tmo muhasebe yönetmeliği

TOPRAK MAHSULLERĠ OFĠSĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
MUHASEBE YÖNETMELĠĞĠ
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar, Temel Kavramlar
Amaç ve kapsam
Madde 1- (1) Bu uygulama yönetmeliğinin amacı, Toprak Mahsulleri Ofisinin,
hesap ve kayıt düzeninde saydamlık, hesap verilebilirlik ve tekdüzenin sağlanması,
işlemlerinin kayıt dışında kalmasının önlenmesi, faaliyetlerinin gerçek mahiyetlerine
uygun olarak sağlıklı ve güvenilir bir biçimde muhasebeleştirilmesi; mali tablolarının
zamanında, doğru, muhasebenin temel kavramları ve genel kabul görmüş muhasebe
ilkeleri çerçevesinde, uluslararası standartlara uygun, yönetimin ve ilgili diğer kişilerin
bilgi ihtiyaçlarını karşılayacak; karar, kontrol ve hesap verme süreçlerinin etkili
çalışmasını sağlayacak şekilde hazırlanması ve yayımlanmasına ilişkin esas, usul, ilke
ve standartların belirlenmesidir.
(2) Bu Yönetmelik Toprak Mahsulleri Ofisinin muhasebe kayıt ve işlemlerini
kapsar.
Dayanak
Madde 2- (1) Bu Yönetmelik, 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında
Kanun Hükmünde Kararnamenin 33 üncü maddesi, Maliye Bakanlığınca yayınlanan 1
Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği, Toprak Mahsulleri Ofisi Ana
Statüsü ve TMO Mali İşler Dairesi Başkanlığı Yönetmeliği hükümleri gereğince
hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 3- (1) Bu Yönetmelikte geçen;
a) Defter değeri: Varlık veya kaynakların değerleme gününde muhasebe
kayıtlarındaki değerini,
b) Genel Müdürlük: Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğünü,
c) Gider: İşletmenin faaliyet ve varlığını sürdürebilmesi ve ekonomik yarar
(gelir elde etmesi) sağlanması için belli bir dönemde katlandığı ve tükettiği girdilerin
(faydası tükenmiş maliyetlerin) hâsılattan düşülen kısmını,
ç) Hareketli ortalama metodu: İşletmeye her yeni parti emtia girişinden sonra,
yeni bir maliyet bedeli tespitini teşkil etmektir.
d) Gümrüklenmemiş mal (eşya): Gümrük Kanunu ve mevzuatı gereğince
gümrük denetimine tabi tutulmamış malı,
e) Harcama: İşyerlerimiz tarafından herhangi bir nedenle yapılan ödemeler ve
borçlanmaları,
f) Hesap dönemi: Takvim yılını,
g) İşletme: Teşekkülümüz işyerlerini,
1
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
h) İtibari değer: Her türlü senetlerle, bono ve tahvillerin üzerinde yazılı olan
değeri,
ı) Mahsup fişi: Nakit hareketleri dışında muhasebe işlemlerinin yapıldığı
muhasebe fişini,
i) Makbuz senedi (resepise): Umumi mağazalara tevdi edilen malların
mülkiyetini temsil eden belgeyi,
j) Maliyet: Bir mal ve hizmetin kullanıldığı veya satıldığı duruma getirebilmek
için yapılan doğrudan ve dolaylı harcamaların parasal toplamını,
k) Maliyet bedeli: Bir varlığın satın alınması, üretilmesi veya değerinin
arttırılması için yapılan harcamalar veya verilen kıymetlerin toplamını,
l) Maliyet dönemi: Hesap dönemini (1 Ocak 31 Aralık) geçmemek üzere her ay
sonu,
m) Muhasebeci: İşyerlerimizde muhasebe işlemlerini yapan muhasebeci ve
muhasebe şefini,
n) Muhasebe fişi: Muhasebeleştirme işlemlerinde kullanılan tahsil, tediye ve
mahsup fişlerini,
o) Net fatura tutarı: Fatura tutarından, iskonto gibi indirimlerin düşülmesi
sonucunda, muhasebeleştirmenin yapılacağı tutarı,
ö) Normal amortisman yöntemi: Belirli bir oran dahilinde amortismana tabi
varlığın kayıtlı bedelinin her hesap döneminde eşit olarak gider yazılma yöntemini,
p) Ofis: Toprak Mahsulleri Ofisini,
r) Rayiç değer: Varlık veya kaynakların değerleme günündeki normal alım satım
değerini,
s) Rehin senedi (varant): Umumi mağazalara tevdi edilen malların terhinini
temin eden belgeyi,
ş) Serbest mal: Milli mahsul ve mamullerle fiili ithali yapılmış eşyayı,
t)Tahakkuk esası: Bir ekonomik değerin yaratıldığında, başka bir şekle
dönüştürüldüğünde, mübadeleye konu edildiğinde, el değiştirdiğinde veya yok
olduğunda muhasebeleştirilmesini,
u)Tedarik giderleri: Satın alınan hububat ve malzemenin mülkiyetinin
Teşekkülümüze geçtiği yerden depolandığı yere kadar yapılan navlun, sigorta, yükleme,
boşaltma, gümrük vergileri gibi giderleri,
ü) Teşekkül: Toprak Mahsulleri Ofisini,
v) Üretim tesisi: Mal ve hizmet üretimi yapılan depolama tesislerini, Afyon
Alkaloidleri Fabrikası İşletme Müdürlüğünü,
y) Zarar: Belirli bir dönemde işletme faaliyetlerinin sürdürülebilmesi ve bir gelir
elde edilmesi dışında; arızi iş ve olaylardan dolayı kullanılan veya tüketilen varlıkların
hasılattan düşülen, yararı tükenmiş maliyetlerini,
ifade eder.
2
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Muhasebenin temel kavramları
Madde 4- (1) Muhasebenin temel kavramları evrensel kavramlar olup muhasebe
ilke ve kurallarının dayandığı zemini oluşturur. Temel kavramlar ilke ve kurallarla
beraber, muhasebe uygulamalarına yön veren disiplinin esası olup, muhasebe bilgileri
bu esasa göre üretilir.
(2) Muhasebenin temel kavramları aşağıda gösterilmiştir.
a) Sosyal sorumluluk kavramı
b) Kişilik kavramı
c) İşletmenin sürekliliği kavramı
ç) Dönemsellik kavramı
d) Parayla ölçülme kavramı
e) Maliyet esası kavramı
f) Tarafsızlık ve belgelendirme kavramı
g) Tutarlılık kavramı
h) Tam açıklama kavramı
ı) İhtiyatlılık kavramı
i) Önemlilik kavramı
j) Özün önceliği kavramı
a) Sosyal sorumluluk kavramı
Bu kavram, muhasebenin işlevini yerine getirme hususundaki sorumluluğunu
belirtir ve muhasebenin kapsamını, anlamını, yerini ve amacını gösterir. Sosyal
sorumluluk kavramı; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının
yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında, belli kişi ya da
grupların değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde
gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.
b) Kişilik kavramı
Bu kavram, işletmenin yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden ayrı
bir kişiliğe sahip olduğunu ve işletmenin muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına
yürütülmesi gerektiğini öngörür.
c) İşletmenin sürekliliği kavramı
Bu kavram, işletmelerin faaliyetlerini bir süreye bağlı olmaksızın sürdüreceğini
ifade eder. Süreklilik kavramı, maliyet esasının temelini oluşturur.
Bu kavramın, işletmeler açısından geçerliliğinin bulunmadığı ya da ortadan
kalktığı durumlarda, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır.
ç) Dönemsellik kavramı
Dönemsellik kavramı, işletmelerin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul
edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer
dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre
3
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
muhasebeleştirilmesi, hasılat ve gelirlerin aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla
karşılaştırılması bu kavramın gereğidir.
Bu kavramın, işletmeler açısından geçerliliğinin bulunmadığı ya da ortadan
kalktığı durumlarda ise, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır.
d) Parayla ölçülme kavramı
Parayla ölçülme kavramı, parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin
muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılmasını ifade eder.
Muhasebe işlemleri ulusal para birimine göre yapılır.
e) Maliyet esası kavramı
Maliyet esası kavramı, para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi
mümkün ya da uygun olmayan diğer kalemler hariç, işletme tarafından edinilen varlık
ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas
alınması gereğini ifade eder.
f) Tarafsızlık ve belgelendirme kavramı
Bu kavram, muhasebe kayıtlarının gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun
olarak düzenlenmiş objektif belgelere dayandırılması ve muhasebe kayıtlarına esas
alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması gereğini ifade
eder.
g) Tutarlılık kavramı
Tutarlılık kavramı, muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe
politikalarının, birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade
eder. İşletmelerin mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların
karşılaştırılabilir olması bu kavramın amacını oluşturur. Tutarlılık kavramı, benzer olay
ve işlemlerde, kayıt düzenleri ile değerleme ölçülerinin değişmezliğini ve mali
tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni öngörür. Geçerli nedenlerin bulunduğu
durumlarda, işletmeler, uyguladıkları muhasebe politikalarını değiştirebilirler. Ancak,
bu değişikliklerin ve bunların parasal etkilerinin mali tabloların dipnotlarında
açıklanması zorunludur.
h) Tam açıklama kavramı
Tam açıklama kavramı, mali tabloların bu tablolardan yararlanacak kişi ve
kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır
olmasını ifade eder.
Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, mali
tabloların kalemleri kapsamında yer almayan ancak, alınacak kararları etkileyebilecek,
gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer verilmesi bu kavramın gereğidir.
ı) İhtiyatlılık kavramı
Bu kavram, muhasebe olaylarında temkinli davranılması ve işletmenin
karşılaşabileceği risklerin göz önüne alınması gereğini ifade eder. Bu kavramın sonucu
olarak, işletmeler muhtemel giderleri ve zararları için karşılık ayırırlar, muhtemel
gelirleri için ise, gerçekleşme dönemlerine kadar herhangi bir muhasebe işlemi
yapmazlar. Ancak bu kavram gizli yedekler ya da gereğinden fazla karşılık ayrılmasına
gerekçe oluşturmaz
4
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
i) Önemlilik kavramı
Önemlilik kavramı, bir hesap kalemi ya da mali bir olayın nispi ağırlık ve
değerinin, mali tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri ya da alınacak kararları
etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder.
Önemli hesap kalemleri, finansal olaylar ve diğer hususların mali tablolarda yer
alması zorunludur.
j) Özün önceliği kavramı
Özün önceliği kavramı, mali işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara
ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerden çok, özlerinin esas alınması
gereğini ifade eder.
Genel olarak işlemlerin biçimleri ile özleri paralel olmakla birlikte, bazı
durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir. Bu takdirde, özün biçime önceliği esastır.
Muhasebe politikalarının açıklanması
Madde 5- (1) Teşekkülümüzde uygulanacak muhasebe politikaları şunlardır.
a) Mali tablolar işletmenin sürekliliği, tutarlılık ve dönemsellik kavramlarına
dayanılarak hazırlanmış ise bunların açıklanması istenmez. Ancak bu kavramlardan
ayrılmaların mevcut olması halinde, mali tabloların dipnotlarında nedenleri ile birlikte
açıklama yapılır.
b) İhtiyatlılık, özün önceliği ve önemlilik kavramları muhasebe politikalarının
seçimini ve uygulanmasını yönlendirir.
c) Mali tabloların içerdiği bütün önemli muhasebe politikaları anlaşılır ve kısa
olarak açıklanır.
ç) Kullanılan muhasebe politikaları ile ilgili açıklamalar mali tablolarla bütünlük
oluşturur. Kullanılan önemli muhasebe politikalarının açıklanması mali tabloların
bütünlüğü ve tamlığı için temel ilkedir. Politikalara ilişkin açıklamalar işletme yönetimi
tarafından muhasebe bölümüne toplu olarak verilir.
d) Bilânço ve gelir tablosundaki ve diğer tablolardaki yanlış ve gerçeğe uygun
olmayan işlemler, muhasebe politikalarının açıklanması veya dipnotlarda belirtilmesi
suretiyle düzeltilemez. Düzeltme ancak, muhasebe kayıt ve tekniğine uygun olarak
yapılır ve mali tablolara yansıtılır.
e) Mali tablolar, dönemler itibariyle karşılaştırılabilir nitelikte olmalıdır.
f) Mali tablolarda, cari dönem veya gelecek dönemlerde önemli etki yaratan
veya yaratabilecek bir değişiklik yapılmış ise durum nedenleri ile birlikte açıklanır ve
bunun mali tablolara olan etkileri gösterilir.
Mali tablolar
Madde 6- (1) Mali tablolar ilkeleri, temel mali tabloların düzenlenmesinde
işletmeler tarafından uygulanacak kuralları ifade eder.
(2) Mali tabloların hazırlanmasında esas alınan kavram ve ilkeler ile ilgili diğer
mevzuat hükümlerinin farklı uygulamalara yer verdiği durumlarda, işletmeler söz
konusu mevzuat hükümleri uyarınca istenilen bilgileri sağlayacak şekilde gerekli
5
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
düzenlemeleri yaparlar. Ancak, bu düzenlemeler bu bölümde yer alan ilkeler
çerçevesinde düzenlenecek mali tabloların tekliği ilkesini değiştirmez.
(3) Mali tablolar aşağıdaki tabloları içerir.
a) Bilanço
b) Gelir Tablosu
c) Satışların Maliyeti Tablosu
ç) Fon Akım Tablosu
d) Nakit Akım Tablosu
e) Sermaye Hareketleri Tablosu
Bilanço ve gelir tablosu dipnotlar ve ekleri ile birlikte temel mali tabloları,
diğerleri ise ek mali tabloları oluşturur.
(4) Mali tabloların amaçları
Mali tabloların amaçları aşağıda belirtilmiştir:
a) Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler
sağlamak.
b) Gelecekteki nakit akımlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak.
c) Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değişiklikler ile işletme faaliyet sonuçları
hakkında bilgi sağlamak.
(5) Mali tablolardaki bilgilerin özellikleri
Mali tablolarda yer alan bilgilerin karar vericiler tarafından en iyi şekilde ve
süratle kullanılabilmesi için bu tabloların anlaşılabilir, ihtiyaca uygun, güvenilir,
karşılaştırılabilir olması, zamanında düzenlenmesi gerekir.
(6) Temel mali tabloların düzenleme ilkeleri
Temel mali tablolar düzenlenirken uygulanacak ilkeler, muhasebe temel
kavramlarına dayanır. Temel kavramlarla birlikte bir bütünlük ifade eder. Temel mali
tablolar ilkeleri; bilanço ilkeleri ve gelir tablosu ilkeleri biçiminde iki ana grupta
toplanmaktadır.
a) Bilanço ilkeleri
Bilanço ilkelerinin amacı, sermaye koyan veya sonradan karı işletmede
bırakanların işletmeye sağladıkları kaynaklar ve bunlarla elde edilen varlıkların
muhasebe kayıt, hesap ve tablolarında tespit edilmesi ve gösterilmesi yoluyla belli bir
tarihte işletmenin mali durumunu açıklıkla ve ilgililer için gerçeğe uygun olarak
yansıtmaktır.
Bilanço ilkeleri; varlıklar, yabancı kaynaklar ve özkaynaklar itibarıyla üç grupta
toplanmaktadır:
1) Varlıklara ilişkin ilkeler
1.1) İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde paraya
dönüştürülebilecek varlıkları, bilançoda dönen varlıklar grubu içinde gösterilir.
6
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
1.2) İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşemeyen
hizmetlerinden bir hesap döneminden daha uzun süre yararlanılan uzun vadeli varlıkları,
bilânçoda duran varlıklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço gününde, bu
grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar dönen varlıklar grubunda
ilgili hesaplara aktarılır.
1.3) Bilançodaki varlıkların, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleriyle
gösterilebilmesi için, varlıklardaki değer düşüklüklerini göstererek karşılıkların
ayrılması zorunludur.
Dönen varlıklar grubu içinde yer alan menkul kıymetler, alacaklar, stoklar ve
diğer dönen varlıklar içindeki ilgili kalemler için, yapılacak değerleme sonucu, gerekli
durumlarda uygun karşılıklar ayrılır.
Bu ilke, duran varlıklar grubunda yer alan alacaklar, bağlı menkul kıymetler,
iştirakler ve diğer duran varlıklardaki ilgili kalemler için de geçerlidir.
1.4) Gelecek dönemlere ait olarak önceden ödenen giderler ile cari dönemde
tahakkuk eden ancak gelecek dönemlerde tahsil edilecek olan gelirler, kayıt ve tespit
edilir ve bilançoda ayrıca gösterilir.
1.5) Bilançoda duran varlıklar grubunda yer alan maddi duran varlıklar ile
maddi olmayan duran varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek
amacıyla, her dönem ayrılan amortismanların birikmiş tutarları ayrıca bilançoda
gösterilir.
1.6) Duran varlıklar grubu içinde yer alan özel tükenmeye tabi varlıkların
maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek amacıyla, her dönem ayrılan tükenme
paylarının birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilir.
1.7) Tutarları kesinlikle saptanamayan alacaklar için herhangi bir tahakkuk
işlemi yapılmaz. Bu tür alacaklar bilanço dipnot ya da eklerinde gösterilir.
1.8) Verilen rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatların
özellikleri ve kapsamları bilanço dipnot ya da eklerinde açıkça belirtilir.
Bu ilke, alınan rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatlar
için de geçerlidir.
Ayrıca, işletmenin varlıkları ile ilgili toplam sigorta tutarlarının bilânço dipnot
ya da eklerinde açıkça gösterilmesi gerekir.
2) Yabancı kaynaklara ilişkin ilkeler
2.1) İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelen borçları,
bilançoda kısa vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir.
2.2) İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelmemiş
borçları, bilânçoda uzun vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu
bilanço gününde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar, kısa
vadeli yabancı kaynaklar grubundaki ilgili hesaplara aktarılır.
2.3) Tutarları kesinlikle saptanamayanları veya durumları tartışmalı olanları da
içermek üzere, işletmenin bilinen ve tutarları uygun olarak tahmin edilebilen bütün
yabancı kaynakları kayıt ve tespit edilerek bilançoda gösterilir.
7
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
İşletmenin bilinen ancak tutarları uygun olarak tahmin edilemeyen durumları da
bilançonun dipnotlarında açık olarak belirtilir.
2.4) Gelecek dönemlere ait olarak önceden tahsil edilen hasılat ile cari dönemde
tahakkuk eden ancak, gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler kayıt ve tespit
edilerek bilançoda ayrıca gösterilir.
2.5) Bilânçonun kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar gruplarında yer alan
borçlar, alınan avanslar ve diğer ilgili hesaplardan işletmenin sermaye ve yönetim
bakımından ilişkili bulunduğu iktisadi işletmelere ve personele ait olan tutarlarının ayrı
gösterilmesi temel ilkedir.
3) Özkaynaklara ilişkin ilkeler
3.1) Özkaynaklar; ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş
yıl karları (zararları) ve dönem net karı (zararı)’ndan oluşur. Sermaye yedekleri, gelir
unsuru olarak gelir tablosuna aktarılamaz.
3.2) İşletme tarafından özkaynakların devam ettirilmesi ve korunması gerekir.
İşletmede herhangi bir zararın ortaya çıkması, herhangi bir nedenle özkaynaklarda
meydana gelen azalmalar, hem dönemsel hem de kümülatif olarak izlenir ve kaydedilir.
3.3) Özkaynakların bilançoda net olarak gösterilmesi için geçmiş yıllar zararları
ile dönem zararları, özkaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer alır.
b) Gelir tablosu ilkeleri
Gelir tablosu ilkelerinin amacı, satışlar, gelirler, giderler, maliyetler, kar ve
zararlara ait hesapların belli dönemlere ait faaliyet sonuçlarını doğru olarak
göstermelerini sağlamaktır.
Bu amaç doğrultusunda benimsenen gelir tablosu ilkeleri şunlardır.
1) Gerçekleşmemiş gelirler ve satışlar gerçekleşmiş gibi ya da gerçekleşenler
gerçek tutarından fazla ya da az gösterilemez. Belli bir dönem ya da dönemlerin gerçeğe
uygun faaliyet sonuçlarını göstermek için, dönem ya da dönemlerin başında ve sonunda
doğru hesap kesimi işlemleri yapılır.
2) Belli bir dönemin gelirleri ve satışları bunları elde etmek için yapılan maliyet
ve giderler ile karşılaştırılır. Belli bir dönem ya da dönemlerin başında ve sonunda
maliyet ve giderleri gerçeğe uygun olarak gösterebilmek için stoklarda, alacak ve
borçlarda doğru hesap kesimi işlemleri yapılır.
3) Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar
için uygun amortisman ve tükenme payı ayrılır.
4) Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, onarım ve bakım ile diğer gider
grupları arasında uygun bir şekilde dağıtılır. Bunlardan direkt olanları doğrudan
doğruya, birden fazla faaliyeti ilgilendirenler zaman ve kullanma faktörü dikkate
alınmak ve tahakkuk ettirilmek suretiyle dağıtılır.
5) Arızi ve olağanüstü niteliğe sahip gelir ve giderler meydana geldikleri
dönemde tahakkuk ettirilir, ancak normal faaliyet sonuçlarından ayrı olarak gösterilir.
6) Karşılıklar, işletmenin karını keyfi şekilde azaltmak ya da bir döneme ait karı
diğer döneme aktarmak amacıyla kullanılamaz.
8
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
7) Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen değerleme esasları
ve maliyet yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliğin etkileri
açıkça belirtilir.
8) Bilanço tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir ya da birkaç olayın gelecekte
ortaya çıkıp çıkmamasına bağlı durumları ifade eden, şarta bağlı olaylardan
kaynaklanan, makul bir şekilde gerçeğe yakın olarak, tahmin edilebilen gider ve zararlar
tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yansıtılır. Şarta bağlı gelir ve karlar için ise
gerçekleşme ihtimali yüksek de olsa herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz, dipnotlarda
açıklama yapılır.
Hesap çerçevesi
Madde 7- (1) İşletmelerin muhasebe sistemleri hesap çerçevesi ve hesap planı
doğrultusunda yürütülür. Hesapların çalışması hesap planı açıklamalarında belirtildiği
gibi gerçekleşir. Hesap çerçevesindeki hesap sınıfları; bilanço ve gelir tablosundaki
gruplama ve sıralama paralelinde aşağıda belirtildiği gibi düzenlenir.
a) Hesap Sınıfları
1- Dönen Varlıklar
2- Duran Varlıklar
3- Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
4- Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
5- Öz Kaynaklar
6- Gelir Tablosu Hesapları
7- Maliyet Hesapları
9- Nazım Hesapları
b) Hesap Grupları
1- Dönen Varlıklar
10- Hazır Değerler
11- Menkul Kıymetler
12- Ticari Alacaklar
13- Diğer Alacaklar
1415- Stoklar
1617- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri
18- Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları
19- Diğer Dönen Varlıklar
2- Duran Varlıklar
209
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
2122- Ticari Alacaklar
23- Diğer Alacaklar
24- Mali Duran Varlıklar
25- Maddi Duran Varlıklar
26- Maddi Olmayan Duran Varlıklar
27- Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
28- Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları
29- Diğer Duran Varlıklar
3- Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
30- Mali Borçlar
3132- Ticari Borçlar
33- Diğer Borçlar
34- Alınan Avanslar
35- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri
36- Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler
37- Borç ve Gider Karşılıkları
38- Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları
39- Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
4- Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
40- Mali Borçlar
4142- Ticari Borçlar
43- Diğer Borçlar
44- Alınan Avanslar
454647- Borç ve Gider Karşılıkları
48- Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları
49- Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
5- Öz Kaynaklar
50-Ödenmiş Sermaye
5110
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
52- Sermaye Yedekleri
5354- Kar Yedekleri
555657- Geçmiş Yıllar Karları
58- Geçmiş Yıllar Zararları (-)
59- Dönem Net Karı -Zararı(-)
6- Gelir Tablosu Hesapları
60- Brüt Satışlar
61- Satış İndirimleri (-)
62- Satışların Maliyeti (-)
63- Faaliyet Giderleri (-)
64- Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar
65- Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-)
66- Finansman Giderleri (-)
67- Olağandışı Gelir ve Karlar
68- Olağandışı Gider ve Zararlar (-)
69- Dönem Net Karı (Zararı)
7- Maliyet Hesapları
70- Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesabı
71- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri
72- Direkt İşçilik Giderleri
73- Genel Üretim Giderleri
74- Hizmet Üretim Maliyeti
75- Araştırma ve Geliştirme Giderleri
76- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
77- Genel Yönetim Giderleri
78- Finansman Giderleri
9- Nazım Hesapları
90- Borçlu Nazım Hesaplar
99- Alacaklı Nazım Hesaplar
c) Hesap planı
Bu yönetmeliğe göre kullanılacak hesaplara ilişkin hesap planı aşağıdadır.
11
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
1- DÖNEN VARLIKLAR
10- HAZIR DEĞERLER
100- Kasa Hesabı
101- Alınan Çekler Hesabı
102- Bankalar Hesabı
103- Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Hesabı (-)
108- Diğer Hazır Değerler Hesabı
11- MENKUL KIYMETLER
110- Hisse Senetleri Hesabı
111- Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı
112- Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı
118- Diğer Menkul Kıymetler Hesabı
119- Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)
12- TĠCARĠ ALACAKLAR
120- Alıcılar Hesabı
121- Alacak Senetleri Hesabı
122- Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı(-)
123- Hazineden Alacaklar Hesabı
124- Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri (-)
125- Milli Savunma Bakanlığından Alacaklar Hesabı
126- Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı
127- Diğer Ticari Alacaklar Hesabı
128- Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı
129- Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı (-)
13- DĠĞER ALACAKLAR
134- Hazineden Alacaklar Hesabı
135- Personelden Alacaklar Hesabı
136- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabı
137- Diğer Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı (-)
138- Şüpheli Diğer Alacaklar Hesabı
139- Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabı (-)
15- STOKLAR
150- İlk Madde ve Malzeme Hesabı
151- Yarı Mamuller - Üretim Hesabı
12
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
152- Mamuller Hesabı
153- Ticari Mallar Hesabı
154- Yolda ve Konsinyanterlerdeki Stoklar Hesabı
155- Satın Alınan Emtia Hesabı
157- Diğer Stoklar Hesabı
158- Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)
159- Verilen Sipariş Avansları Hesabı
17- YILLARA YAYGIN ĠNġAAT VE ONARIM MALĠYETLERĠ
170179- Taşeronlara verilen avanslar Hesabı
18- GELECEK AYLARA AĠT GĠDERLER VE GELĠR TAHAKKUKLARI
180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı
181- Gelir Tahakkukları Hesabı
19- DĠĞER DÖNEN VARLIKLAR
190- Devreden KDV Hesabı
191- İndirilecek KDV Hesabı
192- Diğer KDV Hesabı
193- Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hesabı
195- İş Avansları Hesabı
196- Personel Avansları Hesabı
197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabı
198- Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar Hesabı
199- Diğer Dönen Varlıklar Karşılığı Hesabı (-)
2- DURAN VARLIKLAR
22- TĠCARĠ ALACAKLAR
220- Alıcılar Hesabı
221- Alacak Senetleri Hesabı
222- Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı (-)
223- Hazineden Alacaklar Hesabı
224- Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri (-)
225- Milli Savunma Bakanlığından Alacaklar Hesabı
226- Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı
227228- Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı
13
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
229- Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı (-)
23-DĠĞER ALACAKLAR
231- Ortaklardan Alacaklar
232- İştiraklerden Alacaklar
233- Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar
234- Hazineden Alacaklar
235- Personelden Alacaklar Hesabı
236- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabı
237- Diğer Alacak senetleri Reeskontu Hesabı (-)
238- Şüpheli Diğer Alacaklar Hesabı
239- Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabı (-)
24-MALĠ DURAN VARLIKLAR
240- Bağlı Menkul Kıymetler
241- Bağlı Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı
242- İştirakler
243- İştiraklere Sermaye Taahhütleri
244- İştirakler Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı(-)
245- Bağlı Ortaklıklar
246- Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri
247- Bağlı Ortaklıklar Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı
248- Diğer Mali Duran Varlıklar Hesabı
249- Diğer Mali Duran Varlıklar Karşılığı Hesabı (-)
25- MADDĠ DURAN VARLIKLAR
250- Arazi ve Arsalar Hesabı
251- Yer Altı ve Yer Üstü Düzenleri Hesabı
252- Binalar Hesabı
253- Tesis, Makine ve Cihazlar Hesabı
254- Taşıtlar Hesabı
255- Demirbaşlar Hesabı
256- Diğer Maddi Duran Varlıklar Hesabı
257- Amortismanlar Hesabı (-)
258- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
259- Verilen Avanslar Hesabı
26- MADDĠ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
14
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
260- Haklar Hesabı
261- Şerefiye Hesabı
262- Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri Hesabı
263- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı
264- Özel Maliyetler
267- Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar Hesabı
268- Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-)
269- Verilen Avanslar Hesabı
27- ÖZEL TÜKENMEYE TABĠ VARLIKLAR
271- Arama Giderleri Hesabı
272- Hazırlık ve Geliştirme Giderleri Hesabı
277- Diğer Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar Hesabı
278- Birikmiş Tükenme Payları Hesabı (-)
279- Verilen Avanslar Hesabı
28- GELECEK YILLARA AĠT GĠDERLER VE GELĠR TAHAKKUKLARI
280- Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı
281- Gelir Tahakkukları Hesabı
29- DĠĞER DURAN VARLIKLAR
291- Gelecek Yıllarda İndirilecek KDV Hesabı
292- Diğer Katma Değer Vergisi
293- Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar Hesabı
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabı
295- Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hesabı
297- Diğer Çeşitli Duran Varlıklar Hesabı
298- Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-)
3- KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
30-MALĠ BORÇLAR
300- Banka Kredileri
301- Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar
302- Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri
303- Uzun vadeli Kredilerin Anapara Taksit ve Faizleri Hesabı
304- Tahvil, Anapara Borç, Taksit ve Faizleri Hesabı
305- Çıkarılmış Bonolar ve Senetler Hesabı
15
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
306- Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler Hesabı
308- Menkul Kıymetler İhraç Farkı (-)
309- Diğer Mali Borçlar
32- TĠCARĠ BORÇLAR
320- Satıcılar Hesabı
321- Borç Senetleri Hesabı
322- Borç Senetleri Reeskontu Hesabı
326- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı
329- Diğer Ticari Borçlar Hesabı
33- DĠĞER BORÇLAR
331- Ortaklara Borçlar
332- İştiraklere Borçlar
333- Bağlı Ortaklıklara Borçlar
334- Hazineye Borçlar Hesabı
335- Personele Borçlar Hesabı
336- Diğer Çeşitli Borçlar Hesabı
337- Diğer Borç Senetleri Reeskontu Hesabı (-)
34- ALINAN AVANSLAR
340- Alınan Sipariş Avansları Hesabı
349- Alınan Diğer Avanslar Hesabı
35- YILLARA YAYGIN ĠNġAAT VE ONARIM HAKEDĠġLERĠ
350358- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakediş Bedelleri Hesabı
36- ÖDENECEK VERGĠ VE DĠĞER YÜKÜMLÜLÜKLER
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı
361- Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabı
368- Vadesi Geçmiş, Ertelenen veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer
Yükümlülükler Hesabı
369- Ödenecek Diğer Yükümlülükler Hesabı
37- BORÇ VE GĠDER KARġILIKLARI
370- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları Hesabı
371- Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yükümlülükleri
Hesabı (-)
372- Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabı
16
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
373- Maliyet Giderleri Karşılığı Hesabı
379- Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Hesabı
38- GELECEK AYLARA AĠT GELĠRLER VE GĠDER TAHAKKUKLARI
380- Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabı
381- Gider Tahakkukları Hesabı
39- DĠĞER KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
391- Hesaplanan KDV Hesabı
392- Diğer KDV Hesabı
393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabı
397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabı
399- Diğer Çeşitli Yabancı Kaynaklar Hesabı
4- UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
40- MALĠ BORÇLAR
400- Banka Kredileri Hesabı
401- Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar
402- Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri
405- Çıkarılmış Tahviller Hesabı
407- Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymet Hesabı
408- Menkul Kıymetler İhraç Farkı (-)
409- Diğer Mali Borçlar Hesabı
42- TĠCARĠ BORÇLAR
420- Satıcılar Hesabı
421- Borç Senetleri Hesabı
422- Borç Senetleri Reeskontu Hesabı (-)
426- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı
429- Diğer Ticari Borçlar Hesabı
43- DĠĞER BORÇLAR
431- Ortaklara Borçlar
432- İştiraklere Borçlar
433- Bağlı Ortaklıklara Borçlar
434- Hazineye Borçlar Hesabı
436- Diğer Çeşitli Borçlar Hesabı
437- Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-)
438- Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Borçlar Hesabı
17
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
44- ALINAN AVANSLAR
440- Alınan Sipariş Avansları Hesabı
449- Alınan Diğer Avanslar Hesabı
47- BORÇ VE GĠDER KARġILIKLARI
472- Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabı
479- Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Hesabı
48- GELECEK YILLARA AĠT GELĠRLER VE GĠDER TAHAKKUKLARI
480- Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabı
481- Gider Tahakkukları Hesabı
49- DĠĞER UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
492- Gelecek Yıllara Ertelenen veya Terkin edilecek KDV.
493- Tesise Katılma Payları
499- Diğer Çeşitli Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
5- ÖZKAYNAKLAR
50- ÖDENMĠġ SERMAYE
500- Sermaye Hesabı
501- Ödenmemiş Sermaye Hesabı (-)
502- Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları
503- Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farkları
52- SERMAYE YEDEKLERĠ
520- Hisse Senetleri İhraç Pirimleri
521- Hisse Senetleri İptal Kârları
522- Maddi Duran Varlık Yeniden Değerlenme Artışı
523- İştirakler Yeniden Değerleme Artışı
524- Maliyet Artış Fonu
529- Diğer Sermaye Yedekleri
54- KAR YEDEKLERĠ
540- Yasal Yedekler
541- Statü Yedekleri
542- Olağanüstü Yedekler
548- Diğer Kar Yedekleri
549- Özel Fonlar Hesabı
57- GEÇMĠġ YILLAR KARLARI
570- Geçmiş Yıllar Karları Hesabı
18
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
58- GEÇMĠġ YILLAR ZARARLARI
580- Geçmiş Yıllar Zararları Hesabı (-)
59- DÖNEM NET KARI (ZARARI)
590- Dönem Net Karı Hesabı
591- Dönem Net Zararı Hesabı (-)
6- GELĠR TABLOSU HESAPLARI
60- BRÜT SATIġLAR
600- Yurtiçi Satışlar Hesabı
601- Yurtdışı Satışlar Hesabı
602- Diğer Gelirler Hesabı
61- SATIġ ĠNDĠRĠMLERĠ (-)
610- Satıştan İadeler Hesabı (-)
611- Satış Iskontoları Hesabı (-)
612- Diğer İndirimler Hesabı (-)
62- SATIġLARIN MALĠYETĠ (-)
620- Satılan Mamuller Maliyeti Hesabı (-)
621- Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabı (-)
622- Satılan Hizmet Maliyeti Hesabı (-)
623- Diğer Satışların Maliyeti Hesabı (-)
63- FAALĠYET GĠDERLERĠ (-)
630- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı (-)
631- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabı (-)
632- Genel Yönetim Giderleri Hesabı (-)
64- DĠĞER FAALĠYETLERDEN OLAĞAN GELĠR VE KARLAR
640- İştiraklerden Temettü Gelirleri
641- Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri
642- Faiz Gelirleri Hesabı
643- Komisyon Giderleri Hesabı
644- Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabı
645- Menkul Kıymet Satış Karları Hesabı
646- Kambiyo Karları Hesabı
647- Reeskont Faiz Gelirleri Hesabı
648- Enflasyon Düzeltmesi Karları Hesabı
649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabı
19
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
65- DĠĞER FAALĠYETLERDEN OLAĞAN GĠDER VE ZARARLAR (-)
653- Komisyon Giderleri Hesabı (-)
654- Karşılık Giderleri Hesabı (-)
655- Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabı (-)
656- Kambiyo Zararları Hesabı (-)
657- Reeskont Faiz Giderleri Hesabı(-)
658- Enflasyon Düzeltmesi Zararları (-)
659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabı (-)
66- FĠNANSMAN GĠDERLERĠ (-)
660- Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-)
661- Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-)
67- OLAĞANDIġI GELĠR VE KARLAR
671- Önceki Dönem Gelir ve Karları Hesabı
673- Tazminat ve Ceza Gelirleri
678- Sayım ve Tesellüm Fazlalıkları
679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabı
68- OLAĞANDIġI GĠDER VE ZARARLAR
680- Çalışmayan Kısım Giderleri Hesabı (-)
681- Önceki Dönem Gider ve Zararları Hesabı (-)
683- Tazminat ve Ceza Giderleri
688- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabı (-)
689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabı (-)
69- DÖNEM NET KARI (ZARARI)
690- Dönem Karı veya Zararı Hesabı
691- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yük. Karşılıkları Hesabı (-)
692- Dönem Net Karı veya Zararı Hesabı
698- Enflasyon Düzeltme Hesabı
7- MALĠYET HESAPLARI
70-MALĠYET MUHASEBESĠ BAĞLANTI HESABI
700- Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesabı
701- Maliyet Muhasebesi Yansıtma Hesabı
71- DĠREKT ĠLK MADDE VE MALZEME GĠDERLERĠ
710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabı
711- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hesabı
20
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
72- DĠREKT ĠġÇĠLĠK GĠDERLERĠ
720- Direkt İşçilik Giderleri Hesabı
721- Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı
73- GENEL ÜRETĠM GĠDERLERĠ
730- Genel Üretim Giderleri Hesabı
731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı
74- HĠZMET ÜRETĠM MALĠYETĠ
740- Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı
741- Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı
742- Hizmet Üretim Maliyeti Farkları Hesabı
75- ARAġTIRMA VE GELĠġTĠRME GĠDERLERĠ
750- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı
751- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı
752- Araştırma ve Geliştirme Gider Farkları Hesabı
76- PAZARLAMA, SATIġ VE DAĞITIM GĠDERLERĠ
760- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabı
761- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabı
762- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Fark Hesabı
77- GENEL YÖNETĠM GĠDERLERĠ
770- Genel Yönetim Giderleri Hesabı
771- Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı
772- Genel Yönetim Gider Farkları Hesabı
78- FĠNANSMAN GĠDERLERĠ
780- Finansman Giderleri Hesabı
781- Finansman Giderleri Yansıtma Hesabı
782- Finansman Giderleri Fark Hesapları
8 -ÖDENEK HESAPLARI
800- Gider Ödenekleri
855- Malzeme Satın Alma Ödenekleri
890- Gider Ödenekleri Bağlantı Hesabı
895- Malzeme Satın Alma Ödenekleri Bağlantı Hesabı
9- NAZIM HESAPLAR
900- Borçlu Nazım Hesaplar
999- Alacaklı Nazım Hesaplar
21
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
Yevmiye Sistemi, AçılıĢ Kayıtları ve MuhasebeleĢtirme Belgeleri
Yevmiye sistemi ve açılıĢ kayıtları
Madde 8- (1) İşlemler, yevmiye tarih ve numara sırasına göre ve maddeler
halinde yevmiye defterine kaydedilir; buradan da usulüne göre defter-i kebir hesaplarına
sistemli bir şekilde dağıtılır.
(2) Gerçekleşen işlemler, muhasebeleştirme belgeleriyle kayda geçirilir. Belge
olmadan hiçbir kayıt yapılmaz. Bir hesaba borç yazılan tutar, diğer hesap veya
hesaplara alacak yazılır.
(3) Muhasebeleştirme belgelerinin yevmiye tarih ve numarası sütunlarına,
gerçekleşen işlemlerin kayda geçirildikleri tarih ile hesap döneminin başında (1)’ den
başlayıp, hesap döneminin sonuna kadar devam eden birer numara verilir. Gerek
yevmiye defteri ve gerekse defter-i kebir kayıtlarında bu yevmiye numaraları esastır.
(4) Hesap döneminin başında, önceki hesap döneminden devreden hesaplar için
açılış bilançosu düzenlenir. Açılış bilançosuna dayanılarak açılış yevmiyesinin
kayıtlarını sağlamak üzere düzenlenecek (1) yevmiye numaralı mahsup fişi ile ilgili
hesaplara borç ve alacak yazılır. Devreden hesaplar, aynı yevmiye numarasıyla yevmiye
defteri ve defter-i kebire de yazıldıktan sonra açılış kaydına ilişkin mahsup fişine, açılış
bilançosunun bir nüshası eklenir. Bu işlemlerden sonra işletmenin dönem faaliyetlerine
ilişkin işlemlerinin kaydına başlanır.
MuhasebeleĢtirme belgelerinin düzenlenmesi ve imza edilmesi
Madde 9- (1) İşyerlerimizce mal, hizmet ve maddi duran varlık alımları, gelir,
gider ve diğer her türlü muhasebeleştirme işlemleri muhasebe fişleri ile yapılır.
(2) Yapılan muhasebe işleminin çeşidine göre 213 sayılı Vergi Usul Kanunu
hükümlerine göre alınan ve verilen belgeler ile diğer mevzuat gereğince düzenlenmesi
zorunlu belgeler kanıtlayıcı belge olarak muhasebe fişinin ekinde yer alır.
(3) Muhasebeleştirme belgelerinin düzenlenme yer ve şekilleri ve kullanım
yerleri muhasebe bilgisayar programında belirlenmiştir.
(4) Ofis Merkez ve Taşra Teşkilatında imza yetkisi olan her şahıs zaruri haller
dışında muhasebe fişlerini imzalayamazlar.
Muhasebe fişleri, ikisi de birinci derecede imza yetkisini haiz personel veya biri
birinci diğeri ikinci derecede imza yetkisini haiz iki personel tarafından imzalanır.
Muhasebe fişini düzenleyen ile imza edenler farklı kişilerse, düzenleyen sadece parafe
eder.
Merkezde; Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğünden bir ikinci ve bir birinci veya
aynı Müdürlükten iki birinci derecede imza yetkisine haiz kimse veya bir imza Merkez
Muhasebe Şube Müdürlüğünden olmak üzere Mali İşler Daire Başkanlığının diğer
yetkilileri imza edebilir.
22
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Teşkilatta ise; muhasebe servis şefi veya muhasebeci, işyeri amiri veya
yardımcısı imza edebilir.
Kullanılacak defterler
Madde 10- (1) İşyerlerimizde, aşağıdaki defterler zorunlu olarak tutulur;
a) Yevmiye Defteri
b) Defter-i Kebir
c) Envanter Defteri
(2) Defterlerin kullanılma yer ve şekilleri aşağıda açıklanmıştır;
a) Yevmiye Defteri:
Yevmiye defteri, kayda geçirilmesi gereken işlemlerin yevmiye tarih ve numara
sırasıyla ve maddeler halinde düzenli olarak yazıldığı müteselsil sıra numaralı defterdir.
Kayda geçirilmesi gereken işlemler gerçekleştikçe, hesap döneminin başında
(1)’ den başlamak üzere verilen yevmiye numara sırası ile bu deftere kaydedilir,
buradan da usulüne göre defter-i kebir hesaplarına sistemli bir şekilde dağıtılır.
b) Defter-i Kebir:
Defter-i kebir, yevmiye defterinde kayda geçirilmiş olan işlemleri buradan
alarak usulüne göre hesaplara dağıtan ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan
defterdir. İşlemler, yevmiye tarih ve numara sırasına göre yevmiye defterine
kaydedildikten sonra, aynı yevmiye tarih ve numara sırası ile defter-i kebirde her hesap
için açılmış ilgili sayfalara tasnifli olarak kaydedilir.
c) Envanter Defteri:
Envanter defteri, işletmelerimizin kuruluş tarihindeki ve daha sonra da her hesap
döneminin sonundaki mevcut varlıkları ile kaynaklarının kaydedildiği ciltli ve
müteselsil sıra numaralı defterdir.
Kuruluş tarihinde çıkarılan açılış envanterleri ve açılış bilançosu, bu deftere ilk
kayıt olarak yazılır.
Dönem sonu envanteri çıkarılırken, işletmenin bilanço günündeki mevcut
varlıkları, alacakları ve borçlarının sayımı, ölçülmesi, tartılması ve değerlemesi
yapılmak suretiyle varlıklar ve kaynaklar kesin bir şekilde tespit edilir.
ç) Envanter düzenlenmesi ve kayıtları:
Teşekkülümüzün geniş ölçüde ve çeşitli mal kullanan büyük bir müessese
olması nedeniyle envanterleri listeler halinde tanzim edilir.
Bu takdirde envanter listelerinin;
1) Sayfa üzerinden numaralanarak sıralanması,
2) Envanterin tanzim tarihine göre tarihlenmesi,
3) Envanteri çıkaran sayım heyetince imzalanması,
4) Aynen kanuni defterler gibi saklanması,
şarttır.
23
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Bu esaslara göre düzenlenen envanter listeleri, envanter defterine liste
muhteviyatını icmalen kaydedilir. Envanter defteri Merkez Muhasebe Şube
Müdürlüğünde tutulur. İşyerlerimiz envanter defteri tutmaz.
Defterlerin onayı
Madde 11- (1) Defterler, işyerinin bulunduğu yerdeki noter veya noterlik
görevini ifa ile mükellef olanlar tarafından tasdik olunur. Tasdik işlemi;
a) Öteden beri işe devam etmekte olan işyerlerimiz defterin kullanılacağı yıldan
önce gelen son ayda,
b) Hesap dönemi içerisinde açılan işletmelerimiz, işe başlama tarihinden önce,
c) Tasdike tabi defterlerin dolması dolayısıyla veya sair sebeplerle yıl içinde
yeni defter kullanmaya mecbur olanlar bunları kullanmaya başlamadan önce yapılır.
(2) Bilgisayar aracılığı ile tutulan defterlerin, bir hesap döneminde kullanılması
tahmin edilen yaprak sayısı da yukarıdaki esaslara göre onaylatılır. Onaylatılacak
yapraklar sürekli form olacağı gibi A4 normunda tek sayfa kâğıt da olabilir.
(3) Hesap dönemi içerisinde onaylı yaprakların bitmesi halinde, ilave yeni
yapraklar onaylandıktan sonra kullanılır. İlave yeni yapraklara, hesap döneminin
başında verilen onaylı yaprakların son sayfa numarasını takip eden sayfa numarası
verilmek suretiyle devam ettirilir.
Defterlerin kullanılma ve saklanma süreleri
Madde 12- (1) Bu yönetmelik hükümlerine göre tutulması gereken defterler,
hesap dönemi itibariyle yıllık olarak kullanılır. Ancak, ertesi hesap döneminde de
kullanılması mümkün olan defterler, gerekli devir ve açılış işlemleri yapılmak ve bu
yönetmeliğin 11 inci maddesinde belirtilen esaslar çerçevesinde yetkili makamlarca
onaylanmak suretiyle kullanılabilir.
(2) Defterler, vergi kanunlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla,
kullanıldıkları yıl dahil 5 yılın sonunda arşiv defterine kaydedilerek arşive kaldırılır.
Arşive kaldırılan defterler hakkında ilgili yönetmelik hükümleri uygulanır.
(3) Tutulması gereken defterler ciltli ve sayfaları birbirini takip edecek şekilde
kullanılır.
(4) Muhasebe defterleri ve bu defterlerin kanıtlayıcı belgesi olan muhasebe
fişleri ve ekleri; yevmiye sıra numarasına göre dosyalanarak her hesap dönemi sonunda
ciltlettirilir. Ciltli defter ve muhasebe fişleri 5 yıl süre ile muhasebe birimlerinde
saklanır. 5 yılın bitiminde, arşiv biriminde muhafaza edilir.
Defterlerde kayıt düzeni
Madde 13- (1) İşyerlerimizce kayda geçirilmesi gereken işlemler, bilgisayar
ortamında tutulur. Bilgisayar ortamından 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümlerine
göre kağıt ortamına aktarılır. Kağıt ortamına aktarılan kayıtlar üzerinde;
a) Defter kayıtları; kazımak, çizmek ve silmek yoluyla okunamaz hale
getirilemez.
b) Defter sayfaları; koparılamaz, onaylı yaprakların sırası bozulamaz ve bunlar
yırtılamaz.
24
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Defterlerde kayıt süresi
Madde 14- (1) İşyerlerimizce yürütülen faaliyetlerin özelliğine uygun olarak
gerçekleştirilen işlemlerin, kanuni süresi içerisinde muhasebeleştirilmesi esastır. Bu
süre hiçbir şekilde geçirilemez.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Kasa ve Banka ĠĢlemleri
Kasa iĢlemleri
Madde 15- (1) Kasa işlemleri, nakit olarak kasada bulunan varlıklar ile
istenildiği zaman değer kaybına uğramadan paraya çevirme imkânı bulunan menkul
kıymetlere ait varlıkları kapsar. Bu işlemler aşağıda açıklanmıştır.
a) İşyerlerimiz TMO Yetki Devri Talimatında belirtilen yetkiler dahilinde
günlük olarak kasadan ödeme yapabilirler.
b) Şube Müdürlükleri kendine bağlı işyerleri de dahil olmak üzere işletme
bütçesinde yer alan mal ve hizmet alımları sonucunda doğan ödemeleri için, Mali İşler
Daire Başkanlığının belirleyeceği usule göre nakit talebinde bulunur.
c) İşyerlerimiz yapmış oldukları her türlü tahsilâtı, tahsil günü mesai bitimine
kadar bağlı oldukları şube müdürlükleri aracılığıyla Genel Müdürlüğe havale ederler.
Bankaların havale saatinin bitiminden sonra tahsil edilen paralar, bu durumu
belgelemek şartıyla işyeri bankasında tutulabilir ve günlük mevduat olarak
değerlendirilir. Ertesi ilk işgünü Genel Müdürlüğe havale edilir.
ç) Ödemeler TMO Yetki Devri Talimatında belirtilen limite kadar kasadan,
bunun dışında kalan tutarlar için çek veya ödeme emri kullanılarak banka kanalıyla
yapılır.
d) İşyerleri Genel Müdürlükten her türlü para talep ve havalelerini bağlı
oldukları şube müdürlükleri aracılığıyla yaparlar.
e) İşyerleri Mali İşler Dairesi Başkanlığının belirleyeceği usule göre şube
müdürü onayı ile bankalarda hesap açtırabilir ve çek karnesi alabilir.
MüĢterek muhafaza iĢlemleri
Madde 16- (1) İşyerlerimizde bulunan nakit, çek, bono, poliçe, tahvil, hisse
senedi, hazine bonosu, gelir ortaklığı senetleri, teminat mektubu gibi kıymetlerin iş ve
işlemlerini cari mevzuat hükümlerine gereğince yürütülmesinden; işyeri amiri, işyeri
amir yardımcısı, muhasebe servis şefi ve muhasebeci, varsa veznedar yetki ve görevleri
çerçevesinde birlikte sorumludurlar. Bu görevlere vekalet edenler de asıl görevliler
derecesinde sorumludurlar.
MüĢterek muhafaza heyeti
Madde 17- (1) Müşterek muhafaza heyeti normal olarak üç personelden
teşekkül eder. İş hacmi az olan ajans ve ekiplerde bu heyet iki kişiden teşekkül
ettirilebilir.
25
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(2) Müşterek muhafaza heyetleri:
a) Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğünde; Şube Müdürü, Muhasebe Servis Şefi
ve vezneden sorumlu muhasebeci,
b) Merkeze bağlı birimlerde; birim amiri veya şube müdürü, muhasebeci ve
vezneden sorumlu muhasebeci,
c) Şube müdürlüklerinde; şube müdürü veya muhasebeden sorumlu şube müdür
yardımcısı, muhasebe servis şefi ve vezneden sorumlu muhasebeci,
ç) Ajans amirliklerinde; ajans amiri ve muhasebeci ile varsa vezneden sorumlu
muhasebeci,
d) Ekip şefliklerinde; ekip şefi ve muhasebeci ile varsa vezneden sorumlu
muhasebeci,
e) İşletme Müdürlüğünde; İşletme Müdürü veya Muhasebe Şube Müdürü, Genel
Muhasebe Servis Şefi ve vezneden sorumlu muhasebeci,
kadrolarından teşekkül eder.
(3) Kasası bulunmayan geçici ekiplerde müşterek muhafaza heyeti teşekkül
ettirilmez. Bu tür işyerlerinde kıymetler kişisel muhafazaya teslim edilir. Geçici
ekiplerde müşterek muhafaza heyeti kurulması zaruri görülürse bu heyet ekip
şefliklerinde müşterek muhafaza heyeti kurulmasına ilişkin usule uygun olarak, bağlı
bulunduğu şube müdürü tarafından teşekkül ettirilir ve yazılı olarak ilgililere bildirilir.
(4) Müşterek muhafaza heyetine dahil personelden herhangi birinin yokluğunda;
a) Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğünde Mali İşler Daire Başkanının,
b) Merkeze bağlı birimlerde birim amirinin,
c) Şube müdürlükleri ve bağlı işyerlerinde şube müdürünün,
ç) İşletme Müdürlüğünde İşletme Müdürünün,
belirleyeceği personel müşterek muhafaza heyetine dahil edilir.
Kasanın kullanımı
Madde 18- (1) İşyerlerimize tek kasa verilir. Ancak, iş hacmi fazla olan
işyerlerinin ihtiyacına göre birden fazla kasa verilmesi de mümkündür. Tek kasası olan
işyerlerinde bu kasa hem müşterek muhafaza ve hem de servis kasası olarak kullanılır.
Birden fazla kasası olan işyerlerinde, bu kasaların bir veya birkaçı müşterek
muhafazaya tahsis olunabilir. Müşterek muhafazaya ayrılan kasanın dış anahtarlarının
çift olması esastır. Bununla beraber, bu evsafta kasası bulunmayan yerlerde dış anahtarı
tek olan kasalar da kullanılabilir.
Kasa anahtarları
Madde 19- (1) Yetkililer, müşterek muhafaza heyetini oluştururken işyerindeki
kasa sayısına ve özelliklerine göre anahtar mevcudunu da dikkate alarak iç ve dış
anahtarların kimlerde bulunacağını belirlerler. Bu belirleme yapılırken, müşterek
muhafazadaki kıymetlere tek kişinin erişemeyeceği esasına göre hareket edilir.
Gerektiğinde, dış anahtarların müşterek muhafaza heyeti üyelerinde bulunması kaydıyla
iç göz anahtarının işyeri amirinin uhdesinde kalması sağlanabilir. Yetkililer, müşterek
26
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
muhafazadaki varlıkların güvenliğini sağlayıcı her türlü tedbiri almakla yetkili ve
sorumludurlar.
Kasanın açılması ve kapatılması
Madde 20- (1) Her işgünü sabahı, ihtiyaca yetecek kadar para bankadan
alınarak veznedara veya vezneden sorumlu muhasebeciye teslim edilir. Akşam kasa
sayımından sonra mevcut para yine müşterek muhafaza kasasına alınır.
(2) Her akşam kasa sayımı yapılması ve mevcut para ve diğer kıymetlerin
müşterek muhafaza altına alınması şarttır. Günlük kasa sayımının yapılmamasından,
para ve diğer kıymetlerin müşterek muhafazaya alınmamasından doğacak olaylardan
müşterek muhafaza heyeti sorumlu tutulur. Müşterek muhafaza altında bulunan kıymetli
evrak ve vesikalar en az ayda bir defa sayıma tabi tutulur. Bu sayımın neticeleri mevcut
muhasebe kayıtları ile karşılaştırılıp mutabakat kontrolü yapılır.
(3) Müşterek muhafaza kasasında bulunan bütün kıymetler müşterek muhafaza
heyetine dahil olan memurların sorumlulukları altındadır. Bu kıymetlerin giriş, çıkış ve
muhafazalarında bunlar için tutulan kayıtlar heyete dahil memurlar tarafından imzalanır.
(4) Kasa anahtarları, işyeri amiri tarafından müşterek muhafaza heyetine dahil
memurlara tutanakla teslim edilir. Heyetteki memurlar değiştikçe aynı işlem tekrarlanır.
Müşterek muhafaza heyetine dahil olanlar kendilerinde bulunan kasa anahtarlarını iyi
muhafaza etmekle mükelleftirler. Her ne suretle olursa olsun bu anahtarların başka
birine verilmesinden veya kaybolmasından dolayı doğacak olan zararlardan doğrudan
doğruya anahtar sahipleri sorumlu tutulur.
(5) Müşterek muhafazaya dahil memurlardan herhangi birinin geçici veya
sürekli ayrılmalarında, ayrıldığı gün ve saat itibariyle müşterek muhafazada bulunan
bütün para ve diğer kıymetler sayılarak devir ve teslim edilir, bu husus bir tutanakla
tespit olunur.
(6) Servis kasası doğrudan doğruya vezneden sorumlu muhasebeci, varsa
veznedarın idaresine bırakıldığından, bu kasanın sorumluluğu da bu memura aittir.
(7) Tek kasası bulunan işyerlerinde müşterek muhafazanın uygulandığı iç gözler
kapalı kalmak şartıyla günlük işlerde kullanılmak üzere verilen paranın sarfından yine
vezneden sorumlu muhasebeci, varsa veznedar sorumludur. Ancak, işyeri yetkilileri
kasa işlemlerini kontrol etmedikleri ve günlük kasa sayımlarını bizzat yapmadıkları
takdirde, vezneden sorumlu muhasebecinin varsa veznedarın sorumluluğunu aynı
şekilde yüklenmiş olurlar.
(8) Kasadan yapılacak tahsil ve ödemeler bunlara ait fişlere dayandırılır. Şifahi
emirle kasadan para ve kıymetli evrak çıkarılmaması ve alınmaması şarttır.
(9) İşyeri amiri, kadrosunda birden fazla muhasebeci varsa bunlardan hangisinin
vezneden sorumlu olduğunu yazılı talimatla belirler. Kadrosunda bir muhasebeci varsa
muhasebeci aynı zamanda vezneden sorumludur.
Kasanın teknik özellikleri
Madde 21- (1) Kullanılacak olan kasaların,
a) Fenni şartları haiz olması,
b) Yedek anahtarlarının bulunması,
27
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
c) Bütün anahtarların bizzat kendi marka ve numarasını taşıyan orijinal
anahtarlar olması,
ç) Kilit, kapı ve diğer tertibatının sağlam ve arızasız bulunması, gerekir.
Kasanın konulacağı yer ve naklinde yapılacak iĢlemler
Madde 22- (1) Kasaların konulacağı yerler ile başka bir yere nakillerinde dikkat
edilmesi gereken hususlar şunlardır.
a) Kasanın bulunduğu yerin sağlamlığı ile inşaat bakımından kasa ağırlığına
dayanıp dayanmayacağı, varsa Ofisimiz teknik elemanlarına yoksa mahalli belediye fen
memuruna tetkik ve tespit ettirilir.
b) Kasa kapılarının zor açılması veya birden açılmak suretiyle kaza ve arızaya
sebebiyet verilmemesi için, kasa meyilsiz düz bir zemin üzerine konulur.
c) Kasa yerinin değiştirilmesi gerektiği takdirde, kapağı açılmak suretiyle
herhangi bir kaza veya arızaya meydan verilmemesi için kapıları kilitli bulundurulur.
Kasa yedek anahtarlarının muhafazası
Madde 23- (1) İşyerlerimizde mevcut kasaların yedek anahtarları, kalan eşleri
ile karşılaştırıldıktan ve kasayı açıp açmadığı kontrol edildikten sonra bir torba içine
konulur ve ağzı mühürlenir. Torbanın içine anahtarların ait olduğu kasanın marka ve
numarası ile bulunduğu işyerinin adı yazılı bir kağıt veya bir tutanak konur. Durum bir
tutanakla tespit edildikten sonra torba kıymetli evrak olarak bağlı olduğu şube
müdürlüğüne bir yazı ile gönderilir.
(2) İşyerlerinden gelen anahtarlar, şube müdürlüğünde tesellüm edilerek bir
deftere kaydedilir ve yedek anahtarlar kasasında muhafaza altına alınır. Ayrı bir yazı ile
durum ilgili işyerine bildirilir.
(3) İşyerlerindeki kasa anahtarlarının kaybolması, kırılması veya kasa içinde
kalması halinde durum bir tutanakla tespit edilir ve yedek anahtar, şube müdürlüğünden
istenir. İstenilen anahtarın ve ait olduğu kasanın markası ve numarası açık olarak
belirtilir. Şube müdürlüğü bu şekilde istenilen yedek anahtarı en emin ve en seri araçla
işyerine gönderir. Yedek anahtarlar işyeri amiri tarafından tesellüm edilerek müşterek
muhafaza heyetinin huzurunda kasa açılır. İçindeki kıymetler bir tutanakla tespit edilir.
(4) Anahtarı kaybolan ve yedek anahtarla açılan kasaların kullanılması sakıncalı
olduğundan şube müdürlüğünden yeni bir kasa istenir. Bu yeni kasa gelinceye kadar
eskisinin kullanılmasına devam edilmekle beraber mümkün olan her türlü emniyet
tedbiri alınır.
(5) Kasa anahtarlarının kaybolması, kırılması veya kasa içinde kalması gibi
hallerde, yapılacak inceleme sonucunda ilgili memurların hata ve kusurlarından ileri
geldiği tespit edildiği takdirde, meydana gelen masraf ve zararlar sorumlularına tazmin
ettirilir.
Kasadan yapılacak ödemeler
Madde 24- (1) Teşekkülümüzün TMO Yetki Devri Talimatında belirlenen limit
dahilindeki ödemeleri ile alındığı gün iade edilen teminat ve depozito niteliğindeki
ödemeleri kasadan, bunların dışında kalan ödemeleri ise bankadan yapılır.
28
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(2) Kasadan yapılacak ödemelerde; gerçek kişilere yapılacak ödemeler, kimlik
tespiti yapıldıktan sonra tediye fişi üzerine ödeme yapılacak kişinin adı soyadı yazılarak
imzası alınır.
(3) Tüzel kişilere yapılacak ödemelerde; tüzel kişiliği adına tahsilat yapmaya
yetkili olduğunu gösterir noter onaylı yetki belgesi görülür, tediye fişinin üzerine; yetki
belgesinin tarihi, onaylayan noterin unvanı ve onay yevmiye no ile tahsilatı yapanın
kimlik bilgileri yazıldıktan, sonra imzası alınır. Ayrıca, yetki belgesinin fotokopisi
alınarak tediye fişinin ekine konur.
Kasa tahsilâtının bankaya yatırılması
Madde 25- (1) Bir gün içerisinde tahsil edilen paralardan, ertesi gün kasadan
yapılacak ödemeleri karşılamak üzere kasada alıkonularak fazlası bankaya yatırılır ve
Genel Müdürlüğe havale edilir.
(2) Kasa bakiyesinin bankaya sevkinde TMO Yetki Devri Talimatı ve Sigorta
Yönetmeliği hükümlerine göre işlem yapılır.
Kasa ihtiyacı için bankadan alınacak paralar
Madde 26- (1) Kasa mevcudunun yapılacak ödemeleri karşılayamayacağının
anlaşılması durumunda, o günkü ödemeye yetecek kadar para, çek veya ödeme emri
düzenlenerek bankadan alınır ve kasaya konulur.
(2) Vezneden sorumlu muhasebeciden başka hiçbir kimse kasa ihtiyacı için
bankadan para alamayacağı gibi, fiilen tahsilat ve ödeme yapamazlar ve muhasebeciye
vekalet edemezler.
(3) Kasa ihtiyacı için bankadan yapılan tahsilatlarda TMO Yetki Devri Talimatı
ve Sigorta Yönetmeliği hükümlerine göre işlem yapılır.
Kasanın sayımı ve kapatılması
Madde 27- (1) Kasa, günlük resmi çalışma süresinin bitiminden, aşağıda
belirtilen işlemlerin yapılmasına yetecek kadar süre önce kapatılır.
(2) O günkü kasa mevcudunun tamam olup olmadığı, işyeri amiri veya
muhasebeden sorumlu amir yardımcısı ve muhasebe şefi gözetiminde muhasebeci
tarafından sayılır. Sayım, muhasebe şefi olmayan işyerlerimizde işyeri amiri veya
muhasebeden sorumlu amir yardımcısı gözetiminde yapılır. Sayım sonucu tespit edilen
kasa mevcudu; Kasa Sayım Tutanağına yazılarak muhasebeci, muhasebe şefi ve işyeri
amiri veya muhasebeden sorumlu işyeri amir yardımcısı tarafından imzalanır.
(3) Muhasebe şefi olmayan işyerlerimizde muhasebeci ve işyeri amirince
imzalanır.
(4) Banka gişelerinin kapanmasından sonra yapılan tahsilat dolayısıyla kasada
biriken paranın, ertesi gün kasa fazlası bankaya yatırılmak üzere işyeri amiri veya
muhasebeden sorumlu işyeri amir yardımcısı, muhasebe şefi ve muhasebeci tarafından
müşterek muhafaza altına alınır.
(5) Müşterek muhafaza altına alınan kasa, ertesi gün işyeri amiri veya işyeri
amir yardımcısı, muhasebe şefi ve muhasebeci tarafından birlikte kontrol edilerek açılır.
29
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Çekle tahsilat iĢlemleri
Madde 28- (1) İşyerlerimizin yapacakları her türlü tahsilat karşılığında,
işyerimize hitaben düzenlenmiş banka çekleri aşağıdaki hususlar dahilinde kabul
edilebilir.
(2) Alınan çeklerin karşılığının bloke edildiğinin muhatap banka tarafından
onaylanmış olması gerekir. Muhatap banka başka yerde ise bloke işlemi, işyerimizin
bulunduğu yerdeki şubesince yapılır.
(3) Sermayesinin tamamı veya yarısından fazlası ile kurulmuş veya
sermayesinde Devletin iştiraki bulunan idare ve kurumlar ile merkezi ve özel bütçeli
idarelerin verecekleri çeklerde bloke onayı aranmaz.
(4) Gerçek ve tüzel kişilerin nam ve hesabına bizzat ilgili banka tarafından
düzenlenerek işyerimize verilmiş olan çekler de bloke çekler gibi kabul edilir.
(5) Vade içeren çekler kabul edilmez.
Çeklerin kaybolmasında yapılacak iĢlemler
Madde 29- (1) Kaybolan, çalınan çeklerle ilgili olarak bankaya yazı ile bildirim
yapılır ve konu derhal Genel Müdürlüğe de intikal ettirilir.
(2) Karşılıksız çıkan çeklerle ilgili olarak gerekli hesap düzeltmeleri yapılmakla
birlikte, sorumlular hakkında 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek
Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun hükümlerine göre işlem yapılması sağlanır.
Çek ve ödeme emirleri ile yapılan ödeme iĢlemleri
Madde 30- (1) Çek ve ödeme emirleriyle yapılan ödemelerin
muhasebeleştirilmesi için düzenlenecek mahsup fişi ile ödeme hangi amaçla yapılıyorsa
o amaca uygun hesabın borcu karşılığında 103- Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri
Hesabına alacak kaydedilir.
(2) Çek veya ödeme emri tutarının bankadan çekildiğine ait banka dekontu
alındığında 103- Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Hesabına borç, 102- Bankalar
Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Keşide edilen çekler ve ödeme emirleri yazıldığı tarihten itibaren bir yıl
içerisinde çekilmezse, bu tutar düzenlenecek mahsup fişi ile 103- Verilen Çekler ve
Ödeme Emirleri Hesabına borç, 393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabına alacak
kaydedilerek Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğüne, lehtarın hakları saklı kalmak
kaydıyla dekont edilir.
(4) İlgilinin bankadan parayı çekmesi halinde, durum Genel Müdürlüğe
bildirilerek hesabın kapatılması sağlanır.
Banka hesabı açtırma iĢlemleri
Madde 31- (1) Mali İşler Daire Başkanlığının banka işlemleri ile ilgili
düzenlemeler haricinde, hesap açma ve kapatma şube müdürü onayı ile yapılır.
Banka hesap mutabakatı
Madde 32- (1) İşyerlerimizce hesaplarının bulunduğu bankalardan, bir gün
içerisinde işyerimiz adına tahsil edilen paraların miktarları ile karşılığında onaylanan
veya düzenlenen alındıların tarih ve numaralarını, işyerimiz adına ödenen veya
30
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
gönderilen paraların miktarları ile bunlara ilişkin çek ve gönderme emirlerinin tarih ve
numaralarını gösteren hesap ekstresini, hesaplarının bulunduğu bankalardan elden veya
e-mail yolu ile alınır.
(2) Günlük tahsilat ve ödemelerin ayrıntılı olarak yer aldığı hesap ekstreleri,
102- Bankalar hesabı ile karşılaştırılarak hesap mutabakatı yapılır. Fark bulunması
halinde, farkın nedeni araştırılarak mutabakat sağlanır.
(3) Her ay sonunda bankadan onaylı hesap ekstresi alınarak hesap mutabakatı
yapıldıktan sonra dosyada tarih sırasına göre saklanır.
Banka faizlerinin muhasebeleĢtirilmesi
Madde 33- (1) Banka faizlerinin sağlıklı bir şekilde muhasebeleştirilebilmesi
için, bankaya yatırılan ve çekilen paraların; bankaya verilen tahsil ve ödeme emirlerinin
tarihine uygun olarak valörize edilmesi sağlanır.
(2) Hesap dönemi sonunda hesaba tahakkuk ettirilen faiz kontrol edilerek,
bankadan dekontu ve hesap ekstreleri alınır. Düzenlenecek mahsup fişi ile net faiz tutarı
102- Bankalar Hesabına, kesilen gelir vergisi stopajı 193- Peşin Ödenen Vergiler ve
Fonlar Hesabına borç, faizin brüt tutarı 642- Faiz Gelirleri Hesabına alacak kaydedilir.
(3) 193- Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hesabının borç bakiyesi kesilen
vergileri gösterir bir liste ile birlikte Genel Müdürlüğe dekont edilerek kapatılır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Menkul Kıymet ĠĢlemleri
Menkul kıymet iĢlemleri
Madde 34- (1) Faiz geliri veya kar payı sağlamak veya fiyat değişmelerinden
yararlanarak kar elde etmek amacı ile geçici bir süre elde tutulmak üzere edinilen hisse
senetleri, kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları ve diğer menkul kıymetler ile bunlara
ait değer azalma karşılıkları bu grup içerisinde yer alır.
Menkul kıymet çeĢitleri
Madde 35- (1) Geçici bir süre elde tutulmak üzere edinilen hisse senetleri ile
kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları ve diğer menkul kıymetlerin çeşitleri aşağıda
sayılmıştır.
a) Hisse senetleri
b) Devlet tahvilleri
c) Hazine bonoları
ç) Gelir ortaklığı senetleri
d) Altınlar
e) Gümüşler
f) Her türlü değerli maden ve taşlardan yapılmış bilezik, yüzük, kolye, küpe,
iğne ve benzeri takı eşyaları
31
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
g) Çeşitli maden ve taşlardan yapılmış, antik değeri olan ve menkul kıymet
sayılan tabak, bardak, kupa, şamdan, fincan, tablo gibi diğer eşyalar.
Menkul kıymetlerin alınması, saklanması ve muhasebe iĢlemleri
Madde 36- (1) Hisse senetleri ile kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları ve diğer
menkul kıymetler edinildiğinde menkul kıymetler alındısı düzenlenir ve
muhasebeleştirme belgesine eklenir. Alındıda menkul kıymetin cinsi, adedi, numarası,
varsa ayarı, kupon adedi ve tutarı gibi tüm nitelikleri ayrıntılı olarak gösterilir.
(2) Menkul kıymetler, kasada, bankada veya saklama kuruluşlarında saklanır.
(3) Menkul kıymetler edinildiğinde alış bedeli üzerinden ilgili menkul kıymet
hesabına borç, elden çıkarıldığında ise kayıtlı değeri üzerinden alacak kaydedilir.
(4) Ancak tahvillerle birlikte tahsil edilebilir duruma gelmiş kuponların da
alınması durumunda kuponlar, bu kuponlar karşılığında tahsil edilecek faiz tutarı
üzerinden 108- Diğer Hazır Değerler Hesabına kaydedilir. Vadesi gelmiş kupon
bedelleri satın alma tutarından indirildikten sonra kalan tutar, tahvillerin alış değerini
oluşturur.
(5) Satılan menkul kıymetlerin satış bedeli ile alış bedeli arasındaki fark olumlu
ise “645- Menkul Kıymet Satış Karları Hesabına”, olumsuz ise “655- Menkul Kıymet
Satış Zararları Hesabına” kaydedilir.
(6) Kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları satıldığında veya herhangi bir nedenle
işletmenin mülkiyetinden çıktığında alış değeri üzerinden ilgili menkul kıymet hesabına
alacak kaydedilir. Bunların alış değeri ile satış değeri arasındaki farkın, varsa işlemiş
faiz gelirlerine karşılık gelen kısmı “642- Faiz Gelirleri Hesabına”, kalanı da “645Menkul Kıymet Satış Karları Hesabına” kaydedilir. Satış bedeli farkı işlemiş faizi
karşılamadığı durumlarda; işlemiş faiz “642- Faiz Gelirleri Hesabına” alınmakla beraber
alış değeri ile satış değeri arasındaki olumsuz fark da “655- Menkul Kıymet Satış
Zararları Hesabına” kaydedilir.
(7) Anaparanın geri ödemesi sırasında alınan menkul kıymetlerin faizi tahsil
edildiğinde, daha önce tahakkuk ettirilmiş gelir yoksa tamamı; tahakkuk yolu ile
gelirlere alınmış kısım varsa, aşan tutar “642- Faiz Gelirleri Hesabına” kaydedilir.
(8) Dönem sonu faiz ödemeli olan menkul kıymetlerde faiz tutarı menkul
kıymetin kuponu karşılığında tahsil edildiğinde faizin varsa tahakkuku aşan kısmı,
yoksa tamamı “642- Faiz Gelirleri Hesabına” kaydedilir.
(9) Alış işlemi nedeniyle ödenen giderler menkul kıymet alış bedeline eklenmez.
Menkul kıymet satın alma giderleri “65-Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar”
grubundaki ilgili gider hesabına kaydedilir.
(10) Hisse senetleri ile kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları teminat olarak
verildiğinde, bu değerlerin teminat olarak verildiğini gösteren bir alt hesaba aktarılır ve
nazım hesaplarda izlenir.
(11) Bilanço dönemlerinde; hisse senetleri ile fon portföyünün en az % 51’i
Türkiye’de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma
belgeleri alış bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymet borsa rayici ile
değerlenir. Borsa rayici yoksa menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek
gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye
32
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanır. Ancak, borsa rayici bulunmayan,
getirisi ihraç edenin kar ve zararına bağlı olarak doğan ve değerleme günü itibariyle
hesaplanması mümkün olmayan menkul kıymetler, alış bedeli ile değerlenir.
(12) Repo işlemleri sonucu elde edilen gelirler menkul kıymet geliri yerine faiz
gelirleri olarak muhasebeleştirilir.
BEġĠNCĠ BÖLÜM
Alacakların muhasebeleĢtirilmesi ve karĢılık ayrılması
Ticari alacaklar ile ilgili genel hükümler
Madde 37- (1) Teşekkülümüzün Ana Statüsü’nde yer alan faaliyet konusunu
oluşturan mal ve hizmet satışlarının gerçekleşmesi veya üçüncü kişilere karşı bir işin
yapılmasının üstlenilmesi karşılığında ortaya çıkan ve taraflar arasında borçlu ve
alacaklı ilişkisini doğuran, belirli bir miktar parayı borçludan isteme hakkını temsil eden
senetli veya senetsiz alacaklardır.
(2) Mal ve hizmet satışları sonucunda satıcıdan tahsil edilecek emtia veya
hizmet satış bedeli ile Katma Değer Vergisi Genel Hesap Planında yer alan 12- Ticari
Alacaklar grubu hesaplarından ilgili hesabına borç kaydedilir.
(3) Mal ve hizmet satışı sonucu alınan banka teminat mektubu, bono, devlet iç
borçlanma senetleri ayrıca üzerindeki yazılı bedel üzerinden nazım hesaplara kaydedilir
ve nazım hesabın açıklama kısmına hangi satış için alındığı yazılır. Teminat sözleşme
kapsamında alınmış ise sözleşmenin tarih ve varsa numarası yazılarak açıklama yapılır.
Devlet iç borçlanma senetleri alındığı günkü T.C Resmi Gazetede yer alan net değeri
üzerinden teminat olarak kabul edilir.
(4) Nakit olarak alınan teminatlar ilgili kasa veya banka hesabı karşılığında
tahsil edilir.
(5) Vadeli satışlarda, satış sözleşmesinde yer alan hükümlere göre ticaret servisi
bulunan işyerlerimizde ticaret servislerince, bulunmayan yerlerde muhasebe servisince
basit faiz yöntemine göre vade farkı hesaplanır. Hesaplanan vade farkı sözleşme
hükümlerine göre muhasebe servisince kontrol edildikten sonra muhasebe kayıtlarına
alınır.
(6) Vade sonunda alacaklarımız tahsil edilerek kapatılır. Vadesi geldiği halde
tahsil edilemeyen alacaklar teminatından karşılanır. Teminatın yetmediği kısım veya
teminatsız alacaklar için icra veya mahkeme kanalı ile tahsiline gidilir. Dava ve icra
işlemi sonrasında bu alacaklar için tahsil edilemeyen tutar kadar 213 sayılı Vergi Usul
Kanunu Hükümlerine göre karşılık ayrılır.
(Yönetim Kurulunun 10/2/2009 tarihli ve 3/28-9 sayılı kararı ile 7 nci fıkra
yürürlükten kaldırılmıştır.)
33
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Ticari alacakların muhasebeleĢtirilmesi ilkeleri
Madde 38- (1) Ticari alacakların hangi hesaplarda izleneceği “TMO Genel
Hesap Planı ve Açıklamaları” hükümlerine göre yapılır.
(2) Mal satışına ilişkin alacakların tahakkuk ettirilebilmesi için, aşağıdaki tüm
koşulların yerine getirilmiş olması gerekir.
a) Malların alıcıya teslim edilmiş olması,
b) Satılan mallar üzerinde herhangi bir hakkın kalmaması,
c) Hasılat tutarının güvenilir biçimde ölçülebilmesi,
ç) İşleme ilişkin ekonomik yararların elde edilmesinin muhtemel olması,
d) İşleme ilişkin yüklenilen veya yüklenilecek olan maliyetlerin güvenilir
biçimde ölçülebilmesi.
(3) Mal üzerindeki sahiplikle ilgili önemli riskleri taşınmaya devam edilmesi
durumunda, bu işlem bir satış değildir ve alacak olarak muhasebeleştirilmez.
İşyerimizin sahiplikle ilgili önemli risk ve yararları taşımaya devam ettiği durumlara
ilişkin örnekler aşağıdadır.
a) İşyerimizin normal garanti hükümleri kapsamı dışında yetersiz performansa
ilişkin yükümlülük taşıması,
b) Malın konsinye olarak teslim edilmesi,
c) Alıcının satış sözleşmesi ile belirlenen bir gerekçeye dayanarak alımdan
vazgeçme hakkının bulunması ve işletmenin söz konusu malların iade edilip
edilmeyeceğinden emin olmaması,
(4) İşyerimizin, sahiplikle ilgili önemsiz bir riski taşıması durumunda, işlem
satış niteliğindedir ve alacak olarak kaydedilir.
(5) Hizmet sunumuna ilişkin bir işlemin sonucunun güvenilir biçimde tahmin
edilebildiği durumlarda, işlemle ilgili hasılat işlemin bilanço tarihi itibariyle
tamamlanma düzeyi dikkate alınarak finansal tablolara yansıtılır. Aşağıdaki koşulların
tamamının varlığı durumunda, işleme ilişkin sonuçların güvenilir biçimde tahmin
edilebildiği kabul edilir.
a) Hasılat tutarının güvenilir biçimde ölçülebilmesi,
b) İşleme ilişkin ekonomik yararların işletme tarafından elde edileceğinin
muhtemel olması,
c) Bilanço tarihi itibariyle işlemin tamamlanma düzeyinin güvenilir biçimde
ölçülebilmesi,
ç) İşlem için katlanılan maliyetler ile işlemin tamamlanması için gereken
maliyetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi.
34
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Ticari alacakların muhasebe kayıtlarına alınması, izlenmesi ve tahsili
Madde 39- (1) Satışı yapılan malın, satışla ilgili evrakları olan; sevk irsaliyeleri
ve bu irsaliyelere dayanılarak düzenlenen satış faturası ticaret servisince düzenlenerek,
muhasebe kayıtlarına alınmak üzere muhasebe servisine gönderilir. Muhasebe servisi bu
evraklar üzerinde gerekli kontrolü yaparak uygun olanları muhasebeleştirir. Uygun
olmayanlar iade edilir.
(2) Ticaret servisi olmayan işyerlerimizde bu işlemler muhasebe servisince
yapılır.
(3) Alacakların izlenmesi ve süresi içerisinde tahsili ticaret servislerinin görevi
olmakla birlikte, muhasebe servisleri, süresi gelmiş alacakların tahsili için ilgili servisi
uyararak tahsilinin yapılmasını sağlar.
(4) Süresi içerisinde tahsil edilemeyen alacaklarımızdan geçerli bir nedeni
olmayanlar müsebbiplerinden tahsil edilir.
Diğer alacaklar
Madde 40- (1) Herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş, adli,
idari mahkemelerce karar verilip ilgili dairelerden işyerimize tebliğ olunan ilamlarla,
müfettiş, kontrolör veya idare amirlerinin yaptıkları inceleme ve denetimler sonucunda
doğan, muhasebecilerin gerek kendi yönetim dönemi, gerekse devraldıkları
muhasebecinin yönetim dönemine ait işlemler üzerinde görevleri gereği yapacakları
incelemeler sonucu doğan veya niteliği belli oluncaya kadar, hesaba alınması gereken
tutarların olması durumunda ortaya çıkan alacaklardır.(2) İlgili hesabı belirlenene kadar
geçici olarak bu hesaplara alınan tutarlar; nedeni araştırılıp ilgili olduğu hesaba
aktarılarak veya tahsil edilerek arıtılır.
ġüpheli ve değersiz alacaklar
Madde 41- (1) Hasılat hesaplarına gelir kaydedilen ödeme süresi gelmiş ticari
alacaklardan teminatsız olanlar veya teminatı yetmeyenler, yetmeyen kısım için, vadesi
uzatılmış ise bu vade sonunda, uzatılmamışsa vade bitiminde, zaman aşımı süresi de
dikkate alınarak derhal hukuk servislerine bildirilir ve bunların dava veya icra kanalı ile
tahsili istenir.
(2) Dava ve icra takibi başlayan alacaklar ilgili alacak hesabına kayıtlı bedel
üzerinden; 128- Şüpheli Ticari Alacaklar hesabına borç, ilgili hesabına alacak
kaydedilerek, hesap kapatılır.
(3) Bilanço döneminde tahsil edilemeyeceği kesinleşen şüpheli ticari
alacaklardan personel kusuru saptananlar bu hesaba alacak, 135- Personelden Alacaklar
Hesabına borç kaydedilerek, şüpheli ticari alacaklar hesabı kapatılır.
(4) Personel kusuru saptanamayan ticari alacaklar için 654- Karşılık Giderleri
hesabına borç, 129- Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabına alacak kaydedilerek
karşılık ayrılır.
