Akılcı İlaç Kullanımı

Akılcı İlaç Kullanımı
Doç.Dr.Osman Raif Karabacak
Dışkapı Yıldırım Beyazıt EAH
1
Akılcı İlaç Kullanımı
Akılcı ilaç kullanımı tanımı ilk kez 1985 yılında
DSÖ tarafından yapılmıştır
Kişilerin ilaçları;
•
•
•
•
•
Klinik gereksinimlerine uygun biçimde
Kişisel gereksinimi karşılayacak dozlarda
Yeterli zaman diliminde
Kendilerine/topluma en düşük maliyette
Kolayca almaları için uyulması gereken
kurallar bütünü
Rational Use of Drugs, WHO, Nairobi, Kenya, 1985
2
Akılcı İlaç Kullanımı
İlaçlar ;
• Hastalıklardan korunma
• Teşhis
• Tedavi veya vücudun herhangi bir faaliyetini
değiştirmek için kullanılan kimyasal, bitkisel ve biyolojik
kaynaklı ürünlerdir
• Bu ürünler belirli kurallara göre, belirli dozlarda basit
veya bileşik olarak hastanın kullanımına sunulur
3
Akılcı İlaç Kullanımı
• İlaç, kullananın yararına olacak şekilde kullanılır
• İçindeki kimyasal maddelerin tamamen zararsız
olması mümkün değil
• Bu ürünler, normal olarak vücutta bazı organlarda
beklenen etkilerin yanında, beklenmeyen yan
etkilere de yol açabilir
• İlaç etkileşimleriyle de karşılaşılabilmektedir
4
Akılcı İlaç Kullanımı
• İrrasyonel ilaç kullanımı büyük bir sağlık problemidir
• Dünyada reçetelerin yarısı gereksiz yere yazılmaktadır.
Hastaların yarısı ise ilacını yanlış kullanmaktadır
• İlacın aşırı, eksik veya yanlış kullanımı hem insan
sağlığını bozmakta hem de kaynak israfına neden
olmaktadır
• İrrasyonel ilaç kullanımı gelişmekte olan ülkelerde daha
sık görülmektedir
Rational Use of Drugs, WHO, 2010
5
Akılcı İlaç Kullanımı
• İlaç Kullanımı; ülkelerin
içerisinde belirli bir pay alır
sağlık
giderleri
• Bu payın artışı ekonomiye ek yük getirir. Akılcı
kullanım ilaç harcamalarının uygun aralıkta
kalmasını sağlar
• Öte yandan istenmeyen ilaç etkilerinin önüne
geçilmiş olur
6
Akılcı İlaç Kullanımı
20. yy da İlaç Endüstrisindeki Gelişim
Yanlış
Gereksiz
Etkisiz
Yüksek maliyetli
İlaç Kullanımı ARTMIŞTIR
7
Akılcı İlaç Kullanımı
Yanlış İlaç Kullanımının Sonuçları
•
•
•
•
•
•
•
Tedavi hataları
Antibiyotiklere direnç gelişimi
Advers ilaç reaksiyonları
İlaç etkileşimleri
Morbidite ve mortalite artışı
Kaynak israfı sonucu mali yük
Geri ödemede yaşanan sorunlar
8
Akılcı İlaç Kullanımından Kimler
Sorumludur
•
•
•
•
•
•
•
•
Hekim
Eczacı
Hemşire
Diğer sağlık personeli
Hasta/ hasta yakını
Üretici
Düzenleyici Otorite
Diğer (Medya, Akademi vb.)
9
Anlatma-Anlama-Doğru Uygulama
• Doğru uygulama
Her ilacın farmasötik dozaj şekli ve kullanım yolu aynı değildir
Kırma
Çiğneme
Suda veya başka sıvıda çözme…
• Aç/tok kullanım
• Kullanım süresi
• Kullanım zamanı
• Doz değişikliği
• Saklama
10
Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı Şekilleri
• Tanıya uygun olmayan ilaç seçimi
• Çoklu ilaç kullanımı
• İlaçların gereksiz ve aşırı kullanımı
• Piyasaya yeni çıkan ilaçların uygunsuz tercihi
(Civaner M, Turk Psikiyatri Derg. 2008)
• Klinik rehberlere uyumsuz tedavi seçimi
11
Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı Şekilleri
• İlaç kullanımında özensiz davranılması (uygulama yolu,
süre, doz..)
• Gereksiz yere enjeksiyon önerilmesi
• Uygunsuz kişisel tedavilere başvurulması
• Bilinçsiz gıda takviyesi ve bitkisel ürünlerin kullanımı
• İlaç-ilaç etkileşimleri ve besin-ilaç etkileşimlerinin ihmal
edilmesi
• İlaç-dışı tedavilerin farmakolojik tedavi yerine geçmesi
ve ciddi hastalıkların tedavisi
12
Akılcı Olmayan İlaç Kullanım Örnekleri
• Gereksiz ve uygunsuz antibiyotik kullanımı
• Gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı
• Çocuk ishallerinde antibiyotik tedavisi
• Fonksiyonel kabızlıkta laksatif alışkanlığı
• Soğuk algınlığı v.b. viral enfeksiyonlarda
antibiyotik kullanımı
13
Akılcı Olmayan İlaç Kullanım Örnekleri
• Her türlü dispepsi durumunda proton pompası
inhibitörleri ve/veya H2-reseptör blokörlerinin
kullanımı
• Astımda uzun etki süreli beta 2-reseptör
agonistlerinin uygun olmayan biçimde kullanımı
• Esansiyel hipertansiyonda tek ilaçla tedavi
denenmeden 2, 3 hatta 4 ilaçla uzun süreli tedavi
14
Akılcı Olmayan İlaç Kullanım Örnekleri
• Analjeziklerin suistimali (Ör; bir reçetede
birden fazla NSAII’ın bulunması)
• Gereksiz aşılama (Ör; 65 yaşın altındaki sağlıklı
erişkinlerde grip aşısı)
15
Akılcı Olmayan İlaç Kullanım Örnekleri
• Hekim veya
kullanılması
eczacıya
danışılmadan
ilaç
• İlaç kullanımında özensiz davranılması
• Hastaların
birbirlerine
bulunmaları
ilaç
tavsiyesinde
• Hastaların bilgilendirilmesindeki eksiklikler
16
Akılcı İlaç Kullanımı
WHO Önerileri
1. İlaç kullanım politikalarını koordine edecek kurum
2. Klinik Tanı ve Tedavi Rehberlerinden yararlanma
3. İlk seçenek tedavileri için temel ilaçlar listesi oluşturma
4. Bölgelerde ve hastanelerde ilaç ve tedavi kurulları kurma
5. Mezuniyet öncesi farmakoterapi eğitimi vermeyi sağlama
6. Hizmet içi sürekli tıp eğitimleri düzenlenmesi
17
Akılcı İlaç Kullanımı
WHO Önerileri
7.
İzleme, denetim ve geri bildirim sistemlerinin geliştirilmesi
8.
İlaçlar konusunda tarafsız bilgi kaynaklarını kullanma
9.
Kamuoyunun ilaçlar hakkında eğitilmesi
10. Etik olmayan mali girişimlerden sakınılması
11. Uygun ve zorunlu düzenlemeleri hayata geçirme
12. Yeterli devlet harcamalarının sağlanması
18
İlaç Kullanımını Etkileyen Faktörler
İş Yükü ve
Personel
Sıkıntısı
Yasal
Etmenler
Yetersiz ve
Eksik Bilgi
Alışkanlıklar
İlaç
Endüstrisinin
Etkileri
Ekonomik
Etmenler
SosyoKültürel
Etmenler
Tedavi
Seçenekleri
Diğer
Etmenler
19
Akılcı İlaç Kullanımının İlkeleri
•
•
•
•
Etkililik
Güvenlilik
Uygunluk
Maliyet
20
Etkililik
• Reçete edilmesi düşünülen ilacın etkinliğine
ilişkin kanıtlar nelerdir?
• Tedavi hedefleriyle endikasyon uyumlu
mudur?
"İlaç istenilen etkileri gösterebilir olmalıdır”
21
Güvenlilik
• Öngörülen tedavi süresince iyileşmeyi sağlayacak
ve yan etkisi az olan ilaç (kronik kullanımda)
• Başka ilaç veya maddelerle etkileşim
• Hastanın aldığı risk
"İlaçların istenmeyen etkileri kabul edilebilir
olmalıdır."
22
Uygunluk
• Reçete edilmesi düşünülen ilacın aktif madde ve dozaj şekli
uygun mu?
• Kontrendikasyonları
• Özel durumda kullanımı





Çocuklar
Yaşlılar
Hamilelik ve emzirme dönemindeki kadınlar
Kronik hastalığı olanlar
İlaç ve besin alerjisi öyküsü olanlar
• Kullanım süresi
• İlacın veriliş yolu
"İlaç kolayca kullanılabilir formda olmalıdır"
23
Maliyeti
• İlacın hastaya günlük toplam maliyeti nedir?
• Jenerik olarak bulunabilen en ucuz ilaçla tedavi
• Biyoyararlanımı yüksek olan ilaç pahalıda olsa
tercih edilir
• Komplikasyonlar (olası) çıkarsa tedavi maliyeti
nasıl etkilenir?
"Tedavinin maliyeti düşük olmalıdır"
24
Ülkemizde Yapılan Çalışmalar
• Akılcı İlaç Kullanımına ilişkin ulusal politikalar
belirlemek ve hayata geçirebilmek amacıyla;
• 2010 yılında Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel
Müdürlüğü bünyesinde; Akılcı İlaç Kullanımı Şube
Müdürlüğü
• 2012 yılında da İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu bünyesinde
Akılcı İlaç Daire Başkanlığı kurulmuştur
25
Ülkemizde Yapılan Çalışmalar
• Sağlık Bakanlığı
çalışmalarında;
tarafından
yapılan
alan
• İlaç kutu sayısı açısından bakıldığında tanıya
uygunluk bakımından yaklaşık % 50’sinin akılcı
olmadığı
• İlaç maliyetlerine bakıldığında ise yine % 50’sinin
akılcı olmadığı ortaya çıkmıştır
26
Yılmaz G et al. Bir Üniversite Hastanesindeki Antibiyotik Kullanımı, Klimik - 2014
27
Yılmaz G et al. Bir Üniversite Hastanesindeki Antibiyotik Kullanımı .Klimik - 2014
28
Rasyonel Olmayan Kullanım
Dahiliye
Genel Cerrahi
Üroloji
Kadın-Doğum
Toplam
%6
%28
%56
%44
%23
Pehlivan, ve ark. 1994
29
Türkiye’de İlaç Sektörü
30
İlaç Harcamaları
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (EKİÖ /OECD) 2008
raporuna göre;
• Sağlığa ayrılan pay ABD’de % 16.4, İngiltere’de % 8.8,
Türkiye’de ise % 6.1 olarak bildirilmiştir
• Ülkemizde toplam sağlık harcamaları içinde ilacın payı
% 46 iken,
İngiltere’de % 12.3, ABD’de ise % 12.2
olarak bildirilmiştir
31
Kişi Başına Düşen İlaç Harcaması
Türkiye’de 2013’de ilaç harcamalarının GSHY içindeki payı
%0,9 düzeyindedir
Türkiye OECD ortalamasının altında kalmıştır
32
Kişi Başına Düşen İlaç Harcaması
Türkiye’de
başına
harcaması
yılında 117
iken,
yılında 92,
yılında 86
olmuştur
kişi
ilaç
2010
dolar
2013
2014
dolar
33
Türkiye’de İlaç Kullanım
Dağılımı(maliyet) -2015
34
Türkiye’de Kullanım Dağılımı( Kutu) - 2015
35
Türkiye’de İlaç Harcamaları - 2015
36
Akılcı İlaç Kullanımı
• Etkinliğin azalması
• Yan etki görülme sıklığı veya şiddetinin artması
• İlaçların alışkanlık oluşturması
• Hastaların tedaviye olan güveninin azalması
• Sağlık harcamalarındaki payın artması
ÖNLENMİŞ OLUR
37
Teşekkür Ederim
38