EKONOMİK GELİŞMELER
advertisement
EKONOMİK GELİŞMELER NİSAN 2002 DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI İÇİNDEKİLER I. GSMH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarındaki Gelişmeler .................................. 2 1. GSMH ve Sektörel Büyüme Hızları..................................................................... 2 2. Talep Unsurlarındaki Gelişmeler ....................................................................... 2 3. Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler ........................................................... 3 II. Ödemeler Dengesi: .............................................................................................. 6 III. Konsolide Bütçe: ..............................................................................................11 IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki Gelişmeler ..................................... 13 V. Fiyat Gelişmeleri: ...............................................................................................18 EKLER Başlıca Ekonomik Göstergeler: http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/0401.xls Temel Ekonomik Göstergeler: http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/0402.xls Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 I. GSMH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarındaki Gelişmeler 1. GSMH ve Sektörel Büyüme Hızları 2001 yılı Şubat ayında başlayan kriz, Türkiye ekonomisini ağır bir şekilde etkilemiş, bunun sonucunda 2001 yılında, GSMH yüzde 9,4 oranında gerilemiştir. Yıllık veriler incelendiğinde genel olarak yaşanan krizlerden tüm sektörlerin üretimleri olumsuz yönde etkilenmiştir. Yılın son çeyreğine ait yayınlanan verilere göre ise yılın son çeyreğindeki daralmanın üçüncü çeyreğe göre daha fazla olduğu anlaşılmaktadır. Bu gelişmede 11 Eylül olaylarının olumsuz etkileri, bankacılık sektöründeki yeniden yapılanmanın gecikmesi ve kredi piyasasının tam olarak çalışmaması etkili olmuştur. 2001 yılında sanayi sektörü katma değeri yüzde 7,5, hizmetler sektörü katma değeri yüzde 7,6 ve tarım sektörü katma değeri yüzde 6,1 oranında gerilemiştir. 2001 yılında sadece hizmetler sektörünün bir alt kolu olan otel-lokanta hizmetleri sektöründe yüzde 10 oranında bir artış gözlenmiştir. Bu gelişmede yaz aylarında oldukça iyi bir performans gösteren turizm sektörünün önemi büyüktür. İç talepteki yüksek daralma sonucunda ithalattan alınan vergide 2001 yılında yüzde 25,1 oranında gerileme yaşanmıştır. Mali kuruluşlar sektöründeki yıllık yüzde 9,9 oranındaki azalma da, finans sektöründeki sıkıntıların bir sonucudur. Bu gelişmeler çerçevesinde GSYİH, 2001 yılında yüzde 7,4 oranında azalmıştır. Sektörel Büyüme Hızları (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) Tarım Sanayi İmalat Hizmet. İnşaat Ticaret Ulaştırma İthalat Vergisi GSYİH GSMH 1999 -5,0 -5,0 -5,7 -4,5 -12,5 -6,3 -2,4 -5,7 -4,7 -6,1 2000 3,9 6,0 6,4 8,9 4,4 12,0 5,5 28,1 7,4 6,3 2001 -6,1 -7,5 -8,1 -7,6 -5,9 -9,4 -4,9 -25,1 -7,4 -9,4 I. 8,5 0,8 1,7 -2,4 -5,2 -2,3 -2,3 -10,1 -0,8 -3,1 II. -2,9 -10,1 -11,0 -10,3 -5,8 -12,1 -8,8 -32,1 -9,6 -12,1 2001 III. -5,6 -8,9 -9,7 -7,4 -8,3 -7,4 -4,5 -28,0 -7,4 -9,0 IV. -13,6 -10,7 -12,0 -9,5 -3,6 -14,4 -3,7 -28,4 -10,4 -12,3 Net Dış Alem Faktör Gelirlerinde (NDAFG) 1999 yılında başlayan düşme eğilimi, takip eden dönemlerde ve 2001 yılında da devam etmiştir. Faiz ödemelerindeki artış ve işçi gelirlerindeki düşüş, net dış alem faktör gelirlerinin azalmasında belirleyici faktörler olmuştur. Böylece GSMH’daki daralma, GSYİH’daki daralmadan 2 puan daha fazla olmuştur. Net Dış Alem Faktör Gelirleri Faiz Ödemeler Kar Transferi Faiz Geliri İşçi Geliri Müteşebbis Geliri Gider Toplamı Gelir Toplamı Net Dış Alem Faktör Gel. I. 1.366 105 722 1.086 216 1.471 2.024 553 (Milyon Dolar) 2000 II. 1.539 223 498 1.169 262 1.762 1.929 167 III. 1.456 93 739 1.132 288 1.549 2.159 610 IV. 1.938 118 877 1.216 266 2.056 2.359 303 I. 1.817 223 849 929 241 2.040 2.019 -21 2001 II. 1.871 254 695 623 146 2.125 1.464 -661 III. 1.514 96 570 622 143 1.610 1.335 -275 IV. 1.931 46 639 661 155 1.977 1.455 -522 2. Talep Unsurlarındaki Gelişmeler Yaşanılan Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizlerinin ardından sabit kur rejiminin sürdürülmesinin imkansızlaşmasıyla birlikte, enflasyonun düşürülmesinde temel politika olarak benimsenilen önceden açıklanmış sabit kur rejimi terkedilmiştir. Bu döviz kuru rejiminin terkedilmesiyle birlikte, ekonomide artan belirsizlikler, yükselen nominal/reel faizler, enflasyon oranları, bankacılık krizi ve artan işsizliğe bağlı olarak, toplam yurtiçi talep, 2001 yılında yüzde 18,4 oranında azalmıştır. Bu azalışta, özellikle, özel kesim sabit sermaye yatırımlarının yüzde 35,1, kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarının ise yüzde 22 oranında azalmaları etkili olmuştur. Kamu DPT-YPKDGM 2 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 kesimi sabit sermaye yatırımlarının azalışında, uygulanmakta olan istikrar programı etkili olurken; özel kesim sabit sermaye yatırımlarında gözlenilen yüksek oranlı azalışta, yüksek reel faizler, geleceğe yönelik olumsuz bekleyişler, düşük kapasite kullanımları, firmaların bankacılık kesiminde yaşanılan kriz nedeniyle kredi olanaklarından yararlanmalarının zorlaşması gibi faktörler önemli rol oynamıştır. Özel kesim makine teçhizat yatırımlarının yüzde 49,6 oranında, kamu kesimi makine teçhizat yatırımlarının da yüzde 39 oranında azalması, sermaye malları ithalatının yüzde 38,1 oranında azalmasına paralel bir biçimde gelişmiştir. 2001 yılında kamu tüketimi, yüzde 8,6 oranında azalırken; azalan reel ücretler, artan işsizlik ve belirsizlikler nedeniyle, özel tüketim de yüzde 9 oranında azalmıştır. Özel tüketimdeki bu azalışta, dayanıklı tüketim malları tüketiminin yüzde 30,4, yarı dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları tüketiminin de yüzde 9 oranında azalması belirleyici olmuştur. Ekonomide yaşanılan krizlerin etkisinin uzun süre sürmesi nedeniyle, gıda-içki tüketimi de yüzde 3,4 oranında azalmıştır. Ancak, içinde yaşanılan zor koşullara rağmen, 2001 yılında mal ve hizmet ihracatının, yüzde 7,4 oranında artırılması başarılmış, mal ve hizmet ithalatı ise yüzde 24,8 oranında azalmıştır. Mal ve hizmet ihracatındaki artış nedeniyle, üretimin daha da azalması engellenmiştir. Bütün bu gelişmeler sonucu, 2000 yılında yüzde 7,3 oranında artan harcamalar yoluyla GSYİH, 2001 yılında yüzde 7,4 oranında azalmıştır. Talep Unsurlarında Gelişmeler (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değ.) Toplam Tüketim Kamu Özel Sabit Sermaye Yat. Kamu Özel Stok Değişimi(1) Toplam Yurtiçi Talep Net Mal ve Hizm. İhr.(1) Mal ve Hizmet İhracatı Mal ve Hizmet İthalatı GSYİH (Harcama) (1) GSYİH Büyümesine Katkı 2001 2000 2001 6.3 -8.9 -2.4 -10.9 -10.2 7.1 -8.6 -1.3 -6.6 -15.0 6.2 -9.0 -2.5 -11.5 -9.7 16.9 -31.7 -13.1 -32.1 -37.3 19.6 -22.0 -5.8 -32.0 -37.3 16.0 -35.1 -14.4 -32.1 -41.5 1.1 -4.0 -5.3 -8.6 -0.3 9.8 -18.4 -10.7 -23.5 -17.1 -3.0 12.3 9.8 16.9 10.6 19.2 7.4 9.7 8.2 5.9 25.4 -24.8 -14.5 -31.0 -26.5 7.3 -7.4 -0.8 -9.6 -7.4 -11.2 -8.9 -11.7 -38.7 -38.7 -50.2 -2.9 -17.4 12.1 6.4 -26.0 -10.4 3. Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler Aylık Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranları Aylık verilere göre 2002 yılının Ocak ayında yüzde 2,8 oranında daralan sanayi üretimi Şubat ayında da bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 4,5 oranında gerilemiştir. Ocak ayı verilerine bakıldığında bu ayda sanayi üretiminde negatif rakamların bir miktar iyileştiğinden ve bir miktar kıpırdanmadan söz edilebilir. Ancak Şubat ayı verileri bu iyileşmenin devam ettiğini teyyit etmemektedir. Özellikle mevsimsel düzeltilmiş verilere bakıldığında Şubat ayı sanayi üretimi 2001 yılının son aylarına göre daha yüksek oranlardadır. Ocak ayındaki iyileşmede, imalat sanayi endeksindeki ağılığı yüzde 14 civarında olan petrol ürünleri üretimindeki yüzde 35,5’luk artış önemli olmuştur. Söz konusu sektörde, Şubat ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 13,3 oranında bir üretim artışı meydana gelmiştir. 2002 yılı Şubat ayında petrol ürünlerinden başka tekstil ve metal eşya sektörlerinde üretim artışı kaydedilirken, diğer sektörlerde üretim azalışı gerçekleşmiştir. Gıda ürünleri ve içecek sektöründe yüzde 6,7, kimya ürünleri sektöründe yüzde 10, toprak ürünleri sektöründe yüzde 11,4, ana metal sanayi sektöründe yüzde 11,2, makina teçhizat sektöründe yüzde 11,5 ve taşıt araçları-karoseri imalatı sektöründe yüzde 26,1 oranlarında gerilemeler kaydedilmiştir. Taşıt araçları sektöründeki son aylardaki üretim azalışı değerinin, daha önceki aylara göre küçülmesindeki neden önemli ölçüde baz etkisinden kaynaklanmaktadır. Mart ayı imalat sanayi kapasite kullanım oranı, toplam sanayide yüzde 75,2 oranında gerçekleşmiştir. 2002 yılı Mart ayı dikkate alındığında bu oran geçen yıla göre 4,5 puan artmıştır. Özel sektör kapasite kullanım oranı geçen yılın Şubat ayına göre 8,8 puan artarak DPT-YPKDGM 3 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 yüzde 71,3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Özellikle Mart ayı özel sektör kapasite kullanım oranındaki yüksek gerçekleşme ilerisi için umut vericidir. Ancak bir yükseliş trendine girildiğini söyleyebilmek için Nisan-Mayıs rakamlarını görmek gerekecektir. 2002 Mart ayında kamu kesimi kapasite kullanım oranı yüzde 81,5 oranında gerçekleşmiştir. Mevsimsel etkilerden arındırılmış özel sektör kapasite kullanım oranı Şubat ayına göre 3,5 puan artış göstermektedir. Eylül ayından itibaren artış eğiliminde olan özel kesim kapasite kullanım oranları 2001 Aralık ayından itibaren yüzde 70 seviyesinin üzerinde gerçekleşmektedir. Özel kesimde gıda-içecek, tekstil, kimya, plastik-kauçuk, ana-metal, makine-teçhizat ve taşıt araçları sektörlerinde geçen yılın aynı ayına göre artış kaydedilirken, giyim, metalik olmayan diğer mineraller sektörleri geçen yılın aynı ayındaki seviyelerini hemen hemen korumuş petrol ürünleri sektörlerinde geçen yılın aynı ayına göre gerirlemeler meydana gelmiştir. Aylık Sanayi Üretim Endeksi (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) Sanayi Madencilik İmalat Gıda-İçecek Tekstil Giyim Petrol Ürün. Kimya Toprak Ürün. Ana Metal Metal Eşya Makine-Tech. Taşıt Araçları Enerji Yıllık 2001 2002 1999 2000 2001 Oc.-Şb. Oc.-Şb. -6,1 5,5 -8,9 1,0 -3,7 -8,4 -4,4 -7,9 3,1 -4,4 -7,0 5,7 -9,9 1,0 -4,0 -4,8 6,0 -9,4 8,2 -16,7 -8,9 7,7 -2,7 -6,2 8,8 -5,1 18,6 -6,6 -2,3 6,7 -2,7 -9,4 9,4 3,3 24,2 -4,5 -1,5 -13,2 -6,8 -7,8 -8,7 8,9 -16,9 21,5 -19,9 -5,8 6,1 -5,4 7,2 -15,4 -0,5 -17,5 -10,3 -20,8 -4,6 -6,5 11,2 -20,4 -16,9 -8,8 -27,3 51,0 -42,6 -5,1 -25,4 5,0 7,3 -1,4 0,1 -1,1 2002 Ocak -2,8 -7,9 -3,4 -24,4 12,0 14,6 35,5 -5,3 -28,6 -19,1 -9,2 -5,9 -25,8 3,6 Şubat -4,5 -0,4 -4,5 -6,7 5,5 -1,1 13,3 -10,0 -11,4 -11,2 1,4 -11,5 -25,0 -6,3 İmalat Sanayiinde Eğilim Anketi sonuçlarına göre 2002 yılı Mart ayında üretimde artış belirten işyerlerinin oranı yüzde 72,1 iken, Nisan ayında işyerlerinin yüzde 41,3’ü üretimde artış beklediklerini belirtmişlerdir. Mart ayında üretimde azalış belirtenlerin oranı yüzde 8,8, 2002 Nisan ayında üretim azalışı bekleyenlerin oranı yüzde 24,9 olmuştur. Şubat ayında tam kapasite ile çalışamama nedenleri arasında iç pazarlarda talep yetersizliği yüzde 47,9 olarak yer alırken, Mart ayında bu oranın yüzde 54,9’a çıktığı gözlenmektedir. Şubat ayında dış pazarda talep yetersizliği yüzde 10,8 ve mali imkansızlıklar yüzde 2,4 oranında belirtilirken, Mart ayında söz konusu sorunlar sırasıyla yüzde 12,5 ve yüzde 3,9 oranında ifade edilmiştir. Aylık Kapasite Kullanım Oranı (%) İmalat Sanayi Kamu Petrol Ürünleri Gıda Kimya Ana Metal Özel Gıda-İçecek Tekstil Giyim Petrol Ürünleri Kimya Toprak Ürünleri Ana Metal Makine-Techizat Taşıt Araçları DPT-YPKDGM 1999 73,2 79,7 81,0 81,8 88,0 81,7 69,6 62,5 73,7 83,1 73,8 75,6 80,4 75,5 66,2 54,3 Yıllık 2000 76,1 78,4 78,4 74,1 87,2 92,0 74,6 66,2 81,4 87,5 58,4 79,1 82,1 76,8 76,1 70,0 2001 2002 2001 Oc-Mart Oc-Mart 71,6 70,7 73,9 81,8 80,5 80,7 83,4 79,4 82,3 76,7 84,3 77,8 84,0 89,8 89,9 90,7 93,8 84,5 65,6 65,4 69,6 66,1 62,6 64,7 75,9 76,4 80,5 85,1 86,9 87,1 62,8 69,5 53,7 71,6 71,6 79,7 77,8 77,5 75,8 66,2 65,2 66,8 64,5 60,1 69,0 43,7 43,9 43,6 4 Ocak 74,1 83,7 88,1 82,6 84,5 78,3 68,2 64,0 79,9 88,1 50,0 82,2 75,7 65,6 83,0 43,7 2001 Şubat 72,3 76,8 76,6 80,4 92,3 81,7 69,2 63,6 79,5 86,1 57,0 78,0 73,4 61,9 58,7 40,1 Mart 75,2 81,5 82,2 70,4 92,8 93,6 71,3 66,5 82,1 87,0 54,0 79,0 78,2 72,8 65,3 46,9 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 Mevsimsel Düzeltilmiş İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranları 2000 2001 2002 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 Toplam 75,5 76,2 74,4 78,1 75,2 75,7 75,7 76,4 73,4 80,1 78,1 74,9 72,6 73,0 71,3 69,1 68,7 70,3 70,5 72,4 72,6 72,9 72,7 73,6 76,1 74,2 76,0 Kamu 79,4 79,4 77,8 80,7 75,8 75,1 77,2 78,6 66,1 84,8 82,7 83,4 78,2 82,1 85,9 74,1 83,1 81,3 81,7 81,5 82,9 85,2 85,3 79,7 84,3 81,6 80,5 Özel 72,7 74,6 73,3 75,9 74,5 75,9 75,0 76,8 76,2 76,4 75,5 67,8 69,3 68,1 64,3 64,6 59,9 64,4 65,3 67,9 64,5 64,9 66,2 70,1 70,9 70,3 73,8 Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergelerdeki Gelişmeler 2001 yılında yaşanılan krizin etkisiyle, DİE verilerine göre, dayanıklı tüketim malları üretimi, Haziran ayında gözlenilen yüzde 27,4’lük en yüksek azalıştan sonra, tedrici olarak daha az oranlarda azalmış, Aralık ayında da yüzde 12,9 oranında artmıştır. Bu gelişmeler sonucu, 2001 yılı genelinde yüzde 13,3 oranında azalan dayanıklı tüketim malları üretimi, 2002 yılı Ocak ayında yüzde 7,9 oranında, Şubat ayında ise yüzde 4,4 oranında artmıştır. Dalgalı bir seyir gözlenilen dayanıklı tüketim malları satışlarındaki azalışlar, yüzde 28,8 ile Haziran ayındaki en yüksek azalıştan sonra, Temmuz ayında yüzde 4,1 ile göreli bir iyileşmeye işaret ederken; Ağustos ayından itibaren gözlenilen tedrici iyileşmenin 2002 yılı Ocak ayına kadar sürdüğü gözlenilmektedir. Ancak, 2002 yılı Ocak ayında yüzde 14 oranında artan dayanıklı tüketim malları satışlarının, Şubat ayında yalnızca yüzde 4 oranında arttığı gözlenmektedir. 2002 yılı Ocak-Şubat döneminde dayanıklı tüketim malları satışı, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde 8,6 oranında, üretimi ise yüzde 6,1 oranında artmıştır. Dayanıklı tüketim malları üretiminde gözlenilen bu artışta, buzdolabı üretiminin yüzde 12,6, çamaşır makinesi üretiminin yüzde 4,9 ve televizyon üretiminin yüzde 8,3 oranında artması etkili olmuştur. Ayrıca, Beyaz Eşya Üreticileri Derneği verilerine göre, buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve fırından oluşan dört ana ürünün, 2002 yılı Ocak-Mart döneminde toplam üretim ve ihracatları, bir önceki yılın aynı dönemine göre, sırasıyla, yüzde 35 ve yüzde 55,5 oranında artarken; iç satışları yüzde 1,6 oranında, ithalatı da yüzde 52,3 oranında azalmıştır. Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergeler (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) Dayanıklı Tüketim Malları Üretimi Dayanıklı Tüketim Malları Satışı * Tüketim Malı İthalatı Toplam Otomobil Satışları Trafiğe Kaydedilen Araç Sayısı Yatırım Malı İthalatı Çimento Üretimi * Satışlar, ihracatı kapsamaktadır. DPT-YPKDGM Yıllık 2000 2001 21.7 -13.2 23,7 -13.7 42,0 -43.8 63.5 -71.9 44,8 -64,1 29,1 -38.1 5.9 -16.9 Ekim -13.5 -10.9 -55.0 -85.6 -81.4 -44.5 -25.3 5 2001 Kasım -2.0 -4.7 -59.0 -75.6 -77,4 -52.1 -39.2 Aralık 12.9 3.3 -36.5 -42.8 -49,9 -34.1 -42.6 Ocak 7.9 14.0 0.3 -93.0 -63.8 -44.0 -43.4 2002 Şubat 4.4 4.0 11.1 -83.0 -57.7 -27.1 -15.3 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Mart -53.7 Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 Otomotiv sanayii üretim ve satışlarında 2001 yılı boyunca gözlenilen azalışlar, 2002 yılının Ocak ve Şubat aylarında da sürmüştür. Otomotiv Sanayii Derneği(OSD) verilerine göre, 2002 yılı Ocak ayı toplam otomobil satışlarında, bir önceki yılın aynı dönemine göre gözlenilen yüzde 93 oranındaki azalış, 2001 yılı boyunca gözlenilen azalışlardan daha yüksek olmuştur. Ancak, Şubat ve Mart aylarında toplam otomobil satışlarında gözlenilen yüzde 83 ve yüzde 53,7 oranlarındaki azalışlar, talep yetersizliğinin hala sürdüğü biçiminde değerlendirilmektedir. 2001 yılında, toplam otomotiv sanayii satışları, bir önceki yıla göre, yüzde 70,3 oranında azalırken; 2002 yılı Ocak, Şubat ve Mart aylarında, bir önceki yılın aynı dönemine göre azalışlar, sırasıyla, yüzde 84,6, yüzde 70,7 ve yüzde 30,7 oranlarında gerçekleşmiştir. 2001 yılında yüzde 41,1 oranında gerçekleşen otomobil üretimi azalışı, 2002 yılı Ocak ve Şubat aylarında, sırasıyla, yüzde 5,5 ve yüzde 10,4 oranında gerçekleşmiştir. Ancak, Mart ayında yüzde 5,8 oranında üretim artışı gözlenmiştir. 2001 yılında yüzde 38,9 oranında azalış gözlenilen toplam otomotiv sanayii üretimi, 2002 yılı Ocak, Şubat aylarında, sırasıyla, yüzde 21,7 ve yüzde 21,2 oranlarında azalırken; Mart ayında yüzde 32,9 oranında artmıştır. 2001 yılı Ocak-Mart döneminde yüzde 74 olarak gerçekleşen ihracatın toplam taşıt araçları üretimi içindeki payı, 2002 yılı Ocak-Mart döneminde yüzde 77,7’ye yükselmiştir. Ancak, 2002 yılı Ocak-Mart döneminde otomobil ihracatı, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde 2,6 oranında azalırken; otomotiv ana ve yan sanayii ihracatı, dolar bazında, yalnızca yüzde 1,1 oranında artarak 857,9 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. 2000 yılında toplam pazar, (otomobil ve ticari araç toplamı), içinde yüzde 51,6 olan ithalatın payı, 2001 yılında yüzde 48,4’e, 2002 yılı Ocak-Mart döneminde de yüzde 45’e düşmüştür. Toplam pazar içinde ithalatın payının azalışına paralel olarak, toplam taşıt araçları ithalatında, 2002 yılı Ocak-Mart döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde 66,6 oranında azalış gözlenmiştir. II. Ödemeler Dengesi: Dış Ticaret Dengesi 2002 yılı Ocak ayında ihracat bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 9,3 oranında artarken, ithalat yüzde 23,0 oranında azalmıştır. 2001 yılında ekonomide iç talebi daraltıcı etki yapan krizler 2002 yılının ilk ayında da ithalattaki düşme eğiliminin devam etmesinde belirleyici olmuştur. İthalattaki bu daralma ile beraber dış ticaret açığında da önemli bir iyileşme sağlanmıştır. Nitekim 2002 yılının ilk ayında dış ticaret açığı 2001 yılının aynı ayına göre yüzde 62,3 oranında azalmıştır. Dış Ticaret Dengesindeki Gelişmeler İhracat Yüz. Değ. 2000 2001 2002 01/0002\01 2000 Ocak 2.123 2.236 2.444 3.229 4.072 3.135 26,1 -23,0 -1.106 -1.836 -691 66,0 -62,3 Şubat 2.263 2.516 11,2 3.931 3.594 -8,6 -1.668 -1.078 -35,4 Mart 2.317 2.546 9,9 4.164 3.109 -25,3 -1.847 -563 -69,5 Nisan 2.438 2.616 7,3 4.491 3.038 -32,4 -2.053 -422 -79,4 Mayıs 2.338 2.885 23,4 4.698 3.559 -24,2 -2.360 -674 -71,4 -72,1 5,3 9,3 İthalat Yüz. Değ. 2001 2002 01/00 02\01 Dış Tic. Deng. 2000 Yüz. Değ. 2001 2002 01/00 02\01 Haziran 2.326 2.562 10,1 4.965 3.299 -33,6 -2.639 -737 Temmuz 2.288 2.484 8,6 4.677 3.437 -26,5 -2.389 -953 -60,1 Ağustos 2.044 2.580 26,2 4.879 3.502 -28,2 -2.835 -922 -67,5 Eylül 2.403 2.604 8,4 4.644 3.425 -26,2 -2.241 -821 -63,4 Ekim 2.245 2.813 25,3 5.024 3.364 -33,0 -2.779 -551 -80,2 Kasım 2.499 2.842 13,7 5.362 3.559 -33,6 -2.863 -717 -75,0 Aralık 2.489 2.658 6,8 4.437 3.441 -22,4 -1.948 -783 -59,8 Yıllık Toplam 27.775 31.340 12,8 54.502 41.399 -24,0 -26.727 -10.059 DPT-YPKDGM 6 -62,4 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 2002 yılı Ocak ayında bir önceki yılın aynı ayına göre, imalat sanayi ürünleri ihracatı yüzde 10,2 ve tarım - ormancılık ürünleri ihracatı yüzde 1,3 oranında artarken, madencilik ve taşocakçılığı ürünleri ihracatı yüzde 7,7 oranında gerilemiştir. Bu dönemde; kara taşıtları ve bunların aksam ve parçaları, elektrikli makina ve cihazlar, demir ve çelik, ihracatı en fazla artan ürünler olurken; hububat, tütün ve tütün mamülleri ihracatında düşüş kaydedilmiştir. Sektörel İhracat Toplam Tarım ve Ormancılık Madencilik İmalat Yıllık 2000 2001 27.775 31.340 1.973 2.234 400 349 25.340 28.703 Örme giyim eşyası Örülmemiş giyim eşyası Kara taşıtları Elektrikli makina, cihazlar Demir ve çelik Kazan-makina-mek.cihaz Pamuk,pamuk ipliği Yenilen meyveler Tütün ve tütün mamülleri 3.729 2.506 1.593 1.978 1.624 1.418 713 1.030 491 3.640 2.637 2.335 2.258 2.040 1.742 841 1.198 435 Milyon Dolar Ocak (%) 2001 2002 2.236 2.444 9,3 171 173 1,3 25 23 -7,7 2.036 2.244 10,2 (%) 01/00 12,8 13,2 -12,8 13,3 -2,4 5,2 46,6 14,2 25,6 22,8 18,1 16,4 -11,4 311 227 161 151 112 123 69 86 54 326 242 179 185 149 122 69 91 48 4,9 6,5 11,7 22,4 33,4 -0,4 -0,1 6,3 -12,4 2002 yılının Ocak ayında OECD ülkelerine olan ihracatımız yüzde 0,4 oranında azalırken , AB ülkelerine olan ihracatta değişme olmamıştır. Söz konusu dönemde OECD üyesi olmayan ülkelere olan ihracat yüzde 36,1 oranında artış göstermiştir. Ülke Gruplarına Göre İhracat OECD Ülkeleri AB Ülkeleri EFTA Ülkeleri Diğer OECD Ülkeleri OECD Üyesi Olmayan Ülkeler Avrupa Ülkeleri Afrika Ülkeleri Ortadoğu Ülkeleri Diğer Asya Ülkeleri Toplam Milyon Dolar Yıllık 2000 2001 19.006 20.553 14.510 16.078 324 303 4.171 4.171 7.874 9.708 2.278 2.650 1.373 1.516 2.553 3.537 1.381 1.504 27.774 31.340 (%) 01/00 8,1 10,8 -6,5 0,0 23,3 16,4 10,4 38,6 8,9 12,8 Ocak 2001 2002 1.568 1.562 1.237 1.237 31 26 300 298 595 810 158 238 93 126 228 280 84 127 2.236 2.444 (%) 02/01 -0,4 0,0 -14,7 -0,8 36,1 50,5 34,9 22,8 50,4 9,3 İhracatçı Birliklerinin kayıtlarına göre ihracat, 2002 yılı Mart ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 18,5 oranında artarak 2.866 milyon dolara yükselmiştir. Böylece 2002 yılı Ocak-Mart döneminde ihracat bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 5,1 oranında artarak 7.641 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılı Ocak-Mart döneminde hazır giyimkonfeksiyon ürünleri ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 9,4 , elektrikli ve DPT-YPKDGM 7 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 elektronik cihazlar yüzde 13,8 , taşıt araçları ve yan sanayi ürünleri ihracatı yüzde 15,0, kimyevi maddeler ihracatı yüzde 7,7 oranında artarken, tekstil ve hammaddeler ihracatı yüzde 0,9, hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ihracatı yüzde 22,0 ve fındık ve mamulleri ihracatı yüzde 26,1 oranında gerilemiştir. İhracatçı Birlik Kayıtlarına Göre İhracat Yıllık (Milyon Dolar) % Mart % Ocak-Mart % 1999 2000 2001 01/00 2001 2002 02/01 2001 2002 02/01 Toplam 26.976 27.202 31.064 14,2 2.419 2.866 18,5 7.273 7.641 5,1 -Hazır Giyim-Konfeksiyon 7.178 7.047 7.056 0,1 568 720 26,8 1.798 1.966 9,4 -Taşıt araç. ve yan san. 2.531 2.684 3.912 45,7 318 391 23,0 910 966 6,2 -Demir. Demir dışı metal 3.151 3.397 4.029 18,6 315 356 12,8 940 943 0,3 -Tekstil ve hammaddeleri 3.030 3.119 3.423 9,7 285 306 7,4 826 819 -0,9 -Elektrikli.Elektronik cihaz 2.544 2.835 3.301 16,5 249 329 32,1 741 843 13,8 -Kimyevi Maddeler 1.759 1.878 2.187 16,5 181 212 17,2 498 536 7,7 -Çimento-toprak ürünleri 819 899 1.033 14,9 80 104 30,1 220 263 19,6 -Tütün 555 488 419 -14,1 35 55 58,3 141 162 15,0 -Yaş meyve-sebze 784 619 772 24,9 48 55 16,2 154 178 15,3 -Zeytin. Zeytinyağı 185 41 154 274,9 10 5 -52,7 23 10 -55,5 -Fındık ve mamülleri 717 601 749 24,7 46 40 -12,6 152 112 -26,1 2002 yılı Ocak ayında ithalat 2001 yılı Ocak ayındaki 4.072 milyon dolarlık seviyesinden yüzde 23,0 oranında azalarak 3.135 milyon dolar düzeyine gerilemiştir. 2002 yılının Ocak ayında bir önceki yılın aynı ayına göre petrol dışı ara malları ithalatı yüzde 21,8 ve sermaye malları ithalatı yüzde 44,0 oranında gerilerken tüketim malları ithalatında yüzde 0,3 lük sınırlı bir artış gerçekleşmiştir. Mal Gruplarına Göre İthalat (Milyon Dolar) Yıllık 2000 Toplam İthalat Sermaye Ara malları Petrol Petrol dışı Tüketim Toplam İth.(Petrol hariç) DPT-YPKDGM % 2001 01/00 Ocak 2001 % 2002 02/01 54.503 41.399 -24,0 4.072 3.135 -23,0 11.341 6.964 -38,6 698 391 -44,0 35.710 29.971 -16,1 2.897 2.370 -18,2 4.208 3.878 -7,8 240 292 21,7 31.502 26.093 -17,2 2.657 2.078 -21,8 7.265 4.084 -43,8 363 364 0,3 50.295 36.498 -25,4 3.832 2.843 -25,8 8 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 2002 yılı Ocak ayında en ciddi ithalat azalışı kara taşıtları ve bunların aksam ve parçaları, elektrik makina ve cihazlar, kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar, demir ve çelik,pamuk,pamuk ipliği,pamuklu mensucat, plastik ve mamülleri, organik kimyasal ürünlerinde gözlenmiştir. Seçilmiş Fasıllara Göre İthalat Toplam İthalat -Mineral yakıt. Yağlar -Kazan. makina. mek.cihaz -Elek. Makina ve cihazlar -Kara taşıtları -Demir ve çelik -Organik kimyasal ürünler -Plastik ve mamulleri -Pamuk.pamuk ipliği (Milyon Dolar) Yıllık (%) 2000 2001 01/00 54.503 41.399 -24,0 9.541 8.439 -11,5 7.817 6.304 -19,4 6.113 3.636 -40,5 5.467 1.827 -66,6 2.778 1.797 -35,3 2.037 1.625 -20,2 2.179 1.733 -20,5 1.080 950 -12,0 Ocak (%) 2001 2002 02/01 4.072 3.135 -23,0 783 716 -8,6 600 357 -40,5 410 257 -37,2 161 71 -56,2 233 106 -54,7 163 137 -16,1 170 140 -17,8 122 87 -28,6 Cari İşlemler Dengesi 2001 yılı Aralık ayında cari işlemler dengesi 416 milyon dolar açık vermiştir. 2001 yılında net diğer mal ve hizmet gelirleri 2000 yılına gore yüzde 43,9 oranında gerileyerek 4,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılında 22,4 milyar dolar açık veren dış ticaret dengesi (ödemeler dengesinde yer aldığı şekliyle) 2001 yılında 4,8 milyar dolar açıkla sonuçlanmıştır. Böylece 2000 yılında 9.8 milyar dolar açık veren cari işlemler dengesi 2001 yılında 3.3 milyar dolar fazla ile sonuçlanmıştır. Cari İşlemler Dengesi Milyon Dolar Aralık I. Dış Tic. Dengesi II. Hizmetler Dengesi 1. Diğer Mal ve Hizmet Gelirleri Turizm Faiz Diğer 2.Diğer Mal ve Hizmet Giderleri Turizm Faiz Diğer III. Karşılıksız Transferler (Resmi+Özel) İşçi Gelirleri Cari İşlemler Dengesi DPT-YPKDGM Yıllık 2000 -1.497 261 1.615 291 305 1.019 -1.354 -80 -796 -478 2001 -593 -165 907 224 227 456 -1.072 -81 -665 -326 1998 -14.220 10.477 25.802 7.177 2.481 16.144 -15.325 -1.754 -4.823 -8.748 1999 -10.443 3.908 18.748 5.203 2.350 11.195 -14.840 -1.471 -5.450 -7.919 2000 -22.375 7.331 22.320 7.636 2.836 11.848 -14.989 -1.713 -6.299 -6.977 2001 -4775 4.111 17.935 8.090 2.753 7.092 -13.824 -1.738 -7.133 -4.953 527 452 -709 342 242 -416 5.727 5.397 1.984 5.175 4.576 -1.360 5.225 4.603 -9.819 3.978 2.835 3.314 9 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 Sermaye Hareketleri Dengesi ve Uluslararası Rezervler 2000 yılında rezerv hariç sermaye hareketlerinde net 9,6 milyar dolar giriş gerçekleşirken, 2001 yılında 13,9 milyar dolar net çıkış gerçekleşmiştir. 2001 yılının tamamında doğrudan yatırımlarda net 2,8 milyar dolarlık giriş olmasına rağmen özellikle kısa vadeli sermaye hareketleri ve portfoy yatırımlarında sırasıyla 11,0 ve 4,5 milyar dolarlık çıkışlar sermaye hareketlerinin net çıkışla sonuçlanmasında belirleyici olmuştur. 2001 yılnda yabancıların yurt içinde doğrudan yatırımları 3,3 milyar dolar olurken, yerleşiklerin yurt dışında gerçekleştirdikleri doğrudan yatırımlar 604 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Böylece, 2001 yılının tamamında doğrudan yatırımlarda(net) 2.8 milyar dolar giriş olmuştur. 2000 yılında portföy yatırımlarında net 1,0 milyar dolar giriş yaşanırken, 2001 yılında bu kalem 4,5 milyar dolarlık çıkışla sonuçlanmıştır. 2001 yılında orta ve uzun vadeli kredi kullanımı bir önceki yılın aynı dönemine göre 4,8 milyar dolar azalarak 12,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönem itibariyle anapara geri ödemeleri 544 milyon dolar artarak 14,3 milyar dolar olmuştur. Böylece 2000 yılının tamamında net 4,3 milyar dolar giriş gerçekleşen orta ve uzun vadeli sermaye hareketlerinde, 2001 yılında 1,1 milyar dolar tutarında net çıkışla sonuçlanmıştır. 2000 yılında 4,2 milyar dolar net giriş olan kısa vadeli sermaye hareketlerinde, 2001 yılında 11,0 milyar dolar net çıkış gerçekleşmiştir. 2000 yılı Kasım ayında yaşanan kriz ile başlayan sermaye çıkışları 2001 yılı Şubat ayında en üst seviyesine çıkmıştır. 2001 yılı Şubat ayında yabancıların yurt içinde 4,0 milyar dolarlık menkul değer satarak yurdu terk etmeleriyle portföy yatırımlarında yaşanan net 3,6 milyar dolarlık çıkışın ardından ilerleyen aylarda portföy yatırımlarında bu miktarlarda düşüşler yaşanmamasına rağmen kısa vadeli sermaye hareketlerinde özellikle Mayıs ve Haziran aylarındaki 2,3 ve 3,0 milyar dolarlık çıkışlar, sermaye hareketleri kaleminin net bakiye durumu üzerinde belirleyici olmuştur. Eylül ve Ekim aylarında kısa vadeli sermaye hareketleri ve portföy yatırımlarındaki gelişmelerin kısmen olumluya dönmesi sonucunda bu aylarda rezerv hariç sermaye hareketleri bakiyesi net girişle sonuçlanmıştır. 2001 yılı Kasım ve Aralık aylarında kısa vadeli sermaye hareketlerindeki sırasıyla 1,6 ve 1,2 milyar dolarlık çıkışlar bu aylarda sermaye hareketlerinin net 2,3 ve 1,4 milyar dolarlık çıkışla sonuçlanmasına neden olmuştur. Böylece 2000 yılında 9,6 milyar dolar giriş yaşanan rezerv hariç sermaye hareketlerinde 2001 yılında net 13,8 milyar dolarlık çıkış olmuştur. Sermaye Hareketleri Milyon Dolar Aralık Yıllık 1998 1999 2000 2001 -755 4.670 9.610 -13.882 573 138 112 2.769 -17 9 -6.711 3.429 1.022 -4.515 -238 23 Uzun Vadeli Sermaye Girişleri (Net) 3.985 344 4.276 -1.130 460 -212 Kısa Vadeli Sermaye Girişleri (Net) 1.398 759 4.200 Sermaye Hareketleri (Rezerv hariç) Doğrudan Yatırımlar (Net) Portföy Yatırımları (Net) -11.006 2000 2001 -92 -1.378 -297 -1.198 28 Aralık 2001 tarihi itibariyle 18,7 milyar dolar seviyesinde bulunan Merkez Bankası rezervleri, geçici verilere göre 15 Mart 2002 tarihinde 20,0 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. DPT-YPKDGM 10 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 Merkez Bankası Uluslararası Rezervleri (Milyar Dolar) 27 25 23 21 19 17 9 20 11 02 ,1 7 5 3 9 20 11 01 ,1 7 5 3 9 20 11 00 ,1 7 5 3 7 5 3 9 19 11 99 ,1 19 98 ,1 15 III. Konsolide Bütçe: 2002 yılı Ocak-Şubat döneminde Konsolide Bütçe gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 36 oranında artarak 9.920 trilyon lira, harcamalar ise yüzde 178,2 oranında artarak 20.554 trilyon lira olarak gerçekleşmiş, aynı dönemde bütçe açığı 10.634 trilyon lira olmuştur. 2001 yılında 3.597 trilyon lira olan faiz dışı bütçe fazlası, 2002 yılında 2.624 trilyon liraya gerilemiştir. Faiz ve özelleştirme hariç bütçe fazlası ise yüzde 18 oranında artmıştır. Konsolide Bütçe Dengesi (Ocak-Şubat) Gelirler Vergi Gelirleri Diğer Gelirler Harcamalar Faiz Dışı Harc. Faiz Ödemeleri Bütçe Dengesi Faiz Dışı Denge Faiz ve Özell. Har. Denge Nakit Dengesi Dış Borçlanma (Net) İç Borçlanma (Net) Tahvil Hazine Bonosu KOF Gar.İç Borç Öd. Kısa Vadeli Avans Diğer Trilyon TL. (% Değ.) 2001 2002 7.292 9.920 36,0 4.860 7.699 58,4 2.433 2.221 -8,7 7.387 20.554 178,2 3.695 7.297 97,5 3.692 13.258 259,1 -95 -10.634 3.597 2.624 -27.1 2.624 -578 -8.699 1404,8 -130 12.123 513 -4.855 -3.330 -6.432 3.843 1.577 0 0 0 0 195 1.431 2002 yılı ocak-şubat döneminde konsolide bütçe gelirleri yüzde 36 oranında artmakla birlikte 2001 yılında GSM lisans satışından elde edilen özelleştirme geliri hariç tutulduğunda artış oranı yüzde 67,6 düzeyine yükselmektedir. 2002 yılında vergi gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 58,4 oranında artmıştır. Aynı dönemde gelir vergisi tahsilatındaki artış yüzde 32,9 olmuştur. Bu artışın sınırlı kalmasının temel belirleyicisi faizlerdeki ve kurdaki gerileme ile ücretlerdeki düşük oranlı artış olarak sayılabilir. Kurumlar vergisi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 123 oranında artmıştır. DPT-YPKDGM 11 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 Söz konusu dönemde dahilde alınan KDV tahsilatı yüzde 43,2, ithalden alınan KDV ise yüzde 74,1 oranında artış göstermiştir. Harçlardaki artış oranı yüzde 34,1 ve motorlu taşıtlar vergisindeki artış oranı ise yüzde 58,7 olmuştur. Taşıt alım vergisi, taşıt satışlarındaki düşüşe paralel olarak geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 22,1 oranında gerilemiştir. Aynı dönem itibariyle akaryakıt tüketim vergisi ise, 2001 yılı nisan ve mayıs aylarında yapılan yüksek oranlı artışlar ve takip eden aylarda petrol fiyatlarındaki düşüşlerin ATV’ye yansıtılması sonucu yüzde 138,3 oranında artış göstermiştir. Konsolide Bütçe Gelirleri (Ocak-Şubat) Trilyon TL 2001 2002 7.292 9.920 4.860 7.699 1.890 2.622 1.408 1.872 329 734 16 152 Toplam Vergi Gelirleri Gelir Üzerinden Al. Ver. Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Ek Vergiler Servet Üzerinden Al. Ver. Mal ve Hizmet Üz. Al. Ver. Dahilde Alınan KDV ATV Diğer Dış Ticaretten Alınan Ver. İthalde Alınan KDV Diğer Vergi Dışı Normal Gelirler Özel Gelir ve Fonlar Katma Bütçe Gelirleri 178 2.150 944 586 620 643 590 52 1.758 539 136 (% Değ.) 36,0 58,4 38,8 33,0 123,0 -89.5 56,9 71,9 43,2 138,3 52,6 71,7 74,1 44,2 -43,2 91,8 39,0 279 3.694 1.352 1.397 946 1.103 1.028 75 999 1.034 189 Toplam Konsolide Bütçe harcamaları 2002 yılı ocak-şubat döneminde yüzde 178,2 , faiz dışı harcamalar ise yüzde 97,5 oranında artmıştır. Faiz ödemeleri, iç borçlanma faiz oranlarının yükselmesi, iç borçlanmanın bono ile yapılması ve uzun vadeli tahvillerin üç ayda bir kupon faizi içermesi sonucunda yüzde 259,1 oranında artmıştır. Faiz dışı harcamalardan en büyük payı alan iki kalem olan personel harcamaları yüzde 73, sosyal güvenlik kuruluşlarına transferler ise yüzde 138,2 oranında artmıştır. Diğer cari ve yatırım harcamaları sırasıyla yüzde 28,6 ve yüzde 77,4 oranında artmıştır. Konsolide Bütçe Harcamaları (Ocak-Şubat) Toplam Faiz Dışı Harcamalar Personel Diğer Cari Yatırım Transfer KİT'lere Transfer Sosyal Güv. Kur. Vergi İadeleri Fon Ödemeleri Diğer Faiz Ödemeleri İç Faiz Dış Faiz DPT-YPKDGM Trilyon TL. 2001 2002 7.387 20.554 3.695 2.038 125 90 1.442 95 883 217 7 240 3.692 3.379 313 12 7.297 3.525 161 160 3.450 376 2.103 412 0 559 13.258 12.513 744 (% Değ.) 178,2 97,5 73,0 28,6 77,7 139,3 294,4 138,2 90,1 132,9 259,1 270,4 137,6 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 Nakit açığın finansmanında, uluslararası kuruluşlar kaynaklı dış borçlanma kullanılmış, iç borçlanmada net ödeyici konuma gelinmiş ve iç borc stokunun bir kısmı dış borca dönüşmüştür. 2002 yılı ocak-şubat döneminde, iç borç stoku 118 katrilyon liraya, ortalama yıllık bileşik faizler ise yüzde 71 düzeyine gerilemiş ve iç borçlanma ihalelerinde vade 187 güne yükselmiştir. İç Borçlanma Faiz Or. (Yıllık Bileşik, Stopaj Har 195 180 165 150 135 120 105 90 75 60 45 30 IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki Gelişmeler Şubat ayı sonunda Hazine’nin erken itfaları ve bayram tatili nedeniyle artan para talebiyle 6,7 katrilyon TL seviyesine yükselen Emisyon hacmi, Mart ayında Merkez Bankası tarafından yapılan APİ işlemleri sonucunda 5,7 katrilyon düzeyine gerilemiştir. Şubat ayı sonu itibariyle 5,8 katrilyon TL olan Merkez Bankası’nın APİ’den Borçlar Hesabı, Mart ayında 6,2 katrilyon düzeyinde gerçekleşmiştir. Piyasa açılışındaki rezervler Şubat ayı boyunca günlük ortalama 3 katrilyon TL iken Mart ayında ortalama 2,7 katrilyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Şubat ayı sonunda 5,5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşen Net Dış Varlıklar hesabı, Mart ayında 0,1 milyar dolar azalarak 5,4 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Buna mukabil, Ocak ayında –10,6 milyar dolar tutarında gerçekleşen Net Döviz Pozisyonu (NDP), Şubat ayı sonunda -2,9 milyar dolar gerçekleşirken, Mart ayında Net Rezervler kalemindeki azalmanın etkisiyle –3,5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. 2002 Mart ayı sonu itibarıyla Şubat ayı sonuna göre M1 para arzı 11,8 katrilyon TL’den 11,4 katrilyon TL’ye düşmüştür. M1 para arzındaki azalışa rağmen vadeli tasarruf mevduatı ve diğer vadeli TL mevduat kalemindeki nisbi artışın etkisiyle M2 para arzı Şubat ayı sonunda 48,9 katrilyon TL düzeyinden Mart ayı sonunda 50,1 katrilyon TL düzeyine yükselmiştir. M2Y para arzı ise Mart ayında döviz kurlarında yaşanan düşüşün döviz tevdiat hesaplarında meydana getirdiği gerilemeyle düşmüştür. Nitekim Şubat ayı sonu itibariyle 103,5 katrilyon TL düzeyinde gerçekleşen M2Y, Mart ayı sonu itibariyle 103,3 katrilyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Mart ayı sonunda Mevduat Bankaları tarafından açılan yurtiçi krediler 30,9 katrilyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu büyüklüğün Mart ayı içinde, Şubat ayı sonundaki 31,2 katrilyon TL’lik seviyesinden gerilediği gözlemlenmektedir. DPT-YPKDGM 13 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 Niyet Mektubunda Hedef Olarak Verilen Parasal Büyüklükler NET İÇ VARLIKLAR PARA TABANI (Trilyon TL) (NİV) (Trilyon TL) 28 Şubat 2002 1/ 28 Şubat 2002 2/ 30 Nisan 2002 2/ 30 Haziran 2002 2/ 30 Eylül 2002 3/ 31 Aralık 2002 3/ NET ULUSLARARASI REZERVLER (NUR) (Milyon Dolar) 4/ TCMB NET ULUSLARARASI REZERVLERİ (NUR) (Milyon Dolar) 7.823 24.318 -4.907 5.580 8.250 8.900 9.250 10.600 10.850 26.100 27.700 28.900 31.300 33.300 -6.500 -7.200 -7.800 -8.500 -9.700 4.200 4.600 5.100 5.500 5.900 1/Şubat ayı sonu itibariyle gerçekleşmeler 2/ Bu değerler NUR, Para Tabanı ve NİV için üst limit performans kriteridir. 3/ Bu değerler Para Tabanı ve NİV için endikatif üst limittir. NUR performans kriteridir. 4/ Net Uluslar arası Rezervler, Merkez Bankası’nın Net Uluslar arası Rezervlerinden Hazine’nin IMF’ye olan yükümlülükleri ve orijinal vadesi 1 yıldan kısa döviz cinsinden borçlarının çıkarılması ile oluşan rakam olarak tanımlanmaktadır. 18 Ocak 2002 tarihinde ve Ocak 2002-Aralık 2004 dönemini kapsamak üzere IMF’ye verilen ve 4 Şubat 2002 tarihinde yürürlüğe giren Niyet Mektubunda yüksek enflasyonu ve buna bağlı makroekonomik istikrarsızlığı yenmek amacıyla yapısal önlemler alınmıştır. Önkoşulların uygun hale gelmesiyle 2002 yılının ikinci yarısından itibaren enflasyon hedeflemesine geçilebileceği ve bu sırada dalgalı döviz kuru rejiminin uygulanacağı ilan edilmiştir. Ayrıca, parasal büyüklüklere ilişkin kantitatif göstergeler verilirken ve para politikasının, enflasyonu 2002 yılı sonunda yüzde 35, 2003 yılı sonunda yüzde 20 ve 2004 yılı sonunda yüzde 12 seviyesinde tutacak şekilde yönlendirileceği belirtilmiştir. Merkez Bankası 2002 yılı boyunca göstergelerde değişiklikler yapılabileceğini belirtmekle beraber parasal göstergelerin takibini sürdüreceğini açıklamıştır. 2002 yılının ilk yarısında Net Uluslararası Rezervler büyüklüğü ve Para Tabanı performans kriteri, Net İç Varlıklar ise gösterge niteliğinde büyüklük olarak takip edilecektir. Şubat ayı sonu itibariyle Para Tabanı 7.823 trilyon TL, Net İç Varlıklar 24.318 trilyon TL ve Net Uluslararası Rezervler –4.907 milyon dolar gerçekleşerek 18 Ocak 2002’de açıklanan Niyet Mektubunda Şubat sonu için verilen hedeflere ulaşılmıştır. Stand-by Anlaşması Çerçevesinde Belirlenmiş Merkez Bankası Bilançosu (Sabit Çapraz Kurlarla) (Milyar TL) 1. Para Tabanı 2. Net Dış Varlıklar 2.1. TCMB Net Uluslararası Rezervler 3.Net İç Varlıklar 4. Hazine’nin IMF Yükümlülüğü 5. Hazine’nin 1 Yıldan Kısa Vadeli Döviz Yük Net İç Varlıklar (3+4+5)Net Net Uluslararası Rezervler (2.1.-4-5) 2/ 31 Aralık 01 25 Ocak 02 21 Şubat 02 29 Mart 02 7.802.640 7.474.803 9.235.790 8.425.176 -12.753.565 -12.116.638 -1.367.146 -2.099.883 -4.289.420 -2.808.870 8.696.148 7.356.980 20.556.205 19.591.441 10.602.935 10.525.059 - - 13.235.761 13.235.761 1.819.845 1.819.745 1.861.179 1.865.842 22.375.950 21.411.186 25.699.875 25.626.662 -4,2 -3,2 -4,4 -5,4 1 / TCMB Net İç Varlıkları + Hazine’nin IMF yükümlülükleri + Hazine’nin 1 yıldan kısa vadeli döviz yükümlülüğü 2 / TCMB Net Uluslar arası Rezervleri – Hazine’nin IMF yükümlülükleri – Hazine’nin 1 yıldan kısa vadeli döviz yükümlülüğü ile TCMB 31 Aralık 2001 tarihli dolar kuruna bölünerek hesaplanmıştır. Değerler milyar dolardır. DPT-YPKDGM 14 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (% Değişme) 2002 Mart 2002 Mart /2001 Aralık /2001 Mart 2002 Mart /2002 Şubat Emisyon Rezerv Para -16,7 4,4 55,6 -8,5 8,7 48,1 M2 2,4 6,6 30,9 M2Y -0,2 -0,8 44,6 Toplam Mevduat (TL+YP) Mevduat Banka. Kredileri (Yurtiçi) 1,9 -0,6 42,9 -0,8 -1,0 10,3 1,9 8,7 77,5 TEFE İç Borçlanma – Hazine İhaleleri Vadesi Gün Net Borçlanma Milyar TL Faiz Oranı Yıllık Basit Yıllık Bileşik Ocak 2001 195 1.785.351 57,69 64,92 Şubat 57 1.742.915 76,15 110,28 Mart 98 2.189.376 124,99 193,71 Nisan 165 3.040.515 100,90 130,39 Mayıs 189 3.810.962 70,01 82,01 Haziran 129 3.635.952 70,89 88,52 Temmuz 162 1.676.574 77,12 93,55 Ağustos 131 2.624.885 73,94 92,82 Eylül 124 892.993 70,09 87,36 Ekim 119 1.610.911 68,60 85,45 Kasım 162 4.810.291 66,48 78,94 Aralık 166 3.656.644 63,05 73,83 Ocak-Aralık 2001 148 31.477.369 75,85 96,23 Ocak 2002 289 5.471.893 62,62 74,49 Şubat 2002 379 2.850.087 64,30 75,25 Mart 2002 341 5.684.780 61,78 71,08 Ocak-Mart 2002 329 14.006.760 62,62 73,26 2001 yılında yaşanan kriz sonrasında Hazine’nin borçlanma maliyeti artarken, vade yapısı kısalmıştır. Nitekim 2001 yılında yapılan ihalelerde borçlanma maliyeti yüzde 96,2 iken, vade yapısı 148 gün olmuştur. 2002 yılı Ocak-Mart dönemine bakıldığında Hazine borçlanma maliyetinin yüzde 73,26’ya gerilediği ve vade yapısının 329 güne yükseldiği görülmektedir. DPT-YPKDGM 15 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 Reel Kur Endeksi (1$ + 1,5 Euro) 1987 = 100 110,0 105,0 100,0 95,0 90,0 85,0 80,0 75,0 70,0 1999 2000 2001 2002 2001 yılı içinde döviz kurlarında görülen artışların bir sonucu olarak TL’nin reel değerinin gerilediği görülmüştür. Bununla birlikte, Ocak ayında başlayan döviz kurlarındaki düşüş, TL’nin reel olarak değer kazanmasına neden olmuştur. Nitekim, Aralık ayında 91 puan düzeyinde gerçekleşen reel kur endeksi; Ocak ayında 101,5, Şubat ayında 105,2 ve Mart ayında 106 puan düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece reel kur endeksi, Aralık ayı sonundan Mart ayı sonuna göre yüzde 14 değer yitirmiştir. İMKB Bileşik Endeksi 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 TL Bazında 3 2 -1 2002 11 12 8 10 7 6 5 4 3 2 -1 2001 11 12 8 7 6 5 4 3 2 9 10 2000 -1 20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 Dolar Bazında Ekim ayında başlayan çıkış trendini Ocak ayına kadar sürdüren İMKB-100 endeksi, Ocak ayı sonu itibariyle 13.252 puan düzeyinden kapanmıştır. Ancak; endeks değeri Şubat ayında ABD’nin Irak’a müdahale olasılığı endişesiyle 2.197 puan düşerek 11.055 puan düzeyinde gerçekleşirken, Mart ayı sonu itibariyle 624 puan artarak 11.679 puan seviyesinde gerçekleşmiştir. Endeks değerindeki yükseliş işlem hacmine de yansımış olup, Şubat ayına göre Mart ayında yüzde 35,5 artarak 7.844.809 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. 2002 yılı Mart ayında Bankacılık sistemini regüle eden mevzuata ilişkin gelişmeler, yılın ilk yarısında tamamlanması hedeflenen sermaye operasyonunun denetim aşamasının netleştirilmesi üzerine odaklanmıştır.Bu çerçevede 1 Mart 2002 tarihinde BDDK tarafından “4389 sayılı Bankalar Kanununun Geçici 4 üncü Maddesi Uyarınca Yapılacak Özel Bağımsız DPT-YPKDGM 16 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 Denetimin Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmeliğe İlişkin Açıklama” yayımlanarak denetimin uygulama safhasında etkinlik ve yeknesaklık sağlanmaya çalışılmıştır. 7 Mart 2002 tarihinde “Özel Finans Kurumlarının Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik” de değişiklik gerçekleştirilerek söz konusu kurumların sermaye yeterliliğinin hesaplanmasında dikkate alınacak hususlar bankalarla paralel hale getirilmiştir. Bu çerçevede söz konusu yönetmeliğin 4 üncü maddesinde yapılan değişiklikle “genel kredi karşılığı tutarı katkı sermaye toplamına dahil edilmiştir”. Ayrıca öz kaynak ve konsolide öz kaynak hesaplanmasında sermayeden indirilecek değerlerin hesaplanmasında dikkate alınacak hususlar yeniden belirlenmiştir. Yine benzer şekilde bankaların sermaye yeterlilik oranlarının hesaplanmasında dikkate alınacak “üçüncü kuşak sermayenin” hesaplanma yöntemine ilişkin olarak 13 Mart 2002 tarihinde bankalara bir açıklama gönderilmiştir. 27 Mart 2002 tarihinde yayımlanan “4389 sayılı Bankalar Kanununun Geçici 4 üncü Maddesi Uyarınca Yapılacak İkinci Bağımsız Denetimin Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik” ile bankaların sermaye ihtiyaçlarının tespitinde öngörülen üç aşamalı denetimin ilk safhasında raporlanan hususların bağımsız denetim ilke ve esaslarına uygunluğunun denetiminde dikkate alınacak ilke ve esaslar belirlenmiştir. 29 Mart 2002 tarihinde TCMB tarafından yayımlanan Umumi Disponibilite Tebliği ile bankaların TL ve YP Yükümlülükleri için tutmak zorunda oldukları umumi disponibilite oranlarında indirime gidilmiştir. Bu çerçevede TL yükümlülükler için umumi disponibilite yüzde 4 ve YP yükümlülükler için yüzde 1 olarak belirlenmiş ve kesintisinin yurtiçi toplam pasifler kaleminden belirlenen hesapların indirilmesi suretiyle elde edilecek büyüklük esas alınarak yapılması öngörülmüştür. 29 Mart 2002 tarihinde TCMB tarafından yayımlanan bir başka tebliğ ile bankaların ayırmak zorunda oldukları munzam karşılıklara ilişkin önemli düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Bu tebliğle, yurtiçi toplam pasifler kaleminden belirli hesapların indirilmesi suretiyle bulunacak büyüklük üzerinden munzam karşılık ayrılması öngörülmüştür. Bu çerçevede TL yükümlülükler için ayrılacak zorunlu karşılık oranı yüzde 6 ve YP yükümlülükler için yüzde 11 olarak belirlenirken, zorunlu karşılıklara TCMB tarafından faiz ödenmesi kararlaştırılmıştır. Disponibilite ve zorunlu karşılıklara ilişkin düzenlemelerle önümüzdeki dönemlerde bankaların fon maliyetlerinde belirgin bir rahatlamanın gerçekleşmesi beklenmektedir. 29 Mart 2002 tarihinde TCMB, bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini yeniden belirlemiştir.Tebliğe göre, mevduatın türleri şu şekilde belirlenmiştir:tasarruf mevduatı, resmi kuruluşlar mevduatı, ticari kuruluşlar mevduatı, bankalararası mevduat ve diğer kuruluşlar mevduatı. Mevduatların vadesi ise: vadesiz mevduat, ihbarlı mevduat (çekileceği tarihten 7 gün önce yazılı bir ihbar verilmek suretiyle çekilebilen mevduat), vadeli mevduat – 1 aya kadar vadeli (1 ay dahil), 3 aya kadar vadeli (3 ay dahil), 6 aya kadar vadeli (6 ay dahil), 1 yıla kadar vadeli ve 1 yıl ve daha uzun vadeli (1 ay, 3 ay, 6 ay ve yıllık faiz ödemeli) – ve birikimli mevduat (asgari 5 yıl vade ile açılan, sözleşme ile belirlenen aylık veya üç aylık sürelerde hesaba para yatırmaya imkan veren mevduat) olarak tanımlanmıştır. 29 Mart 2002 tarihinde TCMB, ”Mevduat ve Kredi İşlemlerinde Uygulanacak Faiz Oranları ile Sağlanacak Diğer Menfaatler Hakkında Tebliğ” yayınlamıştır. Bu Tebliğde: bankalarca mevduata uygulanacak sabit veya değişken azami faiz oranları serbestçe belirlenirken, TL olarak açılan mevduat hesapları için dövize endeksli faiz oranı belirlenemeyeceği, bankaların kredi faiz oranlarını serbestçe belirleyeceği ve bu bilgileri TCMB’ye tespit edilen süre ve esaslarda bildiri gerekliliği düzenlenmiştir. DPT-YPKDGM 17 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 V. Fiyat Gelişmeleri: Enflasyon oranlarında Şubat ayında kaydedilen düşme eğilimi, Mart ayında da devam etmiştir. Mart ayında TEFE artış hızı yüzde 1,9, TÜFE artış hızı ise yüzde 1,2 olarak gerçekleşmiştir. Her iki endekste kaydedilen bu artış hızları, 1987 yılından beri Mart ayında gözlemlenen en düşük oranlardır. Böylece, Ocak_Mart ayı sonu itibarıyla TEFE ve TÜFE’deki gelişmeler 2002 yılı sonu hedeflerinin yakalanabileceği inancını güçlendirmektedir. Mart ayı itibariyle, 12 aylık artış hızları TEFE'de yüzde 77,5, TÜFE'de ise yüzde 65,1 olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılı Mart ayında TEFE artış hızının yüzde 1,9’a gerilemesinde, tarım sektöründe ağır kış koşullarından dolayı Aralık ayından itibaren üç ay boyunca aylık ortalama yüzde 11 olan fiyat artış hızının, Mart ayında yüzde 2,6’ya gerilemesi, özel imalat sanayii fiyat artışında şubat ayında kaydedilen düşük artış hızının Mart ayında da devam etmesi önemli rol oynamıştır. Reel kur endeksi (1 $+1,5 EURO, TÜFE’ye göre) Mart ayında yüzde 0,5 oranında değer kazanmıştır. Mart ayında Toptan Eşya fiyatları artış hızı kamu kesiminde yüzde 2,0, özel kesimde ise yüzde 1,8 olarak gerçekleşmiştir. Tablo : Mart Ayı İtibariyle Fiyat Endekslerinde Gelişmeler (1994=100) Aylık (%) Değişme 2001 Yıl Sonuna Göre % Değişme 2002 2001 2002 12 Aylık % Yıllık Ortalama Değişme % Değişme 2001 2002 2001 2002 Toptan Eşya Fiyatları Endeksi Genel -Tarım -Madencilik -İmalat -Enerji 10.1 6.6 13.0 11.0 14.5 1,9 2,6 0,9 1,7 0,2 15.6 15.4 12.7 15.1 25.3 8,8 23,8 4,0 4,3 8,3 35.1 32.9 42.1 34.4 55.6 77,5 77,5 59,0 77,7 86,6 42.1 36.6 57.2 43.4 47.1 75,4 54,9 75,8 81,2 103,1 Özel -Tarım -Madencilik -İmalat 9.3 6.6 7.1 10.8 1,8 2,6 2,1 1,3 15.5 15.4 11.9 15.5 10,2 23,8 5,2 4,2 36.3 32.9 39.3 38.2 76,2 77,5 80,1 75,5 40.2 36.6 42.5 42.1 71,2 54,9 80,2 79,5 Kamu -Madencilik -İmalat -Enerji 12.3 14.8 11.5 14.5 2,0 0,4 2,7 0,2 15.9 12.9 14.2 25.3 5,2 3,6 4,6 8,3 31.7 42.9 26.0 55.6 81,2 53,0 83,0 86,6 47.8 62.0 46.6 47.1 87,2 74,5 85,2 103,1 Genel -Gıda, İçki, Tütün -Giyim-Ayakkabı -Konut ve Kira -Ev Eşyası -Sağlık -Ulaştırma -Eğlence-Kültür -Eğitim -Otel,Past.,Lok. -Çeş. Mal Hiz. 6.1 6.9 0.9 6.2 5.7 5.5 7.3 5.2 0.2 2.8 13.4 1,2 -0,5 1,4 1,9 1,0 3,0 2,4 1,2 0,1 3,3 2,5 10.7 10.5 -5.9 12.6 11.0 17.5 12.2 14.3 0.3 7.9 28.0 8,4 11,1 -2,9 6,6 9,9 9,9 14,6 6,8 0,3 9,4 11,6 37.5 27.1 34.1 47.6 40.7 42.9 28.6 38.9 27.5 39.5 56.0 65,1 81,2 70,5 51,2 71,0 48,2 81,4 51,2 52,4 48,2 58,1 46.5 41.2 39.2 54.3 46.4 50.5 43.2 34.8 40.3 48.3 55.1 62,8 66,2 59,9 58,9 70,0 51,3 72,8 62,6 45,1 44,1 73,3 Kamu kesimi madencilik sektöründe fiyat artışı 2002 yılı Mart ayında yüzde 0,4 olarak gerçekleşmiştir. Ham petrol ve doğal gaz çıkarımında yüzde 5 oranında fiyatlarda azalma kaydedilmiştir. Kamu imalat sanayiinde fiyat artış hızında ise son üç aya göre yükselme söz konusudur. Yüzde 2,7 oranında kaydedilen artış giyim, tekstil, deri mamul imalat, petrol ürünleri ve metal eşyadan kaynaklanmıştır. DPT-YPKDGM 18 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf Ekonomik Gelişmeler Nisan 2002 Özel kesim madencilik sektöründe fiyat artış hızı Kasım ayından itibaren izlediği trendi sürdürmüş ve yüzde 2,1 olarak gerçekleşmiştir. Özel kesim imalat sanayi fiyatlarında Kasım 2001-Şubat 2002 döneminde kaydedilen düşme eğilimi, Mart ayında durmakla birlikte düşük seviyesini korumuştur. Mart ayında bu sektörde fiyat artış hızı yüzde 1,3 olarak gerçekleşmiştir. Döviz kurunun istikrarlı seviyesini koruması ve faiz oranlarındaki gerilemenin devam etmesi özel sektör imalat sanayi fiyat artışı üzerinde olumlu etki yaratırken diğer taraftan uluslararası petrol fiyatlarında gözlenen bir miktar yükselme, artış hızındaki yavaşlamanın sınırlı kalmasında etkili olmuştur. Sektörler itibarıyla incelendiğinde, giyim, deri mamul imalatı, petrol ürünleri, metalik olmayan diğer ürünler, ana metal sanayi, metal eşya, makine-teçhizat, tıbbi, optik aletler, motorlu kara taşıtları ve diğer ulaşım araçları alt gruplarındaki fiyat artışları özel imalat sanayii fiyatlarının Mart ayı artışının üzerinde gerçekleşmiştir. 2002 yılının Şubat ayında TÜFE’de kaydedilen düşme eğilimi Mart ayında da devam etmiştir. Mart ayında TÜFE artış hızı program hedefinin de oldukça altında kalarak yüzde 1,2 oranında gerçekleşmiştir. Bu gelişmede sağlık, lokanta ve pastane alt sektörleri hariç diğer tüm sektörlerde aylık fiyat artış hızlarının yavaşlaması etkili olmuştur. Özellikle gıda fiyatlarının yüzde 0,6 oranında düşmesi, giyim ve ayakkabı, konut ve ev eşyası alt sektörlerinde gözlemlenen fiyat gerilemesi TÜFE aylık artış hızının beklentilerin de altında kalmasına neden olmuştur. DPT-YPKDGM 19 http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2002/04.pdf
