meslek etiği

MESLEK ETİĞİ
“Meslek Etiği Dersi sunusu”
© Bu Sunu’ya ait tüm Haklar Atlas Yayınevine aittir. Hiçbir şekilde üçüncü şahıslara verilemez
Ünite 1: Etik Kavramlar ve Etik İlkeler
Etik İlkeler
• Etik, Latince “Ethicus” veya Yunanca “Ethos” ya da “Ethicos
kelimesinden gelen ve Türkçe karşılığı “gelenek ve alışkanlık” olan bir
terimdir.
• Günümüzde çeşitli dillerde aynı kökende kullanılmaktadır. Örneğin,
Almanca “ehtik”, İngilizce “ethics” Yunanca “ethica” gibi. İnsanların
kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri
kapsar. Her şeyden önce “iyi insan olma” anlamına gelir.
• Etik kavramı için çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Bir görüşe göre “bir
bireyin izlemesi gereken ahlaki standartlar ve kurallar” şeklinde ele
alınırken başka bir görüşe göre ise “bireylerin doğru olarak nasıl
davranacağını açıklayan ilkeler, değerler ve standartlar sistemi’’ olarak
tanımlanmıştır.
• Etik sözcüğü ahlak bilimi anlamına da gelir. Bu yüzden etik ve
ahlak kavramları sık sık birbirlerinin yerine kullanılır. Ahlak; iyi
davranış, dürüstlük, sorumluluk, sır tutma, güven ve yerinde
karar gibi davranışları kapsar. Etik sözcüğü ise iyi nedir, doğru
nedir, yanlış nedir gibi sorulara cevap arar. İyi insan olmanın
özelliklerini ve bireyin uygun davranışlarını belirleyen kuralları
açıklar.
• Günümüzde etik daha çok iş hayatı içerisindeki davranış
biçimlerini araştıran, düzenleyen bir disiplin olarak
görülmektedir. Neyin yapılması gerektiği, hangi davranışın iyi
olduğu, neyin bireye değer kazandırdığı gibi davranışları irdeler.
Kısaca etik doğru ve yanlış davranış teorisidir, ahlak ise onun
pratiğidir.
• Etik, ahlak olgusu üzerine derinliğine düşünme, yani felsefe
yapmadır.
• Birtakım kuralları normları normatif etik ortaya koyar. İyi
davranışlarda bulunabilmek iyi işler yapabilmek için
eylemlerimizi uydurduğumuz kurallara da uygulamalı (pratik)
etik denilmektedir.
• Etiğin kaynağını ve temelini araştıran da kuramsal (teorik)
etiktir. Pratik ve teorik etik karşılıklı etkilerle birbirine bağlı
olduğundan Etiği birbirinden ayırmak yerine, bir bütün olarak
ele almak doğrudur.
• Buna karşılık iyi ve kötü, kişilere, toplumlara ve çağlara göre
değişmektedir.
Etik davranışlar
• Toplumsal yapı içinde yer alan öznelerin çeşitli büyüklüklerde ve
çeşitli sosyal çevrim içindeki ilişkilerinde eğer bir sosyal davranış
kuralı konuyor ve ona uyulması genel bir kabule ulaşıyorsa, bu
davranış kuralı bir sosyal davranış ilkesi ve kuralıdır.
• Eğer bu sosyal davranış kuralı bir olgu olmaktan öte bir ideal
niteliği taşıyorsa, herkesin özlediği veya ulaşmayı istediği bir kural
niteliği kazanıyorsa, o zaman bu toplumsal yapı kuralı etik
niteliğine kavuşmaktadır.
• Etik kavramı daha çok özel gruplar için geliştirilmiş belirli
davranış, kural ve normları içerir.
• Etiğin kökenleri arasında hem kendi isteklerimiz, kendi
beklentilerimiz, kendi doyumumuz yer alacak, hem de
toplumun “iyi-doğru-uygun” buldukları önem taşıyacaktır.
• Toplumsal kurumların değer yargıları da etiğin toplumsal
kökenlerini temsil eder.
• Bu anlamda aile, avukatlık, din, okul, iş, komşuluk, ticaret,
insanlık, meslek, siyaset, hekimlik, medya, basın, sermaye
piyasasının vb. kurumların etik kurallarından, etik anlayışından
söz eder.