(5) Şüpheli hale gelen alacaklar için yapılacak dava ve icra masrafları alacak
tutarından fazla ise dava ve icra işlemi başlatılmadan ve karşılık ayrılmadan TMO Yetki
Devri Talimatı hükümlerine göre yetkili makamın onayı ile 659- Diğer Olağan Gider ve
Zararlar Hesabına borç, ilgili alacak hesabına alacak, 128- Şüpheli Alacaklar hesabının
35
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
alt hesabı olan Değersiz Alacaklar hesabına borç ve alacak kaydedilerek alacak hesabı
kapatılır.
(6) Karşılık ayrılmış alacak, dava sonunda “Aciz Belgesine” bağlanmış ise hesap
üzerinde hiçbir işlem yapılmaz, aciz belgesi nazım hesaplara alınır.
(7) Karşılık ayrılmış şüpheli alacaklardan tahsil edilenler 100- Kasa veya 102Bankalar Hesabına borç, 129- Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabına borç, 128Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına alacak 644- Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabına
alacak kaydedilerek kapatılır.
(8) Hasılat hesaplarına önceden gelir kaydedilmeyen personelden alacaklar,
ceza, tazminat gibi alacaklar için karşılık ayrılmaz.
(9) Karşılık, alacağın tamamı için ayrılır.
Verilen depozito ve teminatlar
Madde 42- (1) İşyerlerimizce bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya bir
sözleşmenin ya da diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere nakit olarak
verilen depozito ve teminat niteliğindeki değerlerdir.
(2) Envanter dönemlerinde yabancı para birimi olarak verilen depozito ve
teminatların değerlenerek oluşan değer artışları bu hesaba borç, 646- Kambiyo Karları
Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Verilen depozito ve teminatın tahsili ile bu hesaba alacak, kasa veya banka
hesabına borç kaydedilir.
(4) İşyerlerimiz taahhüdünü yerine getirmemesi nedeniyle geri alma imkanı sona
eren depozito ve teminatlardan sorumlusu tespit edilemeyenler TMO Yetki Devri
Talimatında belirtilen yetkili makam onayı ile bu hesaba alacak, 659- Diğer Olağan
Gider ve Zararlar Hesabına borç, personel sorumlulukları saptanan personel adına 135Personelden Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.
(5) İşyerlerimiz tarafından ödenen depozitolar, depozito makbuzlarındaki tutar
üzerinden nazım hesaplara alınır.
ALTINCI BÖLÜM
Ticari Mal, Yarı Mamul, Mamul Stokları ve Değer DüĢüklüğü KarĢılığı
Stoklarla ilgili genel hükümler
Madde 43- (1) Stoklar; işin normal akışı içinde ve olağan işletme faaliyetleri
kapsamında satılmak için elde tutulan ticari mallar, yarı mamuller, mamuller ve üretim
sürecinde ya da hizmet sunumunda kullanılacak ilk madde ve malzemeler şeklindeki
varlıklardan oluşur.
Stok iĢlemleri
Madde 44- (1) Stokların maliyeti; tüm satın alma maliyetlerini, dönüştürme
maliyetlerini ve stokların mevcut durumuna ve konumuna getirilmesi için katlanılan
diğer maliyetleri içerecek şekilde hareketli ortalamalar yöntemine göre izlenir.
36
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(2) Stokların satın alma maliyeti; satın alma fiyatı, ithalat vergileri, işyerimiz
tarafından vergi idaresinden iade alınabilecekler hariç diğer vergiler ve nakliye,
yükleme boşaltma maliyetleri ile mamul, malzeme ve hizmetlerin elde edilmesiyle
doğrudan bağlantısı kurulabilen diğer maliyetleri içerir.
(3) Stokların dönüştürme maliyetleri; direkt işçilik giderleri, direkt ilk madde ve
malzeme, ilk madde ve malzemenin direkt ve dolaylı genel üretim giderlerinden; Afyon
Alkaloidleri Fabrikasında planlı dağıtım yöntemine göre, hububat, çeltik, haşhaş
kapsülü alan işyerlerinde faaliyet ( Bakiye stok + sevk + satış) miktarlarından oluşan
dağıtım anahtarına göre dağıtılan tutarlardan oluşur.
(4) Sabit genel üretim maliyetleri; amortisman, depolama tesisleri ve
teçhizatının bakım onarım giderleri gibi, alım ve üretim miktarından bağımsız olarak
nispeten sabit kalan dolaylı üretim maliyetleri ile işyerlerimizin yönetim ve idaresi ile
ilgili maliyetlerdir. Değişken genel üretim giderleri, endirekt (dolaylı) malzeme ve
endirekt (dolaylı) işçilik gibi, Afyon Alkaloidleri Fabrikasında üretim miktarı ile
hububat, çeltik, haşhaş kapsülü alan işyerlerimizde alımla birlikte doğru orantılı olarak
değişen dolaylı üretim maliyetleridir.
(5) Sabit genel üretim maliyetlerinin dağıtımı, faaliyetlerinin normal kapasitede
olacağı varsayımına dayanır. Normal kapasite, planlanan bakım-onarım çalışmalarından
kaynaklanacak kapasite düşüklüğü de dikkate alınarak, normal koşullarda bir veya
birkaç dönem veya sezonda elde edilmesi beklenen ortalama üretim miktarıdır. Gerçek
üretim düzeyi normal kapasiteye yakınsa, bu kapasite normal kapasite olarak kabul
edilebilir. Her bir üretim birimine dağıtılan sabit genel üretim gider tutarı, düşük
kapasite ya da atıl kapasite nedeniyle arttırılmaz. Dağıtılmayan genel üretim giderleri,
gerçekleştiği dönemde gider olarak kaydedilerek çalışmayan kısım giderlerine alınır.
Değişken genel üretim giderleri, üretim tesislerinin gerçek kullanıma bağlı olarak her
bir üretim birimine dağıtılır.
(6) Üretim sürecinde çeltikten pirinç elde etme, un üretimi gibi aynı anda birden
fazla ürün birlikte üretilebilir. Birlikte üretilen ürünler, her ürünün ana ürün olduğu
"ortak ürünler" veya ana ürün ve yan ürün olabilir. Bu maliyetler ürünler arasında
ayrılma noktasındaki satış değerlerine göre dağıtım yapılarak hesaplanır. Ayrılma
noktasından sonraki maliyetler ilgili ürüne doğrudan yansıtılır. Yan ürünlerden satılma
imkanı olmayanlar 0,01YTL iz bedeli üzerinden değerlendirilerek ana ürünün
maliyetinden düşülür ve bu tutar ilgili sonuç hesabına alınır.
(7) Normalin üstünde gerçekleşen fire ve kayıplar ile bir sonraki üretim veya
alım aşaması ile ilgili giderler stok maliyetine alınmayarak ilgili sonuç hesabına alınır.
(8) Stoklar için katlanılan borçlanma maliyetleri stokta kalma süresi ile orantılı
olarak stok maliyetine yansıtılır. Stoklar satış yolu ile tasfiye edilmiş ise kalan
borçlanma maliyetleri ilgili dönemde finansman gideri olarak ilgili sonuç hesabına
yansıtılır.
(9) Emanet alım, üçüncü şahıslara yapılan kurutma, eleme, temizleme gibi
hizmet sunan işyerlerimizin hizmet üretim maliyeti; hizmetin sunulmasında doğrudan
görev alan personel giderleri ve diğer maliyetleri ile genel üretim gider payından oluşur.
Satış ve genel yönetim ile ilgili personelin işçilik ücretleri ve bunlarla ilgili diğer
giderleri, hizmetin maliyetine dahil edilmez.
37
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Ġlk madde ve malzemenin satın alma iĢlemleri
Madde 45- (1) Teşekkülümüzün mal ve hizmet üretiminde kullanmak amacıyla
ihtiyaç duyduğu ilk madde ve malzemeler hesap döneminden önce ihtiyaç duyan
birimlerin teklifi ile hazırlanan “Malzeme İş Programı”na göre 155- Satın alınan
Malzeme Hesabının ilgili alt hesaplarında ödenekleri tespit edilerek bütçelenir. Ödeneği
olmayan malzeme satın alınmaz.
(2) İşyerlerimiz malzeme satın almadan önce muhasebe servislerinden ödeneği
olup olmadığını teyit ettirdikten sonra satın alma işlemini başlatacaklardır. Ödeneksiz
alım yapılmaması konusunda şube müdürleri sorumludur.
(3) Ödeneği bulunan malzeme, TMO Yetki Devri Talimatında belirtilen yetki
limitleri dahilinde, satın alma işlemleri yapılır ve ödeneğinin verildiği 155- Satın Alınan
Emtia Hesabına, Katma Değer Vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına borç, ödenecek
tutar ilgili hesaba alacak kaydedilir.
(4) Satın alınan malzemenin tedarik giderlerinin; 155- Satın Alınan Emtia
Hesabından ödeneği verildikten sonra, tedarik gideri ile ilgili ödemeler ödeneğinin
verildiği hesaba borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
(5) Malzemenin teslim alınmasını müteakip 155- Satın Alınan Emtia
Hesabındaki malzeme bedeli ilgili 150- İlk Madde ve Malzeme Hesabına borç, bu
hesaba alacak kaydedilir. Malzeme tedarik giderleri de aynı şekilde işlem yapılarak
kapatılır.
(6) Malzeme tedarik giderleri birden fazla malzemeye aitse tedarik giderleri
malzeme bedeline oranlanmak suretiyle bulunacak dağıtım anahtarına göre tedarik
giderleri ilgili malzemelerin üzerine yansıtılır. Dağıtım sonucunda 155- Satın Alınan
Emtia hesabının tedarik giderleri ile ilgili alt hesabında kalan bakiye tutar olarak en
büyük malzeme bedeline ilave edilerek hesap kalan verdirilmez.
Ġlk madde ve malzemenin stok giriĢ ve çıkıĢ iĢlemleri
Madde 46- (1) Mal ve hizmet üretiminde veya diğer faaliyetlerde kullanılmak
üzere Teşekkülümüzde bulundurulan hammadde, yardımcı madde, işletme malzemesi
ve diğer malzemelerin alış maliyeti ve tedarik giderlerinin yansıtılarak hareketli
ortalamalar yöntemine göre izlendiği stoklardır.
(2) Satın alınan malzemenin alış bedeli, 150- İlk Madde ve Malzeme Stok
Hesabının ilgili alt hesabına borç, 155- Satın Alınan Emtia Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Tedarik giderleri 150- İlk Madde ve Malzeme Stok Hesabının ilgili alt
hesabına borç, 155- Satın Alınan Malzeme Hesabına alacak kaydedilir.
(4) Bu şekilde yansıtılan maliyet kalemleri stoktaki malzeme kalanı tutarı ile
toplanır, miktar da aynı şekilde toplanır, kalan tutar toplamı, kalan miktar toplamına
bölünmek suretiyle malzeme çıkış birim maliyeti hesaplanır.
(5) Diğer işyerlerinden tesellüm edilen malzemeler, maliyet bedeli üzerinden bu
hesaba borç, 393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabına alacak kaydedilir.
(6) Sayım sonucunda bulunan malzemeler emsal bedeli üzerinden bu hesaba
borç, 397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.
38
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(7) Mal ve hizmet üretimi amacıyla kullanılan malzemeler hareketli ortalamalar
yöntemine göre hesaplanan en son birim maliyet bedeli üzerinden gider yerine göre,
ilgili fonksiyonel maliyet hesabına borç, bu hesaba alacak kaydedilir. Ödeneği olmayan
malzemenin çıkışı yapılmaz.
(8) Diğer işyerlerine sevk edilen malzemeler, maliyet bedeli üzerinden bu
hesaba alacak, 393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabına borç kaydedilir.
(9) Sayım sonucunda noksan olan malzemeler maliyet bedeli üzerinden bu
hesaba alacak, 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.
Ġlk madde ve malzemenin iadesi
Madde 47- (1) Mal ve hizmet üretiminde veya diğer faaliyetlerde kullanılmak
üzere satın alınan malzemeden istenen şartları taşımayanlar, satın alma bedeli üzerinden
iade faturası düzenlenmek suretiyle iade edilir.
(2) İade edilen malzeme daha önce satıcı adına hangi hesaba alacak kaydı
yapılmış ise o hesaba borç, Katma Değer Vergisi tutarı 391- Hesaplanan KDV
Hesabına, malzeme alış bedeli 150- İlk Madde ve Malzeme Hesabına alacak kaydedilir.
Malzeme stok girişi yapılmadan iade edilmiş ise 150- İlk Madde ve Malzeme Hesabı
yerine 155- Satın Alınacak Malzeme hesabına alacak kaydedilir.
(3) Malzeme bedeli ödendikten sonra iade işlemi yapılması gerektiği
durumlarda, satıcıdan alınacak malzeme bedeli 136- Diğer alacaklar Hesabına borç,
Katma Değer Vergisi tutarı 391- Hesaplanan KDV Hesabına, malzeme alış bedeli 150İlk Madde ve Malzeme Hesabına alacak kaydedilir.
Ticari emtia alımları
Madde 48- (1) Satmak veya üretimde kullanmak üzere satın alınan; hububat,
çeltik, bakliyat, haşhaş kapsülü, fındık gibi emtialar, ticari emtia stoklarını oluşturur.
Yurtiçi emtia alım iĢlemleri
Madde 49- (1) İşyerlerimize getirilen ve satın alma şartlarına uygun olan
emtianın tesellümü ve bedelinin ödenmesini sağlamak amacıyla Ürün Muayene Fişi ve
Alım Fişi (A Fişi) düzenlenir.
(2) Muhasebe servisi bilgisayar ortamında; satıcı bilgisi, ekspertiz, analiz, tartı
ve eleman bölümleri ile diğer bölümleri doldurulmuş Ürün Muayene Fişi üzerinden,
Alım Fişi oluşturur. Alım Fişi oluştururken eksik bilgiler veya hatalı bilgiler ekspere
düzelttirilir. Muhasebeci Alım Fişini kontrol ederek, hatasız Alım Fişi üzerinden
hesaplama yaptırarak brüt alım tutarını hesaplattırır. Brüt alım tutarından alım
döneminde Mali İşler Dairesi Başkanlığınca verilen “Alım Talimatında” belirtilen yasal
ve özel kesintileri yaparak net alım tutarını bulur. Alım Fişinin doğru ve hatasız
düzenlenmesinden muhasebeci sorumludur.
(3) Alımın gerçek usulde vergi mükellefi olan satıcılardan alınması halinde
fatura istenir ve satıcı adına ödenmek üzere Katma Değer Vergisi tahakkuk ettirilir.
Alım Fişi üzerine bilgisayar ortamında veya kaşe basmak suretiyle “Müstahsil Makbuzu
Değildir” ibaresi yazılır. Gerçek usulde vergi mükellefi olmayan üreticilere verilen
Alım Fişi üzerine aynı şekilde “Müstahsil Makbuzudur” ibaresi yazılır.
39
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(4) Satıcının, Teşekkülümüze vadesi gelmiş borcu var ise veya satıcıdan
herhangi bir nedenle yapılacak kesinti alım fişinin üretici borcu hanesine girilerek tahsil
edilir.
(5) Alım Fişi iki nüsha düzenlenir. Satıcı ve muhasebeci ile işyeri amirince veya
muhasebeden sorumlu işyeri amir yardımcısınca imzalandıktan sonra ikinci nüsha
satıcıya verilir. Birinci nüsha işyerinde kalır.
Alım bedelinin satıcının banka hesaplarına ödenmesi
Madde 50- (1) Alım bedelinin ödemesi satıcının banka hesabına transfer
edilmek suretiyle de yapılabilir. Bu durumda ödeme emri düzenlenmez. Satıcının
alacağının banka hesabına transfer edilmesi için satıcının, banka hesap no ve kimlik
bilgilerini gösteren muvafakatname düzenlenir ve satıcıya imzalattırılır. Satıcı
hesabında tahakkuk eden alacak tutarı Genel Müdürlük aracılığı ile satıcının banka
hesaplarına transfer edilir. Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğünden alınacak dekont ile
satıcı hesapları kapatılır.
Alım raporları
Madde 51- (1) Günlük alım işlemleri sona erdikten ve bilgisayarda gün sonu
işlemleri yapıldıktan sonra aşağıda belirtilen bilgisayar çıktıları ikişer nüsha olarak
yazdırılır.
-İstihbarat Raporu
-Depo icmali,
(2) İstihbarat Raporu, Muhtasar Beyanname yönünden bağlı olunan vergi dairesi
veya mal müdürlüğüne gönderilir. Depo Tutar İcmali ve ekleri ile o günkü alım
mutabakatı yapılır. Çek Tutar İcmali ise alım bedellerinin ödemesinde kullanılır, diğer
hallerde hesap mutabakat belgesi olarak işlem görür.
ĠĢyeri depo kayıtları
Madde 52- (1) Günlük alım bitiminde işyeri depo icmali depoya gönderilir. O
gün düzenlenen ürün muayene fişlerindeki net kilo toplamları depolar itibariyle depo
defteri ve depo icmalindeki net kilo miktarları ile karşılaştırılarak mutabakat sağlanır.
Mutabakat sağlanmadan o günkü işlemler sonlandırılmaz.
Emtia alımın muhasebeleĢtirilmesi
Madde 53- (1) Satın alınan emtianın brüt tutarı düzenlenecek Emtia İşlemleri
Mahsup Fişi ile Satın Alınan Emtia hesabına, mal KDV'si ise İndirilecek KDV hesabına
borç kaydedilir. Stopaj tutarı Gelir Vergisi Stopajı hesabına, boşaltma ücreti boşaltma
hesabına, boşaltma ücreti KDV'si Hesaplanan KDV hesabına, üretici borcu tahsil
edilmişse üretici borcunun kayıtlı olduğu hesaba, satıcıya hemen ödenecek tutar
Satıcılar Hesabına, satıcıya daha sonra ödenecek hububat borcu ise Satıcılara Borçlar
Hesabına alacak kaydedilir.
Alım farklarının ödenmesi
Madde 54- (1) Alım işlemi bittikten sonra Kurumca sonradan ödenecek
farklarda normal alım işleminde uygulanan muhasebe işlemleri uygulanır. Fark
işleminde miktar olmadığı için sadece tutar olarak yapılan fark ödemeleri daha sonra
40
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
aynı kodlu emtianın üzerine aktarılır. Böylece ödenen farkların önceden alımı yapılmış
olan hububatın maliyetine girmesi sağlanmış olacaktır.
Alım ödemelerinde fazla/noksan ödemeler
Madde 55- (1) Satıcı lehine yapılan fazla hesaplamalarda alım iptali yapılır.
Diğer Ticari Alacaklar hesabının borcu karşılığında tashih hesaplarına alacak verilerek
satıcı borçlandırılır. Ticari Mallar Hesabının alacağı karşılığında tashih hesaplarına borç
verilerek işlem tamamlanır.
(2) Satıcı aleyhinde yapılan noksan ödemelerde noksan ödeme kadar alım ikmali
yapılarak satıcı alacaklandırılır.
Yurt dıĢı alımlar
Madde 56- (1) Yurt dışından satın alınacak ürünlerin anlaşmaları ile yurt dışı
alımlarla ilgili işlemler Genel Müdürlükte yürütülür. Ancak bu alımların
muhasebeleştirilmesi Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğü ve malı tesellüm eden
işyerlerince yapılır.
Yurt dıĢı alımların muhasebeleĢtirilmesi
Madde 57- (1) Mali İşler Daire Başkanlığınca (Merkez Muhasebe Şube
Müdürlüğü) ithal edilecek emtia ile ilgili akreditif bedeli ve meydana gelecek kur
farkları, 159- Satın Alınacak Emtia İçin Verilen Avanslar Hesabının borcu karşılığında,
ithalat dış kredi ile yapılacaksa Diğer Yurt Dışı Kredileri Hesabına, ithalat peşin olarak
yapılacak ise Bankalar Hesabına alacak kaydedilir.
(2) İthalatla ilgili olarak bankalara yatırılan teminat tutarı Bankalara Verilen
Depozito ve Teminatlar Hesabına borç, 102- Bankalar Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Navlun sözleşmesi hükümlerine göre navlun ücretleri Merkez Muhasebe
Şube Müdürlüğü talimatınca ödenerek, Bankalar Hesabının alacağı karşılığında, İthal
Emtia Tedarik Giderleri Hesabına borç kaydedilir. İthal emtia için işyerince yapılacak;
sigorta, gümrük, tahmil-tahliye ve diğer giderler İthal Emtia Tedarik Giderleri Hesabına
alınır.
Yurt dıĢı alım hesabının tasfiyesi
Madde 58- (1) Tahliyenin başlaması ile birlikte Merkez Muhasebe Şube
Müdürlüğü; akreditif bedeli ve hesapta toplanan masrafları ithal emtiayı tesellüm eden
işyerlerine dekont eder. Tesellüm birden fazla işyerince yapılacaksa mal bedeli ve
masraflar tahliye miktarlarına oranlanmak suretiyle tesellüm işyerlerine dekont edilir.
(2) Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğünden gelen dekont tesellüm eden
işyerince İthal Emtia Maliyet Hesabının borcu karşılığında, 393- Merkez Muhasebe
Şube Müdürlüğü hesabına alacak kaydedilir.
(3) İthal emtianın tesellümü bittiğinde yapılan masraflarda ithal emtia maliyet
hesabına aktarılarak, ithal emtianın toplam maliyeti hesaplanır.
(4) Toplam maliyet; konşimento miktarına bölünmek suretiyle birim maliyet
hesaplanır ve günlük tahliye bu fiyat üzerinden yapılır.
(5) İthal emtiayı tesellüm eden işyeri günlük tesellüm miktarları üzerinden Alım
Fişi düzenler. Bu fişin düzenlenmesinde uygulanacak fiyat; Merkez Bankası döviz alış
kuru üzerinden değerlendirilir.
41
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Ġthal emtianın stok giriĢinin muhasebeleĢtirilmesi
Madde 59- (1) İthalatı gerçekleştirilen emtia için düzenlenecek Dış Alım Fişi
Ticari Mallar Hesabının borcu karşılığı, Yurtdışı Satın Alınan Emtia Hesabına Merkez
Bankası'nın o günkü döviz alış kuru üzerinden alacak kaydedilir. Merkez Muhasebe
Şube Müdürlüğünden dekont edilen mal bedeli geldiğinde, Yurtdışı Emtia Alımları
Hesabı kapatılır.
Ġthalat taahhüt hesabının kapatılması
Madde 60- (1) İthalat taahhüt hesabının kapatılması Merkez Muhasebe Şube
Müdürlüğü tarafından yapılır. Taahhüt hesabının kapatılması ile ithalat teminatı
yatırılmış ise, Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğü tarafından Verilen Depozito ve
Teminatlar Hesabına alacak kaydedilerek, hesap kapatılır.
Yurt dıĢı alımlarında hasar ve noksanlıklar
Madde 61- (1) Konşimento ile fiili tesellüm miktarları ve kaliteleri arasında fark
varsa; meydana gelecek hasar ve noksanlıklar TMO Sigorta Yönetmeliği hükümleri
dahilinde gereken işlemler yapılarak, sigorta şirketinden talep edilir. Durum tespit
edildikten itibaren en geç iki gün içerisinde Mali Mevzuat ve Sigorta Şube
Müdürlüğüne bildirilir.
Yarı mamul stokları
Madde 62- (1) Henüz satışa uygun hale gelmemiş morfin ve türevleri, un
üretimi, yedek parça üretimi, çeltikten pirinç üretimi gibi alındığı gibi satılması
mümkün olmayan, üzerinde değişiklik yapılması gereken emtiaların değişiklik
aşamasında; direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderlerinden
belli oranlarda pay almış üretim aşamasındaki mamul stoklarıdır.
(2) Maliyet hesaplama dönemi sonlarında yarı mamul üretimiyle ilgili olarak
710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri, 720- Direkt İşçilik Giderleri ve 730Genel Üretim Giderleri hesaplarının borcunda toplanan giderler maliyet muhasebesi
bölümünde anlatılan maliyet hesaplama yöntemine göre 151- Yarı Mamuller Üretim
Hesabına borç, 711- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hesabına, 721Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabına ve 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma
Hesaplarına alacak kaydedilerek yarı mamul stokları oluşturulur.
(3) Partiler halinde üretim yapılmasında parti kesiminde, sipariş ve safhalar
halinde üretim yapılması durumunda, maliyet hesaplama dönemlerinde, 152- Mamuller
Hesabına borç, bu hesaba alacak verilerek hesap kapatılır ve stoklar mamul stoklarına
devredilir.
Mamul stokları
Madde 63- (1) Üretim çalışmaları sonunda elde edilen ve satışa hazır hale
gelmiş bulunan morfin ve türevleri, un, pirinç mamul stoklardır. Maliyet hesaplama
döneminde, hesaplanan maliyet bedeli üzerinden 152- Mamuller Hesabına borç, 151Yarı Mamuller - Üretim Hesabına alacak kaydedilerek mamul stoklarını oluşturur. Bu
stoklara alım yolu ile giriş yapılamaz.
(2) Bir işyerimizde üretim yolu ile elde edilmiş mamul stokları, diğer işyerine
sevk edildiğinde; tesellüm işyerinde de 152- Mamuller Hesabına tesellüm edilir.
(3) Bu stoklar hareketli ortalamalar yöntemine göre takip edilir.
42
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Stok değer düĢüklüğü karĢılığı ayrılması
Madde 64- (1) Yangın, deprem, su basması gibi doğal afetler ve bozulmak,
çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi nedenlerle stokların fiziki ve ekonomik
değerlerinde önemli azalışların ortaya çıkması veya bunların dışında diğer nedenlerle
stokların piyasa fiyatlarında düşmelerin meydana gelmesi durumunda; stok maliyet
bedeli üzerinden 157-Diğer Stoklar hesabına borç, ilgili stok hesabına alacak kaydedilir.
Yapılacak inceleme sonucunda sorumluların belirlenmesi halinde sorumluluk durumuna
ve kurum kaybına göre sorumlularından tahsil edilerek hesap tasfiye edilir.
Sorumluların tespit edilememesi veya bilânço döneminin gelmesi halinde, Vergi Usul
Kanunun 267 inci maddesi gereğince yeni değeri tespit edilir.
(2) Yeni değeri ile maliyet bedeli arasındaki fark kadar 654- Karşılık Giderleri
Hesabına borç, 158- Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Karşılık ayrılan stokun satılması halinde; satış bedeli kasa/banka veya
tahsilât durumuna göre ilgili hesaba borç, satış faturasında yer alan hasılatı, hasılat
hesabına, Katma Değer Vergisi, Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilir.
(4) Satılan emtianın maliyeti; 623- Diğer Satışların Maliyeti Hesabına, ayrılan
karşılık 158- Stok Değer Düşüklüğü karşılığı hesabına borç, 157- Diğer Stoklar
Hesabına alacak kaydedilir. 157- Diğer Stoklar hesabında kalan bakiye ise 689- Diğer
Olağan Dışı Gider ve Zararlar Hesabına borç, 157-Diğer Stoklar Hesabına alacak
kaydedilerek hesap kapatılır.
YEDĠNCĠ BÖLÜM
Yollama iĢlemleri, noksanlık, fazlalık ve hesap kesimi
Yollamalarda muhasebe dıĢı iĢlemler
Madde 65- İşyerlerimiz arasında yollama işlerinde uygulanan muhasebe dışı
işlemler TMO Ticaret İşleri İzahnamesindeki usullere göre yürütülür.
Muhasebe iĢlemleri
Madde 66- (1) Sevk irsaliyesinde belirtilen gerçek miktar emtianın depo
ortalama maliyet fiyatı ile değerlendirilerek tutarı tespit edilir. Sevk irsaliyesinde
belirlenen miktar ve tutar üzerinden yüklenen her araç için düzenlenecek Sevk Fişi ile
393- Emtia Yollamaları Bağlantı Hesabına borç, mamül sevk edilmiş ise 152- Mamuller
Hesabına, ticari mallar sevk edilmiş ise 153- Ticari Mallar Hesabına alacak
kaydedilmek suretiyle malın gönderildiği işyerine dekont edilir.
(2) Yollamalarda, sevk işyeri ve tesellüm işyerlerince ayrı ayrı sevkiyat
mutabakat cetvelleri düzenlenir. Cetvellerin mutabakatı irsaliyeleri tek tek
karşılaştırılarak yapılır.
(3) Depo çıkışlarında her araç için, sevk irsaliyesi 4 nüsha olarak düzenlenir.
1. nüshası karşı işyerine verilmek üzere nakliyecide bulunur.
2. nüshası emtia ile birlikte taşıtta bulundurulur.
3. nüshası işyeri muhasebe fişi eki olarak kullanılır.
43
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
4. nüshası işyeri dip koçanında kalır.
(4) Sevk işyerince tesellüm işyerine sevk irsaliyesinin ulaşıp ulaşmadığı ve
hesaba alınıp alınmadığı elektronik posta ile sorularak teyidi alınır.
Yollamalara parti numarası verilmesi ve mutabakat cetvelleri
Madde 67- (1) Alınan sevk talimatı ayrı bir parti numarası ile müteselsilen
numaralandırılır. Gerek muhasebe fişi ve gerekse sevk irsaliyesinde parti numaraları ait
olduğu bölümlerde gösterilir. Sevk işyerlerince sevk ettikleri emtialar için Sevkıyat
Mutabakat Cetveli tanzim edilir.
Tesellüm edilen emtianın muhasebeleĢtirilmesi
Madde 68- (1) Emtiayı tesellüm eden işyerince sevk irsaliyesinde belirtilen
miktar ve tutar üzerinden düzenlenecek muhasebe fişi ile; mamul tesellüm edilmiş ise
152- Mamuller hesabına, ticari mal tesellüm edilmiş ise 153- Ticari Mallar Hesabına
borç, 393- Emtia Yollamaları Hesabına alacak kaydedilir.
(2) Sevk irsaliyesinin kaybolması halinde tesellüm edilen emtianın miktar ve
tutarı sevk işyerinden en seri haberleşme vasıtası ile sorulmak suretiyle öğrenilir.
İrsaliyenin posta ile gelen nüshası alındığında bir fotokopisi veya sureti mahsup fişine
eklenir. Emtia İşlemleri Mahsup Fişi miktar, tutar ve kalite bakımından sevk
irsaliyesinde belirtilen rakamlar esas alınarak doldurulur, farklı kayıt yapılmaz.
Çuvallı yollama ve tesellümlerin muhasebeleĢtirilmesi
Madde 69- (1) Sevk işyerlerince çuvallı olarak gönderilecek emtia için
kullanılan çuvalların bedeli; malzeme stok ortalama maliyet bedeli üzerinden, 710Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabına, 152 Mamuller ve/veya 153-Ticari
Emtia Stokları Hesaplarına borç, 150- İlk Madde ve Malzeme Stokları Hesabı ile 711Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.
Emtia çuvallı olarak tartılır. Sevk irsaliyesi brüt ürün miktarı üzerinden tanzim
edilir. Çuval adedi ve darası, sevk irsaliyesine dipnot olarak yazılır.
(2) Emtiayı tesellüm eden işyerlerince emtia çuvallı olarak muhafaza edilecek
ise, irsaliye üzerinden hesaba alınır, ayrıca çuval için herhangi bir işlem yapılmaz.
Emtia dökme olarak muhafaza edilecek veya dökme olarak satışa sunulacak ise, irsaliye
üzerinden hesaba alınıp çuval darası kadar olan miktar tespit edilip, noksanlık hesabına
intikal ettirilir. Açığa çıkan çuvallar iz bedeli üzerinden 157- Diğer Stok ve Hurdalar
Hesabına borç, 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.
Yollama noksanlıkları
Madde 70- (1) Fiili tartının irsaliyede belirtilen miktardan farklı olması ve
müteahhidin kusurlu bulunmaması halinde, noksanlıklar düzenlenecek muhasebe fişi ile
noksanlık miktarı sevk fiyatı ile çarpılarak bulunacak tutar üzerinden 197- Sayım ve
Tesellüm Noksanlıkları Hesabına borç, 153- Ticari Mallar Hesabına alacak kaydedilir.
(2) Taşıma müteahhidinin kusurlu olması halinde, irsaliyede kayıtlı birim
maliyet ile miktar çarpılmak suretiyle taşıyıcının hesabına borç, 152- Mamuller ve/veya
153- Ticari Mallar Hesabına alacak kaydedilir.
44
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(3) Taşıma müteahhidi ile ilgisi olmayan noksanlıklar TMO Ticaret İşleri
İzahnamesi ve TMO Yetki Devri Talimatında belirtilen hususlar doğrultusunda,
taşıyıcıya ait olanlar sözleşme veya şartname hükümleri doğrultusunda arıtılır.
(4) Yapılan inceleme sonucunda müsebbibi tespit edilemeyen ve netice
hesaplarına alınmasına karar verilen noksanlıklardan sevk işyerine ait olanlar; 393Merkez ve Şubeler Cari Hesabına borç, 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına
alacak kaydedilerek sevk işyerine dekont edilir.
(5) Noksanlık, TMO Yetki Devri Talimatı hükümlerine göre arıtılır.
Yollama fazlalıkları
Madde 71- (1) Miktar fazlalıkları taşıyıcıya ait olmayacağından, düzenlenecek
muhasebe fişi ile fazlalık miktarı sevk fiyatı ile çarpılmak suretiyle bulunacak tutar
üzerinden 397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabının alacağı karşılığında 152Mamuller ve/veya 153- Ticari Mallar Hesabına borç kaydedilir.
(2) Yapılan inceleme sonucunda meydana gelen fazlalıktan sevk işyerine ait
olanlar; 397- Sayım ve Tesellüm Fazlalıkları Hesabına borç, 393- Merkez ve Şubeler
Cari Hesabına alacak kaydedilerek sevk işyerine dekont edilir. Sevk işyeri gelen
dekontu miktar ve tutar yönünden kontrol ettikten sonra, 393-Merkez ve Şubeler Cari
Hesabına borç, 397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Fazlalık, TMO Yetki Devri Talimatı hükümlerine göre arıtılır.
Hesap kesiminden önce cari (bağlantı ) hesaplarının mutabakatı
Madde 72- (1) Taşıyıcı ile kesin veya ara istihkak ödemelerinden önce sevk
işyeri ile tesellüm işyeri karşılıklı olarak muavin hesaplarını birbirlerine varsa ekleri ile
birlikte bir yazı ile göndererek 393- Merkez ve Şubeler Cari Hesapları ve düzenledikleri
mutabakat cetvelleri üzerinde miktar ve tutar mutabakatı sağlarlar. Cari hesaplarda
miktar ve tutar mutabakatı sağlanmadan ödeme yapılmaz.
(2) Nakliye bir haftadan fazla sürecekse, işyerleri arasındaki muavin hesap
ekstresi yollamaları her hafta sonu düzenli yapılır.
Karayolu sevkıyatı hesap kesimi
Madde 73- (1) Karayolları yollamalarındaki hesap kesiminde sözleşme ve
şartname hükümlerinde noksanlık ve fazlalıkların birbirinden mahsup edilmesi hükmü
bulunması halinde mahsup işlemi yapılarak net taşıma miktarı tespit edilir. Noksanlık
kalırsa sözleşme veya şartnamede belirtilen esaslar üzerinden taşıma müteahhidine
tazmin ettirilir.
(2) Tazmin;
a) Emtia olarak yaptırılırsa, tesellüm edilen emtia alım işlemine tabi tutulur.
Alım işleminde net ödenecek tutar ile 197- Emtia Taşıma Noksanları Hesabında
taşıyıcıdan alacağımız tutar eşit olacak şekilde brüt alım tutarı belirlenir. Alım
sonucunda oluşan net ödenecek tutar ile 197- Emtia Taşıma Noksanları Hesabında
kayıtlı tutar mahsup edilerek hesap kapatılır.
b) Nakit olarak yapılacak tahsilat, 197- Emtia Taşıma Noksanları Hesabında
kayıtlı tutar kadar,100- Kasa Hesabına veya 102-Bankalar Hesabına borç; 197- Emtia
Taşıma Noksanları Hesabına alacak kaydedilir.
45
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
c) İstihkaktan kesinti suretiyle yapılırsa, yasa, sözleşme ve şartname hükümleri
doğrultusunda gerekli kesintiler yapıldıktan sonra net ödenecek tutar 329- Diğer Ticari
Borçlar Hesabına alacak kaydedilir. Ödeme yapılmadan önce 197- Emtian Taşıma
Noksanları Hesabında taşıma müteahhidi adına kayıtlı tutar mahsup edilir.
(3) Tazmin ettirilmesi sözleşme veya şartname gereğince mümkün olmayan ve
yapılan incelemeler sonucunda; müsebbibi bulunamayan yollama noksanlıkları, TMO
Ticaret İşleri İzahnamesi ile TMO Yetki Devri Talimatı doğrultusunda düzenlenecek
Emtia İşlemleri Mahsup Fişi ile miktar ve tutar olarak 688- Sayım ve Tesellüm
Noksanlıkları Hesabının borcu karşılığında 197- Emtia Yollamaları Noksanlığı
Hesabına alacak kaydedilir.
(4) Taşımalarda meydana gelecek fazlalıklar ise sevk edilen emtianın sevk
irsaliyesinde yazılı maliyet bedeli üzerinden ilgili stok hesabına borç, 397- Sayım ve
Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.
Tesellüm edilen emtialardaki kalite farkları
Madde 74- (1) Tesellüm edilen emtialarda aleyhte kalite farkları olduğu
takdirde fark tutarı düzenlenecek muhasebe fişi ile taşıyıcının borcu karşılığında, 673Tazminat ve Ceza Gelirleri Hesabına alacak vermek suretiyle muhasebeleştirilir.
Deniz ve demiryolu taĢımalarından alınacak tazminatlar
Madde 75- (1) Deniz ve demiryolu taşımaları dolayısıyla yapılacak
noksanlıkların muhasebeleştirilmesi karayollarında olduğu gibidir.
(2) Denizyolu ile yapılan taşımalar sigorta şirketlerine sigorta yaptırılması
durumunda, meydana gelen noksanlığın sigorta şirketinden tazmin ettirilebilmesi için,
geminin kapakları açılmadan önce sigorta şirketinden sigorta eksperi istenir. Gemi
kapakları sigorta eksperi nezaretinde açılır.
(3) Tesellümün sona ermesi ile birlikte meydana gelen noksanlık, sigorta
şirketinden tazmin edilmesi için Genel Müdürlüğe bildirilir.
(4) Noksanlık Genel Müdürlükçe tahsil edilerek, işyerine dekont edilir.
İşyerince, gelen dekont tutarı 197-Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına alacak, 393Merkez ve Şubeler Bağlantı Hesabına borç kaydedilir.
(5) Sigorta şirketinden tahsil edilen noksanlık ile 197- Sayım ve Tesellüm
Noksanları Hesabının mahsubu sonucu oluşan lehte fark, 197- Sayım ve Tesellüm
Noksanları Hesabına borç, 673- Tazminat ve Ceza Gelirleri Hesabına alacak kaydedilir.
(6) Sigorta şirketinden tahsil edilen tutar ile 197-Sayım ve Tesellüm Noksanları
Hesabının mahsup edilmesi sonucunda aleyhte oluşan fark TMO Yetki Devri Talimatı
hükümlerine göre arıtılır.
Sürstarya, somaj, ardiye ve cezalı taĢımalar
Madde 76- (1) İşyerlerimiz arasında demiryolu ile yapılan yollamalarda
sürstarya, somaj, ardiye ve cezalı taşıma ücretleri hakkında yapılacak muhasebe
işlemleri aşağıda açıklanmıştır.
a) Sevk işyerinde meydana gelen cezalar: malı sevk eden işyerince konşimento
ve hamule senetleri dikkatle incelenerek tahakkuk ettirilmiş sürstarya, somaj, ardiye
veya cezalı taşıma işlemleri varsa, bu tutar düzenlenecek kasa mahsup fişi ile 12746
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Diğer Ticari Alacaklar Hesabının borcu karşılığında, 329- Diğer Ticari Borçlar
Hesabına alacak kaydedilerek tahakkuk ettirilir.
127- Diğer Ticari Borçlar Hesabına yazılan tutar için gerekli inceleme
yapıldıktan sonra personele ait olan kısmı personel hesaplarına borç kaydedilir. Taşıma
müteahhidine ait olan kısmı hesap kesiminin yapılacağı işyerine dekont edilir.
Müsebbipleri bulunamayan tutarlar için tanzim edilecek rapora göre TMO Yetki Devri
Talimatı hükümleri doğrultusunda ilgili netice hesabına alınır.
b) Tesellüm işyerinde meydana gelen cezalar: Emtiayı tesellüm eden işyerinde
meydana gelen sürstarya, somaj, ardiye veya cezalı taşıma ücretlerinden taşıyıcıya ait
olmayanlar 127- Diğer Ticari Alacaklar Hesabının borcu karşılığında, 329- Diğer Ticari
Borçlar Hesabına alacak kaydetmek suretiyle muhasebeleştirilir.
127- Diğer Ticari Borçlar Hesabına yazılan tutar için gerekli inceleme
yapıldıktan sonra personele ait olan kısmı personel hesaplarına borç kaydedilir. Taşıma
müteahhidine ait kısmı taşıma müteahhidi hesabına kaydedilerek ilk istihkakından tahsil
edilir. Müsebbibi bulunamayan tutarlar, tanzim edilecek rapora göre TMO Yetki Devri
Talimatı hükümleri doğrultusunda ilgili netice hesabına alınır.
TaĢımacıdan tahsil edilecek cezalar ve taĢımacı alacakları
Madde 77- (1) Tesellüm işyerinde meydana gelen cezalardan taşıyıcıya ait
olanlar taşıyıcı adına borç, sevk işyerinden dekont edilen ve müteahhide ait olan cezalar
ise taşıyıcı müteahhidin hesabının borcu karşılığında 393- Merkez ve Şubeler Cari
Hesabına alacak kaydedilir.
(2) Hesaba borç kaydedilen meblağ, müteahhidin istihkakından kesilerek hesap
kapatılır.
Geçici, kat'i ve tamamlayıcı teminatlar
Madde 78- (1) Taahhüt altına giren nakliye müteahhitlerinden sözleşme veya
şartname hükümlerinde belirtilen esaslar üzerinden alınan geçici, kati ve tamamlayıcı
teminatlar için aşağıdaki işlemler yapılır.
a) Teminat nakit dışında, teminat olarak kabul edilen menkul değerler veya
banka teminat mektubu şeklinde ise üzerlerindeki yazılı değerlerden muhasebe fişi ile
ilgili nazım hesaplara alınır.
b) Nakit veya çek şeklinde alınan bütün teminatlar düzenlenecek tahsil fişi ile
kasa veya banka hesabının borcu karşılığında, 326- Alınan Depozito ve Teminatlar
Hesabına alacak kaydedilir.
(2) Kanun, sözleşme veya şartname hükümlerine göre yapılması gereken
işlemler yapılarak, teminatın iade edilebilme aşamasına gelindiğinde;
a) Nakit alınan teminat; düzenlenecek muhasebe fişi ile 326- Alınan Depozito ve
Teminatlar Hesabına borç, kasadan ödenmesi halinde 100- Kasa Hesabına, bankadan
ödenmesi durumunda çek düzenlenmek suretiyle, 103- Verilen Çekler Hesabına alacak
kaydedilir.
b) Menkul kıymet veya banka teminat mektubu olarak alınan teminatlar, ilgili
nazım hesaplar ters yevmiye kaydı ile iptal edilmek suretiyle ilgilisine iade edilir.
47
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(3) Teminat iadelerinde, muhasebe fişi üzerine teminatın iade edildiğine dair
açıklama yazılarak teminat sahibi veya vekilinin imzası alınır.
Makine ve cihazların nakliye müteahhitleri tarafından kullanılması
Madde 79- (1) Sevk eden işyerince emtianın yüklenmesi, çuvallanması gibi
hizmetler için Ofise ait mekanik cihazların müteahhitlerce kullanılması halinde,
müteahhitten tahsil edilecek tutar, günü gününe tespit edilerek düzenlenecek mahsup
fişi ile ilgili hesabın alacağı karşılığında tesellüm işyerlerine borç kaydedilmek suretiyle
dekont edilir.
TaĢıma ücretinin tahakkuku ve ödenmesi
Madde 80- (1) Sözleşme hükümlerine göre taşıma ücreti, günlük tesellüm edilen
miktarlar esas alınarak muhasebe fişi ile 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına, 152Mamuller ve/veya 153-Ticari Mallar Hesabına borç, 381- Gider Tahakkukları Hesabına
ve 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilerek
muhasebeleştirilir.
(2) Taşıma müteahhidinin hesap kesiminde; 381- Gider Tahakkukları Hesabına,
191- İndirilecek Katma Değer Vergisi hesabına borç, yapılan kesintiler ilgili hesabına,
net ödenecek tutar 329- Diğer Ticari Borçlar Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Ödemeler işyeri ödeme planına göre yapılır.
Sayımlarda meydana gelen noksanlık ve fazlalıklar
Madde 81- (1) İşyerlerimizde yıl içinde tasfiye, devir, teslim ile yıl sonunda
tartıya dayanan sayımlarda meydana gelen emtia noksanlık ve fazlalıklarının
muhasebeleştirilmesi, sonuç hesaplarına alınması, yıl içinde tasfiye edilemeyen
hesapların ertesi yıl kayıtlarına devir alınması ile ilgili olarak muhasebe tek düzenliğinin
sağlanması amacıyla yapılacak işlemler aşağıda açıklanmıştır.
a) Sayım noksanlıkları: Depolarda yıl içindeki tasfiye, devir, tartıya dayalı
sayımlar ile kontrol ve teftişlerde tespit edilen gerçek emtia noksanlıkları düzenlenecek
emtia işlemleri mahsup fişiyle 197- Sayım Noksanları Hesabının borcu karşılığında, 152
Mamuller ve/veya 153- Ticari Mallar Hesabına alacak kaydedilir, buna ilişkin açıklama
belgesi düzenlenir. Yapılacak tetkik sonucunda sorumlusu tespit edilen noksanlık
tutarları düzenlenecek fişle ilgili hesaba borç, sayım noksanları hesabına alacak
kaydedilir.
Noksanlıkla ilgili olarak yapılacak tetkik sonucunda sorumlusu bulunamayan
noksanlıklar TMO Yetki Devri Talimatında belirtilen limitler dâhilinde yetkilendirilen
makamlardan alınacak talimata istinaden düzenlenecek mahsup fişi ile 688- Sayım
Noksanlıkları Hesabının borcu karşılığında, 197- Sayım Noksanları Hesabına alacak
kaydedilmek suretiyle noksanlık sonuç hesabına aktarılır.
b) Sayım fazlalıkları: bir depo veya bağımsız bölümün tasfiyesi veya tartıya
dayalı olarak yapılan sayımlarda meydana gelen gerçek emtia fazlaları düzenlenecek
Emtia Mahsup Fişi ile 152- Mamuller ve/veya 153-Ticari Mallar Hesabının borcu
karşılığında, 397- Sayım Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir. Sayım fazlaları hesabına
alınan fazlalıklar tetkik sonucunda, TMO Yetki Devri Talimatında belirtilen limitler
dahilinde alınacak talimata istinaden düzenlenecek fişle; 397- Sayım Fazlalıkları
Hesabının borcu karşılığında, 678- Sayım Fazlalıkları Hesabına alacak kaydedilir.
48
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(2) Farklı depolarda tespit edilen noksanlık ve fazlalıkların birbirleri ile ilgili
olduğu yapılan inceleme sonucunda tespit edildiği takdirde, alınacak talimata istinaden
düzenlenecek emtia işlemleri mahsup fişi ile oluşan; noksanlık ve fazlalık birbirinden
mahsup edilir. Kalan bakiye, noksanlık veya fazlalıklar; yukarıda belirtilen ilgili
açıklamalara göre yapılacak muhasebe işlemiyle tasfiye edilir.
Değeri düĢen emtia
Madde 82- (1) Emtianın iktisadi kıymetinde bozulma, çürüme, su basması gibi
haller nedeniyle önemli bir azalış meydana gelmiş ise evsafını kaybeden emtia, depo
ortalama fiyatının tartıya istinaden tespit edilecek miktarla çarpılması sonucunda
bulunacak tutar üzerinden; 157- Diğer Stoklar Hesabının borcu karşılığında, 152
Mamuller ve/veya 153-Ticari Mallar Hesaba alacak kaydetmek suretiyle stoklardan
çıkılır.
(2) Değeri düşen emtia ile ilgili düzenlenecek raporda sorumlusu olup olmadığı
araştırılır.
(3) 157- Diğer Stoklar Hesabına alınan bozulmuş veya çürümüş emtia, kayıtlı
bulunduğu değerin üzerinde bir fiyatla satılırsa, lehte fark 679- Diğer Olağan Dışı Gelir
ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir. Kayıtlı değerin altında bir fiyatla satılırsa, aleyhte
fark 689- Diğer Olağan Dışı Giderler ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.
(4) Satış imkânı olmadığına karar verilerek imhasına karar verilen emtia; 689Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar Hesabına borç, 157- Diğer Stoklar Hesabına alacak
kaydedilir. İmha raporlarının bir sureti tanzim edilen fişe eklenir.
(5) Sorumlusu tespit edilen kıymeti düşen emtia satılması sonucunda satış
hâsılatından maliyet bedeli mahsup edilerek aleyhte fark ilgilinin hesabına borç
kaydedilerek tahsil edilir.
(6) Emtia bozulması doğal afetler sonucunda oluşmuşsa durum Genel
Müdürlüğe bildirilerek alınacak talimata göre işlem yapılır.
Numune alınması, alınan numunenin stoktan çıkıĢı ve iadesinde stoka giriĢi
Madde 83- (1) Depolama, satış, devir-teslim ve kontrol durumlarında hububat
analizlerinin yapılması için Ofisimiz bünyesinde numune alınır ve numune iadesi
yapılabilir. Ayrıca ürünlerimizin tanıtılması amacıyla gerçek veya tüzel kişilere numune
hububat verilebilir.
Numune alınması ve numune iadesi
Madde 84- (1) Numunenin anlamı, bunun ne zaman, ne maksatla ve nasıl
alınacağı TMO Alım ve Muhafaza İşleri İzahnamesinde açıklanmış bulunduğundan,
burada yalnız muhasebe yönünden yapılacak işlemler belirtilmiştir.
(2) İşyeri stokundan alınan numuneler, ortalama stok maliyet fiyatı üzerinden
Emtia İşlemleri Mahsup Fişi ile 157- Diğer Stoklar Hesabının borcu karşılığında, 152Mamuller ve/veya 153- Ticari Mallar Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Alınan numunenin işyeri stoku ile bir ilgisi yok ise, muhasebe bakımından
bir işlem yapılmaz. Örneğin, alımda anlaşmazlık sebebi ile alınacak numune henüz
stoklarımıza girişi yapılmamış maldan alınacağı gibi, satış fiyatı anlaşmazlığı sebebi ile
alınacak numune de stokumuzdan esasen çıkmış maldan alınabilir. Bu numuneler
49
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
işyerlerimiz stoku ile ilgili bulunmadığından herhangi bir muhasebe işlemine tabi
tutulmaz.
(4) Satın alınan emtiadan analiz nedeniyle alınan numuneler, depo ortalama
maliyet bedeli üzerinden 157- Diğer Stoklar Hesabının borcu karşılığında, 153- Ticari
Mallar Hesabına alacak kaydedilir. Numune aynı miktarda iade edilirse, 153- Ticari
Mallar Hesabına borç, 157- Diğer Stoklar Hesabına alacak kaydedilerek stok girişi
yapılır. Numunenin iade edilmeyen kısmı 730- Genel Üretim Giderleri hesabına borç,
157- Diğer Stoklar Hesabına alacak kaydedilir.
(5) Satış amacıyla gerçek ve tüzel kişilere verilen ve geri iade edilmeyen
numuneler, 760- Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri Hesabına borç, 157- Diğer Stoklar
Hesabına alacak kaydedilir.
(6) Geri alınan numuneler, teslimde yapılan muhasebe kaydının ters madde ile
iptali ile stok girişi yapılır.
Emtia kod değiĢikliği iĢlemleri
Madde 85- (1) Emtia kod değişikliği işlemleri aşağıda açıklanmıştır.
a) Analiz nedeniyle kod değişikliği
Emtianın laboratuvar analizi sonucu çıkan stok değerlerinin, başka bir stok
kodunu içermesi halinde yetkili makamın onayı ile kod değişikliği yapılabilir. Bu
amaçla düzenlenecek muhasebe fişinde kodu değişen emtianın stoktan çıkış işlemi
yapılır. Yeni kodlu emtianın ise girişi yapılır. Stok giriş ve çıkış işlemi sonucunda tartı
işlemi yapılmamışsa tartı belgeleri muhasebe fişi ekine konmaz, ancak verilen talimat
eklenir.
Düzenlenen muhasebe fişinde yeni kodlu emtia maliyet bedeli üzerinden 393Merkez ve Şubeler Cari Hesabına, 153- Ticari Mallar Hesabına borç, eski kodlu emtia
ise 153- Ticari Mallar Hesabına, 393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabına alacak
kaydedilir.
b) Paçal nedeniyle kod değişikliği
Birden fazla emtianın karıştırılarak yeni bir emtia oluşturulması halinde;
düzenlenen muhasebe fişinde yeni kodlu emtia maliyet bedeli üzerinden 393- Merkez
ve Şubeler Cari Hesabına, 153- Ticari Mallar Hesabına borç, eski kodlu emtia ise 153Ticari Mallar Hesabına, 393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabına alacak kaydedilir.
Emtianın birden fazla depoda bulunan stoklardan oluşması halinde tartı işlemi
yapılacağından, muhasebe fişi ekine tartı belgeleri ve paçal yapılması ile ilgili talimat
eklenir.
50
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
SEKĠZĠNCĠ BÖLÜM
Umumi Mağazacılık ĠĢlemleri
Umumi mağazacılık iĢlemleri ile ilgili genel hükümler
Madde 86- (1) Makbuz Senedi verme karşılığında serbest, gümrüklenmemiş
veya tekel altında bulunan malları vedia olarak kabul etmek ve mudilerine de bu
senetlerle tevdi olunan malları satabilmek veya terhin edebilmek imkanını vermek üzere
2699 sayılı Umumi Mağazalar Kanunu hükümlerine göre Teşekkülümüzün tüm işyerleri
“Makbuz Senedi” düzenlemek suretiyle karşılığında emanet emtia kabul etmek
yetkisine sahiptir.
İşyerlerimiz 2699 Sayılı Umumi Mağazalar Kanunu Hükümlerine göre rehin
senedi “Varant” düzenleyemezler.
Makbuz senedi malikinin tespiti
Madde 87- (1) Makbuz Senedi, Türk Ticaret Kanununda yer alan emtia
senetleri grubuna dâhildir. Emtia senetleri emtiayı temsil eden senetlerdir. Bu nevi bir
senedin hamili olan kimse, senedin ibrazında emtianın kendisine teslimini talep etme
hakkına haizdir. Bu şekilde senedi elinde bulunduran malı umumi mağazadan hiç dışarı
çıkarmadan senedi bir başka kimseye ciro ve teslim etmekle malın mülkiyetini
devretmiş sayılır. Bu nedenle işyerimize emtia tevdi eden malın sahibi değil, makbuz
senedini elinde bulunduran en son ciro edilen malın sahibidir. İşletmelerimiz bu hususu
ciro silsilesi yoluyla kontrol edeceklerdir.
Makbuz senedinde bulunması gereken zorunlu bilgiler
Madde 88- (1) İşyerlerimize tevdi edilen mallar karşılığında verilen makbuz
senedinde, aşağıdaki bilgilerin bulunması zorunludur. Bu unsurlardan birinin
bulunmaması halinde senet makbuz senedi olma özelliğini kaybeder. Sadece ispat edici
belge hükmüne sahip olur.
(2) Makbuz senedinde bunması gereken hususlar aşağıda gösterilmiştir.
a) Tevdiatın yapıldığı işyerimizin ticaret unvanıyla bulunduğu yer,
b) Tevdi edenin ad ve soyadıyla meslek ve ikametgahı,
c) Tevdi olunan ürünlerin cins ve miktarıyla nitelik ve değerinin bilinmesi için
açıklanması gerekli hususlar,
ç) Makbuz senedinin seri ve sıra numarası,
d) Tevdi olunan ürünlerin tabi olması gerekli resim, harç ve vergilerin ödenip
ödenmediği,
e) Malların sigorta bilgileri,
f) Ödenmiş veya ödenecek ücret ve giderler,
g) Makbuz senedinin kimin emrine düzenlendiğini gösteren açık ifade,
h) Makbuz senedinin verildiği tarih,
ı) Muhasebeci ve işyeri amirinin imzası,
51
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
i) Malların analizini yapan eksperin adı soyadı ve ürünün değeri.
Makbuz senedi defteri
Madde 89- (1) İşyerlerimizde emanet emtia karşılığında düzenlenen makbuz
senetlerinin Makbuz Senedi Defteri’ne kaydedilmesi zorunludur.
(2) Makbuz senedi defterinin bütün sayfaları numaralanır, noterce mühürlenir,
ilk ve son sayfaları ayrıca onaylanır.
(3) Defterde, makbuz senedi için öngörülen bilgiler yanında, malların giriş,
çıkış, ölçü ve tartılarına ilişkin bilgiler, serbest, gümrüklenmemiş ve tekel altında
bulunan mallardan hangisi olduğunun işlenebilmesi için yeteri kadar sütun bulunur.
Makbuz senedinin hamili, kendi adına yapılmış ciroyla ikametgâh adresini deftere
yazdırabilir. Ciro işlemleri de bu defterlerde açılacak sütunlarda izlenir. Müşteri, ciro
edilen senetlerle güvence altına alınan alacağın miktarını, anapara ve faizleri de bu
defterlere yazdırabilir.
(4) Defter diğer umumi mağazacılık faaliyetlerimize ilişkin belgelerle birlikte
saklanması zorunludur.
Ġlk verilen senedin iadesi ile yeni senet verilmesi
Madde 90- (1) Makbuz senedi hamili, masrafları kendisine ait olmak üzere
önceden tevdi olunan malın kısımlara ayrılması/birleştirilmesi için ayrı ayrı veya tek bir
senet verilmesini istemesi halinde eski senetler geri alınarak iptal edilir yerine, aynı cins
ve kalitede ki ürünler için yeni senet verilir.
Makbuz senedinin kaybedilmesi halinde yeni bir nüshanın verilmesi
Madde 91- (1) Makbuz senedini kaybeden hamil, bu senetlere malik olduğunu
ispat etmek ve teminat vermek suretiyle işyerimizin bulunduğu yerdeki mahkemeden
alacağı izin üzerine keyfiyetin kararda gösterilen o yer gazetelerinde ilanından ve itiraz
için tayin olunacak müddetin geçmesinden sonra ikinci bir nüsha verilir. Verilen yeni
senet üzerine kaybedilen senedin tarih ve numarası ile mahkeme kararının tarih ve
numarası yazılır.
Emanet alım iĢlemleri
Madde 92- (1) İşyerlerimize gelen üreticinin ürününü emanet bırakacağını
beyan etmesi halinde aşağıdaki işlemler yapılır.
a) Üretici tarafından getirilen emtianın eksper tarafından grup ve fiyat tespiti
yapılarak Ürün Muayene Fişi tanzim olunur.
b) Ürün Muayene Fişi üzerine eksper tarafından emanete bırakıldığına dair kaşe
basılarak üreticiye imzalattırır.
c) Eksper tarafından, düzenlenen ürün muayene fişleri emanet alım işlemine tabi
tutularak Alım Fişi oluşturur.
ç) Emanete alınan emtia için muhasebeci tarafından üreticiye verilmek üzere
Makbuz Senedi düzenlenir.
d) Makbuz senedinin ilgili kısımları işyeri amiri ve muhasebeci tarafından
imzalanarak, dip koçanından ayrılan Makbuz Senedi üreticiye verilir.
52
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
e) Düzenlenen Makbuz Senedi üzerinde yer alan bilgiler noter tasdikli makbuz
senedi defterinin giriş kısmına işlenir.
(2) Makbuz senedi dipkoçanı, Ürün Muayene Fişi ve Emanet Emtia Fişi bir
dosyaya takılarak klase edilir. Bu şekilde düzenlenen makbuz senedi tedavüle çıkmış
olur.
Makbuz senedinin ciro edilmesi
Madde 93- (1) Makbuz senedinin cirosu temsil ettiği mallar üzerindeki mülkiyet
hakkını devreder. Makbuz senedinin cirosu suretiyle senette belirtilen hakkın
devredilmesi için ciro yeterli olmayıp aynı zamanda senedin de teslimi şarttır.
(2) Makbuz senedinin cirosu ticaret borsasına tescil ettirilir ve ciro makbuz
senedi defterine kaydettirilir. Cironun makbuz senedi defterine kaydında herhangi bir
muhasebe işlemi yapılmaz.
Makbuz senedi cirolarının kontrolü
Madde 94- (1) Cironun senedin devrini temin edebilmesi için, senedin ciro
silsilesine göre, meşru hamil tarafından devredilmiş olması zorunludur. Kopuk bir ciro
silsilesi ile senedi elinde bulunduran kişi, ciro ve teslim etmiş de olsa, kendisi senedin
maliki sayılmayacağı için, devir gerçekleşmiş olmaz.
(2) Ciro silsilesi takip edilirken çizilmiş cirolar nazarı itibara alınmaz. Ciro
muamelesinin ve gerekse altındaki ciranta imzasının birlikte çizilmesi şart değildir.
İkisinden birisinin çizilmiş olması cironun hükümsüz sayılması için yeterlidir.
Emanet emtianın haczi
Madde 95- (1) İşyerimize tevdi edilmiş olan emtiaya karşılık mal sahiplerine
verilmiş olan makbuz senetlerinin temsil ettiği bütün mallar Türk Ticaret Kanunun 753
üncü maddesi gereğince haciz ve rehin edilemez ve bu mallar üzerine el konulamaz.
(2) Bu mallar üzerine haciz konduğuna dair Haciz İhbarnamesi alan işyerimiz,
İcra ve İflas Kanununda yer alan müeyyidelerle karşılaşmaması için yukarıda yer alan
hükmü bir yazı ile icra dairesine bildirmesi gereklidir.
Emanet emtianın sigorta iĢlemleri
Madde 96- (1) İşyerlerimize emanet olarak bırakılan emtialar aksi belirtilmediği
sürece emtianın kayıtlı bedeli üzerinden dahili sigorta fonundan sigorta edilecektir.
Sigorta tutarı makbuz senedi üzerine yazılacaktır.
Makbuz senedi üzerinden tahakkuk edecek vergiler
Madde 97- (1) Makbuz senedi düzenlenmesi sonucunda tahakkuk edecek
Damga Vergisi Teşekkülümüzce ödenecektir. Bu amaçla düzenlenecek muhasebe
fişinde 740- Hizmet Üretim Maliyeti Hesabına, 622- Satılan Hizmet Maliyeti Hesabına
borç, 360- Ödenecek Vergiler ve 741- Hizmet Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına
alacak kaydedilir.
53
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Emanet emtia alımının muhasebeleĢtirilmesi
Madde 98- (1) İşletmemize emanet emtia bırakmak isteyen gerçek ve tüzel
kişilerin teslim ettiği emtialar için emanet alım işlemi uygulanacaktır. Alım sonunda
tespit edilen fiyat makbuz senedi üzerine yazılacak ve senedin dip koçanı emtianın
malikine verilecektir.
(2) Emanet alınan emtia 900- Emanet Emtia Alanlar Hesabına borç, 999Emanet Emtia Verenler Hesabına alacak kaydedilerek stok girişi yapılacaktır.
Emanet alım karĢılığı avans verilmesi
Madde 99- (1) Emanet bırakılan emtia karşılığında avans verilmesi halinde,
emtianın kayıtlı bedeli üzerinden 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü Maddesi
gereğince, ticaret borsalarında tescil ettirilmeyen ürünlere uygulanan oranda zirai stopaj
kesildikten sonra kalan tutar, emanet bırakan üreticiye ödenir. Makbuz senedi üzerine “
TMO’ya ….. yevmiye ile …. YTL avans borcu bulunmaktadır.” ibaresi yazılarak
alt tarafı muhasebeci ve işyeri amiri tarafından imzalanır.
(2) Emanet emtianın işyerimizce alım işlemine tabi tutulması halinde, makbuz
senedi hamili tarafından işyerimiz adına ciro edilir. İşyeri ciro edilen makbuz senedinin
temsil ettiği emtiayı alım işlemine tabi tutar. Alım işlemi sonucunda makbuz senedi
hamili adına tahakkuk eden net alacaktan ödenen avansı ile avanstan kesilen zirai stopaj
mahsup edilerek makbuz senedi hamilinin net alacağı tespit edilir.
(3) Makbuz senedinin temsil ettiği emtianın üçüncü şahıslara satılması halinde;
a) Makbuz senedinin temsil ettiği emtiayı satın alan hamilin önceki hamilin
avans borcunu işyerimize ödemesi halinde, makbuz senedi üzerine “Avans borcu tahsil
edilmiştir” ibaresi yazılarak alt tarafı muhasebeci ve işyeri amirince imzalanır.
b) Makbuz senedinin temsil ettiği emtiayı satın alan hamilin borcunu ödememesi
durumunda, avansa tekabül eden miktarda emtiası borcuna karşılık cari alım fiyatından
alım işlemine tabi tutulur.
(4) İşyerimiz verdiği avansı tahsil etmeden emtiayı stoklarımızdan iade edemez.
Makbuz senedi ile kredi kullanılmasında teyit iĢlemi
Madde 100- (1) İşyerimize bıraktığı emtia karşılığında makbuz senedi alan
hamil, bu senet karşılığında bankalardan kredi kullanması halinde, banka makbuz
senedinin işyerimizce düzenlendiğinin teyidini isteyecektir.
(2) İşyerimiz, teyit işleminde; makbuz senedini şekil yönünden (çizilmiş,
yırtılmış, okunamaz hale getirilmiş gibi), imzaların işyerimize ait olup olmadığı, ciro
silsilesinin doğru olup olmadığı, kayıtlarımız ile mutabık olup olmadığı yönünden
kontrol edecektir.
(3) Kontrol sonucu uygun olmayan senetler, bankaya bildirilecek ve teyit
verilmeyecektir. Uygun olan makbuz senetleri üzerine “ …..işyerimizce
düzenlenmiştir.” ibaresi yazılarak bankaya gönderilecektir.
54
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(4) Makbuz senedi hamilinin kredi kullandığına dair bankadan alınan yazıda;
kredinin tutarı, alındığı tarih, ödeme tarihi, makbuz senedi numarası ve borçlunun
kimlik bilgilerini içeren yazı işyerimiz kayıtlarına alınacaktır. Bu bilgiler aynı zamanda
makbuz senedi defterine kaydedilecektir.
Emanet emtianın iadesi
Madde 101- (1) İşyerimize emanet emtia bırakan mudiler emtiasını,
Teşekkülümüzce belirlenen usullere göre geri alabilir. Emtianın geri iadesinde;
a) Makbuz senedi geri alınarak kontrol edilecektir.
b) Makbuz senedi usulüne uygunsa ve başkaca bir usul belirlenmemişse,
emtianın işyerimize bırakıldığı günden geri alındığı güne kadar emanet emtia depolama
ücreti tahakkuk ettirilecek ve makbuz senedi hamili adına fatura düzenlenecektir.
c) Emanet emtia depolama ücreti peşin tahsil edilecektir.
ç) Emanet emtia depolama ücreti peşin tahsil edilememişse, depolama ücreti
kadar emtia cari alım fiyatından alım işlemine tabi tutulacaktır.
d) Emanet emtiayı temsil eden makbuz senedi geri alınıp üzerine “İptal” kaşesi
vurularak geri alınacaktır. Ayrıca makbuz senedi, makbuz senedi defterinin çıkış
kısmına işlenecek ve 10 yıl süre ile saklanacaktır.
(2) Emanet emtianın stoklarımızdan iadesi ile birlikte, düzenlenecek muhasebe
fişinde 999- Emanet Emtia Verenler Hesabına borç, 900- Emanet Emtia Alanlar
Hesabına alacak kaydedilecektir.
Emanet emtianın alıma tabi tutulması
Madde 102- (1) Emanet emtianın işyerimize satılması durumunda, makbuz
senedi hamili, senedi işyerimize usulüne uygun şekilde ciro edecektir. Ciro işlemi ve
gerekli kontroller tamamlandıktan sonra, cari alım usulüne göre alım işlemine tabi
tutularak makbuz senedi hamili adına tahakkuk eden net ücret ödenecektir.
Emanet emtianın fazlalık ve noksanlık iĢlemleri
Madde 103- (1) Emanet bırakılan emtia ayrı bir depoda stoklanmış ise bu
deponun tasfiyesi sonucu meydana gelen noksanlık, incelenmek üzere 197- Emtia
Noksanlığı Hesabına borç, 153- Ticari Emtia Stokları Hesabına alacak kaydedilir.
İnceleme sonucunda sorumlusunun bulunmaması halinde 740- Hizmet Üretim Hesabına
borç, 197- Emtia Noksanlık Hesabına alacak kaydedilerek noksanlık hesabı arıtılır.
Sorumlusunun bulunması halinde kayıtlı değeri üzerinden sorumlusundan tahsil
edilmek üzere, sorumlunun ilgili hesabına borç kaydedilerek, noksanlık hesabı
arıtılacaktır.
(2) Emanet emtia, işyerimize ait emtia ile birlikte depolanmış ise meydana gelen
noksanlık, Teşekkülümüze ait emtiada meydana gelen noksanlık gibi
değerlendirilecektir.
(3) Emanet emtia fazlalığı Teşekkülümüze ait emtia fazlalığı gibi işleme tabi
tutulacaktır.
55
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Emanet emtianın baĢka bir iĢyerimizden verilmesi
Madde 104- (1) Bir işyerimize emanet bırakılan emtia diğer işyerimizden
alınabilir. Bu durumda emtiayı teslim edecek işyerimizin yapacağı işlemler;
a) Makbuz senedinin düzenlendiği işyeri ile irtibat kurularak senedin teyidi
alınır.
b) İşyerinde aynı grup ve kalitede emtia bulunduğu ve stok müsait olduğu
takdirde iade işlemi yapılır.
c) Aynı grup ve kalitede emtia yoksa iade işlemi yapılmaz.
ç) Emanet emtia ile ilgili olarak muhafaza, depolama, sigorta masraflarına
ilaveten nakliye gideri tahakkuk ettirilerek fatura düzenlenir. Fatura tutarı nakit veya
emtia karşılığında tahsil edilir. Yapılan tahsilat 120- Ticari Alacaklar hesabına borç,
393- Emanet Emtia Satışları Bağlantı Hesabına alacak kaydedilerek karşı işyerine
dekont edilir. Dekont ekine faturanın bir nüshası konur. Makbuz senedi iptal edilerek
işyerinde makbuz senedi saklama hükümlerine göre saklanır.
d) Vergi ve borsa tescil ücreti kesintisi yapılır.
e) Teslim edilen emtia maliyet bedeli üzerinden 393- Emanet Emtia Yollama
Bağlantı Hesabına borç, 153- Ticari Emtia Stokları Hesabına alacak kaydedilerek
makbuz senedinin düzenlendiği işyerine dekont edilir.
(2) Makbuz senedini düzenleyen işyerinin yapacağı işlemler;
a) Emtiayı teslim eden işyerinden gelen dekont ve faturayı kontrol ederek
faturada yazılı tutar üzerinden 393- Emtia Hizmet Satışları Bağlantı Hesabına borç,
600- Satış Hasılatı Hesabına ve 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydeder.
b) Emtiayı teslim eden işyerinden gelen stok çıkışı ile ilgili dekontu; 153- Ticari
Emtia Hesabına borç, 393- Emanet Emtia Yollamaları Bağlantı Hesabına alacak
kaydederek kendi stoklarına giriş yapar.
c) Nazım hesaplarda bulunan makbuz senedi ile ilgili kayıtları ters madde ile
iptal eder.
Emanet emtia ile lehte ve aleyhte kalite farkı ödenmesi
Madde 105- (1) Emanet emtia kalite farkları için aksine bir talimat veya
sözleşme bulunmadığı sürece kalite farkı nedeniyle bir ödeme yapılmaz. Sözleşme veya
Genel Müdürlük talimatı gereğince ödenecek lehte ve aleyhte oluşacak kalite farkları
için aşağıdaki işlem yapılır.
a) Lehte tahsil edilecek kalite farkları: emanet alınan emtianın tesliminde,
makbuz senedi üzerinde yazılı fiyat ile analizi sonucunda oluşacak lehte kalite farkının
tutarı hizmet faturası düzenlenerek tahsil edilir. Verilen faturanın üzerine “Umumi
mağazacılık hizmet bedeli” ibaresi yazılır.
Bu amaçla düzenlenen muhasebe fişinde; 120- Ticari Alacaklar Hesabına borç,
600- Yurtiçi Satışlar Hesabına, 391- Hesaplanan Katma Değer Vergisi Hesabına, 360Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına alacak kaydedilir.
56
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Ayrıca stok girişi; 155- Satın Alınan Emtia Hesabına,153- Ticari Mallar
Hesabına borç, 120- Ticari Alacaklar Hesabına ve 155- Satın Alınan Emtia Hesabına
alacak kaydedilir.
Nakit olarak tahsil edilmesi durumunda; 120- Ticari Alacaklar Hesabına borç,
600- Yurtiçi Satışlar Hesabına, 391- Hesaplanan Katma Değer Vergisi Hesabına alacak
kaydedilir. Tahsilatın yapılması ile 100- Kasa/102- Bankalar Hesabına Borç, 120- Ticari
Alacaklar Hesabına alacak kaydedilir.
b) Aleyhte ödenen kalite farkları: emanet alınan emtianın tesliminde, makbuz
senedi üzerinde yazılı fiyat ile analizi sonucunda oluşacak aleyhte kalite farkının tutarı;
1) Emanet bırakanın gerçek usulde vergi mükellefi olması durumunda,
mükelleften fatura alınır. Faturanın Katma Değer Vergisi oranı hizmet işlemlerinde
uygulanan orandır. Alınan fatura 740- Hizmet Üretim Maliyeti Hesabına, 622- Satılan
Hizmet Maliyeti Hesabına, 191-İndirilecek Katma Değer Vergisi Hesabına borç, 741
Hizmet Satış Maliyeti Giderleri Yansıtma Hesabına, 100- Kasa/102- Bankalar Hesabına
alacak kaydedilerek ödeme yapılır.
2) Emanet bırakanın gerçek usulde vergi mükellefi olmaması durumunda, gider
pusulası düzenlenerek ödeme işlemi yapılır. Ödenen tutar; 740- Hizmet Üretim
Maliyeti, 622- Satılan Hizmet Maliyeti Hesaplarına borç, 741- Hizmet Satış Maliyeti
Yansıtma Hesabına, 100- Kasa/102 Bankalar Hesabına alacak kaydedilir.
c) Emanet emtianın TMO stoklarından karşılanması: Emanet emtiada meydana
gelen kalite farkının TMO stoklarından emtia vermek suretiyle karşılanması
durumunda, verilen emtia satış işlemine tabi tutulacaktır.
DOKUZUNCU BÖLÜM
Avans, Yolluk ve Diğer Ödemeler
Mal ve hizmet alımı için verilen avanslar
Madde 106- (1) İlk madde ve malzeme ve ticari emtia alımı için malın
tesliminden önce sözleşme gereğince ödenen alım bedeli; 159- Verilen Sipariş
Avansları Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
(2) Emtianın satın alma işleminin bitirilmesi ve emtianın stoklara teslim
alınması ile birlikte 155- Satın Alınan Emtia Hesabına borç, 159- Verilen Sipariş
Avansları Hesabına alacak kaydedilerek hesap kapatılır. 159- Verilen Sipariş Avansları
Hesabında bakiye kalması halinde ilgilisinden sözleşme hükümlerine göre tahsil edilir.
Yolluk avansları
Madde 107- (1) 6245 sayılı Harcırah Kanunu uyarınca memur ve hizmetlilere
verilecek geçici ve sürekli görev yolluğu avanslarının verilmesinde ve mahsubunda
anılan Kanunun ilgili hükümlerine göre işlem yapılır.
(2) Yolluk avansı geçici görevin bitiminden ilk istihkakına kadar kapatılması
gerekir. İlk istihkakına kadar kapatılmayan avansın müteakip istihkakında tamamı
kesilir. Yolluk avansları taksitlendirilemez.
57
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
ĠĢ avansları
Madde 108- (1) İşyerimiz adına mal ve hizmet satın almak üzere gider ve ödemeleri
yapacak personele verilen avanslar ile temsil ve ağırlama giderleri için verilen avanslardır.
(2) İşyerimiz adına mal ve hizmet satın almak ve benzeri giderleri yapmak üzere personele
verilen avanslar 195- İş Avansları Hesabına borç, kasa/banka hesabına alacak kaydedilir.
(3) İş bitiminde avansı veren yetkili makamın onayı ile avans, ilgili fonksiyonel avans bu
hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.
(4) Verilen avanslardan yapılan harcamalar bu hesaba alacak, yapılan harcama ilgili stok
ve/veya maliyet hesabına, bu tutar üzerinden ödenen Katma Değer Vergisi ise 191- İndirilecek KDV
Hesabına borç kaydedilir.
(5) Mal ve hizmet satın alınırken Damga Vergisi kesintisi yapılması gereken işlem olması
halinde, kesilen Damga Vergisi, 100- Kasa Hesabına borç, 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına
alacak kaydedilir.
(6) İş bitiminde iş avansı, avansı veren makamın onayı ile kapatılır. İş avansı borçları
taksitlendirilemez.
MaaĢ ve ücret ödemeleri
Madde 109- (1) Maaş ve ücret ödemelerine ait ücret bordroları işyerinde personel servisi
bulunması halinde bu servis tarafından yapılarak muhasebe servisine intikal ettirilir. Personel servisi
bulunmaması halinde muhasebe servisince yapılır. Ödeme muhasebe servisince yapılır.
(2) Ödenen maaş ve ücretlerin muhasebeleştirilmesi maliyet muhasebesi bölümünde
anlatılan esaslara göre yapılır.
(3) (Yönetim Kurulunun 10/2/2009 tarihli ve 3/28-9 sayılı kararı ile eklenmiştir.) 4857 sayılı
İş Kanunu kapsamında çalıştırılan işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü
istihkakının bankalar aracılığıyla ödenmesi zorunlu olup, bu konuda aşağıdaki usul ve esaslar
doğrultusunda işlem yapılır;
a) 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında çalıştırılan işçilere yapılacak her türlü ödemenin
kanuni kesintiler düşüldükten sonra kalan net tutarı bankalar aracılığıyla ödenir.
b) İşyerlerimizin bulunduğu mahalde banka şubesi bulunmaması ya da çalışanlara bankalar
aracılığıyla ödeme yapılmasına imkan bulunmaması halinde ödemeler, T.C. Posta ve Telgraf
Teşkilatı Genel Müdürlüğü şubeleri aracılığıyla yapılır.
c) İşçilere bankalar aracığıyla yapılacak olan her türlü ödemede, ödemenin niteliği hesabın
açıklanmasında belirtilir.
Sosyal güvelik kurumlarına yapılan ödemeler
Madde 110 (1) Maaş ve ücret ödemeleri sonucu sosyal güvenlik kurumlarına ödenecek
primlere ait beyannameler işyerinde personel servisi bulunması halinde bu servis tarafından
yapılarak ilgili kurumlara verilerek tahakkuk ettirilir. İlgili kurumdan alınacak Tahakkuk Fişi
muhasebe servisine intikal ettirilir. Muhasebe servisi tahakkuk eden sosyal güvenlik primini yasal
süresi içerisinde öder. Personel servisi bulunmayan işyerlerinde tüm işlemler muhasebe servisince
yapılır.
(2) Ödenen sosyal güvenlik primlerinin muhasebeleştirilmesi maliyet muhasebesi
bölümünde anlatılan esaslara göre yapılır.
Vergi daireleri ile ilgili iĢlemler
Madde 111- (1) Maaş ve ücret ödemelerinden ve diğer işlemlerden tahakkuk eden
vergilerin işlemleri ile ilgili beyanname düzenlenmesi, tahakkuk ettirilmesi ve ödenmesi muhasebe
servisince yapılır.
ĠĢyerleri arasında yapılan iĢlemler
Madde 112- (1) Emtia yollamaları hariç olmak üzere işyerlerimizin birbirleri adına ve
hesabına yaptıkları her türlü hesabi ve nakdi işlemler işyerleri arası işlemler adı altında toplanmıştır.
58
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(2) İşyerleri arası işlemlerde karşı işyerini borçlandırmak veya alacaklandırmak için
393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabı kullanılır. 393…………………… hesabın noktalı
bölümüne karşı işyeri kodu yazılır
KarĢı iĢyeri adına ödeme veya tahsilat
Madde 113- (1) Bir işyeri başka bir işyerinden aldığı yazılı talimat doğrultusunda ve o
işyerine ait bir işlem için gerçek ve tüzel kişilere para öder veya bunlardan para tahsil ederse
ödeme ve tahsilatı karşı işyeri adına yapmış olur.
(2) Böyle bir talimatı alan işyeri tahsilatı, düzenlenecek dekont fişiyle; 100- Kasa
Hesabı veya 102- Bankalar Hesabının borcu karşılığında 393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabına
alacak kaydederek karşı işyerine dekont eder.
(3) Karşı işyeri adına ödemeleri ise; 393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabına borç, 100Kasa Hesabı veya 102- Bankalar Hesabına alacak kaydederek karşı işyerine dekont eder.
(4) Dekontun açıklama kısmına tahsilat veya ödemenin kime yapıldığı ve hangi tarih ve
sayılı talimat ile yapıldığı belirtilir.
Talimat veren iĢyeri kayıtları
Madde 114- (1) Ödeme veya tahsilat ile ilgili dekontu alan işyeri gerekli kontrolleri
yaptıktan sonra ilgili hesaplara borç veya alacak, 393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabına borç
veya alacak kaydetmek suretiyle muhasebeleştirir.
Hesap nakli
Madde 115 (1) Çeşitli sebeplerle bir başka işyerinde takibi gereken hesaplar yazılı
talimatlar veya hesabın naklini zorunlu kılan sebeplerin ortaya çıkmasıyla karşı işyerine dekont
edilir.
(2) Hangi hesap dekont edilecekse, o hesabın borcu ve alacağı 393- Merkez ve Şubeler
Cari Hesabına borç veya alacak kaydetmek suretiyle karşı işyerine dekont edilir. Dekontun
açıklamasına hangi talimat ile dekont edildiğine dair talimatın tarih ve numarası yazılır. Ayrıca,
dekont ekine işyerince onaylanmış hesabın muavin defteri eklenir. Hesabın muhasebe kaydı ile
ilgili belgeler gönderilmez.
Teminat mektupları ile ilgili genel açıklamalar
Madde 116- (1) Kuruluşumuzun çeşitli işleri nedeniyle aldığı ve verdiği teminat
mektupları üzerinde yapılacak işlemler aşağıda açıklanmıştır.
(2) Teminat mektubu, borçlunun muhataba karşı yüklendiği bir edimin yerine
getirilmesini garanti etmek üzere, banka tarafından lehtara verilen mektuptur.
(3) Teminat mektubu, mevcut kredi ilişkisi nedeniyle, muhataba hitaben düzenlenir.
Kendisine garanti verilen kişiye “Muhatap”, lehine teminat mektubu verilen kredili müşteriye
ise “Lehdar” denilir. Bu nedenle Kuruluşumuz aldığı teminat mektuplarında muhatap, verdiği
teminat mektuplarında da lehdar’dır.
