C. Senatosu B : 26 5 . 2 . 1975 O : 1 minde bir azalma 1975

C. Senatosu
B : 26
minde bir azalma 1975 yılı başında müşahade edil­
mektedir.
Emisyonu kamçılayan en önemli etken de, geçen
yıl biraz evvel oluşumunu şükranla kaydettiğimiz
iyi bir tarım rekoltesinin meydana gelmesidir. Tanm
rekoltesi yüksek olunca, uygulanan destekleme po­
litikası aracılığıyle o kanaldan ister istemez emisyon
durumu kamçılanmaktadır. Emisyonun 1974'de gö­
rülen artışı c/c 32,2*dir; ama tekrar arz edeyim, tarıma
yönelik kıymet aktarmaları bu artışı etkileyen en
önemli etkendir. 1974 yılı içinde mevduatta orta­
lama yüzde 9 oranında bir artış olmuştur. 1973 yılı
sonunda 80 milyar civarında olan mevduatımız, 87
milyar 654 milyon liraya ulaşmıştır.
Banka kredileri :
Sayın Başkan, Yüce Senatonun değerli üyeleri;
Yıl içinde banka kredilerinde yüzde 20 oranın­
da bir artma kaydedilmiştir. Bu artma sonunda ulaşslan toplam rakam 90 milyar 192 milyon liradır.
1974 yılında mevduat artışında yavaş bir yüksel­
me olduğu için ve ayrıca Merkez Bankası kaynak­
ları da tedbirli biçimde kullanıldığından kredi artışı
hızlı olmamıştır. Banka kredilerinde 15 milyar 124
milyon liralık bir artma olmuştur. Banka kredilerin­
de görülen bu 15 milyar liralık artışın üçte ikisi ta­
rım kredilerine aittir. Tarım kredilerine aidolan bu
rakam 9 milyar 65 milyon liradır.
Merkez Bankast reeoskont ve avanslarında görü­
len artma da tarıma yönelik kredilerden meydana
gelmektedir.
1974 yılında, ticarî kredilerde de bir artış olmuş' tur; ama buradaki artışı etkileyen en önemli etken,
yine Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri senetlerindeki artışlardır. Merkez Bankası kredileri, 1974 yılı­
nın 12 aylık dönemi sonunda yüzde 58,3 oranmda bir
artma kaydetmiş ve 44 milyar 742 milyon liraya ulaş­
mıştır.
Bankalar sisteminin net kredi hacmi ise yıl için­
de yüzde 26 oranında artma kaydetmiş ve 111 milyar
913 milyon liraya yükselmiştir.
Ödemeler dengemiz, 1974'te yeni bir safhaya ulaş­
mıştır diyebilirim. Türkiye Cumhuriyeti, kuruluşun­
dan bu yana kaydettiği en yüksek dış ticaret hacmine
1974 yıh içinde ulaşmıştır. Türkiye'nin 1974 yılı it­
halât ve ihracatı 5 milyar 310 milyon dolardır. Prog­
ram hedefini 1 milyar 360 milyon dolar aşmıştır.
İhracat, 1973'te 1 milyar 317 milyon, 1974'de 1 mil­
yar 532 milyon; ithalât ise, 1973'te 2 milyar 86 mil­
yon, 1974'de 3 milyar 778 milyon olmuştur, ihracatta
5 . 2 . 1975
O : 1
görülen artış, bir yıl önceki rakama kıyasla yüzde
11,6'dır. ithalâtta görülen artış ise yüzde 81,1'dir.
Böylece dış ticaret açığımız 1974 yılı içinde 2 milyar
245 milyon liraya ulaşmıştır. Bu da tarihimizin kaydet­
tiği en yüksek dış ticaret açığı rakamını ifade etmek­
tedir. Dış ticaret açığındaki gelişme bir yıl öncekine
kıyasla yüzde 191,7'dir. işçi dövizleri, bu açığı karşı­
lamada kulandığımız en önemli kaynaktır.
İşçi dövizlerinde 1974 ydı içinde yüzde 20,4 ora­
nında bir artma olmuş ve 1974 yılı içerisinde işçi dö­
vizleri rantresi 1 milyar 424 milyon liraya ulaşmış­
tır.
Böylece altm ve döviz rezervlerimizin durumu şu
rakamlarla ifade edilebilir :
1972'de altın ve döviz rezervlerimizin toplam ye­
kûnu 1 milyar 311 milyon dolar; bu rakam 1973'te
2 milyar 39 milyona, 1974 yılı sonunda ise 1 milyar
610 milyon dolara ulaşmıştır. 1974 yılı sonundan gü­
nümüze kadar geçen dönemde daha da azalma ol­
muş ve bu rakam 1975 Ocak ayı sonu itibariyle; yani
Şubat başında 1 milyar 594 milyon dolara inmiştir.
Bunu tabiî ki, dünyadaki hızlı fiyat artışı doğur­
muştur.
Türkiye'nin ithal ettiği makine ve teçhizat, ham­
madde, petrol ve benzeri önemli ithal mallarının hep­
si, fiyatları aynı ölçülerde olmasa bile büyük nis­
pette artış göstermiştir. Bu rakamın ortaya çıkma­
sında bir başka etken 1974 yılı içerisinde pamuğun
ihraç edilememiş olmasıdır. Pamuğun dış ticareti­
mizdeki yeri aşağı yukarı 200 - 225 milyon dolardır.
Eğer bu yekûnda bir ihracat yapabilmiş olsaydık.
size biraz evvel dış ticaret dengemiz hakkında ve­
receğim rakamlar, çok daha farklı bir biçime dönüş­
müş olacaktı.
Sayın Başkan, sayın senatörler;
1974 yılının Türkiye'ye ilişkin olan ve anlam ta­
şıyan iktisadî göstergeleri arz ettiğim biçimde sunul­
maya çalışılmıştır. Şimdi 1975 yılı bütçesinin ince­
lenmesine geçiyorum. Arz ettiğim dünya şartlan
içinde, Türkiye'de varlığına tanık olduğumuz iktisa­
dî şartlar içinde hazırlanan 1975 yılı bütçesinin özel­
likleri nelerdir, nitelikleri nelerdir; kısaca onlar üze­
rinde duracağım.
1975 malî yılı bütçesi, Saym Başkanımızın da açış
konuşmasında belirlendiği gibi güç şartlar içerisin­
de hazırlanmıştır. Hükümetinize bütçenin hazırlana­
bilmesi için kısa bir dönem tanınmıştır. Buna rağ­
men Hükümetiniz, şartlar ne kadar olumsuz olursa
olsun; bütçenin gerek boyutlarının, gerekse yapıcı -
8 —