Etik
• Bir eylem değerlendirilirken ilk basamak, onun ahlaki değerlerle
çelişip çelişmediğidir.
• Dolayısı ile bir insandan öncelikli beklenen, etik kurallara
uymasıdır.
• Çünkü topluluk içinde yaşayan insanın, diğer insanlara tüm
topluma bu kurallara uymayı daha baştan taahhüt etmesi söz
konusudur.
• Bir toplumun üyesi olmanın ilk koşulu, var olan ahlaki çerçeveyi
kabul etmektir.
• Etik, toplumun bakış açısını dikkate alarak bireylerin uygun
olmayan davranışlarını belirler.
• Etik ilkeler yıllarca süren tartışmalar sonunda ortaya çıkar.
• Yasal düzenlemeler genellikle etik tartışmalardan sonra
gerçekleşir.
• Yani belli konuya ilişkin etik tartışmalar başlayıp, dikkatler bu
konu üzerinde odaklaştıktan sonra, etik sorunlara yol açan
konuların çözümünü sağlayan yasalar düzenlenir.
• Toplumsal yaşam içerisinde kişilerin topluma, toplumun da
kişilere karşı uyması gereken birtakım ahlaki kurallar vardır.
• Bu kurallar genel olarak şu başlıklar altında toplanabilir.
• Toplumun bütün üyelerine saygılı olmak, farklı kültürlere ve
düşüncelere karşı hoşgörü, kişilerin eşitliğinin kabul edilmesi,
kaynakların adil olarak dağıtılması vb.
Ortak etik kurallar (değerler):
• Doğruluk, dürüstlük
• Güvenilir olma
• Sadakat
• Adalet
• Başkalarına yardım etme
• Başkalarına saygı gösterme
• Vatandaşlık sorumluluğuna sahip olma
•
•
•
•
•
•
•
Yalan söylememe
Başkasının hakkını yememe
Karşısındakinin güç durumundan yararlanmama
Acısı olanın acısını paylaşma
Dayanışma
Bireylerin eşitliğinin kabul edilmesi
Kaynakların adil dağıtılması
• Toplumsal yaşam içinde herkesin üzerinde anlaştığı, gittikçe
genişleyen ortak bir değerler sistemine ihtiyaç vardır.
• Toplumsal yaşama temel oluşturan bu etik değerler, toplumda
çekişen ve çatışan tarafların hiçbir ortak yanı kalmadığında bile
ortak tutamak durumundadır. Kimse onlara karşı çıkamaz.
• Örneğin dürüstlüğü değil de yalancılığı ya da sahtekârlığı kimse
öneremez. Sadakat yerine ihaneti, adalet yerine haksızlığı kimse
değerli göremez.
• Fakat gerçek adaletin, sadakatin, dürüstlüğün ne olduğu sürekli
bir tartışma konusudur.
• İnsanlar en uygunsuz davranışlarını bile ahlaki sınırlar içinde
göstermeye çalışırlar.
• Bir davranış değerlendirilirken onun ahlaki değerlerle çelişip
çelişmediği önemlidir.
• Sonuçta bir insandan beklenen öncelikle onun etik kurallara
uymasıdır.
• Bir toplumun üyesi olmanın ilk koşulu, var olan ahlaki çerçeveyi
kabul etmektir.
Etik olmayan davranış
• Toplumsal yaşamın diğer kuralları, örneğin; yasalar uyulması
zorunlu kurallardır.
• Toplum gerçekte sosyal kurumlar ve sosyal ilişkilerden meydana
gelen bir ağ olarak düşünülebilir. Dolayısı ile toplumu oluşturan,
toplumda insan ilişkilerini düzenleyen ana unsurlar; norm, kültür,
değer, hukuk, ahlak, etik ve din olarak belirtilebilir.
• Etik davranışın toplumsal temelini oluşturan etkenler ise üç
başlık altında toplanabilir.
Kültür
Değerler
Normlar
Kültür, bir toplumun yaşayış biçimini, dilini zevklerini, yazınını,
folklorunu, sanatsal ekinliklerini, öz olarak yaratıcı gücünü
kapsamaktadır. Bireyler, içinde yaşadıkları grup, toplum ve kültürün
sunduğu değerleri, kültürleşme yoluyla öğrenirler.
