğilimlerini yansıtacak
göstergeler üretmek amacıyla düzenlenmiş aylık eğilim
anketidir. 1987 yılı Aralık ayından itibaren uygulanmaktadır.
• Amaç: Reel sektörün içinde bulunduğu durumu ortaya
koymak
• Katılımcılar: Reel sektörün 2600 temsilcisi
• Ayın ilk yarısı anket yapılır, sonuçlar 25’i civarında açıklanır
Tüketici Eğilim Anketi ve Tüketici
Güven Endeksi
• TCMB ve TÜİK birlikte hazırlar
• Amaç tüketicilerin harcama davranışlarının ve
beklentilerinin belirlenmesi
• Dört temel alan: Kişisel mali durum, genel
ekonomi, harcamalar ve fiyat
• Her ayın 15’ini izleyen ilk gün açıklanır
• 100’den küçükse: Tüketici kötümser
• 100’den büyükse: Tüketici iyimser
Yatırım Anketi (TCMB)
• Yatırım Anketi, sanayi sektöründe faaliyet
gösteren işyerlerinin mevcut yatırım eğilimleri
ve yakın gelecege yönelik yatırım planları ile
bu yatırımların amacı ve işyeri yöneticilerinin
yatırım kararlarında etkili olan faktörlerle ilgili
değerlendirmelerinin alınmasını amaçlayan bir
anket çalışmasıdır. Anket bahar ve güz dönemi
olmak üzere yılda iki defa uygulanmaktadır.
KAMU KESİMİ BORÇLANMA GEREĞİ ÖZET GÖSTERGELER
(GSYH'ya Oran)
BORÇLANMA GEREĞİ
GENEL DEVLET
Konsolide Bütçe
Mahalli İdareler
Fon
İşsizlik Sigortası
Sosyal Güvenlik
Genel Sağlık Sigortası
Döner Sermaye
KİT
İşletmeci
Tasarrufçu
Öz.Kap.Kur.
1999
2000
2001
2002
2010
2011
2012
2013
2014 (1)
11,64
9,84
8,88
0,33
0,50
0,00
0,19
0,00
-0,06
1,80
1,62
0,12
0,07
8,88
7,31
8,24
0,30
-0,89
-0,22
-0,01
0,00
-0,11
1,57
1,11
0,13
0,33
12,06
11,79
12,82
0,24
-0,34
-0,77
-0,06
0,00
-0,10
0,27
0,00
0,00
0,27
9,98
10,77
11,63
0,07
0,00
-0,79
0,03
0,00
-0,15
-0,79
-0,86
0,00
0,07
2,36
3,00
3,65
-0,09
-0,04
-0,35
-0,03
0,00
-0,13
-0,64
-0,73
0,00
0,09
0,14
0,35
1,37
-0,19
-0,10
-0,58
-0,02
0,00
-0,12
-0,22
-0,17
0,00
-0,05
0,98
1,03
2,08
-0,02
-0,46
-0,54
0,01
0,00
-0,04
-0,05
-0,05
0,00
0,00
0,46
0,75
1,18
0,15
0,17
-0,59
0,33
-0,37
-0,12
-0,29
-0,09
0,00
-0,20
0,98
0,78
1,39
0,00
0,02
-0,59
0,36
-0,36
-0,04
0,21
0,43
0,00
-0,22
FAİZ DIŞI DENGE (IMF TANIMLI)
(GSYH'ya Oran)
KAMU KESİMİ
Konsolide Bütçe
Diğer
KAMU KESİMİ
GENEL DEVLET
Konsolide Bütçe
Mahalli İdareler
Fon
İşsizlik Sigortası
Sosyal Güvenlik
Genel Sağlık Sigortası
Döner Sermaye
KİT
İşletmeci
Tasarrufçu
Öz.Kap.Kur.
Düzeltme
Telekom
Diğer
1999
2011
2012
2013
2014 (1)
-1,84
0,90
-2,74
-1,84
-0,30
0,90
-0,15
-0,90
0,00
-0,19
0,00
0,04
-1,54
-1,27
0,00
-0,27
0,00
0,00
0,00
1,93
1,25
0,68
1,93
1,85
1,25
0,16
0,03
0,29
0,02
0,00
0,10
0,08
0,17
0,00
0,05
-0,15
0,00
-0,15
0,77
0,27
0,50
0,77
0,74
0,27
0,08
0,12
0,26
-0,01
0,00
0,02
0,03
0,02
0,00
0,01
0,00
0,00
0,00
1,04
0,88
0,16
1,04
0,79
0,88
-0,21
-0,32
0,29
-0,33
0,37
0,11
0,25
0,05
0,00
0,20
0,00
0,00
0,00
0,35
0,49
-0,14
0,35
0,59
0,49
0,05
-0,22
0,24
-0,36
0,36
0,03
-0,24
-0,46
0,00
0,22
0,00
0,00
0,00
EKONOMİK
TAKVİM