İÇİNDEKİLER Giriş .............................................................................................. 1 Birinci Bölüm Azınlık Haklarının Genel Olarak Dünyada ve Türkiye’de Tarihsel Gelişimi, Kavramsal ve İçeriksel Tartışmalar 1. Tarihi Süreç İçinde Azınlık Haklarının Gelişimi ............... 1. 1. Azınlık Haklarının Tarihsel Süreç İçerisinde Gelişimini Bilmek Neden Önemlidir? ........................ 1. 2. Genel Olarak Dünyada Azınlık Haklarının Tarihsel Süreç İçerisinde Gelişimi ............................................. 1. 3. Azınlık Haklarının Cumhuriyet Türkiye’sinde Gelişimi ........................................................................... 1. 3. 1. Cumhuriyet’in Kurucu Belgesi Olarak Lozan Antlaşması’nda Azınlık Hakları........................ 1. 3. 2. Cumhuriyet’in Kurucu Felsefesi ve Azınlık Hakları ................................................................... 1. 3. 3. Cumhuriyet’in Anayasal Vatandaşlık Anlayışı Açısından Azınlık Hakları .................................. 2. Uluslararası İnsan Haklar Hukuku Açısından Azınlık Hakları Kavramı .................................................................... 2. 1. Genel Kabul Görmüş Ortak Bir Azınlık Tanımı Yokluğunun Ortaya Çıkardığı Sorunlar ................... 2. 2. Uluslararası İnsan Haklar Hukukunda Azınlıkları Tanımlama Çabaları...................................................... 2. 3. Türkiye’de Aleviler Azınlık Tanımı Kapsamında Değerlendirilebilir mi? ............................................... 26 26 27 37 37 41 43 48 48 53 59 Azınlık Hakları ve Türkiye xii 2. 4. Türkiye’de Kürtler Azınlık Tanımı Kapsamında Değerlendirilebilir mi? ................................................ 3. Azınlık Hakları, Bireysel Haklar ve Grup Hakları Arasındaki Korelâsyon ......................................................... 3. 1. Azınlık Hakları Bireysel Haklardan mıdır?............... 3. 2. Azınlık Hakları Kolektif ya da Grup Haklarından mıdır?....................................................... 4. Azınlık Hakları Self-Determinasyon Hakkını da İçerir mi? .................................................................................. 4. 1. Tarihsel Süreç İçerisinde Self-Determinasyon Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi ....................... 4. 2. Dışsal Boyutuyla Self-Determinasyon Hakkı ve Azınlık Hakları Arasındaki İlişki ................................ 4. 3. İçsel Boyutuyla Self-Determinasyon Hakkı ve Azınlık Hakları Arasındaki İlişki ................................ 62 65 65 71 73 74 89 93 İkinci Bölüm Uluslararası Hukukta Azınlık Haklarının Sınıflandırılması, Yükümlülükler, Sınırlandırma Ölçütleri ve Koruma Sistemleri 1. Uluslararası Hukukta Azınlık Haklarının Sınıflandırılması .................................................................... 100 1. 1. Genel Olarak .................................................................. 100 1. 2. Eşitlik, Ayrımcılık Yasağı ve Pozitif Ayrımcılık İlkelerinin Uluslararası Belgelerle Korunması ......... 103 1.3. Azınlıkların Kültürel Kimliklerinin Uluslar arası Belgelerle Korunması..................................................... 113 1. 4. Azınlıkların Temel Hak ve Özgürlüklerinin Uluslararası Belgelerle Korunması ............................ 118 1. 5. Azınlıkların Kamusal Politikaların Belirlenmesine Dâhil Olma Hakkının Uluslararası Belgelerle Korunması ..................................................................... 131 İçindekiler xiii 1. 6. Azınlıkların Uluslararası İlişkiler Kurma Hakkının Uluslararası Belgelerle Korunması ............................. 137 2. Azınlık Haklarının Sınırlandırılması ................................... 139 2. 1. Azınlık Haklarının Sınırlandırılmasının Sınırları ..... 142 2. 2. Azınlıkların Haklarını Kullanırken Kendi Kendilerini Sınırlandırması (Self-Restrain) ............... 146 2. 3. Azınlık Haklarının Uluslararası Belgelerde Öngörülen Ölçütlerle Sınırlandırılması ve Devletlerin Aykırı Önlemler Alma Hakkı ................ 147 2. 4. Azınlık Haklarının Sınırlandırılmasının Çoğulcu ve Gerçekten Demokratik Toplum Düzeninin Gerekliliklerine Uygun Olması ................................... 152 3. Uluslararası Hukukta Azınlık Haklarının Korunması: B.M. ve Avrupa Sistemleri ................................................... 160 3. 1. Azınlık Haklarının Korunmasında Birleşmiş Milletler Sistemi: Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi ile AGİT Sürecinin İnsani Boyut Mekanizması ve Ulusal Azınlıklar Yüksek Komiserliği ................................................................... 161 3. 1. 1. Azınlık Haklarının Korunmasında Kişisel ve Siyasi Haklar Sözleşmesi ................................ 161 3. 1. 1. 1. Kişisel ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin Uygulanmasının Rapor Yoluyla Denetimi ...................................................... 165 3. 1. 1. 2. Kişisel ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin Uygulanmasının Devletlerarası Başvuru Yoluyla Denetimi......................................... 167 3. 1. 1. 3. Kişisel ve Siyasi Haklar Sözleşmesi’nin Uygulanmasının Bireysel Başvuru Yoluyla Denetimi ...................................................... 170 3. 1. 2. Azınlık Haklarının Korunmasında AGİT Sürecinin İnsani Boyut Mekanizması ve Ulusal Azınlıklar Yüksek Komiserliği .......................... 175 xiv Azınlık Hakları ve Türkiye 3. 2. Azınlık Haklarının Korunmasında Avrupa Sistemi ............................................................................ 184 3. 2. 1. Azınlık Haklarının Ulusal Azınlıkların Korunmasına Dair Çerçeve Sözleşme ile Korunması ............................................................ 184 3. 2. 2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarıyla Azınlık Haklarının Korunması ........................... 186 3. 2. 3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Türkiye Örneğinde Verdiği Önemli Kararlar.................. 191 Sonuç ............................................................................................ 203 Kaynakça ..................................................................................... 255