• Çünkü kültürel değerlere uygun davranmayan bireylerin toplumca
dışlandığı, benimsenmediği göz ardı edilmemelidir.
• Toplumun her kesiminde yaşayan insanlar, olumlu ve dengeli ilişkiler
kurabilmek için insan ilişkilerini düzenleyen kültürel değerleri bilmek
ve yaşamlarına katmak durumundadırlar.
• Kültür, insanın ürettiklerinin tümüdür.
• Geniş kapsamlı olarak bakıldığında kültür, bir toplumun tüm yaşam
biçimidir.
• Toplumun duygu, düşünce hareketlerinden oluşan kalıplar, kültürü
oluşturur.
Değerler, bireyin yaşamındaki farklı etmenlere yüklediği
önemdir.
• Değer, birey için önemli her türlü düşünce yapısı, obje veya
etkinlik olarak da tanımlanabilir.
• Değerler, bireylerin düşünce, tutum duygu gibi tüm
davranışlarını yönlendiren birer ölçüt olarak kabul edilir.
• Değerler toplumsal bütünlüğün ayrılmaz bir öğesini oluşturur.
• Bireyin toplum içinde dengeli yaşayabilmesi için toplumda
yerleşmiş değerlerin neler olduğunu bilinmesi gerekir.
• Değer yargıları, bireylerin düşünce, tutum, duygu vb. tüm
davranışlarını yönlendiren ölçütler olarak kabul edilir.
• Değer yargıları, toplumsal bütünlüğün ayrılmaz bir parçası
olduğu gibi aynı zamanda toplumsal yaşantıdır.
• Değişen koşullar, bir kısım değer yargılarının düzenlenmesine
neden olur.
• Bu nedenle birey, yaşadığı çağa uyabilmek için geçerliliği
kalmamış olan değer yargılarına sahip çıkmaktan sakınmalıdır.
Normlar; değerlerin, belirli rollerle ilişkili olarak ele alınması ve
uygulanmasıyla oluşur.
• Norm; karşılıklı hak, görev ve sorumlulukların belirlenmesinde
kişiye yol gösterir.
• Bireyin tutum ve davranışları norma göre değerlendirilir.
Normlar düzeni sağlayan ölçütler bütünüdür.
• Normlar sayesinde toplumsal düzen kurulup, sürdürülerek
bireyler mutlu kılınmaya çalışılır.
• Bilindiği gibi normlar, kültürel değerlerden kaynaklanır.
• Normlar, belli bir grup içindeki bireylerin ilişkilerini düzenler ve
eylemlerine yön verir.
• Normlar, genellikle değerlerin yansımasıdır ve bir grubun tüm
üyelerince paylaşıldığı için kolektiftir.
• Bazı normlar diğerlerinden daha fazla ciddiye alınır, çünkü
bunlara karşı gelindiğinde uygulanacak yaptırımlar daha ağırdır.
• İnsanların toplum içindeki davranışlarına yön veren kurallar ve
normlar vardır.
Toplumsal normlar
• Toplumsal norm; toplumsal yaşamda kişi ve grupların tavır ve
davranışlarının nasıl olması gerektiğini belirleyen ve yaptırımlarla
desteklenen ortak toplumsal kurallardır. En az iki insanın yaşadığı
her yerde norm vardır.
• Normlar yazılı ve yazısız olmak üzere ikiye ayrılabilir.
Yazılı normlar; yasalar, tüzükler, yönetmelikler biçiminde yetkili
organlarca düzenlenir ve yürürlüğe konulur. Gerektiğinde yazılı
normlar değiştirilir. Yazılı normlarla devletin ve toplumun düzeni
sağlanır.
Yazısız normlar; örfler, adetler, töreler, gelenek ve
göreneklerdir.
• Yaygın ve nüfusun büyük bir bölümü tarafından uzun
zamanlardan beri tekrar edilip gelen ve açıklanan nitelikleri
taşıyan normlara “adet” deniyor.
• Bu
niteliği
taşımakla
beraber,
yüksek
derecede
değerlendirmeye konu olan sosyal normlar ise “örf” olarak
adlandırmakta.
• Örflerin bir zamanlar doğru saydığı davranışlar sonradan yanlış
kabul edilebilirler.
• Örneğin, kan davası, başlık parası vb.
• Gelenek; bir toplumda, eskiden kalmış olmaları nedeniyle
saygın tutulup, kuşaktan kuşağa iletilen kültürel kalıntılar,
alışkanlıklar,
töre
ve
davranışlar,
anane
olarak
tanımlanmaktadır.
Etik ilkeler
• Etik ilkelerin geliştirilmesinde temel alınan yaklaşımlar
hakkaniyet, insan hakları, faydacılık ve bireysellik ilkeleridir.
Hakkaniyet: Bütün kararların tutarlı, tarafsız ve gerçeklere
dayalı olmasını,
İnsan hakları: Bireylerin varlığı, bütünlüğü ve temel haklarını
Faydacılık: Herkes için iyi olacak kararın verilmesini,
Bireysellik: Bireylerin temel amaçlarının uzun dönemli olarak
kişisel kazançlarının artırılmasını savunur.
• Farklı bakış açıları, farklı etik sistemini temsil etmektedir.
• Etik sistemleri farklı insan yaratılışlarını da temsil etmektedir.
• Etik sistemlerin her biri tek başına her türlü durumda
karşılaşılan etik sorunları ve ikilemlerini çözmeye yetmemektedir.
• İlgili konunun çözümünde uygun gelen sistemlerden biri veya
birkaçı problemin çözümüne yardım edebilir.
• Tek bir etik sistemi yerine farklı etik sistemleri ile birey
davranışlarının doğru ve iyiye yönlenmesini sağlayacak etkin
düşünme becerilerinin geliştirilmesi gereklidir.
Amaçlanan Sonuç Etiği:
• Amaçlanan sonuç etiği genellikle faydacılık olarak bilinir.
• Sorunlara pratik bir yaklaşımı getirir ve elde edilecek sonuçlara
odaklaşır.
• Bu etik, haz arama ve acıdan kaçma üzerine kurulmuştur.
• Mill’e göre bir eylemi “iyi” kılan şey sonuçta getirdiği fayda ile
mutluluğu sağlamasıdır.
• “İyi”nin ölçütü olan mutluluğun, sadece eylemde bulunanın
değil, ilgili herkesin, dolayısıyla tüm insanlığın mutluluğu
olduğunu savunur.
• Amaçlanan sonuç etiğinin sorunlara pratik yaklaşımı ve eylemlerin
etkileyeceği bireylerin, verilen kararda dikkate alınmasını gerektiren
faydacı yaklaşımı günlük sorunların çözümüne yardım edebilir.
Mill’in faydacılık ilkeleri:
• Bir eylemin doğru ya da yanlış olduğuna karar verebilmek için
sonuçlarına yoğunlaşmak gerekir.
• Eylem kuralları, onlara uyacak bireylerin karakterinden
kaynaklanmalıdır.
• Eylemlerin doğruluk oranı arttıkça, mutluluk da artar; azaldıkça
mutluluk da azalır.
• Her insan kendi mutluluğunu istediği sürece, bu onların en yüksek
mutluluğa ulaşmaları için yeterli bir nedendir.
• Mutluluk, insan eyleminin tek amacıdır ve onun ölçütü ahlaki
oluşudur.
• Mutluluk, bireyin kendi mutluluğu değil, eylemin herkes için
doğruluğudur.
• Eylemin fayda derecesi, mutluluğu yaratabilir ya da mutsuzluğu
engeller.
• Bir eylemin etik olarak doğru sayılması için, eylemin sağladığı
toplam faydanın, bireyin yapacağı başka bir eylemin sağlayacağı
toplam faydadan daha büyük olması gerekir.
• Faydacılık birbirine zıt etik yükümlülükler arasından seçim
yapmada, genel bir hakemdir.
• Bu etik anlayışında amaçlanan sonuca ulaşmak önemlidir. İlkelerin
fazla bir önemi yoktur. Bir nevi “hedefe giden yolda her şey mubahtır”
anlayışı hâkimdir denebilir. Bu sistemi en iyi anlatanlardan biri de
Machiavelli’dir (1469–1527). Onun ahlak anlayışı “Amaca ulaşmak için
her şey mubahtır.”
Kural Etiği:
• Yaşam içerisinde uyulması gereken kurallar vardır. Bu kuralların
bir kısmı yazılı kurallardır. Bunlara yasa denir.
• Bu kurallara uymamanın cezai yaptırımı vardır. Yalnız yasal olan
her şey etik değildir.
• Gerçek etik yasal olandan üst düzeydedir. Bir de yazılı olmayan
kurallar vardır.
• Bunlar da topluma özgü gelenek, örf ve adetler ile toplum
tarafından doğru olduğuna inanılmış bazı inançlardır.
• Bunların çoğunlukla hukuk önünde bir cezai yaptırımı yoktur.
Ancak toplum içerisinde kökleşmiş olmaları nedeniyle bu
kurallara uymayanlar toplum tarafından dışlanmaya kadar
sonuçlarla karşılaşabilirler.
• Bireyler yaşamları süresince kurallarla karşı karşıyadır. Ailede,
okulda, toplumda, iş hayatında birçok kural vardır. Bireylerin
yaşamı bu kurallarla düzenlenir. Kurallar toplumların yaşamını
düzenler.
• Kural etiği Immanuel Kant tarafından geliştirilmiştir. Kant etik
ilkelerin yıllardır bilindiğini, evrensel ve nesnel olduklarını
belirtmiştir.
• Bütün insanlar için geçerli evrensel kurallar arayışı, bireyin
davranışlarında temel alacağı sağlam çerçeveler çizebilir.
Toplumsal Sözleşme Etiği:
• Toplumsal sözleşme etiği birey olarak toplumun genelince kabul
gören ilkeler ve standartların benimsenmesi, toplum halinde
yaşamanın getirdiği çatışmaların çözümlenmesinde yarar
sağlayabilir.
• Öncüsü Jean Jack Rousseau’dur. Onun için en önemli olgu,
otorite ve özgürlük arasındaki dengedir.
• Bireylerle toplum arasındaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması
zorunlu olan kurallara hukuk kuralları denir.
• Hukuk kuralları insanların birbirleri ile uzlaşmaları sonucu ortaya
konulduğu ileri sürülür.
• İnsanlar “toplumsal sözleşme’’ adını alan bir sözleşmeyle
belirledikleri hukuk kurallarına uymak zorundadırlar.
• Hukuk kuralları özgür insanlar arasında eşit koşullar altında
yapılan toplumsal sözleşmeye dayanır.
• Hukuk; toplumsal ilişkileri düzenleyen uyulması zorunlu kurallar
topluluğudur.
• Hukuk kuralları yaptırımlarla güçlenmiştir.
• Hukuka ters davranış her zaman bir yaptırımla karşılaşır.
• Hapis, para cezası, uzaklaştırma, meslekten men edilme vb. gibi.
Hukuk Kurallarının belirleyici özellikleri:
• Hukuk kuralları yazılı ve devlet eliyle uygulanan kurallardır.
• Her hukuk kuralı bir değer yargısına dayanır. Toplumdaki olaylar,
hukuk tarafından değerlendirilir ve kural haline getirilir.
• Hukuk kuralları insan davranışlarını düzenler.
• Hukuk kuralları çoğu kez olumlu ya da olumsuz emirler
şeklindedir. Bazen izin, bazen yasaklama biçiminde kendini
gösterir.
• Hukuk kuralları tek bir olaya değil, aynı niteliği taşıyan bütün
olaylara uygulanır.
• Hukuk kurallarının yaptırım gücü fazladır. Bu güç devlet
tarafından korunur.
Kişisel Etik:
• Kişisel etik sisteminin en önemli temsilcilerinden olan Martin
Buber, kişisel etiğin kaynağının bireyin içinden gelen ses (vicdan)
olduğunu savunur.
• Kişisel etik, kişinin toplum içerisindeki bireysel duruşunu
belirler. Bu etik anlayış bireyin ahlaki alt yapısını temel alır.
• Bireyin yaşadığı ve çevresinde yaşanan olaylar karşısında
gösterdiği tepkiler ya da koyduğu tavırdır.
• Bireyin kendine dönmesi ve kendini kusursuzlaştırmak için
gereksinim duyduğu gücü, kendi vicdanından almasını sağlayarak,
bireyin karşılaştığı özel durumlarda doğru kararlar vermesinde
yarar sağlayabilir.
Kişisel etiğin özellikleri:
• Kişisel etik, gerçeğin doğrunun sadece zekâdan değil bireyin
içinden geldiğini savunur.
• Doğruluk ve etik davranışlar herkesin içinde vardır.
• Kişisel etik bireyin kendisine dönmesini sağlar.
• Bireyin karşılaştığı durumlarda doğru ve yanlış kararlar vermesi
kendi vicdanına bağlıdır.
• Bireyi amacına ulaştıracak davranış etik olmalıdır. Burada
Mahcivelle’nin düşüncesine terstir.
• Yaşamda belli kuralların olamayacağı pek çok durum söz
konusudur. Ø Birey bir grupta yer aldığı için, haksızlığa göz
yummaz.
• Birey özgürleştikçe kendi etik standartlarını geliştirir.
• Birey sadece kendi çabaları ile kusursuzluğa erişir. Başkaları
bunu kişi adına yapamaz.
• Bireyler hayatları boyunca geliştikleri için, yeni değerler
edinirler.
Sosyal Yaşam Etiği:
• Kişinin sosyal yaşam içerisinde kurduğu ilişkilerde uyması
gereken kurallar bütünüdür.
• Hiçbirimiz dünyada yalnız yaşamıyoruz.
• Doğadaki her canlının yaşamak için diğer canlılara ihtiyacı vardır.
• Şüphesiz bu ihtiyacı en fazla hisseden canlı türü insandır.
• Ancak gerek insanların kendi aralarındaki ilişkilerde gerekse
insanın doğadaki diğer canlılarla kurduğu ilişkilerde uyması
gereken kurallar vardır.
• Bunlara sosyal yaşam etiği diyoruz.
• İnsanlar birbirleri ile olan ilişkilerini karşılıklı saygı ve nezaket
kuralları çerçevesinde yürütürler.
• Tüm taraflar görevlerinin gerektirdiği hak ve sorumlulukların
bilinci içinde davranırlar.
• Nüfuz ve güç kullanımı gibi baskı yöntemleri kullanılmaz.
• Meslektaşlar, öğrenciler ve çalışanlar hiçbir çıkar doğrultusunda
yönlendirilmez. Toplumun tüm üyeleri uygunsuz olarak
nitelendirilebilecek davranışlardan kaçınır.
Tıbbi Deontoloji ve Etik Kavramlar
• Deontos: Ödev, logos; bilim kelimelerinden oluşan deontoloji
terimi görev bilimi anlamına gelse de buna ödev ahlakı anlamı da
yüklenmektedir.
• Deontoloji, kişilerin üzerine düşen görev ve yükümlülükleri
bilmesi anlamına gelir.
• Kişi, doğru ve yanlışın ölçüleri olarak kabul edilen kurallara
uymakla yükümlüdür. Yani, kişinin eyleminin doğruluğunu;
sonuçlarının iyi ya da kötü olması değil, mevcut kurallara uymuş
olması belirler.
• Deontoloji, sonuca bakılmaksızın kurallara uyulmasını gerektirir.
• Sağlıkta etik denilince ilk akla gelen deontoloji kavramıdır.
• Deontoloji doğasında öyle olan, mutlak doğru ya da mutlak
yanlış olarak kabul edilen davranışlardır.
• Deontoloji, terim olarak, 19. yüzyılın ilk yarısında yükümlülükler
bilgisi karşılığı olarak kullanılmıştır.
• Bu anlamda deontoloji, ne yapmalı ya da ne yapmamalı
sorularına toplumun belirlediği ve ayrıca yaptırımlarla donattığı
kuralların bilgisidir.
• Yani, deontolojinin dile getirdiği yükümlülükler tartışmasız ve
zorlayıcı bir nitelik taşımaktadır.
• Deontoloji; yazılı olsun olmasın kökleşmiş ilkeleri ve kuralları
içeren ve bunları tartışmasız bir normatif bilgi olarak aktaran bir
alandır.
• Bu aşamada sözcüğün, ilk kez 1834'de kullanılmasıyla birlikte,
özellikle hekimler arasında benimsenmiş olduğunu, tıbbi
deontoloji adı altında mesleği uygularken uyulması gereken yasal
ve ahlaki yükümlülüklerin kastedilmiş olduğunu belirtmeliyiz.
• Hatta hemen her meslek için bir deontolojinin varlığından söz
etmek olanaklıyken, başında tıbbi sözcüğü olmasa bile,
deontoloji denilince ilk akla gelen tıp ve sağlık alanı olmaktadır.
Ameliyat
• Türkiye’de tıp ahlakı kurallarını uygulama görevi 1219 sayılı
“Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarz-ı İcrasına Dair Kanun” (Tıp
meslekleri uygulamalarına dair yasa) uyarınca Türk Tabipleri
Birliğine verilmiştir.
• Bu kanun uyarınca 1960 yılında çıkarılan, 46 maddeden oluşan
Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, tüm hekimler için (TTB’ye üye olmasa
da) bağlayıcıdır ve hastalarına karşı beklenen mesleki tutumların
nasıl olması gerektiği ve uyması gereken kuralları belirtmektedir.
• Türk Tabipler Birliği, etik dışı davranışlara disiplin yönetmeliğine
göre ceza vermektedir.
Tıbbi Etik Kuralları
• Sağlık personelinin olağanüstü koşullarda neler yapacaklarına ilişkin
uluslararası ve ulusal kurallar vardır. Bunların çoğu 2. Dünya Savaşı
sonrası gündeme gelmiştir. Bunlar:
• 1946-1947 - Nuremberg Yasası: Sağlıkçıları ilgilendiren ilk önemli
etik hukuk belgelerinden birisidir. Deneye konu olan insanların
haklarını koruyup “rıza alma gerekliliğini” getirmiştir.
• 1949 yılında Cenevre Anlaşması: “Dokunulmazlık’’ ve “ayrımcılık
yapmama” ilkesini getirmiştir.
• 1949 yılında Cenevre, 1956 yılında Havana, 1957 yılında İstanbul,
1983 yılında Venedik görüşmelerinde: Dünya Tabipler Birliği’nin
silahlı çatışma dönemlerine ilişkin kuralları belirlenmiştir. Bu
kurallar; savaş veya barış dönemlerinde ayrı etiklerin olamayacağını,
bir tek tıbbi etiğin var olduğunu belirtmektedir.
Çatışma durumlarında hekimler ve sağlık çalışanlarına şu
görevler yüklenmektedir:
• Hasta ve yaralı asker ve siviller korunmalı insanca davranılmalı
ve gecikmeden tıbbi bakım sağlanmalıdır.
• Sağlık çalışanları görevlerini yerine getirirken saygı gösterilmeli,
korunmalı ve desteklenmelidir.
• Yaralı ve hastalara sadece tıbbi temelde ayrım yapılmalı, tedavi
sırasında diğer özellikleri ve bağlantıları dikkate alınmamalıdır.
• Tıbbi personel, yaralanan kişilere tıbbi etik doğrultusunda bakım
sağladıkları ya da etik ilkelerine aykırı tıbbi davranışı reddettikleri
için cezalandırılmamalıdır.
• Yaralı, hasta, savunmasız asker ve sivillere yapılan saldırılar
yasaklanmıştır.
• Kime hizmet ettiğine bakılmaksızın tıbbi olanaklar, araçlar vb.
korunmalı ve yok edilmemelidir.
• Silahlı çatışmanın tarafları yaralı ve hastaların bakımı için pratik
antlaşmalar yapma ve destekleme konusunda iş birliği yapmalıdır.
• Bütün tıbbi birimlerde tanınabilir bir amblem (Kızılhaç/Kızılay gibi)
bulunmalı, personel ve ulaşım olanakları yalnızca tıbbi amaçlarla
kullanılmalıdır.
Değerli Eğitimcilerimiz,
sunumların tamamına
ulaşmak için yayınevimiz ile
irtibata geçiniz.
Atlas Sağlık Yayınları
Gsm : 533 745 49 44
[email protected]