(4) (Değişik: 10/2/2009 tarihli ve 3/28-9 sayılı Yönetim Kurulu kararı ile.) Hukuki
ilişkiler nedeniyle Kurumumuzca alınan teminat mektupları, sözleşmesinde yazıldığı şekilde
düzenlenmelidir. Teminat mektuplarının iade koşulları, gelir kaydedilmesine veya zararın
teminatla tahsiline ilişkin şartlar sözleşmesinde düzenlenir. Her teminat mektubu mutlaka belirli
bir riski garanti etmelidir. Banka, teminat mektubu ile muhatabın taahhüdünü yerine
getirmemesi halinde mektup tutarını ödemeyi taahhüt eder. Bu nedenle işyerlerimiz teminat
mektubunun konusu ile işin uyumlu olup olmadığını kontrol eder.
(5) Teminat mektubu metninde yer alan önemli ifade aşağıda açıklanmıştır.
59
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
a) Mektup metninde yer alan “…protesto keĢidesine, hüküm istihsaline, borçlunun
rızasını almaya gerek olmaksızın ilk yazılı talepte derhal ödemeyi bankamızca garanti …”
şeklindeki taahhüt nedeniyle teminat mektupları garanti sözleşmesi sayılmaktadırlar. Garanti
sözleşmesinin en belirgin özelliği, garanti verenin garanti alan için ortaya çıkabilecek olan
belirli bir riski üstlenmesidir. Teminat mektubunda bu hususlara dikkat edilecektir. Bu ibarenin
yer almadığı teminat mektupları kabul edilmeyecektir.
b) Teminat Mektubu ile garanti edilen risk, lehdar ile muhatap arasındaki ilişkiden
tamamen bağımsız olmakla beraber, riski mektupta atıf yapılan sözleşme belirlemektedir.
Tarafların daha sonra teminat mektubunda belirtilen sözleşme şartlarını değiştirmeleri, lehdarın
yeni yükümlülükler üstlenmesi garanti edilen riskin kapsamı dışında kalacaktır. Buna karşılık,
mektupta belirtilen risk ortaya çıktığı takdirde banka sadece değişiklikten önceki riskleri
ödeyeceğinden, bu hususa dikkat edilecektir.
c) Teminat mektubu metinlerinde kefalet ibaresi yer almayacaktır. Bu ibarenin yer
aldığı teminat mektupları kabul edilmeyecektir.
ç) 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu hükümlerine göre yapılan ihalelerde, Kamu İhale
Kurumunca yayınlanan teminat mektubu şekli, bunun dışındaki ihale ve işlerde ise
Kurumumuzca belirlenen şekillere göre teminat mektubu istenecek veya verilecektir.
d) Teminat mektubunun tazmin talebi Kurumumuza aittir. Bu nedenle Kurumumuzun
kimliği önemlidir. Kurumumuzun tazmin talebinde bulunması halinde kimliğinin belirlenmesi
gerekeceğinden, teminat mektubunun düzenlenmesi sırasında, Kurumumuzun adı veya
unvanının açıkça belirtilmiş olması gereklidir.
e) Genel Müdürlükte yapılan ihalelerde işyerinin tam adı yazdırılacaktır. Örneğin
“Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü”, şube müdürlüklerinde;“Toprak Mahsulleri Ofisi
Ankara Şube Müdürlüğü” ajans amirliklerinde “Toprak Mahsulleri Ofisi Kırşehir Şube
Müdürlüğü Kaman Ajans Amirliği” şeklinde yazdırılacaktır.
f) Bankalar Kanunu açısından da, lehdar lehine kredi tahsisi yapılması gerektiği için,
lehdarın kimliği de önemlidir. Kredi kimin lehine tahsis edilmişse, teminat mektubunun da onun
lehine düzenlenmesi gereklidir. Bu nedenle Kurumumuzun yaptığı ihaleye katılan gerçek veya
tüzel kişinin ticaret unvanının tam olarak teminat mektubu metninde yer alması gereklidir.
g) Garanti akdi üçlü bir ilişkiyi gerektirdiğinden bir bankanın hem garanti veren ve hem
de lehdar olması veya muhatap olması mümkün değildir. Türkiye’de yerleşik olan, Türk
tabiiyetindeki kişiler arasındaki her türlü sözleşmenin Türkçe düzenlenmesi zorunludur. Bu
nedenle Türk tabiyetindeki kişilere hitaben düzenlenecek teminat mektuplarının metninin de
Türkçe yazılması zorunludur.
ğ) Türkiye’de yerleşik kişilere verilecek teminat mektupları Türk Lirası veya dövize
endeksli Türk Lirası olarak düzenlenebilir. 7/8/1989 tarihli ve 32 sayılı Türk Parasını Koruma
Tebliği gereğince Türkiye’de yerleşik kişilere yabancı para üzerinden teminat mektubu
verilmesi, mektup konusunun uluslararası ihale ile ilgili olması halinde mümkündür. Bunun
dışında Türkiye’de yerleşik kişilere yabancı para üzerinden teminat mektubu verilemez. Bu tür
teminat mektubu ibraz edilmesi halinde kabul edilmeyecektir.
h) Yabancı kişiler Türkiye’deki ihalelere, vermeleri halinde ancak yabancı bankanın
kontur garantisinde bir Türk bankasının teminat mektubunu verebilirler. Bu nedenle bu teminat
mektupları alınacaktır.
ı) (Değişik: 10/2/2009 tarihli ve 3/28-9 sayılı Yönetim Kurulu kararı ile.) Kesin ve
avans teminat mektuplarının, teminat mektubunu düzenleyen bankadan teyidi alınır. Kamu İhale
Kanunu uyarınca yapılan ihalelerde, ihale üzerinde kalan istekli ile ekonomik açıdan en
avantajlı ikinci teklif sahibi istekliye ait geçici teminat mektubunun teyidi alınır. Ofis
mevzuatına göre yapılan ihalelerde ise ihale üzerinde kalan istekli ile birlikte, birden fazla
60
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
kişinin geçici teminat mektubunun tutulması halinde bu teminat mektuplarının da teyidi alınır.
Bu teyit, mutlaka muhasebe servisinde çalışan bir personel tarafından bankadan teminat
mektubunun ön yüzüne teyit şerhi ile birlikte, teyidi alan Ofis personelinin adı, soyadı ve
çalıştığı işyeri adı yazdırılıp imzalatılmak suretiyle alınacaktır. Teyit edilmeyen teminat
mektupları kabul edilmeyecektir. Süreli olarak alınan teminat mektuplarının süresinin
uzatıldığına dair yazılar da aynı usul ve esaslar çerçevesinde ilgili banka şubesine teyit ettirilir.
(6) (Yönetim Kurulunun 10/2/2009 tarihli ve 3/28-9 sayılı kararı ile eklenmiştir.) İlgili
iş ve işleme münhasır olmak üzere verilecek teminatın niteliği konusunda ayrıca bir yetki
alınmadığı sürece, teminatlar, teminat mektubu olarak verilir. Kuruluşumuzun herhangi bir işi
için teminat verilmesini gerektiren bir olayın meydana gelmesi halinde, konu işyeri tarafından o
işle ilgili merkez birimine intikal ettirilir. İlgili merkez birimi tarafından da teminat mektubu
düzenlettirilmesine esas olmak üzere; tutarı, nereye ve ne zaman verilmesi gerektiği gibi bilgiler
Mali İşler Dairesi Başkanlığına bildirilir.
Teminat mektuplarının nakde dönüĢtürülmesi
Madde 117- (1) Teminat mektuplarında bankaların ödeme yükümlülüğü, “yazılı
tazmin talebine” bağlı tutulmaktadır. Bu durumda, muhatabın sözlü talebi tazmin
olarak kabul edilemeyeceği gibi, muhatabın yazılı olarak tazmin talebinde
bulunmaksızın sadece mektup aslını bankaya ibraz etmesi de tazmin talebi olarak kabul
edilemez.
Teminat mektuplarının tazmini mutlaka yazılı olarak istenir.
(2) Teminat mektubunda, muhatabın ilk yazılı talebi üzerine, derhal ödeme
yapılacağı taahhüt edildiğinden, banka garanti edilen rizikonun gerçekleşip
gerçekleşmediğini incelemeksizin, Kurumumuzun riskin gerçekleştiği yönündeki yazılı
beyanını yeterli görerek ödemede bulunacaktır. Bankanın ödemeden kaçınması halinde
durum en seri haberleşme aracıyla Genel Müdürlüğe bildirilecektir.
(3) Kurumumuzun, tazmin talebinde sadece “tazmin ediniz” demesi yeterli
değildir. İşyerinin tazmin yazısında “teminat mektubu ile garanti edilen yükümlülük
yerine getirilmediğinden” veya “risk gerçekleşmiş olduğundan” ibaresini kullanması
zorunludur.
Teminat mektuplarının muhasebeleĢtirilmesi
Madde 118- (1) Alınan ve verilen teminat mektupları nazım hesaplarda
izlenecektir. Teminat mektubu alındığında 900- Borçlu Nazım Hesaba borç, 999Alacaklı Nazım Hesaba da alacak kaydedilecektir. Teminat mektubu iade edildiğinde
hesap ters madde ile iptal edilecektir.
(2) Alınan teminat mektupları kıymetli evrak olarak kasada saklanacaktır.
Muhasebe fişi ekine fotokopisi konacaktır. Sayımlarda teminat mektupları sayılarak
900-999 hesaplarla mutabakatı sağlanacaktır.
(3) Verilen teminat mektupları nazım hesaplarda muhasebeleştirilecektir. Devre
komisyonları, bilanço dönemlerinde, ara bilançolarda ve devre komisyonu
ödemelerinde ilgili birimden verilen teminat mektubunun durumu sorulacak ve gerekli
mutabakat sağlandıktan sonra ödeme yapılacak veya bilançoda yer alacaktır.
61
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
ONUNCU BÖLÜM
Maddi, Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
Maddi duran varlık grupları
Madde 119- (1) Ekonomik ömrü bir yıldan fazla olan; yeraltı ve yer üstü
düzenleri, binalar, tesisler, makineler ve cihazlar, taşıt araç ve gereçleri, kaplar, yedek
maddi duran varlıklar ile yapılmakta olan yatırımlar ve diğer maddi duran varlıklar
maddi duran varlıklar grubunu oluşturur.
(2) Bu gruba giren varlıklar aşağıdaki tanıma göre ilgili hesaplarında
muhasebeleştirilir.
a) Yerüstü düzenleri; işletme faaliyetlerinin gerçekleşmesinde kendilerinden
yararlanılan yeraltında ve üstündeki yollar, parklar, kanallar, köprüler, demiryolları,
iskeleler, rıhtımlar, mendirekler, bentler ve setler, harman ve stok yerleri, bahçeler, spor
sahaları, destek ve kuşatma duvarları, pergoleler, havuzlar gibi düzenlerdir.
b) Yeraltı düzenleri; herhangi bir işin gerçekleşmesini sağlamak veya
kolaylaştırmak, boşluk, su, toprak ve kayalarla birbirinden ayrılmış alanları birbirine
bağlamak gayesiyle yeraltında yapılan yatay, düşey bölmeler, bağlantılar ve örtüler ile
düzeltme, kazı ve delme yolu ile meydana getirilen kitle, alan ve hacimlerdir. Bunlar,
kanallar, bacalar, yeraltında yapılan makine odaları, garaj gibi varlıklardır.
c) Tesisler; herhangi bir makinenin doğurduğu enerjiyi ileten, dağıtan veya
makine ve cihazın gördüğü işi geniş uzaklık ve alana iletmek için bu makine ve
cihazlarla bunlara bağlı aletler arasındaki düzeni sağlayan ayrıntıların bütününe denir.
Bu tesislere; su tesisleri, buhar tesisleri, elektrik kuvvet tesisleri, aydınlatma tesisleri,
telefon tesisleri, ısıtma tesisleri, rutubetlendirme ve havalandırma tesisleri, yangın
tesisleri örnek verilebilir.
ç) Makineler; kendi kendine, düzgün ve bir örnekte olmak üzere, ilk madde veya
hammaddelerin biçimini değiştiren, biçim veren veya yeraltından çıkaran, enerjiyi
hareket haline getiren veya enerji alıcısının hareketlerini işgören parçaya ileten, ilgili
bulunan faaliyetlerin yapılması için hizmet sağlayan aygıtlardır.
d) Taşıt, araç ve gereçleri; yükleme ve boşaltma araç ve tesislerini, taşıt
araçlarını kapsamına alır.
e) Döşeme ve demirbaşlar; bürolarda ve oturulan yerlerde işlerin görülmesinde
yardımcı olarak kullanılan mobilya, eşya ve aygıtlardır.
f) Kaplar; işletmede, mal, ilk madde ve mamullerin korunması ve yerleştirilmesi
için kullanılan taşınır araçları kapsar.
g) Yukarıda belirtilenlerin dışında kalanlar diğer maddi duran varlıklar grubuna
girer.
(2) Yapılmakta olan yatırımlar; duran varlıklara aktarılacak olan birimlerin satın
alma, inşaat, montaj, imal, genişletme, ek ve düzeltme işlemleri karşılığında yapılan
harcamaların toplandığı gruptur. Bu birimlerden faaliyete geçenler amortismana
tabidirler.
62
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(3) Yukarıdaki açıklamalarda, işletme faaliyetlerinde kullanılabilecek bütün
maddi duran varlık çeşitleri sayılmamış bulunabilir. Bazı durumlarda, belirli varlık
maliyetlerinin amortismana tabi varlıklar arasında gösterilmesi veya arsa maliyetine
eklenmesi noktasında karar vermek güç olabilir ve verilecek karara göre bunlara yeni
çeşitler eklenebilir. Bu hususlarda Mali İşler Daire Başkanlığından talimat istenecektir.
Maddi duran varlıkların maliyet unsurları
Madde 120- (1) Bir maddi duran varlık kaleminin maliyeti, bu kalemle ilgili
gelecekteki ekonomik yararların işletmeye aktarılmasının muhtemel olması ve ilgili
kalemin maliyetinin güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi halinde muhasebeleştirilir.
(2) Maddi duran varlıklarla ilgili bütün maliyetler, oluştuğu tarihteki
değerleriyle muhasebeleştirilir.
(3) Bu maliyetler, bir maddi duran varlık kaleminin ilk elde etme veya inşa
edilmesi aşamasında oluşan ve sonradan; ekleme, kısmi yenileme ve bakım için
katlanılan maliyetleri içerir.
(4) Maddi duran varlıkların maliyet unsurları aşağıdaki kalemleri içerir:
a) İndirimler ve ticari iskontolar düşüldükten sonra, ithalat vergileri ve iade
edilmeyen alış vergileri dahil, satın alma fiyatı,
b) Varlığın yerleştirileceği yere ve amaçlanan koşullarda çalışabilmesini
sağlayacak duruma getirilmesine ilişkin her türlü maliyeti,
c) Maddi duran varlığın sökülmesi ve taşınması ile yerleştirildiği alanın
restorasyonuna ilişkin maliyeti,
ç) Doğrudan maddi duran varlık kaleminin elde edilmesiyle veya inşaatıyla ilgili
personel giderleri,
d) Kurulum ve montaj yerinin hazırlanmasına ilişkin maliyetler,
e) İlk teslimata ilişkin maliyetler,
f) Varlığın uygun şekilde çalışıp çalışmadığına dair yapılan test maliyetlerinden,
varlığı gerekli yer ve duruma getirirken üretilen kalemlerin satışından elde edilen net
hasılat düşüldükten sonra kalan tutar. (Teçhizatın denenmesi sırasında üretilen örnekler
gibi.)
g) Mesleki ücretler,
h) Maddi duran varlığın satın alınması, inşaatı veya üretimi ile doğrudan ilişkisi
kurulabilen borçlanma maliyetleri,
maddi duran varlığın aktifleştirme maliyetidir.
Maddi duran varlıkların maliyetine girmeyen maliyet unsurları
Madde 121 (1) Bir maddi duran varlık kaleminin maliyetine girmeyen maliyet
unsurları;
a) Yeni bir tesis açılmasının maliyetleri,
b) Yeni bir ürün veya hizmetin tanıtılmasına ilişkin, reklam ve tanıtım
harcamaları dahil maliyetler,
63
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
c) Yeni bir yerde veya yeni bir müşteri kitlesiyle iş yapmak amacıyla katlanılan,
personel eğitim masrafları dahil maliyetler,
ç) Yönetim giderleri ve diğer genel giderler,
d)Yönetimin amaçları doğrultusunda faaliyet gösterebilir durumda olup, henüz
kullanıma sokulmamış veya tam kapasitenin altında çalışan kalemler için katlanılan
maliyetler,
e) Bir kalemin üreteceği mal veya hizmete henüz talebin oluşması aşamasında
katlanılan maliyetler gibi başlangıç zararları,
f) İşletme faaliyetlerinin kısmen veya tamamen yeniden organizasyonu veya
yeniden yerleşimine ilişkin harcamalar,
g) Aktifleştirildikten sonraki döneme ait borçlanma maliyetleri,
olup, maddi duran varlığın aktifleştirme maliyetine yansıtılmaz.
AktifleĢtirdikten sonraki maliyetler
Madde 122- (1) Maddi duran varlıkların aktifleştirildikten sonraki maliyetleri
aşağıda gösterilmiştir.
a) Bakım ve onarım: Maddi duran varlıkların, normal faaliyette bulunmasını
sağlayan; temizleme, ayarlama, bileme, küçük arızaların giderilmesi, elektrik ve
elektronik arızaları gibi maddi duran varlığı yeniden faaliyete geçirmek için kullanılan,
yenileme niteliğinde olmayan parçaların değiştirilmesi giderleri, maddi duran varlığın
maliyetine yansıtılmayarak, maddi duran varlığın gider yerinde muhasebeleştirilir. Bu
giderler yansıtma hesapları aracılığıyla ilgili stok ve faaliyet giderleri hesaplarına
yansıtılır.
b) Ekleme: Amortismana tabi yeni bir varlık biriminin işletme varlığına alınması
veya varlıkta bulunan bir birimin, yeniden imal veya inşa özelliğinde olmamakla
beraber genişletilmesidir. Bir binaya bir bölümün eklenmesi, su yollarının veya
borularının uzatılması, elektrik tesislerinin genişletilmesi, makine ve cihazlara yeni
ünitelerin ilave edilmesi, eklemelerin örnekleridir. Bunlar yeni varlık birimleri sayılarak
maddi duran varlığın maliyetine yansıtılır.
Ekleme ve ana yapı birbiri ile yakından ilgili ve bağlı ise, eklemenin ekonomik
ömrünün ana yapının ekonomik ömrüne eşit olarak hesaplanması gerekir. Ekleme ana
yapıdan ayrı ise ekonomik ömrü ayrı olarak hesaplanır.
c) Yeniden imal veya inşa: Ana parçaların yenilenmesi, eski bir durumdayken
bina, makine ve cihazların yeniden kullanılır duruma getirilmesi için yapılan büyük
onarımlara yeniden imal ve inşa adı verilir. Genel olarak bu çeşit yeniden imal ve inşa
faaliyet giderleri, elde edilen varlığın çok eski ve kullanılmaz durumdaki yapının
kullanılır hale getirilmesi için yapılan harcamalar niteliğinde olup yatırım anlamına
gelir ve bu özelliği nedeniyle tümü ile maddi duran varlıkların maliyetine yansıtılır.
ç)Yenileme: Tamamen hizmet dışı bırakılan bir veya birden fazla maddi varlığın
yerine yeni varlık birimlerinin elde edilmesidir. Bu varlıklara yapılan giderler, maddi
duran varlığın maliyetine yansıtılır.
64
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Satın alınan maddi duran varlıkları muhasebeleĢtirme prensipleri
Madde 123- (1) Maddi duran varlıkların muhasebeleştirilmesinde dikkate
alınacak hususlar aşağıda belirtilmiştir.
a) Maddi duran varlıklar grubu içine alınacak varlıkların kullanma süresi en az
bir yıl olmalıdır. Normal şartlar altında bu süre daha uzun olur.
b) Maddi duran varlıklarla ilgili hesaplarda, yalnız faaliyetlerin
gerçekleştirilmesinde kullanılan varlıklar yer alır. Satış amacıyla alınan maddi duran
varlıklar, maddi duran varlık hesap grubu içerisinde yer almaz. Bu varlıklar stok
hesapları arasında gösterilir.
c) Satın alınan maddi duran varlıklar Maliye Bakanlığınca yayınlanan
amortisman listelerinde yer alan oranlar dahilinde amortismana tabi tutulur. Bu listenin
yürürlüğe girdiği tarihten önce aktifleştirilen maddi duran varlıklar, aktifleştirildiği
tarihteki oran dahilinde amortisman ayrılmaya devam edilir.
ç) Maddi duran varlığı satın alan işletmenin, bu varlık için ödediği bedel para
değil de mal ise; elde edilen varlığın maliyeti, bu varlığı elde etmek için verilen malın,
piyasada satıldığında getireceği para tutarıdır ve kayıtlar bu tutar üzerinden yapılır.
Bedel olarak ödenen malın, herhangi bir piyasa fiyatı yoksa kayıtlara, elde edilen
varlığın adil piyasa değeri yazılır. Elde edilen varlık karşılığında verilen malın adil
piyasa değeri ile kayıtlı değeri arasında fark bulunduğunda; bu çeşit işlemler bir kar
veya zarar doğuracaktır. Belirli bir takım şartlar altında “trampa” niteliğindeki bu çeşit
işlemler, kayıtlı değerler üzerinden de kayıt ve tespit edilebilir.
d) Küçük bir bedelle veya bedelsiz olarak elde edilenler, işletmenin faaliyetlerde
kullandığı bütün varlıklara oranla elde ettiği kazançların tam olarak belirlenmesi için,
bu yolla elde edilen varlıkların da bir emsal bedeli üzerinden kayıt ve tespit edilmeleri
gereklidir.
e) İşyerlerimizce kendisinin imal ve inşa ettiği maddi duran varlıklarını
değerlenmesinde de, satın alınan bu çeşit varlıkların maliyetle değerlemesinde
kullanılan usuller uygulanır.
f) İmal ve inşa faaliyetinin direkt ilk madde ve işçilik giderleri, yapılmakta olan
işe yüklenecektir. Genel üretim giderleri, diğer bir deyişle yapılmakta olan işin endirekt
giderleri ise, bütün imalat faaliyetine yüklendiği gibi, yapılmakta olan maddi duran
varlıkların maliyetine de katılacaktır. Bu çeşit endirekt maliyet unsurlarına, proje
giderleri de katılmalıdır.
g) İşyerlerimizin yatırım programından ödeneği verilen maddi duran varlıkları
hesap döneminin sonuna kadar, geçici bir hesapta maliyeti oluşturulduktan sonra,
Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğüne dekont edilecektir. Merkez Muhasebe Şube
Müdürlüğü
gelen
dekontu,
“yapılmakta
olan
yatırımlar”
hesabında
muhasebeleştirecektir. İşin bitiminde, Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğü maddi duran
varlıkları ilgili işyerine dekont edecektir. Dekontu alan işyeri ilgili maddi duran
varlıklar hesabında muhasebeleştirerek, maddi duran varlığı aktifleştirecektir.
ğ) Yatırım programı haricindeki maddi duran varlıklar işyerince doğrudan, ilgili
maddi duran varlık hesap grubunda muhasebeleştirilir.
65
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Arazi ve arsaların muhasebeleĢtirilmesi
Madde 124- (1) Arsa ve araziler satın alma, istimlak veya hibe şeklinde edinilir.
Her ne surette olursa olsun arsa ve arazi satın alınması için işyerlerimizce yapılan
ödemeler, ödemenin mahiyetine göre tediye veya mahsup fişi ile Yatırım Programı
kapsamında alınmış ise aracı bir hesaba borç, ödeme ile ilgili hesaplara alacak
kaydedilir. Düzenlenen bu fiş dekont mahiyetindedir ve üzerine dekont kaşesi vurulmak
suretiyle Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğüne gönderilir.
(2) Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğünce alınan dekont, düzenlenecek mahsup
fişi ile Arazi ve Arsalar Hesabının borcu karşılığında, 393- Merkez ve Şubeler Cari
Hesabına alacak kaydedilir. İşyerlerince yapılacak masraflar da Merkez Muhasebe Şube
Müdürlüğüne dekont düzenlemek suretiyle yapılır. Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğü
yapılacak satın alma masraflarını ise doğrudan ilgili Arazi ve Arsalar Hesabına
kaydeder.
(3) Satın alma işlemi tamamlandığında Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğünün
düzenleyeceği dekont mahiyetindeki mahsup fişi ile 250…. Arazi ve Arsalar Hesabına
alacak, 393… Merkez ve Şubeler Cari Hesabına borç vermek suretiyle arsanın
bulunduğu işyerine gönderir. Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğünce gönderilen dekont
işyerince alındığında, düzenlenecek mahsup fişi ile; 250… Arazi ve Arsalar Hesabının
borcu karşılığında, 393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabına alacak kaydedilmek suretiyle
muhasebeleştirilir.
Makine ve cihazların muhasebeleĢtirilmesi
Madde 125- (1) Makine ve cihazların muhasebeleştirmesinde izlenecek yöntem
arazi ve arsalarda olduğu gibidir. Ancak makine ve cihaz satın alma ödeneği Yatırım
Programından verilmemişse, Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğüne dekont edilmez.
DöĢeme ve demirbaĢların muhasebeleĢtirilmesi
Madde 126- (1) Teşekkülümüzün, işletme ve yönetim faaliyetlerinin geçtiği
tesislerde ve sosyal amaçlı tesislerimizde; çevrenin düzenlenmesi, bölümlenmesi ve
korunmasına hizmet eden, bürolarda ve oturulan yerlerde işlerin görülmesinde yardımcı
olarak kullanılan mobilya, eşya ve diğer maddi varlıklar, döşeme ve demirbaşlarımızı
teşkil eder.
(2) Bu varlıkların kullanım ömrü bir yıldan uzundur. Kullanım ömrü bir yıldan
fazla olan döşeme ve demirbaşın, Genel Müdürlükten bildirilen limit dahilinde gider
yazılacak döşeme ve demirbaşlar haricindekiler bu bölümde takip edilir ve amortisman
ayrılır.
(3) Döşeme ve demirbaşlar takım halinde veya tek olarak müstakil bir kütle
teşkil eden; yemek odası takımları, yatak odası takımları, oturma ve çalışma odası
takımları, sehpa takımları, çatal-bıçak takımları, su takımları, özel çizgi ve resim
takımları ve genel tarife uygun diğer takımlar bütün olarak değerlendirilir ve gider
yazılma limiti toplam bedeli dikkate alınarak belirlenir.
(4) Yapılan satın almalar işyerlerince ödemenin mahiyetine göre düzenlenecek
tediye veya mahsup fişi ile 255- Döşeme ve Demirbaşlar Hesabının borcu karşılığında,
ilgili hesaba alacak kaydedilir.
66
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(5) Satın alma için yapılacak masraflardan satın alınan döşeme ve demirbaşların
maliyetine girmesi gereken nakliye, hamaliye, sigorta, yükleme boşaltma ve diğer alım
giderleri 255- Döşeme Demirbaşlar Hesabına borç, 155- Satınalınan Emtia Tedarik
Giderleri Hesabına alacak kaydedilir.
(6) Satın alınan döşeme ve demirbaşın ödeneği Yatırım Programından verilmiş
ise arazi ve arsalarda olduğu gibi işlem yapılır.
Maddi duran varlıkların iĢyerleri arası yollanması
Madde 127- (1) Maddi duran varlıkların işyerleri arasında yollama işlemi
yapılabilir. Bu durumda maddi duran varlığın kayıtlı bedeli, birikmiş amortismanı ve
hesap dönemi ile ilgili olarak 373- Maliyet Giderleri Karşılığı Hesabında tahakkuk
ettirilmiş olan amortisman giderleri karşılığı sevk işyerince tesellüm işyerine dekont
edilir.
Maddi duran varlıkların hizmet dıĢı bırakılması
Madde 128- (1) Maddi duran varlıklar; teknolojinin değişmesi, eskime,
yıpranma kırılma, bozulma, doğal afetler veya ekonomik ömrünü tamamlama veya
faaliyette bırakılmalarının verimsiz veya tehlikeli hale gelmesi gibi nedenlerle hizmet
dışı bırakılabilir.
(2) TMO Yetki Devri Talimatında belirtilen yetkili makamların onayı ile hizmet
dışı bırakılır ve gerekli belgeler muhasebe birimine gönderilir.
(3) Nedeni ne olursa olsun, hizmet dışı bırakılan maddi duran varlıkların kayıtlı
bedeli, 294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabına borç,
birikmiş amortismanları 299- Birikmiş Amortismanlar Hesabına alacak kaydedilir.
(4) Hizmet dışı bırakılan duran varlıkların elden çıkarılacak maddi duran
varlıklar hesabına aktarılmasını sağlayabilmek için hizmet dışı bırakılmış varlıkların
zaman zaman sayımları yapılmalı, sayım listeleri düzenlenmeli ve bu incelemeler
sonunda hesaplarda yapılacak değişiklikler için gereken işlemler gerçekleştirilmelidir.
Arsa, arazi ve bina satıĢı
Madde 129- (1) Kurumumuzun en az iki tam yıl süreyle aktifinde kayıtlı kalan
taşınmazlar (Arsa, Arazi ve bina, tapu siciline ayrı sayfaya kaydedilen bağımsız ve
sürekli haklar ile kat mülkiyeti kütüğüne kayıtlı bağımsız bölümler) satışından elde
edilen karlardan, kayıtlı bedel ve kayıtlı amortismanlar düşüldükten sonra kalan tutarın
% 75’ i 549- Özel Fonlar Hesabına, kalan % 25’i 679- Diğer Olağan Dışı Gelir ve
Karlar Hesabına alacak kaydedilir.
Diğer maddi duran varlık satıĢları
Madde 130- (1) Diğer maddi duran varlıkların (cihazlar, makineler, taşıt araç ve
gereçleri, döşeme-demirbaşlar) satışından elde edilen tutarlardan kayıtlı bedel ve
amortismanlar mahsup edildikten sonra kalan tutar var ise 679- Diğer Olağan Dışı Gelir
ve Karlar Hesabına alacak, yapılan satış işlemi sonucunda elde edilen tutar kayıtlı
değerden küçük ise 689- Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.
67
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(2) Hizmet dışı bırakılan maddi duran varlıkların satışında 294- Elden
Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabına alacak, 299- Birikmiş
Amortismanlar Hesabına borç, satış işlemi sonucunda elde edilen karlar 679- Diğer
Olağan Dışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak, satış işlemi sonucunda zarar meydana
gelmiş ise 689- Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar hesabına borç kaydedilir.
ON BĠRĠNCĠ BÖLÜM
SatıĢ ĠĢlemlerinin MuhasebeleĢtirilmesi
Mal ve hizmet satıĢları genel uygulama esasları
Madde 131- (1) Satış işlemleri; satış sözleşmeleri, talimatlar ve TMO Ticaret
İşleri İzahnamesi hükümlerine göre yapılır.
(2) Mal ve hizmet satışı sonucunda, satışla ilgili olarak düzenlenen fatura ve
sevk irsaliyesi, satıştan sorumlu birim veya personel tarafından düzenlenir. Satıştan
sorumlu birim veya personelin bulunmaması halinde muhasebeci tarafından düzenlenir.
(3) Muhasebeci kendisine gelen satış belgelerini; mevzuat, şekil ve maddi hata
olup olmadığı yönüyle kontrol eder. Uygun belgelerin muhasebeleştirme işlemini yapar.
Uygun olmayan belgeleri ilgili birime iade eder. Bu konuda muhasebeciye hiçbir
makam talimat veremez.
Faturanın tanımı
Madde 132- (1) Teşekkülümüzden mal veya hizmet satın alanların borçlandığı
meblağı göstermek üzere işyerimizce alıcıya verilen ticari vesikadır. Faturanın bir asıl
ve bir suret düzenlenmesi esastır. Ancak alıcının istemesi halinde birden fazla suret
verilebilir. Bunlar üzerine kaçıncı suret olduğu yazılır.
Fatura düzenleme nizamı
Madde 133- (1) Faturanın düzenlenmesinde aşağıdaki kurallara uyulur;
a) Faturalar sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir. Faturayı düzenleyen
işyerinin unvanı, kodu, adresi, vergi dairesi adı ve vergi numarası yazılır.
b) Faturalar mürekkeple, makine ile veya kopya kurşun kalemi ile doldurulur.
c) Faturalar en az bir asıl ve bir örnek olarak düzenlenir. Birden fazla örnek
düzenlendiği takdirde her birine kaçıncı suret olduğu işaret edilir.
ç) Faturaların baş tarafı işyerimizin imza yetkilileri tarafından imzalanır.
d) Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami yedi gün
içinde düzenlenir.
e) Müşterinin adı ve soyadı ile bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası
yazılır ve bu bilgilerin doğruluğundan işyerlerimiz sorumludur. Bu nedenle, tereddüt
halinde müşteriden kimliği ve vergi dairesi hesap numarasını gösterir belge istenir.
f) Faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası yazılır.
g) Emtianın veya işin nevi, miktarı, fiyatı ve tutarı yazılır.
68
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
h) Satılan emtianın teslim tarihi ve irsaliye numarası yazılır.
Perakende satıĢ vesikaları
Madde 134- (1) Fatura düzenleme mecburiyeti altında kalan mal ve hizmet satışları için
aşağıdaki belgeler düzenlenir.
a) Perakende Satış Fişi
b) Yazar Kasa Fişi
(2) Perakende satış fişi ve yazar kasa fişinde işyerimizin unvanı, düzenlenme tarihi ve
alınan paranın miktarı, fişin seri ve sıra numarası bulunur.
(3) Bu fişler kopyalı iki nüsha olarak tanzim edilir ve birinci nüshası müşteriye verilir.
Yazar kasa içerisinde kalan kayıt ruloları işyerinde saklanır. Yazar kasanın arızalanması halinde
perakende satış fişi düzenlenir.
Faturanın ve perakende satıĢ vesikalarının alıcıya teslimi
Madde 135- (1) Faturanın geçerli olabilmesi için, alt nüshasına faturanın alındığına dair
ilgili kişi ya da temsilcisinin imzası alınmalıdır. İmza alınamaması durumunda posta veya kargo
yolu ile tebliğ edilerek faturadan alıcının haberdar olduğu kanıtlanacaktır.
(2) Fatura tebliğ işleminin kargo taşımacılığıyla yapılması halinde, ileride muhtemel
ispat güçlüğü düşünülerek, gönderiden sonra “teyit yazısı” alınması gereklidir. Bunun yanı sıra,
kargoya veriş sırasında kargo alındı belgesine gönderilen faturanın tarih ve seri numarası
yazılacaktır.
(3) Perakende satış vesikaları düzenlendiği anda alıcıya teslim edilir.
Faturanın kaybolması halinde yapılacak iĢlemler
Madde 136- (1) Fatura, posta ya da kargo yoluyla gönderilmesi sırasında zayi
edilebilir. Bu takdirde, işyerinde kalan nüshası veya nüshanın fotokopisi işyeri yetkililerince
onaylanarak, müşteriye gönderilir. Ancak, buradaki tebliğ işleminde, müşteriden faturanın
onaylı sureti veya fotokopisinin alındığına dair teyit yazısı alınır.
(2) Müşteriye ikinci bir fatura düzenlenmez.
Faturanın iptali
Madde 137- (1) Muhasebeleştirilmemiş faturanın birden fazla asıl nüsha düzenlenmesi
halinde bunlar alıcıya teslim edilmemişse üzeri çift çizgi ile çizilerek iptal kaşesi veya şerhi
verilerek iptal edilir. Bulunduğu koçanın suret nüshasının üzerine iliştirilir. Bu durumda
herhangi bir muhasebe işlemi yapılmaz.
(2) Muhasebe işlemi yapılmış faturanın iptali halinde, muhasebe kaydı ters madde ile
iptal edilir. Muhasebe fişinin ekine iptal edilmiş ve üzerine iptal kaşesi veya şerhi verilmiş
fatura eklenir.
(3) Muhasebeleştirilmiş ve alıcıya gönderilmiş fatura için alıcıdan iade faturası alınarak
muhasebe işlemi yapılır.
(4) Alıcıya mükerrer gönderilen veya başka alıcıya gönderilmesi gerekirken, diğer
alıcıya gönderilen faturanın iade edilmesi durumunda, konu Mali Mevzuat ve Sigorta Şube
Müdürlüğüne intikal ettirilerek, alınacak talimata göre işlem yapılır.
Sevk irsaliyesi
Madde 138- (1) Mal hareketlerini belgelemek üzere düzenlenen ticari vesikaya “Sevk
İrsaliyesi” denir. Vergi Usul Kanununun 230 uncu maddesinin 5 numaralı bendinde sevk
69
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
irsaliyesi ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır. Fatura bulunsun bulunmasın mal hareketinin
mutlaka sevk irsaliyesine bağlanması mecburidir.
ĠĢyerlerimizce sevk irsaliyesi düzenlenmesi
Madde 139- (1) Emtia alıcının işyerine teslim etmek şartıyla satılmış ve nakliyesi
bizzat işyerimizce yapılıyorsa veya alıcısına teslim edilmek üzere taşıttırılıyorsa, sevk irsaliyesi
işyerimizce düzenlenir.
(2) Alıcının başka yerde bulunması gibi fiili imkansızlık nedeniyle alıcının sevk
irsaliyesi düzenleyememesi durumunda; alıcı ile işyerimizin mutabık kalmaları koşuluyla, sevk
irsaliyesi işyerimizce düzenlenir. Varılan mutabakat gereği sevk irsaliyesinin işyerimiz
tarafından düzenlenmesi durumunda, sevk irsaliyesinde tarih, müşterinin adı veya ticaret
unvanı, adresi, vergi dairesi, sicil numarası, malın cinsi ve miktarına ilişkin bilgilerden herhangi
birinin yer almadığının veya yanlış yazıldığının tespit edilmesi halinde, bu belgeye ilişkin ceza
belgeyi düzenleyen işyerimiz adına kesilir. Bu nedenle işyerlerimiz şekli hususlardan
sorumludurlar.
Alıcının sevk irsaliyesi düzenlemesi
Madde 140- (1) Teslim edilen malın alıcı tarafından bizzat taşınması veya alıcının
kendi adına başkasına taşıttırması halinde, alıcı sevk irsaliyesi düzenleyecektir. Alıcının
düzenlediği sevk irsaliyesinin bir nüshası işyerimizce alınacaktır.
Sevk irsaliyesinin düzenlenmeyeceği haller
Madde 141- (1) Nihai tüketicilerin perakende olarak satın aldıkları malları, bu mallara
ait fatura veya perakende satış vesikası bulunması şartıyla bizzat kendilerinin taşımaları veya
taşıttırmaları halinde nihai tüketicilere sevk irsaliyesi düzenlenmeyecektir.
Sevk irsaliyesi - fatura iliĢkisi
Madde 142- (1) Sevk irsaliyesinin tanzimi tarihinde veya sevk irsaliyesi tarihinden
itibaren en geç 7 gün içinde faturanın düzenlenmesi zorunludur. Sevk irsaliyesi mal bedeli ve
Katma Değer Vergisi hariç olmak üzere fatura içeriğinin doğruluğunu tevsik eder ve bu
özelliğiyle faturayı takviye eden bir belge niteliğindedir.
PeĢin satıĢlar
Madde 143- (1) Alıcı tarafından mal bedelinin tamamı mal tesliminden önce ödenmek
suretiyle yapılan satışlara denir. Burada mal bedeli önceden tahsil edildiğinden tahsil edilen
tutar, 102- Bankalar Hesabının veya 100- Kasa Hesabının borcu karşılığında 340- Alınan
Sipariş Avansları Hesabına alacak kaydedilir.
(2) Yapılan teslimatlar için, fatura düzenleme süresine göre tek fatura düzenlenebileceği
gibi ayrı ayrı fatura da düzenlenebilir.
(3) Emtianın teslimi sonucu düzenlenen fatura KDV dahil tutarı 340- Alınan Avanslar
Hesabının borcu karşılığında; KDV hariç tutarı 600- Yurtiçi Ticari Mal Satışları Hasılatı
Hesabına, Katma Değer Vergisi 391-Hesaplanan Katma Değer Vergisi Hesabına alacak
kaydedilir. Ticari mal dışındaki satışlarda, hasılat kaydedilecek tutar için ilgili hasılat hesabının
hesap kodu kullanılır.
(4) Teslim edilen mal depo ortalama maliyeti üzerinden 620- Satılan Malın Maliyeti
Hesabına borç, 153- Ticari Mallar Hesabına alacak kaydedilir. Ticari mal dışındaki satışlarda,
satılan malın maliyetinde ilgili hesap kodu kullanılır.
(5) Düzenlenen mahsup fişi ekine faturanın bir nüshası, emtia işyerimiz deposunda
teslim esasına göre satılmışsa alıcının sevk irsaliyesi, alıcıya teslim esasına göre satılmış ise
işyerimiz tarafından düzenlenecek irsaliyenin bir nüshası konur.
70
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(6) Teslimatın sona ermesi sonunda, 340- Alınan Sipariş Avansları Hesabının alacak
bakiyesi alıcıya iade edilir.
(7) (Yönetim Kurulunun 10/2/2009 tarihli ve 3/28-9 sayılı kararı ile eklenmiştir.)
Perakende satışlarda aşağıdaki şekilde işlem yapılır:
a) Perakende satışı yapılacak olan emtia, ana depodan perakende satışlar için ayrılacak
başka bir depoya aktarılır. İşyerinde perakende satışlar için ayrılacak bir depo bulunmadığı
takdirde ana deponun bir bölümü perakende satışı yapılacak emtialar için tahsis edilir.
Perakende satışlar deposundaki emtia hareketi ana depodan ayrı izlenir.
b) Perakende satışlar deposuna aktarılan her parti sonunda bu deponun tasfiyesi yapılır.
Meydana gelen noksanlık ve fazlalıklar ilgili hesaplara intikal ettirilir ve bu hesaplar usulüne
uygun şekilde tasfiye edilir.
c) Emtiayı teslim eden kişi, perakende satış fişinin arkasına “Emtia Teslim Edilmiştir”
kaşesini basar ve emtiayı alıcıya teslim eder.
ç) Günlük perakende satışlar sona erdiğinde; ilgili personel mutlak surette aynı gün
yazarkasa hasılatını muhasebeye teslim eder. Teslim edilen hasılat tutarı ile yazar kasa (Z)
raporunda yer alan tutar arasında bir fark varsa, bu fark kasa sayım noksanlığı veya kasa sayım
fazlalığı hesabına kaydedilir ve bu hesaplar usulüne uygun şekilde tasfiye edilir. Yazarkasa (Z)
raporunda yer alan hasılat karşılığında muhasebe fişi tanzim edilir ve satılan emtianın perakende
satışlar deposundan çıkışı yapılır.
Vadeli satıĢlar
Madde 144- (1) Mal bedelinin bir kısmının mal tesliminden önce tahsili, kalan kısmının
da belirlenen sürelerde tahsil veya satılan emtianın bedelinin tamamının belirli bir süre
sonucunda tahsil edilmesine dayalı satışlarımızdır.
(2) Uygulamada adı ne olursa olsun mal bedelinin teslimden sonra tahsil edilmesi
halinde bu tür satışlar vadeli satıştır. Burada esas olan mal teslimi ile mal bedelinin tahsilatının
arasında bir zaman diliminin olmasıdır.
(3) Aksine bir talimat verilmediği sürece fatura vade farkını da içerecek şekilde
düzenlenerek alıcı borçlandırılır. Vade sonunda alıcı ile hesap kesim işlemi yapılarak tahsilat
yapılır. Hesap kesiminde alıcının ara ödemeleri de dikkate alınarak yapılan hesaplama
sonucunda alıcı alacaklı çıkarsa, alıcıdan iade faturası alınarak hesap kesimi yapılır ve alıcı
hesabı kapatılır.
Vadeli satıĢlarda satıĢ sözleĢmelerinde yapılacak iĢlemler
Madde 145- (1) Vadeli Satış sözleşmesine göre yapılan satışlarda yapılacak işlemler
aşağıda belirtilmiştir.
a) Sözleşme Damga Vergisinin Hesaplanması: 488 sayılı Damga Vergisi Kanununa ekli
1 Sayılı Listenin akitlerle ilgili bölümünde belirtilen oranda sözleşme toplam tutarı üzerinden
Damga Vergisi tahsil edilir.
Sözleşme Toplam Tutarı: Satılan miktarı ile birim satış fiyatının çarpımından oluşur;
buna vade farkı, varsa ilave fiyat ve maniplasyan ilave edilerek toplam sözleşme bedeli tespit
edilir. Bu bedel üzerinden hesaplanan Damga Vergisi müşteriden peşin olarak tahsil edilir.
Sözleşme üzerine bu yönde şerh düşülür. Ancak, sözleşmede damga vergisinin Kurumumuzca
ödeneceğine dair bir hüküm bulunması halinde aynı hesaplama yöntemi ile hesaplanan damga
vergisi, sözleşmenin imzalandığı ayı takip eden ayda ödenmek üzere 760- Pazarlama, Satış ve
Dağıtım Giderleri Hesabına borç, 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına alacak kaydedilir.
b) Borsa Tescil Ücreti: Ticaret borsasının bulunduğu yerde borsa kotasyon listesine
dahil ürünlerin satışında sözleşmede aksine bir hüküm yoksa müşteriden sözleşme tutarı
71
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
üzerinden borsa tescil ücreti peşin olarak tahsil edilir. Sözleşmede borsa tescil ücretinin
işyerimizce ödeneceğini belirten bir hüküm bulunması halinde, borsa tescil ücreti; 760Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri hesabına borç, 369- Ödenecek Diğer Yükümlülükler
Hesabına alacak kaydedilir.
c) Katma Değer Vergisi: Sözleşme toplam tutarı üzerinden emtianın tabi olduğu oranda
hesaplanarak peşin olarak tahsil edilir.
Vadeli emtia satıĢlarının muhasebeleĢtirilmesi
Madde 146- (1) Vadeli satış sonucu peşin tahsil edilecek tutarlar 102- Bankalar Hesabı
veya 100- Kasa Hesabına borç, 120- Ticari Alacaklar hesabında yer alan müşteri hesabına
alacak kaydedilir.
(2) Emtianın teslimi miktarına göre yasal sınırlar içerisinde düzenlenen KDV ve vade
farkı dahil fatura tutarı 120- Ticari Alacaklar Hesabının borcu karşılığında; KDV hariç tutar
600- Yurtiçi Ticari Mal Satışları Hasılatı Hesabına, vade farkı 602- Diğer Gelirler Hesabına,
Katma Değer Vergisi 391-Hesaplanan Katma Değer Vergisi Hesabına alacak kaydedilir. Satış
hasılatı, satılan emtianın cinsi ve satış türüne göre ilgili hesap kodu kullanılır.
(3) Satışı yapılan hububatın depolardan çıkışı, depo ortalama maliyeti üzerinden 621Satılan Ticari Mallar Maliyeti hesabının borcu karşılığında 153- Ticari Mallar Stok Hesabına
alacak kaydedilerek yapılır.
Vadeli satıĢlarda hesap kesimi
Madde 147- (1) Vadeli satışlarda, vade sonunda hesap kesim işlemi yapılır. Hesap
kesiminde sözleşmede aksine bir hüküm bulunmadığı hallerde basit faiz yöntemi ile faiz
tahakkuku yapılır.
(2) Tahakkuk işlemi sonucunda Kurumumuzun bir alacağı doğması durumunda fatura
düzenlenerek tahsil edilir.
(3) Hesap kesimi sonucunda müşterinin alacağı doğması durumunda iade faturası
istenerek fark ödenir.
(4) Düzenlenen faturalara önceki faturanın tarih ve numarası yazılmak suretiyle ve
fatura üzerine “ vade farkı” şerhi verilmek şartıyla aynı oranda Katma Değer Vergisi oranı
uygulanır.
Vadeli satıĢta vade farkı hesaplanması
Madde 148- (1) Vade farkı aşağıdaki şekilde hesaplanır.
a) Ara Ödemesiz Hesaplama: İlgili müşterinin hesabına sözleşmeden doğan peşin
tahsilat kadar meblağ alacak, hububat bedeli vade farkı ve bunların vergisi kadar meblağlar borç
kaydedildiğinden, aradaki fark başkaca bir ödeme yapılmamışsa vade bitiminde vade farkının
matrahını oluşturur. Bu farka basit faiz hesaplama yöntemi ile faiz hesaplanır. Basit faiz
hesaplama yönteminde bölen 36000 olarak alınır.
b) Ara Ödemeli Hesaplama: Vadeli satış sonucunda ara ödeme yapılmış ise bu ödeme
tutarları dikkate alınarak hesap kesimi yapılır.
Yurt dıĢı satıĢlar
Madde 149- (1) Yurt dışı satışlar Genel Müdürlükçe yapılan ihracat sözleşmelerinde
belirtilmiş esaslar paralelinde, Genel Müdürlükten alınan talimatlar doğrultusunda
gerçekleştirilir.
72
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(2) Günlük teslimatlar Genel Müdürlükçe bildirilecek fiyatlar üzerinden hesaplanarak
düzenlenecek mahsup fişi ile ilgili hesabın alacağı karşılığında, Yurtdışı Alıcılardan Alacaklar
Hesabına borç kaydedilir.
Emtianın stoklardan çıkıĢı ve bedelinin merkeze dekont edilmesi
Madde 150- (1) Emtianın stoklardan çıkışı: Düzenlenecek Emtia İşlemleri Mahsup Fişi
ile 621- Yurtdışı Ticari Mal Satış Maliyeti Hesabının borcu karşılığında depo ortalama fiyatı
üzerinden 153- Ambardaki Emtia Hesabına alacak kaydedilir. Yüklemenin sona ermesiyle 120
2- Yurtdışı Alıcılardan Alacaklar Hesabının bakiyesi Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğüne
dekont edilir.
Yüklemenin yılsonunda devam etmesi
Madde 151- (1) Satışlar nedeniyle yükleme yılsonunda devam ediyor ise muhasebe
fişleri 31.12…. tarihi ile fiilen yüklenen miktarlar üzerinden düzenlenir.
ON ĠKĠNCĠ BÖLÜM
Maliyet Muhasebesine ĠliĢkin Genel Esaslar
Maliyet muhasebesi uygulama amaçları
Madde 152- (1) Teşekkülümüzde üretilen mal ve hizmetlerle ilgili olarak ortaya çıkan
oluşumunun belirlenip izlenmesi, birim maliyetlerin, stok değerlerinin ve dönemsel olarak kar
zararın hesaplanması, giderlerin kontrolü, gerekli planların yapılması, raporların düzenlenmesi
ve karar alıcıların karar almasında ihtiyaç duyduğu bilgileri sağlamak amacıyla maliyet
muhasebesi uygulaması yapılmaktadır.
Maliyet muhasebesi hesap sistemi
Madde 153- (1) Teşekkülümüzde, T.C. Maliye Bakanlığınca yayınlanan Muhasebe
Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde yer alan 7/A seçeneği ve eş zamanlı kayıt sistemine
uygulanır.
(2) Bu sistemde maliyet hesaplarına, gider yerlerine ve gider çeşitlerine aynı zamanda
kayıt yapılır.
Maliyet hesapları
Madde 154- (1) Maliyet dönemi içerisinde yapılan ve tahakkuk ettirilen giderlerin
fonksiyonlarına göre ayrıldığı, izlendiği ve borçlarına kaydedildiği hesaplardır. Gider
hesaplarına yapılacak kayıtlara ilişkin olarak düzenlenen muhasebe fişlerinde gider yerleri ve
gider çeşitleri hesaplarına ilişkin alt hesaplar da aynı zamanda yazılır.
(2) Gider hesapları aşağıdaki şekilde bölümlenmiştir. Gider hesaplarının ayrıntılı
açıklaması Genel Hesap Planında yapılmıştır.
710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri
720- Direkt İşçilik Giderleri
730- Genel Üretim Giderleri
740- Hizmet Üretim Maliyeti
73
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
750- Araştırma ve Geliştirme Giderleri
760- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
770- Genel Yönetim Giderleri
780- Finansman Giderleri
Maliyet yansıtma hesapları
Madde 155- (1) Maliyet hesaplarında toplanan giderlerin, stok, maddi duran
varlıklar ve dönem giderleri arasında dağıtılmasını sağlayan hesaplardır. Bu hesaplar
aşağıda gösterilmiştir.
711- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hesabı
721- Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı
731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı
741- Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı
751- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı
761- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabı
771- Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı
781- Finansman Giderleri Yansıtma Hesabı
Gider yerleri
Madde 156- (1) Mal ve hizmet üretimin yapıldığı ve maliyetlerin oluşturulduğu,
Teşekkülümüzün bir birimi ya da birim içinde bir yeri ifade eder. Gider yerlerinin ana
grupları aşağıda gösterilmiştir.
1- Esas Üretim Gider Yerleri
2- Yardımcı Üretim Gider Yerleri
4 -Hizmet Üretim Gider Yerleri
5 -Araştırma Geliştirme Gider Yerleri
6 -Pazarlama Satış Dağıtım Gider Yerleri
7 -Genel Yönetim Gider Yerleri
8 -Finansman Gider Yerleri
Esas üretim gider yerleri
Madde 157- (1) Teşekkülümüz, esas itibariyle, iştigal konusuna giren ürünleri;
satın alan ve ihtiyaç duyulana kadar muhafaza eden ve sonra satan, yani ana fonksiyonu
ticaret olan bir kuruluştur. Bu nedenle alım ve depolama işlemlerini yaptığımız
depolama tesislerimiz esas üretim yerlerimizdir.
(2) Alımı yapılan ürün bedeli, alımda çalışan personel ücretleri, alımda
kullanılan tesis, makine, cihaz, yükleme ve boşaltma aletleri, enerji giderleri,
amortismanlar, alım, finansmanında kullanılan kredilerin faizleri, alımda müteahhitlere
ödenen boşaltma, yığın yeri hazırlama, yığın kapama ücretleri doğrudan alınan emtianın
maliyetine intikal etmesi gereken masraflardır.
74
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(3) Muhafazada çalışan personelin ücretleri, silo, depo ve maydülerin
amortismanı, açık yığınlarda kullanılan örtülük polietilen giderleri, emtianın ilaçlanması
için yapılan ilaç giderleri, aktarma ıslah çalışmaları, havalandırma, nemlendirme,
sağlıklı bir muhafaza için gereken her türlü harcamalar bu işlemler sırasında kullanılan
tesis, makine, cihaz, alet ve gereçlerin amortismanları, tüketilen enerji bedelleri,
depolara sevk yolu ile gelen emtia için ödenen nakliye ve boşaltma ücreti depolama
masraf yerinde doğrudan toplanacak harcamalardır.
(4) Depolama tesislerimiz için yapılan harcamalar sarf belgesinde gider yeri
olarak ilgili depo gösterilir. Bu giderlerden herhangi bir emtia ile direkt ilgili olanlar
herhangi bir dağıtım işlemine tabi tutulmadan doğrudan ilgili emtia maliyetine
yansıtılır.
ON ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Yardımcı Üretim Gider Yerleri
Yardımcı üretim gider yerlerinin özellikleri
Madde 158- (1) Depolama ve üretim tesislerimizin ana faaliyetlerinin
yürütülmesi için mal ve hizmet üreten birimlerimizdir.
Kurutma gider yeri
Madde 159- (1) Satın alınan mısırın kurutularak rutubetinin düşürülmesi için
gerek siloların kurutma sistemleri ve gerekse müstakil kurutma tesislerinde yapılan
giderlerinin toplandığı gider yeridir.
(2) Kurutma işleminde çalışan personelin ücreti, kurutma tesisinin enerji gideri,
tesislerin amortismanları, tesislerde kullanılan yedek parçalar, sigorta giderleri, malın
tesise getirilmesi için yapılan masraflar, kurutma işleminden sonra depoya alınması için
yapılan harcamalar kurutma gider yerine doğrudan yazılacak giderlerdir.
Temizleme ve eleme gider yeri
Madde 160- (1) Emtianın kalitesinin iyileştirilmesi için yapılan temizleme ve
eleme harcamalarının toplandığı gider yeridir.
(2) Temizleme ve eleme işlerinde çalışan personel ücretleri, kullanılan tesis,
makine, cihaz, taşıt aracı, gereçler ve diğer aletlerin amortismanı, kullanılan aletlerin
enerji gideri, sigorta giderleri, temizlemeye ve elemeye alınması için yapılan her türlü
masraflar, temizleme ve eleme gider yerinde doğrudan kaydedilen giderlerdir.
Kalibrasyon gider yeri
Madde 161- (1) Satın alınan emtianın kalibre edilmesi için yapılan masraflardır.
Kalibrasyon tesislerinde çalışan personel masrafları, kalibrasyon tesisinin amortismanı,
sigorta gideri, enerji giderleri ve bu kısımla doğrudan ilgilendirilebilen diğer giderlerdir.
Bakım-onarım gider yerleri
Madde 162- (1) Bakım, onarım masraf yeri; işletme faaliyetlerimizin
gerçekleşmesini sağlayan maddi duran varlıklarımızın bakım ve onarımı için yapılan
personel ücretleri, enerji giderleri, malzeme giderleri, bakım onarım aletlerinin
75
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
amortismanı, sigorta giderleri, bakım onarım aletlerinin tamiri için Ofis dışı gerçek ve
tüzel kişilere ödenen ücretler ve bakım onarımı ile ilgili diğer harcamalar bu gider
yerinde toplanır.
(2) Bakım onarım gider yeri maliyeti; diğer gider yerine doğrudan yazılabilecek
olanlar, bu gider yerlerine dağıtılır. Diğer bir gider yeri ile ilgisi olmayan, birden fazla
gider yerini ilgilendirenler işletme faaliyetine göre hesaplanacak dağıtım faktörüne göre
ilgili gider yerlerine dağıtılır.
(3) Bakım onarım gider yerinde yapılan işlem sonucunda bir maddi duran varlık
elde edilmiş ise bu maddi duran varlığa ait maliyet aktifleştirilmek suretiyle, maddi
duran varlıklar arasına alınır.
(4) Maddi duran varlıklarımız üzerinde yapılan bakım ve onarım sonucunda
maddi duran varlığın kıymetinde bir artış yaratılmış ise bu giderler ilgili maddi duran
varlığın maliyet bedeline ilave edilir.
Üretim yerleri yönetimi gider yerleri
Madde 163- (1)Üretim yerleri yönetimi gider yerleri depolama tesislerimizin
yönetimi ile ilgili olarak şube müdürü, müdür yardımcıları, kontrolör ve servis
şefliklerinin; ücret, kırtasiye, elektrik, su, ısıtma, soğutma, bilgisayar sarf malzemeleri,
bakım onarım, döşeme ve demirbaşların amortismanı gibi giderleri ile bekçi veya özel
güvenlik gibi güvenlik giderleri, alım ve lojman binalarının ısıtma, aydınlatma, su,
amortisman, sigorta harcamaları, haberleşme, kırtasiye, kitap, dergi, işyeri sahasının
aydınlatılması için yapılan enerji giderleri, müşterek kullanma tahsis edilen maddi duran
varlıkların akaryakıt, yağ giderleri, sivil savunma harcamaları, temsil giderleri ve
doğrudan bir gider yerine kayıt edilemeyen harcamalar bu gider yerinde toplanır.
Hizmet üretim gider yerleri
Madde 164- (1) Umumi mağazacılık faaliyetlerimiz için yapılan giderler hizmet
üretim gider yerinin maliyetini oluşturur. Bu giderler; personel giderleri, makbuz senedi
bedeli, makbuz senedi damga vergisi, sigorta giderleri, emanet emtianın depolama
giderleri gibi giderlerdir.
AraĢtırma geliĢtirme gider yerleri
Madde 165- (1) Afyon Alkaloidleri Fabrikası İşletme Müdürlüğünün araştırma
ve geliştirme servisinin, personel, araştırma harcamaları gibi giderleridir.
Pazarlama satıĢ dağıtım gider yerleri
Madde 166- (1) Pazarlama satış dağıtım masraf yerleri emtianın depodan
müşteriye intikal edene kadar yapılan harcamalarla, sevk işyerinde malın yükleme
masrafları, pazarlama, satış, dağıtım masraflarıdır. Bu amaçla çalışan personel ücretleri,
malın depodan çıkartılması için kullanılan aletlerin amortismanı, enerji giderleri,
yükleme ile ilgili müteahhitlere ödenen giderler, sigorta gideri, satış maliyetlerine
intikal etmesi gereken kredi faizleri, ambalaj giderleri, Genel Müdürlükte Ticaret
Dairesi Başkanlığının giderleri, ilan, reklâm, sergi, fuar tanıtma gideri, satış için ödenen
borsa tescil ücretleri, pazarlama satış ile ilgili diğer giderler bu masraf yerinde toplanır.
Diğer masraf yerlerinden dağıtım yolu ile gelen masraflarla birlikte, toplam pazarlama,
satış, dağıtım masrafları dönem giderlerine intikal ettirilir.
76
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Bu gider yerinde toplanan giderler herhangi bir dağıtım işlemine tabi tutulmadan
doğrudan dönem giderlerine yansıtılır.
Genel yönetim gider yerleri
Madde 167- (1) Genel Müdürlüğün; Ticaret Dairesi Başkanlığı ve Teknik İşler
Dairesi Başkanlığının yatırım bölümü hariç tüm giderleridir.
Bu gider yerinde toplanan giderler herhangi bir dağıtım işlemine tabi tutulmadan
doğrudan dönem giderlerine yansıtılır.
(2) Bu gider yeri sadece Genel Müdürlükte çalışır.
Finansman gider yerleri
Madde 168- (1) İşletme faaliyetlerinin aksamadan yürütülebilmesi amacıyla
borçlanılan tutarlarla ilgili; faiz, kur farkları, komisyon ve benzeri giderlerdir. Bu
giderler tahakkuk ettiğinde doğrudan bu gider yerinde muhasebeleştirilir. Maliyet
hesaplama döneminde, yansıtma hesapları aracılığıyla stokla ilgili olanlar stokun, stokta
kalma süresine göre stok maliyetine, yatırım ve maddi duran varlık alımları ile ilgili
olanlar bu varlıkların maliyetine, herhangi bir faaliyetle ilgili olmayanlar ise dönem
giderlerine yansıtılarak hesap kapatılır.
Bu gider yeri sadece Genel Müdürlükte çalışır.
Gider çeĢidi hesapları
Madde 169- (1) Mal ve hizmet üretiminde katlanılması gereken maliyetlerin
bünyesindeki harcama çeşitlerini ifade eder. Teşekkülümüzde gider çeşidi hesapları
aşağıdaki şekilde bölümlenmiştir. Bu gider çeşitlerini ayrıntılı açıklaması TMO Genel
Hesap Planı ve Açıklamalarında yapılmıştır.
0 İlk madde ve malzeme
1 İşçi ücret ve giderleri
2 Memur ücret ve giderleri
3 Dışardan sağlanan fayda ve hizmetler
4 Çeşitli giderler
5 Vergi, resim ve harçlar
6 Amortisman ve tükenme payları
7 Finansman giderleri
ON DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Giderlerin Gider Yerinde MuhasebeleĢtirilmesi, Birinci Dağıtım
Ġlk madde ve malzeme giderleri
Madde 170- (1) Mal ve hizmetlerin üretilmesi, faaliyetlerimizin devamlılığının
sağlanması amacıyla tüketilen her türlü direkt ilk madde ve malzeme, endirekt malzeme
ve malzemeye ait üretimle ilgili dışarıya yaptırılan işleri kapsar.
77
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(2) İlk madde ve malzeme giderleri; işyerlerimizin üretim, ticaret, hizmet ve
diğer faaliyetlerimizin sürdürülmesinde kullandığı ve tükettiği her türlü ilk madde ve
malzemenin parasal tutarıdır.
Direkt ilk madde ve malzeme giderleri
Madde 171- (1) Esas üretim gider yerinde sarf edilen, üretilen mal ve hizmetin
bünyesine giren veya hangi mal ve hizmet maliyetine girdiği teknik olarak
hesaplanabilen, mal ve hizmetin maliyetine doğrudan yüklenen ilk madde ve
malzemelerdir.
(2) Bu malzemeler sarf belgesinde belirtilen gider yerine doğrudan yüklenir ve
yansıtma hesapları aracılığı ile diğer gider yerlerine dağıtılmadan, doğrudan sarf
edildiği gider yerindeki emtia ve hizmetin maliyetine yansıtılır.
(3) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri ilgili olduğu mal ve hizmet
maliyetine yansıtılır. Diğer gider yerlerine ve mal ve hizmet maliyetine yansıtılmaz.
Direkt ilk madde ve malzeme giderlerin gider yerinde muhasebeleĢtirilmesi
Madde 172- (1) Esas üretim gider yerlerinde sarf edilen direkt ilk madde ve
malzeme giderleri, ortalama maliyet bedeli üzerinden 710- Direkt İlk Madde ve
Malzeme Giderleri, ilgili gider yeri ve gider çeşidi hesabına borç, 150- İlk Madde ve
Malzeme Stok Hesabına alacak kaydedilmek suretiyle stok çıkış işlemi yapılır.
(2) Kullanılan direkt ilk madde ve malzeme, 150- İlk madde ve malzeme Stok
Hesabına giriş yapılmadan doğrudan 710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Gider
Hesabına kayıt yapılmaz.
Depolama tesisleri direkt ilk madde ve malzeme giderleri
Madde 173- (1) Depolama tesislerimizde, emtia depolanmasında doğrudan
kullanılan malzemeler direkt ilk madde ve malzeme gideri olarak muhasebeleştirilir. Bu
malzemeler emtia depolaması dışında kullanılması halinde ilgili maliyet hesabında
muhasebeleştirilir.
Depolama tesislerimizde direkt ilk madde ve malzeme olarak kullanılan
malzemeler aşağıda gösterilmiştir.
a) Polietilen örtülük: Açık yığın yapımında kullanıldığında ortalama maliyet
bedeli üzerinden 710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabına borç, 150- İlk
Madde ve Malzeme Stok Hesabına alacak kaydedilerek stok çıkışı yapılır
b) Zirai ilaçlar: Alım ve tesellüm yolu ile depolanan emtianın ilaçlanması için
sarf edilen zirai ilaç bedelleri, depo ortalama maliyet bedeli üzerinden 710- Direkt İlk
Madde ve Malzeme Giderleri Hesabına borç, 150- İlk Madde ve Malzeme Stok
Hesabına alacak kaydedilerek stok çıkışı yapılır.
c) Toz bastırma yağları: Alım ve tesellüm yolu ile stoklanan emtianın toz oranını
azaltmak amacıyla sarf edilen yağlar depo ortalama maliyet bedeli üzerinden 710Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabına borç, 150- İlk Madde ve Malzeme
Stok Hesabına Alacak kaydedilerek stok çıkışı yapılır.
78
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Üretim tesisleri direkt ilk madde ve malzeme giderleri
Madde 174- (1) Üretim tesislerinde üretilen mamuller için kullanılan
malzemelerdir. Bu malzemeler üretim dışında kullanılması halinde ilgili maliyet
hesabında muhasebeleştirilir. Bunlar aşağıda gösterilmiştir.
a) Haşhaş kapsülü: Morfin ve türevleri üretiminde kullanılan haşhaş kapsülü
depo ortalama maliyet bedeli üzerinden 710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri
Hesabına borç, 150- İlk Madde ve Malzeme Stok Hesabına alacak kaydedilerek stok
çıkışı yapılır.
b) Morfin ve türev üretiminde kullanılan kimyasal maddeler: Morfin ve türev
üretiminde kullanılan ve bu Yönetmelikte geçen direkt ilk madde ve malzeme tanımına
uyan malzemeler muhasebe ve üretim birimi ile işbirliği yapılarak belirlenir. Direkt ilk
madde ve malzeme muhasebeleştirme esaslarına göre muhasebeleştirilir.
c) Çeltik: Pirinç üretiminde kullanılan çeltik depo ortalama maliyet bedeli
üzerinden 710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabına borç, 150- İlk Madde
ve Malzeme Stok Hesabına Alacak kaydedilerek stok çıkışı yapılır.
ç) Buğday: Un üretiminde kullanılan buğday ortalama maliyet bedeli üzerinden;
150- İlk Madde ve malzeme Stok Hesabına borç, 153- Ticari Mal Stok Hesabına alacak
kaydedilerek ticari mal stoklarından çıkışı yapılır. Kullanılan miktar kadar 710- Direkt
İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabına borç, 150- İlk Madde ve Malzeme Stok
Hesabına alacak kaydedilerek gider yeri maliyetine intikal ettirilir.
d Tanımlanmayan direkt ilk madde ve malzemeler: Bu kısımda tanımlanmamış,
ancak yeni tesislerin kurulması sonucu veya yeni malzemelerin üretimde kullanılması
halinde, bu malzemeler, direkt ilk madde ve malzeme tanımına uygun olarak
muhasebeleştirilir.
Ambalaj malzemesi giderleri
Madde 175- (1) Ambalaj malzemesi giderleri, iştigal konumuza giren emtianın;
polietilen torba, kâğıt, çuval vs. ile ambalajlanarak satılması için yapılan giderlerdir.
Ambalaj malzemesi; 710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabına borç, 150İlk Madde ve Malzeme Stok Hesabına alacak kaydedilerek stok çıkışı yapılır.
Ambalaj malzemesinin tekrar kullanılması
Madde 176- (1) Çuvallı emtialarda çuval, ambalaj malzemesi olarak emtia
maliyeti içerisine yansıtıldığından, satışlarda tekrar çuvalın depo çıkışı yapılmaz.
(2) Emtianın açık olarak tekrar depolanması halinde, boş çuvallar daha önce
emtia maliyeti içerisinde yansıtıldığından, boşalan çuvallar 0,01 YTL. iz bedelle 157Elden Çıkarılacak Stoklar Hesabına kaydedilir. Tekrar kullanılmasında veya
satılmasında bu hesaptan çıkışı yapılır.
(3) Ambalaj malzemesinin emtia dışında kullanılması halinde ilgili maliyet
hesabında muhasebeleştirilir.
79
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Direkt ilk madde ve malzeme giderlerinin tahakkuk yöntemi ile maliyetlere
intikali
Madde 177- (1) Esas üretim gider yerinde kullanılan direkt ilk madde ve
malzemeler fiilen işyerine teslim edilmiş, ancak maliyet bedeli gelmemiş olabilir. Bu
durumda sarf edilen direkt ilk madde ve malzemeler, maliyet bedeli dekont edilene
kadar, önceki maliyet bedeli baz alınarak; 710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri
Hesabına borç, 373- Maliyet Giderleri Hesabına alacak kaydedilir.
(2) Direkt ilk madde ve malzeme bedeli işyerine dekont edildiğinde stok giriş
işlemi yapılır. Önceden kullanılan ve sarf belgesinde gösterilen maliyet bedeli ile fiilen
oluşan maliyet bedeli karşılaştırılarak maliyet düzeltmesi yapılır.
(3) Hesap dönemi sonuna kadar maliyet bedeli dekont edilmeyen 373- Maliyet
Giderleri Hesabına kayıtlı direkt ilk madde ve malzeme giderleri Mali Mevzuat ve
Sigorta Şube Müdürlüğüne bildirilir.
Endirekt malzeme giderleri
Madde 178- (1) Esas üretim, yardımcı üretim, yardımcı hizmet ve üretim yerleri
yönetimi gider yerlerinde sarf edilen ve direkt malzeme dışında kalan malzemelerdir.
Bu malzemeler depo ortalama maliyet bedeli üzerinden 730- Genel Üretim
Giderleri Hesabına borç, 150- İlk Madde ve Malzeme Stok Hesaplarına alacak
kaydedilerek stok çıkışı yapılır.
Bu malzemeler aşağıda belirtilmiştir. Burada tanımlanmayan ancak bu tanıma
uyan malzemeler de endirekt malzeme gideri olarak muhasebeleştirilir.
a) Kırtasiye ve benzeri giderler: Alım, depolama ve üretim faaliyetinde sarf
edilen; kırtasiye, bilgisayar sarf malzemesi, matbuat gibi giderlerin, depo ortalama
maliyet bedeli üzerinden üretim yönetimi gider yerine çıkışı yapılır. Sarf edilen
kırtasiye giderleri; 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına borç, 150- İlk Madde ve
Malzeme Stok Hesabına alacak kaydedilir.
b) Gider niteliğindeki döşeme ve demirbaşlar: Vergi Usul Kanunu ve buna
dayalı olarak Mali İşler Dairesi Başkanlığından alınacak talimatta belirtilen kullanım
süreleri ve bedel limitlerinin altındaki döşeme ve demirbaşlar satın alınmalarında ilgili
stok hesabına alınır.
Bu malzemelerden depolama tesislerimizde sarf edilen döşeme ve demirbaşlar;
depo ortalama maliyet bedeli üzerinden 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına
borç, 150-İlk Madde ve Malzeme Hesabına alacak kaydedilir. Toplam tutar maliyet
dönemi sayısına bölünmek suretiyle her bir maliyet döneminde 730- Genel Üretim
Giderleri Hesabına borç, 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına alacak kaydedilir.
c) Yedek parça giderleri: Depolama ve üretim tesislerimizde günlük arıza ve
bakım onarım için sarf edilen yedek parçalar; depo ortalama maliyet bedeli üzerinden
ilgili gider yerinde, 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına borç, 150- İlk Madde ve
Malzeme Stok Hesabına alacak kaydedilir.
80
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Depolama ve üretim tesislerimizin yıllık veya alıma hazırlık bakım ve
onarımlarında kullanılan yedek parçalar depo ortalama maliyet bedeli üzerinden 180Gelecek Aylara Ait Giderler hesabına borç, 150- İlk Madde ve Malzeme Hesabına
alacak kaydedilir. Toplam tutar, maliyet dönemi sayısına bölünmek suretiyle her bir
maliyet döneminde; 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına borç, 180- Gelecek Aylara
Ait Giderler Hesabına alacak kaydedilir.
ç Yakıt giderleri: İşyerlerimizde ödenen taşıt araçlarının benzin, mazot,
büroların ısıtma giderleri, üretim yerleri yönetimi gider yerinde muhasebeleştirilir. Bu
amaçla alınan yakıt 730- Genel üretim Giderleri Hesabına borç, ilgili hesaba alacak
kaydedilir.
e) Diğer endirekt malzeme giderleri: Esas üretim, yardımcı üretim, yardımcı
hizmet ve üretim yerleri yönetimi gider yerinde sarf edilen inşaat malzemesi, elektrik
malzemesi gibi diğer her türlü malzemeler depo ortalama maliyet bedeli üzerinden 730Genel Üretim Giderleri Hesabına borç, 150- İlk Madde ve Malzeme Stok Hesabına
alacak kaydedilir
(2) Birden fazla maliyet dönemini ilgilendiren malzeme sarfı bulunması halinde
depo ortalama maliyet bedeli üzerinden 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına
borç, 150- İlk Madde ve Malzeme Hesabına alacak kaydedilir. Toplam tutar maliyet
dönemi sayısına bölünmek suretiyle her bir maliyet döneminde 730- Genel Üretim
Giderleri Hesabına borç,180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına alacak kaydedilir.
Pazarlama satıĢ dağıtım gider yeri ilk madde ve malzeme giderleri
Madde 179- (1) Pazarlama ve sevk faaliyetlerinde sarf edilen her türlü ilk
madde ve malzemeler ortalama maliyet bedeli üzerinden 760- Pazarlama Satış ve
Dağıtım Giderleri Hesabına borç, 150- İlk Madde ve Malzeme Stok Hesabına alacak
kaydedilir.
Genel yönetim gider yeri ilk madde ve malzeme giderleri
Madde 180- (1) Genel yönetim gider yeri olarak tanımlanan gider yerlerinde
sarf edilen her türlü ilk madde ve malzemeler ortalama maliyet bedeli üzerinden 770Genel Yönetim Giderleri Hesabına borç, 150- İlk Madde ve Malzeme Stok Hesabına
alacak kaydedilir.
ĠĢçi ücret ve giderleri
Madde 181- (1) Teşekkülümüzün hizmetlerinin yasal statü ayrımı
gözetmeksizin yapılması nedeniyle işyerlerimizdeki personel giderlerimizin tamamı
işletme faaliyetimizin bünyesine girerek bir maliyet unsuru oluşturmaktadır. Bu nedenle
işçi, memur ve sözleşmeli personel statüsünde istihdam edilen personelimizin ücret ve
diğer giderleri işçilik maliyetimizi oluşturmaktadır.
(2) İşçilik giderleri maliyet yüklenenlere intikal ettirmek üzere aşağıdaki şekilde
gruplandırılmıştır.
81
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Kadro Pozisyonu
Gider Yeri
Şube Müdür ve Yardımcısı
:Üretim Yerleri Yönetimi
Şube Servis Şefi
:Üretim Yerleri Yönetimi
Kontrolör, Uzman, Başuzman,
:Üretim Yerleri Yönetimi
Sivil Savunma Uzmanı ve Avukat
:Üretim Yerleri Yönetimi
Mühendis (Ziraat)
Alım, Tesellüm Dönemlerinde
:Esas Üretim (Depo Gider Yerleri)
Sevk, Satış Dönemlerinde
:Pazarlama Satış Ve Dağıtım
Diğer Dönemlerde
:Üretim Yerleri Yönetimi
Mühendis (İnşaat, Makine, Elektrik)
:Üretim Yerleri Yönetimi
Ajans Müdürü
:Üretim Yerleri Yönetimi
Ekip Şefi
:Üretim Yerleri Yönetimi
Kimyager, Laborant
:Üretim Yerleri Yönetimi
Eksper
Alım, Tesellüm Dönemlerinde
: Esas Üretim (Depo Gider Yerleri)
Sevk, Satış Dönemlerinde
: Pazarlama Satış Ve Dağıtım
Diğer Dönemlerde
: Üretim Yerleri Yönetimi
Muhasebeci, Bilgisayar İşletmeni,
: Üretim Yerleri Yönetimi
Programcı
: Üretim Yerleri Yönetimi
Puantör
Alım ve Tesellüm Dönemlerinde
:Esas Üretim (Depo Gider Yerleri)
Sevk ve Satış Dönemlerinde
:Pazarlama Satış ve Dağıtımı
Diğer Dönemlerde
:Üretim Yerleri Yönetimi
Tekniker, Teknisyen ve Yardımcısı
Alım ve Tesellüm Dönemlerinde
:Esas Üretim (Depo Gider Yerleri)
Sevk ve Satış Dönemlerinde
:Pazarlama Satış ve Dağıtımı
Diğer Dönemlerde
:Üretim Yerleri Yönetimi
Ambar Memuru
Alım ve Tesellüm Dönemlerinde
:Esas Üretim (Depo Gider Yerleri)
Sevk ve Satış Dönemlerinde
:Pazarlama Satış ve Dağıtım
Diğer Dönemlerde
:Üretim Yerleri Yönetimi
Tartı Memuru
Alım ve Tesellüm Dönemlerinde
:Esas Üretim (Depo Gider Yerleri)
Sevk ve Satış Dönemlerinde
:Pazarlama Satış ve Dağıtım
82
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Diğer Dönemlerde
:Üretim Yerleri Yönetimi
Memur
Alım ve Tesellüm Dönemlerinde
:Esas Üretim (Depo Gider Yerleri)
Satış ve Sevk Dönemlerinde
:Pazarlama Satış Dağıtım
Diğer Dönemlerde
:Üretim Yerleri Yönetimi
Sağlık Memuru, Sekreter,
:Üretim Yerleri Yönetimi
Reyon memuru,
:Üretim Yerleri Yönetimi
Hizmetli, Bekçi, Şoför, Santral memuru,
:Üretim Yerleri Yönetimi
Satın alma memuru, Kaloriferci ve Aşçı
:Üretim Yerleri Yönetimi
ĠĢçiler (Daimi ve geçici)
Alım ve Tesellüm Dönemlerinde
:Esas Üretim (Depo Gider Yerleri)
Satış ve Sevk Dönemlerinde
:Pazarlama Satış Dağıtım
Diğer Dönemlerde
:Üretim Yerleri Yönetimi
Esas üretim gider yeri iĢçilik giderleri
Madde 182- (1) Esas üretim gider yerinde; alım, tesellüm ve üretim
faaliyetimizde doğrudan çalışan; mühendis, tekniker, teknisyen, eksper, depo memuru,
depo teknisyeni, tartı memuru, muhasebeci, işçi ve işyerince belirlenecek diğer
unvandaki personelin aylık olarak ödenen ücret ve diğer giderleri; 720- Direkt İşçilik
Giderleri Hesabına borç, personele ödenecek net tutar; 381- Gider Tahakkukları
Hesabına, personelden kesilen gelir vergisi ve damga vergisi 360- Ödenecek Vergi ve
Fonlar Hesabına, Sosyal Güvenlik Kurumu kesintileri 361- Sosyal Güvenlik Kesintileri
Hesabına, sendika aidatı 369- Ödenecek Diğer Yükümlülükler Hesabına, Sosyal
Güvenlik Kurumu işveren payı 361- Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabına alacak
kaydedilir.
(2) Personelden kesilen özel kesintiler ise ilgili hesaba alacak kaydedilir.
Yardımcı üretim, yardımcı hizmet ve üretim yerleri yönetimi iĢçilik
giderleri
Madde 183- (1) Yardımcı üretim, yardımcı hizmet ve üretim yerleri yönetimi
gider yerlerinde çalışan şube müdürü, şube müdür yardımcısı, kontrolör, servis şefi,
mühendis, tekniker, teknisyen, eksper, depo memuru, depo teknisyeni, tartı memuru,
muhasebeci, işçi ve işyerince belirlenecek diğer unvandaki personelin aylık olarak
ödenen ücret ve diğer giderleri; 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına borç, personele
ödenecek net tutar 381- Gider Tahakkukları Hesabına, personelden kesilen gelir vergisi
ve damga vergisi 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına, Sosyal Güvenlik Kurumu
kesintileri 361- Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabına, sendika aidatı 369- Ödenecek
Diğer Yükümlülükler Hesabına, Sosyal Güvenlik Kurumu işveren payı 361- Sosyal
Güvenlik Kesintileri Hesabına alacak kaydedilir.
(2) Personelden kesilen özel kesintiler ise ilgili hesabına alacak kaydedilir.
83
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Pazarlama satıĢ dağıtım gider yeri iĢçilik giderleri
Madde 184- (1) Satış ve sevk faaliyetlerimizde çalışan mühendis, tekniker,
teknisyen, eksper, depo memuru, depo teknisyeni, tartı memuru, muhasebeci, işçi ve
işyerince belirlenecek diğer unvandaki personelin aylık olarak ödenen ücret ve diğer
giderleri 760- Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına borç, personele ödenecek
net tutar 381- Gider Tahakkukları Hesabına, personelden kesilen gelir vergisi ve damga
vergisi 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına, Sosyal Güvenlik Kurumu kesintileri
361- Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabına, sendika aidatı 369- Ödenecek Diğer
Yükümlülükler Hesabına, Sosyal Güvenlik Kurumu işveren payı 361- Sosyal Güvenlik
Kesintileri Hesabına alacak kaydedilir.
(2) Personelden kesilen özel kesintiler ise ilgili hesabına alacak kaydedilir.
Genel yönetim gider yeri iĢçilik giderleri
Madde 185- (1) Genel yönetim gider yeri olarak tanımlanan gider yerlerinde
çalışan genel müdür, genel müdür yardımcıları, daire başkanları, şube müdürleri,
uzman, servis şefi, mühendis, tekniker, teknisyen, eksper, depo memuru, depo
teknisyeni, tartı memuru, muhasebeci, işçi ve işyerince belirlenecek diğer unvandaki
personelin aylık olarak ödenen ücret ve diğer giderleri 770- Genel Yönetim Giderleri
Hesabına borç, personele ödenecek net tutar 381- Gider Tahakkukları Hesabına,
personelden kesilen gelir vergisi ve damga vergisi 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar
Hesabına, Sosyal Güvenlik Kurumu kesintileri 361- Sosyal Güvenlik Kesintileri
Hesabına, sendika aidatı 369- Ödenecek Diğer Yükümlülükler Hesabına, Sosyal
Güvenlik Kurumu işveren payı 361- Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabına alacak
kaydedilir.
(2) Personelden kesilen özel kesintiler ise ilgili hesabına alacak kaydedilir.
ĠĢçi kıdem tazminatı ve memur emekli ikramiyeleri
Madde 186- (1) İş Kanununa, Devlet Memurları Kanununa ve 233 ve 399 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname Hükümlerine göre çalışan sözleşmeli personele ödenen
kıdem tazminatı ve emekli ikramiyeleri ödendiği yılda personelin çalışma süresine
bölünerek, bir yıla isabet eden tutar esas üretim, yardımcı üretim, yardımcı hizmet ve
üretim yerleri yönetimi gider yerlerinde 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına,
pazarlama satış dağıtım gider yerlerinde 760- Pazarlama Satış dağıtım Giderleri
Hesabına, genel yönetim gider yerinde 770- Genel Yönetim Giderleri Hesabına borç,
geçmiş yıllara isabet eden tutar 681- Önceki Dönem Gider ve Zararları Hesabına borç,
ilgili hesaba alacak kaydedilir.
Ġhbar tazminatı
Madde 187- (1) İhbar tazminatı, İş Kanununa tabi personelin işverenin
öngörülen sürelere ve yönteme uymaksızın süreli bir işe ilişkin hizmet sözleşmelerinin
bildirim koşuluna uyulmaksızın fesih edilmesi sonucu işçiye ödenen tazminattır.
İhbar tazminatı ödendiği yılda; esas üretim, yardımcı üretim, yardımcı hizmet ve
üretim yerleri yönetimi gider yerlerinde 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına,
pazarlama satış dağıtım gider yerlerinde 760- Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri
Hesabına, genel yönetim gider yerinde 770- Genel Yönetim Giderleri Hesabına borç,
ilgili hesaba alacak kaydedilir.
84
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Ölüm yardımı
Madde 188- (1) Devlet Memurları Kanunu ile 233 ve 399 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname Hükümlerine göre çalışan personelin vefatı halinde ödenen ölüm
yardımı; ödendiği yılda esas üretim, yardımcı üretim, yardımcı hizmet ve üretim yerleri
yönetimi gider yerlerinde 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına, pazarlama satış
dağıtım gider yerlerinde 760- Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri Hesabına, genel
yönetim gider yerinde 770- Genel Yönetim Giderleri Hesabına borç, ilgili hesaba alacak
kaydedilir.
Dönemsel iĢçilik giderleri
Madde 189- (1) Her ay ücret bordrosu ile sürekli olarak ödenenler dışında
kalan, sosyal yardımlar, ikramiyeler ve benzeri ek ödemelerin ödenecek yıllık tutarı
tahakkuk ettirilerek, 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına Borç, 373- Maliyet
Giderleri Hesabına alacak kaydedilir.
Maliyet hesaplama dönemlerinde 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabında
kayıtlı tutar maliyet hesaplama dönem sayısına bölünmek suretiyle ilgili maliyet
hesaplarına intikal ettirilir.
Ödenen tazminatlar
Madde 190- (1) İş Kanununa, Devlet Memurları Kanununa, 233 ve 399 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname Hükümlerine göre çalışan personele iş kazası, göreve
iade veya herhangi bir nedenle mahkeme kararı gereğince ödenen tazminatlar, TMO
Yetki Devri Talimatında belirtilen yetkili makamın onayı ile 683- Tazminat ve Ceza
Giderleri Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
ON BEġĠNCĠ BÖLÜM
DıĢardan Sağlanan Fayda ve Hizmetlerin Maliyet Hesaplarında
MuhasebeleĢtirilmesi
Elektrik, su ve gaz giderleri
Madde 191- (1) Esas üretim, yardımcı üretim, yardımcı hizmet ve üretim yerleri
yönetimi gider yerlerinde tüketilen elektrik, su ve gaz giderleri maliyet hesaplama
dönemlerinde belgesi gelmesi beklenmeden önceki ayların sarfiyatına veya sayaçlara
bakılmak suretiyle hesaplanan tutar; 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına borç, 373Maliyet Giderleri Karşılığı Hesabına alacak kaydedilir.
(2) Pazarlama satış dağıtım gider yeri ve esas üretim gider yerimiz olan
depolama tesislerimizin satış ve sevk döneminde yapılan elektrik, su ve gaz giderleri
760- Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına, genel yönetim gider yerinde sarf
edilen elektrik, su ve gaz giderleri 770- Genel Yönetim Giderleri Hesabına borç, 373Maliyet Giderleri Karşılığı Hesabına alacak kaydedilerek maliyet hesaplarına intikal
ettirilir.
85
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(3) Tahakkuk ettirilen tutar ile fatura edilen tutar arasında fark oluşması halinde
gerekli düzeltme işlemleri yapılır. Fatura edilen tutar 373- Maliyet Giderleri Karşılığı
Hesabına borç, 381- Gider Tahakkukları Hesabına alacak kaydedilerek ödemesi yapılır.
Tamir, bakım ve temizlik giderleri
Madde 192- (1) Arazi, arsa, makineler, cihazlar, taşıt araçları, yerüstü ve yeraltı
düzenleri, depolama tesisleri, üretim tesisleri gibi maddi duran varlıkların tamir bakım
ve temizlik giderlerinin muhasebeleştirilmesi aşağıda açıklanmıştır.
a) Küçük bakım onarım ve temizleme giderleri:
Maddi Duran Varlığın günlük faaliyetlerini yürütmek ve hayatiyetini devam
ettirmek için yapılan bakım ve onarımlardır. Bu giderler maddi duran varlığın iktisadi
kıymetinde bir artış yapmayan giderlerdir. Bu tür giderler yapıldıkları gider yerine göre
ilgili maliyet hesabında muhasebeleştirilir.
Bu giderlerden alıma hazırlık amacıyla depoların temizlenmesi, boyanması,
onarılması gibi birden fazla dönemi ilgilendirenler, 180- Gelecek Aylara Ait Giderler
Hesabına Borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına kaydedilen tutar maliyet hesaplama
dönem sayısına bölünmek suretiyle, maliyet hesaplama dönemlerinde 730- Genel
Üretim Giderleri Hesabına borç, 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına alacak
kaydedilir.
b) Büyük bakım onarım giderleri:
Arazi, arsa, makineler, cihazlar, taşıt araçları, yerüstü ve yeraltı düzenleri,
depolama tesisleri, üretim tesisleri gibi maddi duran varlıkların işletme bütçesinden
ödenek verilmek suretiyle yapılan ancak, maddi duran varlığın iktisadi kıymetinde artış
yaratan harcamalar bulundukları gider yerine göre 730- Genel Üretim Giderleri
Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir. İş bitiminde ilgili maddi duran varlık
hesabına borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilerek
maddi duran varlığın maliyet bedeline yansıtılır.
Yurt içi emtia taĢıma giderleri
Madde 193- (1) İşyerlerimiz arasında yapılan taşıma giderleri tesellüm işyeri
tarafından, tesellüm edilen emtianın maliyetine yansıtılmak üzere 730- Genel Üretim
Giderleri Hesabına borç, 373- Maliyet Giderleri Karşılıkları Hesabına alacak kaydedilir.
(2) İşyerleri arasında taşıma giderleri dışında satıcıdan alınan emtianın
taşımasının Kuruluşumuz tarafından yapılması halinde, ödenen taşıma giderleri 155Satın Alınan Emtia Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilerek, ilgili bölümde
anlatıldığı şekilde emtia maliyetlerine yansıtılır.
Yurt dıĢından satın alınan emtia taĢıma giderleri
Madde 194- (1) Yurt dışından ithal edilen emtianın taşıma giderleri 155- Satın
Alınan Emtia Tedarik Giderleri Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilerek, ilgili
bölümde anlatıldığı şekilde emtia maliyetlerine yansıtılır.
86
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Malzeme ve diğer kıymetler taĢıma giderleri
Madde 195- (1) İşyerlerimiz arasında malzeme taşıma giderleri tesellüm
işyerinde üretim yerleri yönetimi gider yerinde muhasebeleştirilir. Bu amaçla; 730Genel Üretim Giderleri Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
(2) Sevk işyerinde yapılan malzemenin yüklemesi ile ilgili giderler 760Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
(3) Malzemenin yurt içinden veya yurt dışından satın alınması halinde, ödenen
nakliye giderleri ilgili bölümde yer aldığı şekilde işlem yapılır.
Yükleme giderleri
Madde 196- (1) İşyerlerimiz arasında sevk edilen emtia yüklenmesi amacıyla
sevk işyerinde yapılan yükleme giderleri, 760- Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri
Hesabına borç ilgili hesaba alacak kaydedilir.
BoĢaltma giderleri
Madde 197- (1) Tesellüm işyerinde yapılan emtia boşaltma giderleri, tesellüm
edilen emtianın maliyetine yansıtılmak üzere 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına
borç, 373- Maliyet Giderleri Karşılıkları Hesabına alacak kaydedilir.
Tesis, makine, cihaz ve diğer kiralama giderleri
Madde 198- (1) Alım, depolama ve üretim amacıyla; tesis, makine ve cihaz ve
diğer kiralarında da kiralamanın amacı dikkate alınarak o amaca uygun gider yeri
kullanılmak suretiyle; 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına borç, ilgili hesaba alacak
kaydedilir.
(2) Satış amacıyla tesis, makine ve cihaz ve diğer kiralarında 760- Pazarlama
Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına borç ilgili hesaba alacak kaydedilir.
(3) Bu gider yerleri dışındaki tesis, makine, cihaz ve ödenen diğer kira giderleri
ilgili gider yerine kaydedilerek bu gider yerinin maliyet yansıtmasına göre işlem yapılır.
Tahlil ve ıslah giderleri
Madde 199- (1) Tahlil ve ıslah giderleri esas üretim yani depolama masraf yeri
giderlerindendir. Bu nedenle yapılacak harcamalar; 730- Genel Üretim Giderleri, 153Ticari Emtia Stokları Hesabına borç,731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına ve
ödemenin yapıldığı ilgili hesaba alacak kaydedilir.
Açık yığın giderleri
Madde 200- (1) Satın alınan emtianın depolanması amacıyla açık yığın yapımı
için yapılan polietilen giderleri dışında kalan giderlerdir. Bu giderler 730- Genel Üretim
Giderleri Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
Açık yığınların satış amacıyla açılması ve kapanması için yapılan giderler; 760Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri Hesabına borç ilgili hesaba alacak kaydedilir.
HaberleĢme ve dıĢardan sağlanan diğer fayda ve hizmet giderleri
Madde 201- (1) Gider çeşidi hesaplarının grubu içinde takip edilmekte olan
dışardan sağlanan diğer fayda ve hizmetler için yapılacak harcamalardan; haberleşme,
etüt, telif, tercüme, danışmanlık gibi giderler ile dışardan sağlanan diğer fayda ve
hizmetler ilgili gider yerinde muhasebeleştirilir.
87
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Yolluk giderleri
Madde 202- (1) Gider çeşidi hesaplarımızdan yolluklar personel giderlerine
ilave edilir ve ilgili bölümde açıklandığı gibi tahakkuk ettikleri gün maliyetlere intikal
ettirilirler.
Sigorta giderleri
Madde 203- (1) Teşekkülümüze ait her türlü kıymetler için yapılacak; yangın,
makine kırılması, elektronik cihaz ve sorumluluk sigortalarının gerek sigorta
şirketlerine gerekse dahili sigorta fonundan ne suretle sigorta ettirileceği ve bunlarla
ilgili olarak yapılacak bütün işlemler TMO Sigorta Yönetmeliğinde ve her yıl
yayınlanan sigorta işlemleri ile ilgili Genel Yazıda açıklanmıştır.
Dahili sigorta fonu uygulaması
Madde 204- (1) Dahili sigorta fonu; emtia, maddi duran varlıklar ve
kıymetlerinde oluşan hasar ve zararları karşılamak üzere varlık veya kıymetin kayıtlı
bedeli üzerinden ayrılan ve bilançonun pasifinde oluşturulan fondur.
(2) İşyerlerinin hangi çeşit işlemlerinin dahili sigortadan teminat altına alınacağı
TMO Sigorta Yönetmeliğinde ve verilen talimatlarda belirtilmiştir.
(3) Dahili sigorta fonu, maliyet hesaplama dönemlerinde; varlığın kayıtlı bedeli
ile fon ayırma oranının çarpımı sonucu bulunan tutarının, maliyet hesaplama dönem
sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır. Hesaplanan tutar, varlığın bulunduğu gider
yerine göre ilgili maliyet hesabına borç, 479- Diğer Borç ve Gider Karşılıkları hesabına
alacak kaydedilir.
(4) Fonun temin ettiği riskin gerçekleşmesi durumunda, oluşan hasarın dahili
sigorta fonundan karşılanabilmesi için Mali İşler Dairesi Başkanlığından yazılı talimat
alınması gerekir. Talimat alınmadan hiçbir işyerinin dahili sigorta fonu hesaplarından
mahsup yapma yetkisi bulunmamaktadır.
(5) Ayrılacak dahili sigorta fonları aşağıda belirtilmiştir.
a) Yangın sigortası fonu: Sigorta şirketlerine sigorta yaptırılmayan; emtia, maddi
duran varlıklar ve diğer kıymetler için yangın, sel, su, toprak kayması, duman, kar
ağırlığı gibi riskleri karşılamak amacıyla işyerlerimizce varlık ve kıymetin kayıtlı değeri
üzerinden Genel Müdürlükten bildirilen risk karşılıkları kadar işyerlerimizce dahili
sigorta fonu hesaplanacaktır. Hırsızlık bu fonun kapsamına girmemektedir.
b) Sevkiyatlarda sigorta fonu: Haricen sigorta yaptırılmayan emtia, maddi duran
varlık ve diğer kıymetlerimizin nakliyatında Genel Müdürlükten bildirilen sigorta risk
karşılığı oranı dahilinde, nakliyat esnasında meydana gelecek riskleri karşılamak
amacıyla dahili sigorta fonu hesaplanır. Sevk edilen emtia, varlık ve kıymetlerimizin
kayıtlı bedeli ile dahili sigorta risk karşılığı oranının çarpılması sonucu bulunan tutar;
760- Pazarlamam Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına borç, 479- Diğer Borç ve Gider
Karşılıkları Hesabına alacak kaydedilir.
88
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Harici sigorta giderleri
Madde 205- (1) Emtia ile maddi duran varlıklarda oluşacak zarar ve hasarları
karşılamak üzere sigorta şirketlerine ödenen prim emtia maliyetlerine ilave edilir.
Haricen yaptırılan sigortalarda sigorta primleri Derince Şube Müdürlüğünce ve Mali
işler Dairesi Başkanlığınca sigorta şirketlerine ödenmektedir. Diğer işyerleri sigorta
şirketlerine prim ödemesinde bulunamazlar.
(2) Genel Müdürlükten gelen dekont bir hesap dönemini kapsayacak şekilde
yapılmışsa, 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına borç, 393- Merkez ve Şubeler
Cari Hesabına alacak kaydedilmek suretiyle muhasebeleştirilir. 180- Gelecek Aylara Ait
Giderler Hesabındaki tutar maliyet dönemi sayısına bölünmek suretiyle her maliyet
hesaplama döneminde ilgili maliyet hesabına alınır.
Harici sigorta giderlerinin ilgili gider yerlerine dağıtımı dahili sigorta fonunda
olduğu gibidir.
Reklam, fuar ve sergi giderleri
Madde 206- (1) Teşekkülümüzün faaliyetlerini tanıtmak veya bir hususu
duyurmak amacıyla yapılan ilan, reklam, fuar ve sergi giderleri ödemenin yapıldığı
dönemde; 760- Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri hesabına borç, ilgili hesaba alacak
kaydedilir.
ĠĢtirak ve katılma payları
Madde 207- (1) İşyerlerimizde ödenen iştirak ve katılma payları üretim yerleri
yönetimi gider yerinde, Genel Müdürlükte ise Genel İdare Gider yerlerinde
muhasebeleştirilir. Bu amaçla ödenen giderler işyerlerinde 730- Genel Üretim Giderleri
Hesabına, Genel Müdürlükte ise 770- Genel İdare Giderleri hesaplarına borç, ilgili
hesaba alacak kaydedilir.
Mahkeme, noter ve icra giderleri
Madde 208- (1) İşyerlerimizde ödenen mahkeme, noter ve icra giderleri, üretim
yerleri yönetimi gider yerinde muhasebeleştirilir. Bu amaçla ödenen giderler 730- Genel
Üretim Giderleri Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
(2) Satış işlemlerinden kaynaklanan mahkeme, noter ve icra giderleri 760Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
Temsil tören ağırlama ve toplantı giderleri
Madde 209- (1) Kuruluşumuz ile iş ilişkisi içerisinde bulunan özel veya tüzel
kişiler için yapılacak harcamalar temsil, tören, ağırlama ve toplantı giderleri hesabından
ödenir.
Temsil, tören, ağırlama ve toplantı giderleri;
a) İş nedeniyle gelen veya davet edilen misafirlerin ağırlanması,
b) İş ilişkisi içerisinde bulunan yerli ve yabancı kuruluş, firma ve şahıslarla iyi
ilişkilerin sürdürülebilmesi için yapılacak ağırlama, tanıtma, hediye,
c) Önemli görülen günler ve olaylarda Ofis mensupları için yapılacak
harcamalardır.
89
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Bu giderler üretim yerleri yönetimi gider yerinde muhasebeleştirilir. Bu amaçla
ödenen tutar işyerlerinde 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına, Genel Müdürlükte ise
770- Genel İdare Giderleri hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
Eğitim giderleri
Madde 210- (1) Teşekkülümüz faaliyetlerinin karlılık, iktisadilik ve verimlilik
ilkeleri içerisinde yapılabilmesi için; personele yeni politikaları açıklamak, gelişmeleri
duyurmak ve işte izlenecek metot ve teknikler hususunda uygulamalı olarak eğitmek
amacı ile yapılacak toplantı, seminer, brifing gibi faaliyetlerin giderleri Merkez
Muhasebe Şube Müdürlüğünde genel idare gider yerinde muhasebeleştirilir.
Bu amaçla Genel Müdürlükten alınan izinle işyerlerinde yapılan giderler Genel
Müdürlüğe dekont edilir.
Borsa ücretleri
Madde 211- (1) İşyerlerimizce satış amacıyla ödenen borsa tescil ücretleri; 760Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
Vergi, resim ve harç giderleri
Madde 212- (1) Gider niteliğinde ödenen Damga Vergisi, Emlak Vergisi,
Motorlu Taşıtlar Vergisi, belediye vergileri gibi vergiler ve harçlar üretim yerleri
yönetimi gider yerinde muhasebeleştirilir.
(2) Yıllık tutarları belli olanlar yılbaşında 180- Gelecek Aylara Ait Giderler
Hesabının borcu karşılığında 381- Gider Tahakkukları Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Maliyet hesaplama dönem sayısına bölünmek suretiyle, maliyet hesaplama
dönemlerinde 730-Genel Üretim Giderleri Hesabına borç, 180- Gelecek Aylara Ait
Giderler Hesabına alacak kaydedilir. Ödemeler 381- Gider Tahakkukları hesabından
yapılır.
Amortisman ve tükenme payları
Madde 213- (1) Amortisman ve tükenme payları, aylık olarak tahakkuk
ettirilerek amortismana tabi maddi duran varlığın bulunduğu gider yerinin ilgili maliyet
hesaplarına borç, 373- Maliyet Giderleri Karşılıkları Hesabına alacak kaydedilir.
(2) Hesap dönemi sonunda, maddi duran varlığın kayıtlı bedeli üzerinden normal
amortisman yöntemine göre amortisman hesaplanarak fiili tahakkuk ile yıl içinde
yapılan tahakkukların eşitliği kontrol edilir. Fazla ve noksan amortisman tahakkuk veya
iptal edilerek, yıl içerisinde tahakkuk eden amortisman ile fiilen ayrılan amortismanın
eşitliği sağlanarak tahakkuk hesabı kapatılır.
Finansman giderleri
Madde 214- (1) İşletme faaliyetlerinin kesintisiz yürütülmesi amacıyla yapılan
borçlanmalar, faiz, kur farkı, komisyon giderleri yıl içerisinde 780- Finansman Giderleri
Hesabına borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.
90
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
ON ALTINCI BÖLÜM
Giderlerin Gider Yüklenenlere Dağıtımı
Esas üretim gider yeri giderlerinin dağıtımı
Madde 215- (1) Teşekkülümüzde esas üretim gider yerlerinde oluşan maliyet
giderleri her ay sonunda (Kg) bazında miktara göre ilgili emtia maliyetine yansıtılır.
a) Direkt ilk madde ve malzeme giderlerinin dağıtımı: 710- Direkt İlk Madde ve
Malzeme Giderleri Hesabının borç bakiyesi, bu hesapla çalışan gider yerindeki ilgili
olduğu emtianın toplam miktarına bölünmek suretiyle bulunan faktör ile miktar
çarpılmak suretiyle emtia maliyetine emtia kodu ve depo bazında yansıtılır. Dağıtım
sonucunda bulunan tutar ilgili emtia stok hesaplarına borç, 711-Direkt İlk Madde ve
Malzeme Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.
b) Endirekt malzeme giderlerinin dağıtımı: Esas üretim gider yerine ait 730Genel Üretim Giderleri Hesabının borç bakiyesi, işletme faaliyetine bölünmek suretiyle
bulunacak dağıtım faktörü ile faaliyetin (İşletme faaliyeti= bakiye stok+sevk+satış
toplamıdır.) çarpımı sonucunda hesaplanan tutar ilgili hesaplara yansıtılır.
Bakiye stok ile işletme faaliyet faktörünün çarpımı sonucunda bulunan tutar,
bakiye stok miktarına bölünmek suretiyle bulunacak yeni gider dağıtım faktörü ile emtia
miktarı çarpılarak emtia kodu ve depo bazında dağıtım işlemi yapılır. Dağıtım
sonucunda ilgili emtia stok hesaplarına borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma
Hesabına alacak kaydedilir.
Sevk ve satış faaliyetine düşen gider payları ise 631- Pazarlama Satış Dağıtım
Giderleri Hesabına borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına alacak
kaydedilir.
Üretim yerleri yönetimi gider yerleri giderlerinin dağıtımı
Madde 216- (1) Üretim yerleri yönetimi gider yerinde oluşan maliyet
giderlerine ait 730- Genel Üretim Giderleri Hesabının borç bakiyesi, işletme faaliyetine
bölünmek suretiyle bulunan faktör ile faaliyetin çarpımı sonucunda hesaplanan tutar
ilgili hesaplara yansıtılır.
İşletme faaliyeti= bakiye stok+sevk+satış toplamıdır.
2) Bakiye stok ile işletme faaliyet faktörünün çarpımı sonucunda bulunan tutar,
bakiye stok miktarına bölünmek suretiyle bulunacak yeni gider dağıtım faktörü ile emtia
miktarı çarpılarak emtia kodu ve depo bazında dağıtım işlemi yapılır. Dağıtım
sonucunda emtia stok hesaplarına borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma
Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Sevk ve satış faaliyetine düşen gider payı 631- Pazarlama Satış Dağıtım
Giderleri Hesabına borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına alacak
kaydedilir.
91
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Yardımcı hizmet gider yeri giderlerinin dağıtımı
Madde 217- (1) Yardımcı hizmet gider yerinde oluşan maliyet giderlerine ait
730- Genel Üretim Giderleri Hesabının borç bakiyesi, işletme faaliyetine bölünmek
suretiyle bulunan faktör ile faaliyetin çarpımı sonucu bulunan tutar ilgili hesaplara
yansıtılır. İşletme faaliyeti = Bakiye stok+sevk+satış toplamıdır.
(2) Bakiye stok ile işletme faaliyet faktörünün çarpımı sonucunda bulunan tutar,
bakiye stok miktarına bölünmek suretiyle bulunacak yeni gider dağıtım faktörü ile emtia
miktarı çarpılarak emtia kodu ve depo bazında dağıtım işlemi yapılır. Dağıtım
sonucunda emtia stok hesaplarına borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma
Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Sevk ve satış faaliyetine düşen gider payı 631- Pazarlama Satış Dağıtım
Giderleri Hesabına borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına alacak
kaydedilir.
Yardımcı üretim gider yerleri giderlerinin dağıtımı
Madde 218- (1) Yardımcı üretim gider yerlerinde oluşan maliyet giderlerine ait,
730- Genel Üretim Giderleri Hesabının borç bakiyesi, işletme faaliyetine bölünmek
suretiyle dağıtım faktörü hesaplanır. Hesaplanan dağıtım faktörü kullanılarak
hesaplanan giderler ilgili stok ve sonuç hesaplarına yansıtılır. İşletme faaliyeti= Bakiye
stok+sevk+satış toplamıdır.
(2) Bakiye stok ile işletme faaliyet faktörünün çarpımı sonucunda bulunan tutar,
bakiye stok miktarına bölünmek suretiyle bulunacak yeni gider dağıtım faktörü ile emtia
miktarı çarpılarak emtia kodu ve depo bazında dağıtım işlemi yapılır. Dağıtım
sonucunda emtia stok hesaplarına borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma
Hesabına alacak kaydedilir.
(3) Sevk ve satış faaliyetine düşen gider payı 631- Pazarlama Satış Dağıtım
Giderleri Hesabına borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına alacak
kaydedilir.
(4) Yardımcı üretim gider yerinde faaliyet sonucunda bir gider yeri ile doğrudan
ilişki kurulan bir mal veya hizmet üretimi yapılmış ise giderler dağıtıma tabi tutulmadan
doğrudan ilgili mal ve hizmetin maliyetine yansıtılır.
Pazarlama satıĢ dağıtım giderlerinin dağıtımı
Madde 219- (1) Maliyet hesaplama döneminde 760- Pazarlama Satış Dağıtım
Giderleri Hesabının borç bakiyesi herhangi bir dağıtım işlemine tabi tutulmadan, 631Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri Hesabına borç, 761- Pazarlama Satış Dağıtım
Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.
Genel yönetim giderlerinin dağıtımı
Madde 220- (1) Maliyet hesaplama döneminde 770- Genel Yönetim Giderleri
Hesabının borç bakiyesi herhangi bir dağıtım işlemine tabi tutulmadan, 632- Genel
Yönetim Giderleri Hesabına borç, 771- Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabına
alacak kaydedilir.
92
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
ON YEDĠNCĠ BÖLÜM
Özel Durumlar
ĠĢletme faaliyetlerinin geçici olarak durması
Madde 221- (1) İşletme faaliyetlerimizi yürüten şube müdürlükleri, ajans
amirlikleri ve ekip şefliklerimizde bulunan tesislerin arıza gibi geçici nedenlerle
durması halinde o gider yerinde bu döneme ait 730 ve 720 hesaplarda oluşan giderler, iş
günü sayısına bölünmek suretiyle, tesisin çalıştığı güne isabet eden tutar emtia
maliyetine, çalışılmayan gün sayısına isabet eden tutar 680- Çalışmayan Kısım Giderleri
Hesabına yansıtılır.
Bu dönemde 710- fonksiyonel maliyet hesabında bir muhasebeleştirme işlemi
yapılamaz.
ĠĢletme faaliyetlerinin dönemsel olarak durması
Madde 222- (1) İşyerlerimizin bulunduğu yer itibariyle, alınan veya tesellüm
edilen emtia belirli zaman aralığında yapılabilir. Bu durum göz önüne alınarak yapılan
harcamalar, faaliyet başlayana kadar 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabında
muhasebeleştirilir. Faaliyetin başlamasıyla birlikte ilgili maliyet hesaplarına aktarılarak
180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı kapatılır.
(2) Bu döneme ait giderler çalışmayan kısım giderlerine yansıtılmaz.
ON SEKĠZĠNCĠ BÖLÜM
Diğer Maliyet Uygulamaları
BileĢik maliyet iĢlemleri
Madde 223- (1) Un, çeltikten pirinç imali, kabuklu fındıktan iç fındık elde
edilmesi, kalibrasyon, eleme temizleme işlemleri gibi aynı maddenin üretime verilmesi
sonucunda belirli bir ayrılma noktasından sonra çeşitli mamullerin elde edildiği üretim
yöntemidir. Ayrılma noktasına kadar ortak olan maliyetler, ayrılma noktasında net satış
hasılatı yöntemine göre hesaplanır.
Çeltikten pirinç elde edilmesi
Madde 224- (1) Çeltik kırdırılarak pirinç elde etmek için fabrikalara teslim
edilen çeltik, ortalama maliyet bedeli üzerinden düzenlenecek muhasebe fişi ile 710Direkt İlk Madde ve Malzeme Gider Hesabına ve 151- …. Yarı Mamuller Üretim
Hesabına (miktar ve tutar olarak) borç, 150- …. Direkt İlk Madde ve Malzeme Stokları
Hesabına ve 711- Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri Yansıtma Hesabına (miktar ve
tutar olarak) alacak kaydedilir.
(2) Çeltiğin nakliye, hammaliye, yükleme, boşaltma, kırdırma ücretleri ile
doğrudan pirincin maliyetlerine intikal ettirilebilecek diğer giderler; 730- Genel Üretim
Giderleri Hesabına, 151- Yarı Mamuller Hesabına borç, ilgili hesaba ve 731- .… Genel
Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.
93
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(3) Çeltikten pirinç üretiminde doğrudan çalışan personelin giderleri; 720Direkt İşçilik Giderleri Hesabına ve 151- .… Yarı Mamuller Yansıtma Hesabına Borç,
ilgili tahakkuk hesapları ile 721-Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabına alacak
kaydedilir.
(4) Üretimi tamamlanan pirinçler için üretim maliyeti hesaplama tablosu
düzenlenir. Üretim maliyeti hesaplama tablosunda pirinç ve yan ürünlerin randıman
oranlarına göre tespit edilen miktar ile satış fiyatları ile kıymetsiz çıkıntı ve fire 1 YKr
iz bedeli ile çarpılarak toplam satış hasılatı tespit edilir. 151- Yarı Mamuller-Üretim
Hesabının borç bakiyesinde oluşan üretim maliyeti satış hasılatına bölünerek dağıtım
faktörü hesaplanır. Dağıtım faktörü ve randımana göre hesaplanan satış hasılatı ile
dağıtım faktörü çarpılarak bulunan üretim maliyeti üretilen pirinç ve yan ürünlerine
dağıtılır. Bu dağıtım sonucunda kalan maliyet en büyük ürüne eklenerek, üretim
maliyetinin tamamı üretilen pirinç ve yan ürünlerine dağıtılır.
(5) Maliyet tablosunda birim maliyetleri belirlenen pirinçler, düzenlenecek
muhasebe fişi ile 152- Mamuller Hesabına, Yan ürünler 157- Diğer Stoklar Hesabına,
fire ve kıymetsiz çıkıntı 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç, 151Yarı Mamuller Hesabına alacak kaydedilir.
Un imalatı
Madde 225- (1) Un imalat işlemlerinin maliyetlerinin hesaplanması, çeltikten
pirinç imalatında olduğu gibidir. Ancak, hesap planındaki uygun emtia hesapları ve
kodları kullanılır.
Fındık kırım ve iç fındık kavurma iĢlemleri
Madde 226- (1) Fındık imalat işlemlerinin maliyetlerinin hesaplanması,
çeltikten pirinç imalatında olduğu gibidir. Ancak, hesap planındaki uygun emtia
hesapları ve kodları kullanılır.
Eleme, temizleme ve kalibrasyon iĢlemleri
Madde 227- (1) Eleme, temizleme ve kalibrasyon işlemlerinin maliyet işlemleri
pirinç imalatında olduğu gibidir. Ancak, hesap planındaki uygun emtia hesapları ve
kodları kullanılır.
Umumi mağazacılık maliyetlerinin hesaplanması
Madde 228- (1) İşyerlerimizin umumi mağazacılık işlemlerinin maliyetinin
hesaplanmasında doğrudan yapılan personel giderleri, sigorta, ilaçlama, aktarma ve
diğer giderler 740- Hizmet Üretim Maliyeti Hesabına, 622- Satılan Hizmet Maliyeti
Hesabına borç, 741- Hizmet Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına ve ilgili tahakkuk
hesaplarına alacak kaydedilir.
94
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
ON DOKUZUNCU BÖLÜM
Kanuni Yükümlülükler
Kanuni yükümlülükler
Madde 229- (1) Kanunlar gereğince ödenmesi gereken yükümlülüklerdir. Bu
yükümlülüklerden yıllık bilanço üzerinden tahakkuk eden vergiler Genel Müdürlükçe
ödenir. Diğerleri işyerlerince tahakkuk ettirilerek ödemesi yapılır.
Katma Değer Vergisi iĢlemleri
Madde 230- (1) Katma Değer Vergisi uygulamalarında; yapılacak muhasebe iş
ve işlemlerine ilişkin esaslar aşağıda maddeler halinde belirtilmiştir.
a) Her türlü mal ve hizmet alımları için ödediğimiz katma değer vergisi 191İndirilecek Katma Değer Vergisi Hesabına borç kaydedilir. Bu hesap ay sonlarında
Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğüne dekont edilir.
b) Emtia satışlarından ve diğer işlemlerden tahsil edilen Katma Değer Vergisi
391- Hesaplanan Katma Değer Vergisi hesabına alacak kaydedilir. Bu hesap ay
sonlarında Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğüne dekont edilir.
İşyerlerimiz Katma Değer Vergisi ile ilgili beyanname düzenleyerek vergi
dairesine vermezler. Katma Değer Vergisi Beyannamesi Merkez Muhasebe Şube
Müdürlüğünce düzenlenerek ilgili vergi dairesine verilir.
Emlak Vergisi
Madde 231- (1) Teşekkülümüze ait arsa, arazi, idari binalar, depolama tesisleri
ve diğer binaların emlak vergilerine ait beyannameler işyerimizce verilir ve ilgili
belediyeye ödenir.
Kurumlar Vergisi
Madde 232- (1) Kurumlar Vergisi beyannamesi Mali Mevzuat ve Sigorta Şube
Müdürlüğünce ilgili vergi dairesine verilir ve tahakkuk eden vergi ödenir.
Sosyal Güvenlik kurumlarına verilen beyannameler ve ödemesi
Madde 233- (1) Sosyal güvenlik kurumlarına verilen personel özlük hakları ile
ilgili olarak personelden yapılan kesintileri ve işveren katkı paylarını gösteren
beyannameler personel servislerince düzenlenerek muhasebe servisine intikal ettirilir.
Ödemesi muhasebe servisince kanuni süresi içerisinde yapılır. Personel servisi
bulunmayan işyerlerimizde beyannamenin düzenlenmesi, verilmesi ve ödemesi
muhasebe servisleri tarafından, ajans amirliklerinde ise muhasebeci tarafından yapılır.
Diğer kanuni yükümlülükler
Madde 234- (1) İşyerlerimizin yukarıda sayılanlar dışında kalan gümrüklere
ödenen vergiler, belediyelere ödenen vergiler ve katılma payları ile diğer kurumlara
ödenen vergi ve katılma payları veya diğer ödemelere ait beyanname, belge ve formlar
ilgili birimi tarafından düzenlenir. İlgili birim yoksa muhasebe servisince düzenlenir ve
ödemesi yapılır. Bu işlemler, ajanslarda muhasebeci tarafından yürütülür.
95
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
(2) (Yönetim Kurulunun 10/2/2009 tarihli ve 3/28-9 sayılı kararı ile eklenmiştir.)
Damga Vergisi Kanunu uyarınca, Kuruluşumuz, vergisi ödenmemiş veya noksan ödenmiş
kağıtları, usulüne uygun olarak vergi ve cezası ödenmedikçe işleme koyamaz. Bu nedenle,
Kuruluşumuz ile üçüncü şahıslar arasında akdedilecek sözleşmelerin damga vergisinin üçüncü
şahıslarca ödenmesinin gerektiği durumlarda, üçüncü şahıslar tarafından damga vergisinin 488
sayılı Damga Vergisi Kanunu gereğince usulüne uygun olarak ödenmesini müteakip
Kuruluşumuz tarafından sözleşme imzalanır.
YĠRMĠNCĠ BÖLÜM
Dönem Sonu Envanter ĠĢlemleri
Envanter iĢleminde düzenlenecek belgeler
Madde 235- (1) Envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve
borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak
tespit etmektir.
Teşekkülümüz kesin mizanına esas olan envanter işlemleri listeler düzenlemek suretiyle
yapılır. Bu listelerin;
a) Sayfa üzerinden numaralanarak sıralanması,
b) Envanterin tanzim tarihine göre tarihlenmesi,
c) Sayım heyeti ve işyeri yetkilileri tarafından imzalanması,
d) Sayım listelerinin ciltletilerek saklanması,
şarttır.
Sayım heyetleri kurulması
Madde 236- (1) Sayım Heyetleri; müfettiş bulunan yerlerde müfettişlerin, şube
kontrolörü bulunan yerlerde bu kontrolörlerin, bunların bulunmadığı yerlerde şube
müdürlüğünce seçilecek yetkili bir personelin denetimi altında işyerlerindeki en az üç
memurdan teşekkül eder. Bu üç kişilik heyete, sayılacak kıymetlerin sorumlusu olan memur
mutlaka dahil edilir. Memur sayısı ikiden fazla olmayan yerlerde tartı memuru ve diğer
personelden birisi heyete alınarak heyetin üye adedi üçe tamamlanır. Üç kişilik heyeti kurmak
için yeterli personel olmayan işyerlerimizde diğer işyerlerimizden personel istenir. Stok
mevcudu ve sayım yapılacak diğer kıymetleri fazla olan işyerlerinde yıl sonu sayım işlerinin 31
Aralıkta bitirilebilmesini temin için birden fazla sayım heyeti teşkil edilir ve bunlara numara
verilir.
(2) Şube Müdürlükleri sayım heyetlerinin tertip ve teşkilini düzenler ve çalışmalarını
yakından izlerler. Gördükleri aksaklıkları derhal alacakları tedbirlerle önleyip sayım işlerinin bu
Yönetmelikteki hükümlere göre yürütülmesini sağlarlar.
Sayımlarda yapılacak iĢlemler
Madde 237- (1) Teşekkülümüzde mevcut kıymetlere ait sayımların ne şekilde
yapılacağı aşağıdaki maddelerde açıklanmıştır.
a) Sayımın, mevcut kıymetlerin cins ve mahiyetlerine göre tartılmak, ölçülmek veya
sayılmak suretiyle yapılması esastır.
b) Kıymetlerin, sayımında tespit edilen cins, nev'i, miktar ve vasıfları sayım
tutanaklarına geçirilmek suretiyle belirtilir. Her malın bozulma, çürüme, kızışma ve
haşerelenme gibi olumsuzluklar sonucu evsaf düşüklüğüne uğramış olan kısımları ile normal
evsaftaki miktarları, tutanaklarda ayrı ayrı gösterilir.
c) Mevzuatımıza uygun olarak verilecek talimatlarla kayıttan düşülecek maddeler
sayıma dahil edilmezler.
96
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
ç) Sayım tutanakları mümkün olursa makine ile mümkün olmadığı hallerde
kopya kalemi ile okunaklı olarak düzenlenmelidir. Kazıntı ve silinti yapılmamalı,
hataların tashihi yanlış olanın üzeri tek çizgi ile çizilerek üstüne doğrusu yazılmak
suretiyle yapılmalı ve sayım heyeti başkanı tarafından paraf edilmelidir.
d) Sayım tutanaklarına sayım heyeti üyelerinin isimleri ile eğer varsa sayıma
nezaret eden müfettiş ve kontrolörlerin isimleri ve sayım heyeti numarası yazılır.
Tutanakların her sayfası bunlar tarafından imzalanarak işyeri amirine teslim edilir.
e) Yılsonu sayım işleminin bütün işyerlerinde 31 Aralık akşamına kadar
bitirilmiş olması gerekir. Bunu teminen işyerlerinde yılsonuna kadar hareket görmesi
ihtimali olmayan depo, boks ve yığınlarda, sayıma daha önceden uygun görülen bir
tarihte başlanır. Bu şekilde 31 Aralık tarihinden önce sayımı bitirilmiş olan depo veya
yığınlar sayım heyetince mühürlenerek tutanakları düzenlenir ve yılsonuna kadar bu
şekilde muhafaza edilir.
f) Herhangi bir sebeple yılsonu sayımının 31 Aralık akşamına kadar
bitirilemeyeceği anlaşılırsa, durum sebepleriyle birlikte şube müdürlüğüne bildirilir ve
gereken tedbirler şube müdürlüğünce zamanında alınır.
Yılsonu sayım iĢlemleri
Madde 238- (1) Teşekkülümüzün bir yıllık faaliyetinin sonucunu gösteren
bilanço ile kar ve zarar hesaplarının doğru bir şekilde çıkarılabilmesi için, yıl sonlarında
bütün değerlerinin gerçek durumları ile tespit edilmesi, hesaplar üzerinde gerekli
incelemeler yapılarak varsa hataların giderilmesi veya arıtılması ve bundan sonra yeni
yıla devir alınması gerekmektedir.
Bir kısmı merkezde diğer bir kısmı işyerlerimizde yapılacak olan bu çalışmalar
yılsonu sayım ve devir işlerini teşkil eder. Yıl sonu sayım ve devir işlemleri, Genel
Müdürlükten ayrıca verilmiş talimat varsa, o da göz önünde tutulmak suretiyle bu
bölümdeki esaslar dahilinde yapılır.
a) Sayım, hesap tetkik ve arıtılması gibi envanter işlemlerinin aksamadan
yürütülüp zamanında netice alınabilmesi için bu işlere başlamadan önce birtakım
hazırlıkların yapılması gerekir. Yılsonuna kadar olan ihtiyaçlar önce temin edilerek
maddi duran varlıklar, çuval ve çeşitli malzemenin işyerleri arası yollamaları 15 Aralık
tarihinden itibaren durdurulur. Bu tarihten sonra mutlak ihtiyaç duyulduğu hallerde
Şube Müdürlüğünden talimat istenir.
b) Demiryolu, denizyolu ve karayolu sevkıyatlarına aralıksız devam edilir.
Ancak 31 Aralık tarihinde yüklenen emtia, yollamayı yapan işyerlerinde sayım
tutanaklarına alınmak suretiyle mevcut gösterilir. Bunların sevk fişleri yeni yılın ilk iş
günü tarihi ile düzenlenerek yeni yıl kayıtlarına geçirilir.
c) 30 ve 31 Aralık tarihlerinde yapılacak alımların, sayım işlerini aksatmaması
için gereken tedbirler alınır.
ç) Sayımın kolay yapılması ve zamanında tamamlanması için aşağıdaki
hususlara dikkat edilir.
1) Demirbaşlar sayıma hazır olarak yerlerinde bulundurulur.
2) Boş çuvallar muntazam paketler ve istifler haline getirilir.
97
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
3) Depolarda ve yığın aralarında bulunan çuvallardan açıkta olup sayımı
mümkün olanlar bulundukları yerlerde sayımları yapılabilecek şekilde düzenlenir.
4) Miktarları muayyen ve birbirine eş hububat, bakliyat, un ve tali ürünlere ait
dolu çuvallar sayıma elverişli istifler haline getirilir.
5) Tartılması mümkün olmayan ve mevcudu hesaplamayla kontrol edilecek,
döküm halindeki emtiaya ölçü ve hacim hesaplarının kolay yapılabilmesi için
muntazam şekiller verilir.
Kasa sayımı
Madde 239- (1) 31 Aralık günü son kasa işlemi de kayıtlara geçirildikten sonra,
kasa sayımı yapılarak bulunan miktar sayım tutanağına geçirilir. Kasa mevcudu ile kasa
hesabı borç bakiyesi arasında bir fark varsa, kayıtlar tetkik edilir ve bir hata bulunup
bulunmadığı araştırılır. Hata görülürse gerekli tashih yapılır. Bir hata bulunamazsa fark
tutarı kasa noksanı veya fazlası olarak ilgili hesaplara alınır. Noksanlık ve fazlalık
hesaplarına alınan tutarlar yetkili makamın onayı ile netice hesaplarına alınarak arıtılır.
Kasa sayım fazlalık ve noksanlık hesapları yeni yıla devir alınmaz.
Banka hesaplarının değerlemesi
Madde 240- (1) 31 Aralık günü son banka hareketi de kayıtlara geçirildikten
sonra, bankadan 31 Aralık tarihi itibariyle banka hesap ekstresi alınır. Banka hesabı
ekstresi ile banka hesabı borç bakiyesi arasında bir fark varsa, kayıtlar tetkik edilir ve
bir hata bulunup bulunmadığı araştırılır. Hata görülürse gerekli tashih yapılır. Banka
hesaplarımıza tahakkuk eden faiz gelirleri kontrol edilerek mutabakat sağlanarak
kayıtlar düzeltilir.
(2) Banka tarafından mevduat faizine yapılan gelir vergisi stopajına ait belgeler
bankadan alınarak ilgili hesapta muhasebeleştirilir ve yapılan tahakkuk müfredatlı bir
şekilde Mali Mevzuat ve Sigorta Şube Müdürlüğüne gönderilir.
Menkul kıymetlerin değerlemesi
Madde 241- (1) Menkul kıymetler, Vergi Usul Kanunun 279 uncu maddesi
gereğince değerlemeye tabi tutulur.
Alacak ve borçların mutabakatı ve değerlemesi
Madde 242- (1) İşyerlerimiz 31 Aralık tarihi itibariyle borç ve alacaklarda hesap
kesimi işlemi yapar. Borç ve alacakların hesap ekstreleri hazırlanarak alacaklı ve
borçluya gönderilerek mutabık olup olmadıkları sorulur. Mutabık kalınmayan borç ve
alacakların nedeni araştırılarak sonuçlandırılır.
2) Borç ve alacaklar kayıtlı değerleri üzerinden yeni yıla devir alınır.
Yabancı para cinsinden alacak ve borçların değerlemesi
Madde 243- (1) Alacaklar ve borçlar kayıtlı değerleriyle değerlenir. Mevduat
veya kredi sözleşmelerine dayanan alacaklar değerleme gününe kadar hesaplanacak
faizleriyle birlikte dikkate alınır.
(2) Değerleme gününde, Maliye Bakanlığınca yayınlanan döviz alış kuru ile
değerlemeye tabi tutularak lehte ve aleyhte oluşan farklar kambiyo kar ve zararı
hesaplarına kayıt edilir.
98
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Yılsonu emtia sayımı ve hesap arıtma iĢlemleri
Madde 244- (1) Hububat, bakliyat, çeltik, pirinç fındık ve diğer ürünlerin
sayımlarının tartı suretiyle yapılması esastır. Ancak mevcudun çok fazla olması,
havanın elverişli olmaması gibi hallerde sayıma nezaret eden müfettiş veya kontrolörün;
bunların bulunmadığı yerlerde ise şube müdürlüğünün izni alınarak hacim usulü
hesaplama suretiyle sayım yapılabilir.
(2) Tartı suretiyle yapılan sayımlarda tartı neticesinde tespit edilen miktarla,
sayım tutanağına geçirilen kayıt mevcudu arasındaki fark için; emtia fazlası veya emtia
noksanı fişi düzenlenmek suretiyle gerekli mutabakat sağlanır.
(3) Hesaplama suretiyle yapılan sayımlarda bulunan miktar ile kayıt mevcudu
arasında % 5'e kadar olan hatalar normal ölçü hatası olarak kabul edilir, sayım
tutanağına kayıt mevcudu aynen geçirilir. Fark % 5'den fazla olursa hesaplama işlemi
dikkatli bir şekilde tekrarlanır. Buna rağmen farkın % 5'den fazla olması halinde tartı
yapılır. Ancak bu tartı farkı sırasında hububatın ıslanması, çürüme veya bozulma gibi
zararlı bir hale geleceği kanaatine varılırsa tartıdan vazgeçilerek kayıt mevcudu aynen
sayım tutanağına geçirilir, bu emtianın biran önce tasfiyesi için durum Genel
Müdürlüğe bildirilir. Üzerleri kapatılmış yığınların mevsim sebebiyle açılarak
tartılmalarının mümkün olmadığı hallerde, bu yığınlar yapılırken miktarları tartılmak
suretiyle tespit edilip depo, stok defterine ve bunlardan satış, sevk gibi bir işlem
yapılmamış ise kayıt miktarı sayım tutanağına aynen geçirilir. Aksi halde hesaplama
suretiyle mevcudu tespit edilir.
(4) Sayılacak maddelerin çokluğu sebebiyle çeşitli heyetler teşkil eder.
İşyerlerinde bu heyetler sayım neticelerini bundan önceki bentte gösterilen esaslar
gereğince ayrı ayrı sayım tutanaklarına geçirilmesini sağlarlar.
(5) Ayrı ayrı heyetler tarafından düzenlenen tutanakların toplamları alınmak
suretiyle bir icmal tutanağı tanzim edilir. Bu tutanaklar da, sayım heyetlerine ait
tutanaklar gibi üç nüsha düzenlenir. Bu listenin başlık kısmına icmal tutanağı olduğu
yazılarak ilgili heyet tutanakları bu icmal tutanağına eklenir. Tekip suretiyle sayım
yapılan hububat sayım tutanaklarına da tartı yapılmama sebepleri mutlaka açıklanır.
(6) 31/12/…. tarihi itibariyle işyeri hesaplarının arıtılması, TMO Genel Hesap
Planı Açıklamaları doğrultusunda olacaktır.
ĠnĢaat malzemesinin sayımı
Madde 245- (1) İşyerlerinde bulunan inşaat malzemesinin yılsonu sayımları da,
cinslerine göre sayılmak, tartılmak veya ölçülmek suretiyle yapılır ve ayrıca aşağıdaki
hususlara dikkat edilir.
a) Çimentolar, çubuk demirler, inşaat artığı malzeme ve bunlar dışındaki diğer
malzeme için ayrı ayrı sayım tutanakları düzenlenir.
b) Çimentolar sayım tutanağına torba adedi ve kilo olarak yazılır, menşei ve
markaları da belirtilir.
c) Çubuk demirler, sayım tutanağında çaplarına göre ayrı satırlarda gösterilir.
ç) Sayım mevcudu ile kayıt mevcudu arasında fark bulunduğu takdirde bu
farklar ilgili hesaplara alınarak mutabakat sağlanır.
99
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
DöĢeme ve demirbaĢların sayımı
Madde 246- (1) İşyerlerinde bulunan ve malzeme tasnif kataloğundaki tasnife
uygun olan döşeme ve demirbaşlar birer birer sayılmak suretiyle tutanaklara geçirilir.
Yazı makineleri, hesap makineleri ve kasalar ayrı, analiz ve muhafaza aletleri ayrı, diğer
döşeme ve demirbaşlar ise ayrı bir tutanakta gösterilir ve bunlar bir icmal tutanağına
eklenir.
(2) Demirbaşların defterdeki kayıt sıra numaraları tutanaklardaki hanesine
mutlaka yazılır. Kayıt bedellerinin tutanaklara doğru geçilip geçilmediği kontrol edilir.
(3) Sıra numaralarının döşeme ve demirbaşlar üzerine sabit bir şekilde yazılmış
olması gerektiğinden, sayım heyetleri eşyayı bu bakımdan da tetkik ederek numarasız
döşeme ve demirbaşların numaralarını tamamlatırlar.
(4) Başka işyerlerine gönderilmiş ve diğer suretle sene içinde kayıttan çıkarılmış
olan demirbaşlara ait sıra numaraları tutanaklarda ve yeni yıl kayıtlarında başka bir
demirbaşa verilmez.
(5) Döşeme ve demirbaşların, sayım mevcutları ile kayıt mevcutları arasında
miktar ve bedel bakımından mutabık olması esastır. Fark olduğu takdirde sebebi aranır.
31 Aralık tarihine kadar sebebi bulunamayan farklar ilgili hesaplara alınarak mutabakat
sağlanır.
BoĢ kapların sayımı
Madde 247- (1) İşyerlerinde bulunan boş ve dolu hububat ve un çuvalları ile
bunların dışındaki çuvallar, bidonlar gibi boş kaplar teker teker sayılarak bulunan
miktarlar sayım tutanaklarına geçirilir.
(2) Depolarda, yığın altlarında ve aralarında bulunan çuvalların sayılması
mümkün değilse, daha önce buralara konulurken düzenlenmiş olan tutanaklara
dayanılarak kayıtlı miktarlar sayım tutanaklarına yazılır. Sayım ve kayıt mevcutları
arasında çıkacak farklar emtia fazlası veya noksanı fişleriyle kayıtlara alınır.
Arazi, arsa, yerüstü düzenleri, idare ve iĢletme binaları ile tesislerin sayımı
Madde 248- (1) İşyerlerinde mevcut, arazi ve arsalar, yerüstü düzenleri idare ve
işletme binaları ve tesisler gibi maddi duran varlıkların sayımı, sayım heyetleri
tarafından bizzat görülerek yapılır ve istenilen bilgiler hususi tutanaklarına yazılarak
mevcudiyetleri belirtilir. Burada işyerlerimizin ilk bakışta görülemeyecek nitelikte
bulunan yerüstü düzenleri hususunda dikkatli bulunmaları gerekir. Örneğin: Kanal,
drenaj, yol, elektrik tesisatı, paratoner tesisatı, havalandırma tesisatı, akaryakıt tesisatı,
harici su tesisatı gibi.
(2) Kapalı işyerlerinde bulunan maddi duran varlıkların yılsonu sayımları şube
müdürlüklerince yaptırılır.
Makine ve cihazların sayımı
Madde 249- (1) Makine ve cihazların yılsonu sayımları döşeme ve
demirbaşlarda olduğu gibi yapılır. Bedelleri, birikmiş amortismanları ve yıl içerisinde
ayrılan amortisman tutarları tutanaklarda ayrı ayrı gösterilir.
100
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
TaĢıt araçları ve gereçlerin sayımı
Madde 250- (1) Taşıt araç ve gereçlerinin sayımları da döşeme ve
demirbaşlarda olduğu gibi yapılır. Bedelleri, birikmiş amortismanları ve yıl içerisinde
ayrılan amortisman tutarları tutanaklarda ayrı ayrı gösterilir.
Kıymetli evrak, mevzuat ve kitapların sayımı
Madde 251- (1) Nazım hesaplarda takip edilen tahvil, teminat mektupları,
yardım pulu, hizmet ve kira sözleşmeleri gibi kıymetli evrakın cinsi, miktarı ve
numaraları ile sahipleri ve hangi iş için hangi tarihte alındıkları sayım tutanağına yazılır.
Ayrıca, işyerlerinde bulunan mevzuat ve kitaplar da teker teker sayılarak ayrı bir sayım
tutanağında gösterilir.
Sayım mevcutlarının değerlemesi
Madde 252- (1) (Değişik : 09/01/2008 tarihli ve 1/3-3 sayılı Yönetim Kurulu
Kararı ile) Sayım neticesinde tespit edilen ve tutanaklara kaydedilen varlıkların
değerlemesi Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre yapılır. Buna göre; değerlemede,
iktisadi kıymetlerin, vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarda haiz oldukları
kıymetler esas tutulur.
a) Para ve para gibi işlem gören pul ve kuponlar üzerinde yazılı meblağlarla
değerlendirilir.
b) Hububat ve bakliyat, pirinç, fındık gibi ticari mallar, ilk madde malzeme, yarı
mamul ve mamul stokları, elden çıkartılacak stok ve hurdalar ile değer kaybına uğramış
stoklar maliyet bedeli üzerinden değerlendirilir. Ancak, maliyet bedeli bulunmayan
veya hesaplanamayan varlıkların değerlemesi Vergi Usul Kanununun 267 nci
maddesine göre yapılır.
c) İnşaat malzemeleri ile diğer çeşitli malzemelerin tamamı kayıtlı bedelleri
üzerinden değerlendirilir.
ç) Kullanılmış olan boş kaplar (çuval, bidon vb.) 0,01 YTL üzerinden, malzeme
depo stoklarındaki henüz kullanılmamış boş kaplar malzeme stokları hesabında kayıtlı
bulundukları bedelleri üzerinden değerlendirilir.
d) Maddi duran varlıkların sayım tutanaklarına; otomasyon sisteminde belirtilen
kayıtlı bedel ve amortismanı yazılır.
e) Maddi duran varlıklar sayım tutanaklarında miktar olarak gösterilir.
f) Kıymetli evraklar, nazım hesaplarda kayıtlı bulundukları bedeller üzerinden
değerlendirilir.
Açıklamalı müfredat mizanlarının düzenlenmesi
Madde 253- (1) Hesap dönemi sonunda Mali İşler Dairesi Başkanlığınca verilen
yılsonu talimatında belirtilen hesaplar için Açıklamalı Müfredat Mizanı düzenlenir ve
Mali İşler Dairesi Başkanlığına gönderilir.
Yeni hesap dönemi açılıĢ iĢlemleri (Devir iĢlemleri)
Madde 254- (1) Tüm işyerlerimizde kanuni defterler tutulmakta olduğundan,
işyerlerimizce; 31/12/... tarihi itibariyle bakiye veren bilanço hesaplarının bakiyeleri,
yeni yılın ilk işgününde, devir hesabı karşılığı yeni yıla devir alınır.
101
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
YĠRMĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM
ĠĢletme Bütçesi ĠĢlemleri
Bütçenin bölümleri
Madde 255- (1) Teşekkülümüz bütçesi; Ticari Maddeler ve Üretim, Maddi
Duran Varlık Alımları ve Yatırımları ile Malzeme Bütçesi ve Giderler Bütçesi olmak
üzere üç bölüm olarak hazırlanır.
Ticari maddeler ve üretim bütçesi
Madde 256- (1) Ticari maddeler bütçesi, çalışma konularımıza giren hububat,
bakliyat ve diğer ürünlerin satın alınması, morfin ve türevleri, pirinç gibi mamul
maddelerin üretimi veya satın alınması için gerekli ödenekleri ihtiva eder. İhtiyaç
duyulduğu hallerde, özellikle kampanya zamanlarında ticari maddelerin alımı veya
üretimi için işyerlerimizin bu yönetmelikte belirtilen esaslar dahilinde talep edecekleri
ödenekler, bu bütçeden karşılanır.
Maddi duran varlık alımları ve yatırım bütçesi
Madde 257- (1) Bu bütçe, arazi ve arsa, yerüstü düzenleri, binalar, tesis, makine
ve cihazlar, taşıt araç ve gereçleri, döşeme ve demirbaşlar ile çeşitli malzemenin satın
alınması veya inşası için gerekli ödenekleri ihtiva eder. Bunlara ait ödenekler ya
doğrudan doğruya merkezde kullanılır veya merkezden verilecek ödenek talimatlarına
istinaden işyerlerine intikal ettirilir. İşyerlerinin bu talimata dayanarak yapacakları
ödemeler bu bütçeden karşılanır.
Malzeme bütçesi
Madde 258- (1) Bu bütçe, mal ve hizmet üretiminde kullanılacak, 150- İlk
Madde ve Malzeme Stoklarına girecek çeşitli malzemenin satın alınması veya imalatı
için gerekli ödenekleri ihtiva eder. Bunlara ait satın alma ödenekleri 155- Satın
Alınacak Malzeme Stokları Hesabında tahakkuk ettirilir ve bu hesaptan işyerlerimize
dağıtılır. Verilecek ödenek talimatlarına istinaden işyerlerine intikal ettirilir. İşyerlerinin
bu talimata dayanarak yapacakları ödemeler bu bütçeden karşılanır.
ĠĢletme gider bütçesi
Madde 259- (1) Giderler bütçesi, gerek merkez örgütünün ve gerekse taşra
örgütünün, çalışmalarını yürütebilmeleri için yapmak zorunda oldukları giderleri ihtiva
eder.
Bütçe; idare ve işletme giderleri olarak başlıca iki kısma ayrıldığı gibi, işletme
giderleri de ayrıca kendi içinde hububat ve bakliyat işleri giderleri olmak üzere iki
bölüme ayrılır.
Bütçenin hazırlanması
Madde 260- (1) 233 sayılı K.H.K. ve buna ilişkin tüzük gereği, hazırlanan bütçe
Hazine Müsteşarlığı, DPT ve bağlı bulunduğumuz bakanlığa gönderilir.
a) Bütçenin hazırlanması sırasında gerçekleşen harcamalar Merkezce çıkartılan
Genel Mizandan tespit edilir. Tahmini harcamalar ise; gerçekleşmeler, makro ekonomik
göstergeler ve kuruluşumuzun faaliyet konuları da dikkate alınmak suretiyle Mali İşler
102
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Dairesi Başkanlığınca ve/veya ilgili Daire Başkanlıkları, merkeze bağlı Şube
Müdürlükleri ile taşra Şube Müdürlüklerinden istenilerek hazırlanır.
b) Bütçelerin daha kolayca anlaşılması, gerekli mali ve ekonomik tahlillerin
yapılabilmesi için, bir rapor, bir bütçe talimatı, satış neticelerini gösteren bir tablo ile
tahmini bilanço, kar-zarar ve finansman tabloları ve diğer lüzumlu bilgiler de hazırlanır.
Ayrıca, kadrolar da bütçeye eklenir.
c) Bu suretle tamamlanan bütçe, Hazine Müsteşarlığınca kabul gördükten sonra
kabul görülen tarih itibariyle Yönetim Kuruluna sunulur. İşletme bütçeleri Yönetim
Kurulunun kararı ile kesinleşir. Yatırım programları ise Yüksek Planlama Kurulunun
tasdikinden sonra kesinleşir.
Ödeneklerin dağıtımı
Madde 261- (1) Hazırlanması ve tasdik olunması yukarıda açıklanan bütçedeki
ödeneklerin dağıtımı, Mali İşler Daire Başkanlığınca yapılır. Şube Müdürlükleri, bu
ödeneklerin yine her gider hesabı için ayrı ayrı olmak üzere dağıtımını yapar ve en geç
Aralık ayı sonuna kadar işyerlerine duyurur.
Malzeme satın alma ödenekleri
Madde 262- (1) Her yıl yapılan iş programı gereğince satın alınacak
malzemelerin ödenekleri 155- Satın Alınan Malzeme Hesabında programlanır ve satın
alınacak malzeme ödenekleri bu hesaptan verilir. Bu hesaptan satın alınan malzemeler
150- İlk Madde ve Malzeme Stok Hesabına giriş yapılır.
(2) Bu ödenek ile satın alınan malzemenin kullanılabilmesi için gider
hesaplarından ayrıca ödenek alınması gereklidir.
Ek ödenek istenmesi
Madde 263- (1) İşyerlerince yapılan ödemeler sonucu, ödenek miktarının %
75'ini bulduğu, bakiyesinin yıl sonuna kadarki ihtiyacı karşılamayacağının anlaşılması
veya herhangi bir gider hesabından işyerine gerekli kredinin verilmemesi halinde,
nedenleri ve ihtiyaç duyulan ödenek miktarı belirtilmek üzere durum şube müdürlüğüne
bildirilir. şube müdürlüğü, talep edilen hesaptan şube ihtiyatında bırakılmış ödenek
mevcut ise işyerinin ihtiyacını karşılar. Aksi takdirde Genel Müdürlükten talepte
bulunur.
(2) Genel Müdürlükten başlangıçta verilen ödenekler ihtiyacın en az % 80'ini
karşılayacak miktarda olduğundan sık sık münferit kredi taleplerinde bulunulmaması,
ancak acil ve zaruri hallerde bu yola başvurulması gerekir.
(3) Toplu ek kredi talepleri ise Ağustos ayı sonunda belirecek 8 aylık fiili ve 4
aylık tahmini giderler hesap edilmek suretiyle Eylül ayı içerisinde yapılır.
(4) Ek kredi talepleri, Genel Müdürlükçe incelendikten sonra, mevcut
ödenekten, yoksa ödenek aktarması yapılması veya ek ödenek alınması suretiyle
karşılanır.
(5) Ek ödenek alınması veya ödenek aktarması yapılması işlemleri Bütçe ve
Bilanço Şube Müdürlüğünce yerine getirilir ve bütçenin hazırlanmasında olduğu gibi
Yönetim Kurulumuzun onayı ile kesinleşir.
103
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Ödeneklerin kullanılması
Madde 264- (1) Bir sarfiyatın yapılabilmesi için ödeneğinin bulunması yeterli
değildir. İşin kesin bir zaruret ve ihtiyacı karşılaması, cari Ofis mevzuatı gereğince
yetkili makamlardan izin alınması ve ödeme ile ilgili evrakın tamamlanması şarttır.
Ayrıca işyerlerine verilmiş olan ödeneklerin yıl içinde tamamen sarfı zaruri olmayıp,
mümkün olduğu ölçüde tasarruf yapılması da esastır.
Ödeneklerin geçerli olduğu hesap dönemi
Madde 265- (1) Bütçe ile kabul edilen ödenekler yalnız bütçe yılı içinde
kullanılabilir. O yıl içinde kullanılmayan ödenekten ertesi yıl içinde ödeme yapılamaz.
Sarf edilmeyen ödenek bakiyeleri iptal edilmiş sayılır. Ancak, yarım kalmış işlerin
bitirilmesi için ertesi yıl bütçesine yeniden ödenek konulması gerekir.
Ödeneksiz sarfiyat yapılmaması
Madde 266- (1) 233 sayılı K.H.K. ve buna ilişkin tüzük, ödeneksiz sarfiyat
yapılmasını kesin suretle önlemiş bulunmaktadır. Bu itibarla, evvelce olduğu gibi, gider
hesaplarındaki ödenekleri, serbest ödenekler, kayıtlı ödenekler diye iki kısımda mütalaa
etmek mümkün değildir. Bütün gider hesapları kayıtlı olup, ancak ödeneği mevcut
olmak şartıyla ödeme yapılabilir. Bu hususun temini ve işlerimizin yürütülmesinde
herhangi bir aksaklığın olmaması için, tahmini gider miktarlarının tespitinde şube
müdürlüklerinin çok dikkatli olmaları ve Genel Müdürlüğe buna göre bilgi vermeleri
gerekir.
Ödenek aktarması
Madde 267- (1) Şube müdürlükleri işyerlerine dağıtmış oldukları ödenekleri,
ihtiyaca göre azaltıp çoğaltabilirler. Bir işyerinden alıp diğer işyerine verebilirler. Genel
Müdürlük, sarfiyatın durumunu kontrol etmek suretiyle şube müdürlüklerine vermiş
olduğu ödenekleri de azaltıp veya çoğaltmak yetkisine sahiptir.
Ödeneklerin kontrolü
Madde 268 (1) Bütçeye konan ödenekler, İdari Kontrol ve Hesabi Kontrol
olmak üzere, iki şekilde kontrole tabi tutulur.
a) İdari Kontrol; taşrada şube müdürlükleri ile merkezde Mali İşler Dairesi
Başkanlığı tarafından yapılır. Bu hususu temin için, işyerleri her gider hesabından
kendisine verilmiş olan ödenek miktarı ile o ay sonuna kadar yaptığı fiili sarfiyatı,
muhasebe modülünde yer alan ödenek harcama listelerinden kontrol eder.
Şube müdürlükleri, hem şube merkezini hem de şubeye bağlı ajans amirlikleri
ile ekip şefliklerine tahsis edilmiş ödenekleri ve bu ödeneklerden yapılan fiili harcama
listelerini yine muhasebe kontrol programlarından takip ederler. Kontrol programlarında
oluşan listelerin kendi kayıtları ile mutabık olup olmadığını ve ödenek aşımı mevcut
bulunup bulunmadığını kontrol ederler, gereken tedbirleri alırlar.
b) Hesabi kontrol; müfettişler, hesap kontrolörleri ve kontrol işi ile
görevlendirilen elemanlar vasıtası ile yapılır.
(2) İşyerlerini teftiş veya kontrol eden müfettiş ve kontrolörler, işin gereğini,
ödemelerin mevzuatımıza uygun olup olmadığını, müsbit evrakın mevcudiyetini ve
yetkili imzaların tamam olup olmadığını incelerler.
104
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
Ayrıca, işyerlerinin muhasebe fişleri ile aylık mizanlarından oluşan ödenek
harcama kontrol listeleri ve merkezde oluşan mizanlardan yararlanılmak suretiyle Bütçe
ve Bilanço Şube Müdürlüğünde de hesabi kontrol yapılır.
(3) Ek kredi talepleri, Genel Müdürlükçe incelendikten sonra, mevcut
ödenekten, yoksa ödenek aktarması yapılması veya ek ödenek alınması suretiyle
karşılanır.
Ek ödenek alınması veya ödenek aktarması yapılması işlemleri Bütçe ve Bilanço
Şube Müdürlüğünce yerine getirilir ve bütçenin hazırlanmasında olduğu gibi ilgili
makamın tasdikiyle kesinleşir.
YĠRMĠ ĠKĠNCĠ BÖLÜM
ÇeĢitli Hükümler
(Yönetim Kurulunun 10/2/2009 tarihli ve 3/28-9 sayılı kararı ile
“Son Hükümler” Bölümü “Çeşitli Hükümler” başlığı altında yeniden düzenlenmiştir.)
Borçların ve alacakların takibi (Yönetim Kurulunun 10/2/2009 tarihli ve 3/289 sayılı kararı ile eklenmiştir.)
Madde 269- (1) İşyerlerimiz, mahiyeti ile tutarı ve borçlusu belli olan
alacaklarımızı dayandıkları belgelere göre aşağıdaki şekilde takip ve tahsil ederler:
a) Kendisi ile iş münasebetinde bulunduğumuz müteahhitlerden olan
alacaklarımız iş bitiminde ilişikleri kesilmeden önce mutlaka tahsil edilir. Alacağın
tahsil edilmemesi halinde ilişikleri kesilmez.
b) Zamanında tahsil edilemeyen alacaklarımızın fiilen takip ve tahsilini teminen;
borçlulara, borçlarını ödemeleri hususunda yazılı olarak tebligat yapılır. Yapılacak
tebligatta, borcun mahiyeti ile tutarı açıkça belirtilir ve ödemenin bir aydan fazla
olmamak üzere verilecek süre içerisinde yapılması istenir. Yapılan tebligattan bir sonuç
alınamadığı takdirde, “bir yıllık zaman aşımı” dikkate alınarak, borçlunun en son adresi
ile alacağımıza ait bütün belgeler ve yapılmış olan tebligatların ikişer örneği yazı ekinde
Mali İşler Daire Başkanlığına gönderilir.
(2) Alacaklarımızın takipsizlik nedeniyle zamanaşımına uğraması durumunda,
gerekli işlemlerin zamanında yapılmamasından işyeri yetkilileri sorumlu tutulur.
(3) Alım ve satış hatalarından doğan kurum zararlarını önlemek maksadıyla
aşağıdaki şekilde işlem yapılır:
a) Satıcılara fazla ödendiği veya alıcılardan noksan tahsil olunduğu tespit edilen
tutarlar sorumlu personel adına eşit olarak borç kaydedilir. Ayrıca, borçlu satıcı veya
alıcının adı-soyadı, unvanı, adresi, T.C. Kimlik numarası/ vergi numarası ve benzeri
bilgiler de kayıtlarda belirtilir. Bu tahakkuk tarihinden itibaren altı ay müddetle ilgili
işyerleri bu alacaklarımızı idari yollarla takip ederek, satıcı veya alıcılardan tahsile
çalışırlar. Altıncı ayın bitiminde her ne sebeple olursa olsun tahsil edilemeyen paralar
doğrudan doğruya adına borç kaydı bulunan sorumlu personelden, satıcı ve alıcılara
rücu hakları saklı kalmak kaydıyla tahsil olunur. Personele borç kaydedilen tutarların
tahsilinde birinci fıkranın (b) bendi uyarınca işlem yapılır.
105
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
b) Bahse konu alım ve satış hataları ile diğer iş ve işlemler dolayısıyla aşağıdaki
personele borç kaydı yapılır;
1) Hatayı (analiz, dara veya hesaplama) yapan personel,
2) Hatalı muhasebe fişindeki miktar veya tutarın ödenmesine sebep olan ve
muhasebe fişinde imzaları bulunan muhasebeci, muhasebe şefi, müdür yardımcısı ve
işyeri amiri,
3) Hatalı işleme sebep olan belgelerde imzası bulunan diğer personel ile servis
şefi, müdür yardımcısı ve işyeri amiridir.
Muhasebeci ve muhasebe şefinin sorumluluğu aşağıdaki usule göre tespit edilir:
Muhasebeci ve muhasebe şefleri ödemeye ilişkin belgeler ve ekleri üzerinde;
- Yetkililerin imzasını,
- Ödemenin çeşidine göre ilgili mevzuatında belirlenen belgelerin tamam
olmasını,
- Maddi hata bulunup bulunmadığını,
- Hak sahibinin kimliğine ilişkin bilgileri,
kontrol etmekle yükümlüdürler. Bu konulara ilişkin olarak hata veya eksiklik
bulunması halinde muhasebeci ve muhasebe şefi ödeme yapamaz ve ödemeye
zorlanamaz.
Muhasebeci ve muhasebe şeflerinin maddi hataya ilişkin sorumlulukları; bir
mali işlemin muhasebeleştirilmesine dayanak teşkil eden karar, onay, sözleşme, hak
ediş raporu, bordro, fatura, alındı ve benzeri belgelerde; gelir, alacak, gider ya da borç
tutarının tespit edilmesine esas rakamların hiçbir farklı yoruma yer vermeyecek
biçimde, bilerek veya bilmeyerek yanlış seçilmesi, oranların yanlış uygulanması,
aritmetik işlemlerin yanlış yapılması ve muhasebeleştirmeye esas toplamlarının
muhasebeleştirme belgesinde ilgili hesaplara noksan veya fazla kaydedilmek suretiyle
yapılan yersiz ve fazla alma, verme, ödeme ve gönderilmesiyle sınırlıdır. Teknik
nitelikteki belgelerde, bu niteliğe ilişkin olarak yapılmış maddi hatalardan bu belgeleri
düzenleyen ve onaylayan görevliler sorumlu olup, muhasebeci ve muhasebe şeflerinin
bu belgelere ilişkin sorumlulukları aritmetik işlemlerdeki yanlışlıklarla sınırlıdır.
c) Alacaklarımızın, verilen müddetin sonunda, adına borç yazılan personelden
tahsilinde ihmal göstererek gerekli şekilde takibatta bulunmayan işyeri amiri ile
muhasebeci ve muhasebe şefleri doğacak kurum zararından sorumludur.
(4) Satıcılara noksan ödendiği veya alıcılardan fazla tahsil olunduğu tespit edilen
tutarlar ilgililer adına alacak kaydedilir. Bir yıl içinde müracaat edenlerin paraları
kendilerine ödenir. Bir yıl içinde müracaat edilmediğinden dolayı alacaklı hesaplarda
beklemiş bulunan satıcı veya alıcı alacakları o yıl sonunda netice hesaplarına alınır.
Alacaklara faiz uygulanması (Yönetim Kurulunun 10/2/2009 tarihli ve 3/28-9
sayılı kararı ile eklenmiştir.)
Madde 270- (1) Teşekkülümüzün muhtelif alacakları için aşağıdaki şekilde faiz
uygulanır.
106
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
a) Teşekkülümüze taahhütte bulunan üçüncü kişilerle yapılan sözleşmeler
kapsamında doğan alacaklarımıza faiz uygulanması:
Yürürlükte bulunan kanuni faiz oranının vuku bulan ticari işlemler sonucunda
doğan alacaklarımızın tahsiline kadar geçen zaman süresinde faiz getirisinin yetersiz
kalması, alacağımızın tahsil süresinin uzamaması için üçüncü kişilerle yapılan
sözleşmelere mutlak surette “İşbu sözleşmenin uygulanması sonucunda herhangi bir
nedenle Ofisimizin bu sözleşmede taraf olandan alacaklı duruma geçmesi halinde
alacağın doğduğu tarihten tahsil tarihine kadar % ... oranı üzerinden faiz talep etme
hakkı doğacaktır” ibaresi konulur.
(Değişik: 17/01/2013 tarihli ve 1/9-9 sayılı Yönetim Kurulu Kararı ile.)
Sözleşmelerde yer alan hüküm doğrultusunda, Kuruluşumuzla sözleşme imzalayan
üçüncü kişilerden herhangi bir alacak hakkımızın doğması durumunda, doğduğu
tarihten tahsil tarihine kadar, sözleşmelere konacak faiz oranı üzerinden, basit faiz
yöntemi ile hesap edilecek faiz tahakkuk ettirilerek üçüncü kişiden talep edilir. Bu oran,
Kuruluşumuzun kullandığı ticari kredilerin ağırlıklı ortalaması, 3095 sayılı Kanuni Faiz
ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanunun 2 nci maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen ticari
işlerde uygulanan temerrüt faiz oranı ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun 1530 uncu
maddesinin yedinci fıkrası uyarınca uygulanacak faiz oranı arasında mukayese
yapılmak ve en yüksek olanı seçilmek suretiyle tespit edilir. Söz konusu faiz oranını
üçer aylık dönemler itibariyle yılda dört defa belirlemeye, teşkilata duyurmaya ve bu
konudaki diğer usul ve esasları belirlemeye Mali İşler Dairesi Başkanlığı yetkilidir.
b) İşyerlerimizin bankalar aracılığıyla yapmış oldukları para havale işlemlerinde
aracı bankanın kusuru nedeniyle havalenin karşı işyerimizin banka hesabına zamanında
intikal etmemesi durumunda faiz uygulanması:
Banka ile Kuruluşumuz arasında imzalanan sözleşmelere “Havalenin aracı
bankanın kusuru nedeniyle zamanında karşı işyerinin banka hesabına geçmemesi
durumunda bankadan kısa vadeli kredilere uyguladığı faiz oranı üzerinden basit faiz
yöntemi ile hesaplanacak faiz tutarı bankaca ödenecektir.” ibaresi konulur.
c) Teşekkülümüz personeli tarafından kurulan sosyal kuruluşlar ile ilgili faiz
uygulanması:
Teşekkülümüz personeli tarafından kurulan yardım sandığı, dernek, kulüp ve
vakıf gibi sosyal kuruluşların Ofisimiz bünyesinde bulunan cari hesaplarının borç
bakiyesine dönüştürülmemesi esastır.
Ancak, herhangi bir nedenle bu hesapların borç bakiyesine dönüşmesi halinde,
dönüştüğü tarihten itibaren ters bakiyenin giderildiği tarihe kadar T.C. Merkez
Bankasının kısa vadeli kredilere uyguladığı reeskont faiz oranı üzerinden basit faiz
yöntemi ile hesaplanacak faiz tutarı borç bakiyesinin oluşmasına sebep olan
sorumlulardan tahsil edilir.
ç) Personelimizden olan alacaklarımıza faiz uygulanması:
1) Yapılan hatalı işlemler nedeniyle Kuruluşumuzca üçüncü kişilere haksız yere
ödeme yapıldığı hallerde, yapılan inceleme neticesine göre personelin kusurlu olduğu
saptanmış ise; haksız ödemenin yapıldığı tarih ile adına borç kaydedilen personelden
tahsil edildiği tarihler arasındaki süre için yasal faiz oranı üzerinden basit faiz
yöntemiyle hesaplanacak faiz tutarı ilgili personelden tahsil edilir.
2) Personele verilen iş ve harcırah avanslarından doğan borcun TMO Harcırah
İşleri İzahnamesi ve Yetki Devri Yönergesinde belirlenen süre içinde kapatılmaması,
usulünce alınmış bir yetkili Makam Oluru bulunmadan personel borcunun geç tahsil
edilmesi veya taksitlerle tahsil edilmesi v.b. gibi Ofis parasının belli bir süre haksız
107
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği
olarak personel üzerinde kaldığı hallerde; borç tutarının ödenmesi gereken tarihten
ödemelerin yapıldığı tarihler arasındaki süre için yasal faiz oranı üzerinden basit faiz
yöntemi ile hesaplanacak faiz tutarı ilgili personelden tahsil edilir.
3) Doğum veya sağlık sebepleriyle uzun süreli ücretsiz izne ayrılan personelin,
peşin olarak aldığı maaşından çalışmadığı süreye isabet eden kısmı, izne ayrıldığı
tarihte Ofise ödemesi esastır. Bu nedenle, ücretsiz izne ayrılan personele izne ayrıldığı
tarihte, borcunu yedi gün içerisinde ödemesi, aksi takdirde Kurum alacağının izne
ayrıldığı tarih ile tahsil tarihi arasında geçen süreye isabet eden yasal faizi ile birlikte
tahsil edileceği hususunda tebligat yapılır. Personelin söz konusu borcunu yedi gün
içerisinde ödemesi halinde faiz tahakkuku yapılmaz. Ancak, ödeme yapmaması halinde,
izne ayrılış tarihi ile izin bitiminde hak ettiği ilk maaş tarihleri arasındaki süre için yasal
faiz oranı üzerinden basit faiz yöntemi ile hesap edilecek faiz tutarı ile birlikte ilk
maaşından tahsil edilir.
4) Personelin hiçbir kasıt, kusur veya ihmaline dayanmayıp Ofisin idari işlemleri
nedeniyle oluşan personel borçları için ilgili personelden hiçbir faiz talep edilmez.
(Geçmişe yönelik olarak ücretlerde yapılan düzenleme nedeniyle personele borç
çıkarılması gibi)
5) Personele kaydedilen borcun mahiyeti ne olursa olsun bu borcun taksitler
halinde tahsil edilmesine Yetki Devri Yönergesinde belirlenen Makam tarafından karar
verildiği takdirde, taksitlendirmenin yapıldığı dönem için ilgili personelden faiz talep
edilmez.
YĠRMĠ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Son Hükümler
(Değişik:10/2/2009 tarihli ve 3/28-9 sayılı Yönetim Kurulu Kararı ile)
Yetki
Madde 271- (1) Bu Yönetmelikte yer almayan hususlarda veya yönetmelikte
geçen konularda açıklama yapmaya ve muhasebe uygulamasını belirlemeye ve
talimatını vermeye Mali İşler Dairesi Başkanlığı yetkilidir.
Yürürlükten kalkan mevzuat
Madde 272- (1) 01.01.1990 tarihli ve 0003.0100.0070 sicil nolu Muhasebe
İşleri İzahnamesi ile 31.05.1990 tarihli ve 0003.0102.0041 sicil nolu Kasa Yönetmeliği,
bu Yönetmeliğin yürürlüğe girmesiyle yürürlükten kalkar.
Yürürlük
Madde 273- (1) Bu yönetmelik Yönetim Kurulunun 4/6/2007 tarihli ve
17/119-2 sayılı kararı ile onaylanmış ve 4/6/2007 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.
Yürütme
Madde 274- Bu Yönetmelik hükümlerini Toprak Mahsulleri Ofisi Genel
Müdürü yürütür.
108
36-TMO Muhasebe Yönetmeliği