1 GELECEKTE YETİŞKİN EĞİTİMİ Kenan ALLAHVERDİ1 kenan
advertisement
GELECEKTE YETİŞKİN EĞİTİMİ Kenan ALLAHVERDİ1 [email protected] Özet Dünya son birkaç yüzyıldır hızlı bir değişim sürecine girmiştir. Bu değişim sürecinden tüm kurumlar, kuruluşlar ya da genel anlamda tüm yapılar ciddi bir şekilde etkilenmektedir. Bu etkilerden, dolaylı ve dolaysız olarak etkilenen eğitim de, ciddi bir yapılanma içerisindedir. Bu yapılanma süreci eğitim kurumlarının gelecekteki yapısı hakkında şimdiden düşünmemize neden olmaktadır. Gelecekte, eğitimin önemli bir mekanizması olan yetişkin eğitimi, tüm dünyanın eğitim sisteminde önemli bir rol oynayacaktır. Bu çalışmada da günümüzde meydana gelen değişimin yetişkin eğitimine olan yansıması değerlendirilerek gelecekteki yetişkin eğitiminin olası görünümü hakkında ön görüde bulunulmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Yetişkin Eğitimi, Gelecek, Değişim, GİRİŞ Çağımızın ulaştığı enformasyon ulaşımı sayesinde eğitim hızlı bir değişim sürecine girmiştir. Bu değişim sürecinde eğitim sürekli olarak yapılanmakta ve genel olarak meydana gelen değişimin hızına ulaşmaya çalışmaktadır. Bu bağlamda yetişkin eğitimini değerlendirdiğimiz zaman geleneksel olarak toplumsal bir mekanizmanın gelecekteki yetişkin eğitimini biçimlendirdiğini görmekteyiz. Çünkü genel anlamda “ toplum, gençlerin geleceğini yaptıkları faaliyetleri yönlendirmekle kendi geleceklerini de belirlemiş olur (Dewey, 1996: 46).” İşte toplum gelecekteki yapısını korumak için ve daha da temellendirmek için gençlerden başka yetişkin eğitimine daha fazla önem verecektir. Bu sayede yukarıda belirtildiği gibi toplumsal süreklilik ya da değişim sağlanacaktır. Ayrıca gelecekte kültürel değişim ve teknolojik gelişim ya da değişimin büyük ölçüde yetişkin eğitimi sayesinde gerçekleştirileceğini söyleyebiliriz. Gelecekte; mevcut olan enformasyon ya da bilginin ayrıca oluşturulan kültürel birikimin, kullanım amacı ve şekli çok önemli olacaktır. Hatta bu unsurların kimler tarafından 1 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Bilimleri ABD, Eğitim Programları ve Öğretimi Bilim Dalı tezli yüksek lisans öğrencisi 1 daha fazla kullanılması gerektiği ve kime daha fazla hitap etmesi gerektiği de önem arz edecektir. Bu kanımıza Dewey (1996: 42)’in şu tespitinden ulaşmak mümkündür. Eski Yunan’da eğer bizim sahip olduğumuz araçların çok küçük bir kısmıyla üstün bir zihinsel ve sanatsal kültür yaratılabilmişse, bu sahip olunan az sayıdaki araç gereçleri toplumsal amaç için kullanılması sayesinde olmuştur. Bu tespitten anlaşılacağı gibi var olan enformasyonun doğru yönde kullanılması gerektiği anlaşılmaktadır. Bu amacın sağlanması da gelecekte yetişkin eğitimi ile olanaklı olacaktır. Çünkü gelecekte toplumsal dönüşümün çok hızlı olacağı varsayılmaktadır. Ayrıca teknolojik anlamda meydana gelen gelişmelerde hızlı bir bilgi yığını oluşturacak. Bu bilgilerin hızlı bir şekilde eskimesi de söz konusu olacak. İşte yetişkin eğitimi sayesinde bireylerin bu bilgi yığınından doğru bilgiye ulaşmaları sağlanacak. Ayrıca yetişkin eğitimi bu hızlı değişim sürecine bireyin ayak uydurmasını sağlayacak. Kısacası gelecekte yetişkin eğitimi bireyin bilgi yığınından doğru bilgiyi seçerek toplumsal amaç için kullanmasını sağlayıcı ve toplumsal uyuma yönelik olarak bir eğitim verecek. Ayrıca dünyanın yaşadığı teknolojik ilerleme devrim niteliğinde gelişmelere neden olmaktadır. Bir düşünürün belirttiği gibi “devrimlerin her zaman en büyük etkileri bilinmeyen sonuçlarında yatar. Henüz emekleme döneminde bulunan internet teknolojilerinin gelecekte yaratacağı sonuçların hayal dünyamızı zorlayacağı kuşkusuzdur.” Bu bakımdan değerlendirdiğimizde, gelecekte yetişkin eğitiminin bu devrimlerin benimsetilmesinde önemli bir vazife üstleneceğini söyleyebiliriz. Çünkü günümüzde bile gelişmiş ülkelerin birçoğunda değişimin ya da daha değişik bir ifade ile devrimlerin benimsetilmesinde yetişkin eğitimine önemli bir rol verilmiştir (Park, 2002). Bu önemin gelecekte daha fazla olacağını da söylemek mümkündür. Zaten yetişkin eğitimi, yetişkinlerin özelliklerinin ve gereksinmelerinin dikkate alındığı, kuralları esnek bir eğitimdir. Yetişkin eğitimi, programının içeriğini temelde yetişkinlerin ve toplumun gereksinmeleri belirler (Bülbül, 1991: 40 Akt: Bilir, 2004: 101). Bu nedenle de yetişkinlerin eğitimi ve teknolojiye adaptasyonuna yönelik sürekli eğitim programları hazırlanıp uygulanmalıdır (http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim). Bu adaptasyonun sağlanması gelecekte değişimin hızından dolayı da zor olacaktır. Gelecekteki toplumsal yapının genel görünümü konusunda yukarıda genel olarak bazı fikirler öne sürüldü. Ancak gelecekteki yetişkin eğitiminin analiz edilmesi için sistemli bir bakış açısı gerekliliği hissedilmektedir. Bu nedenle de gelecekteki yetişkin eğitimini şu soruları sorarak analiz etmemiz gerekmektedir. Gelecekteki yetişkin eğitimi nasıl bir ortamda gerçekleştirilecek, ne öğretilecek, temel amacı ne olacak, hangi yaştaki bireylere hitap edecek… 2 Gelecekte Yetişkin Eğitimi Kurumlarında Ortam Nasıl Olacak? Gelecekte yetişkin eğitimi günümüzdeki geleneksel sınıf anlayışından kurtularak sınıf dışı ortamlarda gerçekleştirilecek. Eğitim genel olarak; çoklu ortamlar, konferanslar, internet, kitle iletişim araçları ile sağlanacak. Ancak bu ortamlar günümüzdeki teknolojik yapıdan daha ileri seviyede olacak. Bireylerin birbirleriyle tecrübelerini paylaşmaları sağlanacak. Bunun içinde bireylerin etkileşimi sağlanmaya çalışılacak. Bu da zaman ve mekân sınırlılığının kaldırıldığı ortamlarda gerçekleştirilecek. Bilgi çağını oluşturan ileri teknolojiler, aynı mal ve hizmetlerin daha kısa sürede ve nispeten ucuza üretebilmelerini de mümkün kılacağından, kişilere kalacak boş zaman artacak, çalışma süresi kısalacaktır (http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim). Bu durum ilerde bireylerin değişik ortam arayışlarını güdeleyecek. Bireyler sadece öğrenmek için değil günlük hayatlarını zenginleştirmek için değişik aktivitelere katılmak amacıyla yetişkin eğitimi kurumlarından yararlanacak. Örneğin günümüzde ekonomik gelişmelerle birlikte Kore’de yetişkin eğitiminin bireyselleştiğini görmekteyiz. Buna ek olarak yetişkin eğitiminin boş zaman eğitimi ve kariyer gelişimi eğitimi adını aldığını da söylemek mümkündür (Park, 2002: 289).Bu nedenle de gelecekte yetişkin eğitimi kurumları zengin aktivite seçeneklerini sağlamak için değişik ortamlar sağlamaya çalışacak. Ayrıca gelecekte yetişkin eğitiminin dini kurumlarca gerçekleştirilebileceğini söyleyebiliriz. Çünkü Paulette (2005)’nin tespitine göre geçmişte bazı ülkelerde kilisenin bu konuda doğrudan ya da ya da dolaylı olarak bu rolü üstlenmiştir. Gelecekte de bu rolün devam edeceğini fakat açık bir şekilde olmayacağını söylemek mümkündür. Gelecekte Yetişkin Eğitimi Kurumlarında Ne Öğretilecek? Gelecekte yetişkin eğitim kurumları “Epistemolojik” bakış açısıyla değerlendirildiğinde: Değişim ve değişim hızı, bilgi değişiminin zorunlu değişime etkisi, bilgi bütünlüğünden uygun bilginin seçilmesi, mesleki değişim ile kültürel değişim ve bunların ilişkisi vb öğrenmeleri gerçekleştirecek (Akçay, 2005). Hümanist bir bakış açısıyla değerlendirdiğimizde ise: Gelecekte insanların kendilerini gerçekleştirme olanakları artacak. Bunun için öz doyum eğitimi ön plana çıkacak. Ama temelde bireyin kendi kendine bir şey öğrenmeyi öğrenmesini 3 sağlanacak. Ayrıca “öğrenmek için öğrenmek” anlayışından hareketle bilişsel duyum sağlanması amaç edinecek ve bu yönde eğitim sağlanacak (Akçay, 2005). Uygarlığın ilerlemesiyle gençlerin yetenekleri ile yetişkinlerin işleri arasındaki uçurum genişledi (Dewey, 1996: 8). Bu durum gelecekte istenilmeyen durumlara yol açabilir. İşte bu uçurumun kapatılması yetişkin eğitiminin sağlayacağı eğitimle olanaklıdır. Yani gençlerin yenilikleri takip edebilme olanakları varken yetişkinlerin böyle bir olanağa sahip olmaması iki kesim arasında yetenek farklarına neden olmaktadır. İşte yetişkin eğitimi yakın bir gelecekte bu ayırımı kapatabilmek için yetişkinlerin günün gelişen ihtiyaçlarına yönelik olarak kazanması gereken yetenekleri kazandırmaya çalışacak. Kişisel bağımsızlık arttıkça toplumsal yeteneklerin daralması tehlikesi vardır. Bireyi bağımsız yapmakla kendi kendisine yeter duruma getirir ve bu durum, başkalarına karşı kayıtsız kalmayı ya da kendisini onlardan üstün olmaya götürebilir (Dewey, 1996: 49). Bunun engellemek içinde bir ülkenin eğitiminde ya da yetişkin eğitiminde mesleki ya da pragmatik değerler önemlidir. Ancak bu değerler ülkenin sadece ekonomik anlamda gelişmesine katkıda bulunurlar. Değişen ihtiyaçlar neticesinde ya da küreselleşme ile birlikte ülkenin sosyal yönden de değişimi ya da gelişimi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu durum toplumda farklı bakış açılarını ve farklı görüşleri gerektirir. Bunların kazandırılmasında yetişkin eğitimi önemli bir vazife yüklenmiştir. Kısacası toplumun bütünsel bir anlayışla geliştirilmesi için yetişkin eğitimine ihtiyaç vardır (Park, 2002: 293). Balcı (1995, 114 Akt: Balay, 2004: 78)’nın da belirttiği gibi çevre ne denli belirsiz ve kestirilemezse o ölçüde farklılaşma ve bütünleşme gereklidir. Ancak bütünleşme ve farklılaşma ters işleyen süreçlerdir. Yani farklılaşma ne denli fazlaysa bütünlüğü sağlamak da o denli zor olmaktadır. Gelecekte olgunlaşan nüfus artacak ve yaşam süresi uzayacak. Artan yaşam süresi ile beraber insanların statü elde etme hırsı ve süresi uzayacak. Bu durum beraberinde insanların mesleki kariyer eğitimini ön plana çıkaracak (Akçay, 2005) Örneğin insanların yaşam süresi ortalama olarak 80–100 yıl arasında olabilir. