2013-003_Şüpheli Alacaklar Değersiz Alacaklar ve Vazgeçilen

SİRKÜLER-2013/003
KONU:
BURSA ; 08.01.2013
Şüpheli Alacaklar Değersiz Alacaklar ve Vazgeçilen Alacaklar
SAYIN MÜKELLEFİMİZ,
Ticari hayatın gereklerinden biri de yapmış olduğumuz ticari işlemlerde karşılıksız çıkan
çek, senet yada dava ve icra safhasında olan alacaklarımızdır. Bu durumda olan alacaklarımızın
dönem sonlarında gider yazılması için, öncelikle avukatımızla irtibata geçerek 2012 yılında icra
safhasında olan tüm işlemlerimizin dosya dökümü ve bu aşamada olan işlemlerimizle ilgili, borçlu
tarafın teminat ve icra durumu, ayrıca borçlunun mal varlığında haciz yapılmış bir varlığı varsa
bunların nitelikleri ve haciz tutarları en geç 31,01,2013 tarihine kadar Avukatımızdan alınırsa ,
bu tutarları zarar yazma imkanımız söz konusu olacaktır,
Bilgilerinizi rica ederim,
ŞÜPHELİ ALACAKLAR, DEĞERSİZ ALACAKLAR VE VAZGEÇİLEN ALACAKLAR
VUK’nun değerleme hükümlerinde “Şüpheli Alacaklar”, “Değersiz Alacaklar” ve
“Vazgeçilen Alacaklar” da düzenlenmiştir. Bu konuları yasal düzenleme kapsamında aşağıdaki gibi
anlamak ve yorumlamak mümkündür.
A) ŞÜPHELİ ALACAKLAR:
1.
Şüpheli Alacaklarda Yasal Mevzuat:
VUK’nun 323 ncü maddesine göre şüpheli alacak ayrılabilmesi için;
Bilanço esasına göre defter tutulmalıdır.
Alacak, ticari veya zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi (devam
ettirilmesi) ile ilgili olmalıdır.
Alacak değerleme günü itibariyle şüpheli hale gelmiş olmalıdır.
Alacak, dava ve icra safhasında bulunmalı ve takibat ciddiyetle devam
ettirilmelidir. İcra takibinin ciddi olarak takip edilmemesi nedeniyle dosyası
takipten kalkan alacaklar için karşılık ayrılamayacağı yönünde Danıştay kararı
mevcuttur.
Alacağın dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacak olması
hali;
yapılan protestoya
veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından
ödenmemiş olması halidir.
Dava ve takip için yapılacak masrafların alacağın miktarından fazla olması halinde,
bu alacaklar “dava ve icra takibine değmeyecek derecede düşük alacak” olarak
kabul edilebilir.
Alacak değerleme günü itibariyle teminatlı olmamalıdır. Teminatlı alacaklarda bu
karşılık teminattan geri kalan kısım için mümkün olabilmektedir. Teminat olarak
aşağıdakileri kabul etmek mümkündür.
Menkul rehni,
Gayrimenkul ipoteği,
Şahsi kefalet.
Haciz altına alınan alacaklar teminatlı alacaklar olarak sayılacağından karşılık ayrılmaz.
2.
Şüpheli Alacaklarda Özellikli Konular
a.
Hangi Alacaklar İçin Karşılık Ayrılabilir?
Verilen avanslar ile ilgili olarak Maliye Bakanlığı özelgesinde, verilen avans
karşılığında malın veya verilen avansın alınamaması ve diğer koşulların da
gerçekleşmesi halinde karşılık ayrılabileceği belirtilmektedir..
İflas halinde, alacakların iflas masasına kaydettirilmesi şartıyla, bu alacaklara
karşılık ayrılabilir.
Ana kuruluş, iştirak ve bağlı ortaklıkların ticari ilişkileri nedeniyle oluşan
alacaklarının grup dışı şirketlerden olan alacaktan farkı olmadığından karşılık
ayrılabilir.
Yurt dışından olan alacaklar için dava açıldığının dış temsilciliklere onaylatılması
şartıyla karşılık ayrılabilir.
Alacağın ilgili dönem kayıtlarına girmiş olması ve KDV beyannamelerinde beyan
edilmiş olması şartıyla, KDV içeren şüpheli alacaklarda katma değer vergisi için de
karşılık ayrılabilecektir.
Ciro edilmek suretiyle gelen senet bedelinin ödenmemiş olması durumunda, bu senedi
ciro eden kişi hakkında takibat yapılmış olması şartıyla karşılık ayrılabilir.
Şahıs şirketlerinden ( Kollektif ve Adi Ortaklıklar ) olan alacaklarda TTK
hükümlerine göre tüm ortaklar bütün mal varlıklarıyla müteselsilen sorumlu
olduklarından, şirket tüzel kişiliği ve ortakların hepsi için takibata geçilmiş olması
şartıyla karşılık ayrılabilir.
b. Hangi Alacaklar İçin Karşılık Ayrılamaz?
Teminatlı alacaklar için karşılık ayrılamaz.
Kefaletten kaynaklanan alacaklar ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi
ile ilgili olmadığı için bu alacaklar için karşılık ayrılamaz.
Kamu kurumlarından olan alacaklar için karşılık ayrılamaz.
Ferdi işletme ve şahıs şirketlerinde şirketin ortaklarından olan alacakları için
karşılık ayrılamaz.
Hatır senetleri için karşılık ayrılamaz.
c.
Diğer Önemli Hususlar:
Şüpheli alacaklar için karşılık aynı hesap döneminde ayrılır. Danıştay’ın bazı
kararları, sonraki yıllarda da karşılık ayrılabileceği yönündedir.
VUK’nun 323.maddesinin 2. fıkrasında şüpheli alacaklar için değerleme gününün
tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabileceği hükmü mevcuttur. Bu hükme
göre tüm karşılıklar için değerleme günü 31.12. tarihi olmaktadır. Geçici vergi
dönemleri için de uygulanmasına rağmen, esas itibariyle hesap dönemi karşılık
ayrılması, hesap döneminin son günü için geçerlidir.
Şüpheli alacaklar için pasifte karşılık ayrılmadan zarar yazılması mümkün değildir.
Dövizli şüpheli alacaklar, karşılık ayrıldıkları yıldaki değerleme günü döviz alış
kuruyla değerlenerek zarar hesabına gider yazılır. Sonraki yıllarda şüpheli olan
dövizli alacak karşılık hesabıyla birlikte değerlemeye tabi tutulur. Kar-Zarar
hesaplarına ayrıca bir tutar intikal ettirilmesine gerek yoktur.
3.
Şüpheli Alacak Uygulamasında Muhasebe Kayıtları:
Şüpheli alacak haline gelen bir alacak için aşağıda verilen sırada ve şekilde karşılık ayrılır ve gider
hesaplarına intikal ettirilir.
a) Alacak şüpheli hale geldiğinde (Yıl içindeki herhangi bir tarih);
----------------------------------01.04.2006---------------------------128-Şüpheli Ticari Alacaklar
XXX
101/120//121 (Hesaplar)
XXX
----------------------------------------------------------------------------b) Değerleme gününde karşılık ayrılabilecek tutar (Değerleme günü hesap döneminin
son günüdür.);
----------------------------------31.12.2006---------------------------654-Karşılık Giderleri
XXX
129- Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı XXX
----------------------------------------------------------------------------c)
Önceki dönemlerde ayrılan karşılık için sonraki hesap dönemlerinde yapılan
tahsilat;
--------------------------------10.08.2007-----------------------------100/101/102.. (vb.hesapler)
XXX
644- Konusu Kalmayan Karşılıklar
XXX
---------------------------------------------------------------------------d)
Şüpheli ticari alacak için yapılan tahsilat sonrasında alacağın kayıtlardan
silinmesi;
--------------------------------10.08.2007-----------------------------129- Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı XXX
128-Şüpheli Ticari Alacaklar
XXX
---------------------------------------------------------------------------B) DEĞERSİZ ALACAKLAR:
1.
Değersiz Alacaklarda Yasal Mevzuat:
VUK’nun 322 nci maddesi “Kazai bir hükme veya kanaat verici bir vesikaya göre
tahsiline artık imkan kalmayan alacaklar değersiz alacaktır. Değersiz alacaklar, bu
mahiyete girdikleri tarihte tasarruf değerlerini kaybederler ve mukayyet kıymetleri
zarara geçirilerek yok edilirler.” şeklindedir.
Bu ifadeye göre bir alacağın, değersiz alacak olarak nitelendirilebilmesi için;
Alacak, Bilanço veya İşletme Hesabı Esasına Göre Defter Tutan Ticari veya Zirai
Kazançla İştigal Eden İşletmelere Ait Olmalıdır.
Alacak ticari işle veya işletmeyle ilgili olmalıdır.
Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idamesi ettirilmesi ile ilgili olmalıdır.
Kazai bir hükme veya kanaat verici bir vesikaya göre tahsiline artık imkan
kalmamalıdır.
Bir alacağın tahsil kabiliyetini kaybederek değersiz hale gelebilmesinde;
Kazai hüküm; alacak hakkında kanuni yollara başvurulmuş, icra takiplerinin yapılmış
ancak, alacağın ödenemeyeceği yargıç kararı ile tespit edilmiş olmasıdır. Diğer bir
ifadeyle; alacağın tahsiline imkan kalmadığına dair alınmış mahkeme kararıdır.
Kanaat Verici Vesika; ödemeyi imkansız hale getirmiş hal ve sebepler sonucu ortaya
çıkmış belgelerdir. Bunlar da;
Alacaklının verdiği her nev’i ibra senetleri (borçtan kurtulma),
Borlunun ölümü halinde mirasçıların mirası reddetmeleri,
Borçlunun gaygubetini (ortada bulunmama, gözle görünmeme) bildirir
belgelerdir.
Kanaat verici vesikalara bazı örnekler verebiliriz.
Mahkeme tarafından verilmiş borçlu hakkındaki gaiplik kararı ve buna bağlı
olarak herhangi bir mal varlığının bulunmadığına dair resmi makam belgeleri,
İcra takibine ait dosyanın işlemden kaldırıldığını gösteren icra memurluğu
yazısı,
Borçlunun ölümü ve mirasçılarının bulunmadığını kanıtlayan resmi soruşturma
belgesi,
Ticaret mahkemesi tarafından borçlu hakkında verilmiş iflas kararı,
Alacaktan vazgeçildiğine dair konkordato anlaşması,
Borçlunun alacaklı tarafından açılan davayı kazandığına dair mahkeme kararı,
Borçlunun, ülkeye dönmemek üzere terk ettiğini belirleyen gazeteler ve bunu
doğrulayan resmi makam belgeleri (yabancı bir ülkeye sığınma, kaçma gibi),
Mahkeme huzurunda alacaktan vazgeçildiğine dair düzenlenmiş belgeler,
Borçlunun herhangi bir mal varlığı bırakmadan ölümü ve mirasçıların da mirası
reddettiklerine dair resmi belgeler,
Borçlunun dolandırıcılıktan mahkum olması ve herhangi bir malvarlığı
bulunmadığını belgeleyen evrak ve diğerleri,
Borçlunun ölümü ve mirasçılar adına Sulh Mahkemelerince verilmiş bulunan
mirası ret kararı.
2.
Değersiz Alacaklarda Özellikli Konular:
Bir alacağın değersiz alacak sayılabilmesi için tüm hukuki yolların tüketilmiş olması
gerekir.
Borçlunun iflas etmiş olması tek başına değersiz alacak yazmak için yeterli
değildir.
Alacağın değersiz hale geldiği yıl hesaplarına gider (zarar) yazılması gerekir. Aksi
takdirde izleyen yıllarda dikkate alınamaz.
Değersiz alacaklar daha sonra tahsil edilirse tahsil edildiği yıl gelir yazılır.
Bilanço esasına göre defter tutan işletmeler değersiz hale gelen alacaklarını
değersiz hale geldikleri yıl mukayyet değerleri ile zarara geçirerek, işletme hesabı
esasına göre defter tutan mükellefler ise defterlerine gider kaydederek yok ederler.
Değersiz alacak dövizli olması durumunda değersiz alacak haline geldiği tarihteki
döviz alış kurundan değerlenerek zarar hesaplarına geçirilir.
Aciz vesikasına bağlanan alacaklarda tahsil imkanı ortadan kalkmadığından değersiz
alacak olarak dikkate alınmaz. Ancak, aciz vesikasına dayanarak şüpheli alacak karşılığı
ayrılabilir.
KDV içeren değersiz alacaklarda KDV de değersiz alacak olarak kabul edilir.
Kayıt dışı bırakılan alacaklar değersiz alacak olarak dikkate alınamaz.
3.
Değersiz Alacak Uygulamasında Muhasebe Kayıtları:
Vergi kanunlarına göre değersiz alacak haline geldiği tespit edilen alacak tutarı için;
----------------------------------/----------------------------------659-Diğer Olağan Gider ve Zararlar
XXX
120/121/127… (Hesaplar)
XXX
---------------------------------------------------------------------Değersiz hale gelip daha önce gider yazılan alacağın daha sonra tahsil edilmesi halinde ise;
----------------------------------/----------------------------------100/101/102….(vb.hesaplar)
XXX
671-Önceki Dönem Gelir ve Karları
XXX
---------------------------------------------------------------------Kaydı yapılır.
C) VAZGEÇİLEN ALACAKLAR:
1.
Vazgeçilen Alacaklarda Yasal Mevzuat:
VUK’nun 324 ncü maddesi “Konkordato veya sulh yoluyla alınmasından vazgeçilen alacaklar,
borçlunun defterlerinde özel bir karşılık hesabına aktarılır. Bu hesabın muhteviyatı alacaktan
vazgeçildiği yılın sonundan başlayarak üç yıl içinde zararla itfa edilmediği takdirde kâr
hesabına naklonulur” şeklindedir. Bu hükmü ana başlıklar olarak aşağıdaki gibi açıklamak
mümkündür.
Vazgeçilen alacaklar alacaklısı yönünden değersiz alacaktır. Değersiz alacaklar için
geçerli olan yasal düzenlemelere göre işlem yapılır.
Alacaklının alacağından vazgeçmesi, borçlunun borçlarında bir azalma yaratacaktır.
Pasifteki bu azalma öz sermaye artışı yaratmaktadır. Pasifteki bu öz sermaye artışı
kâr hükmündedir. Kanun koyucu, bu kârı alacaktan vazgeçildiği yılda değil de daha
sonraki yıllarda vergilemeyi uygun öngörmüştür.
Vazgeçilen alacaklar, borçlunun defterlerinde açılan özel bir karşılık hesabına
alınır. Üç yıl içinde zarar doğmaz veya doğan zararla mahsup tamamen mümkün
olmaz ise kalan tutar 3 ncü yılda kara aktarılır.
Bekleme süresi üç yıl olmakla birlikte, daha önce işin bırakılması, ölüm veya
kurumlarda devir halinde bu hesap tutarı kara aktarılır. Geçmiş yıllara ait zararlar
daha sonraki yıllarda ortaya çıkan vazgeçilen alacaklardan mahsup edilemez.
2.
Vazgeçilen Alacak Uygulamasında Muhasebe Kayıtları:
a)
Alacaklısı yönünden değersiz alacak olarak aşağıdaki kayıt yapılacaktır.
----------------------------------/----------------------------------659-Diğer Olağan Gider ve Zararlar
XXX
120/121/127… (Hesaplar)
XXX
---------------------------------------------------------------------b) Borçlusu yönünden vazgeçilen alacak kayıtları aşağıdaki olacaktır.
Borcun ortadan kalktığı tarihte yapılacak muhasebe kaydı.
----------------------------------/----------------------------------320/321/329….(Hesaplar)
XXX
549-Özel Fonlar
XXX
---------------------------------------------------------------------Üç yıl boyunca zarar çıkması halinde zarar tutarına kadar mahsup
edilecektir. Üç yıl içindeki yapılacak zarar mahsuplarında veya 3 ncü yılda
kalan tutar olması durumunda yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki olacaktır.
----------------------------------/----------------------------------549-Özel Fonlar
XXX
671-Önceki Dönem Gelir ve Karları
XXX
----------------------------------------------------------------------
Saygılarımızla,
EKREM ALFATLI
YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİR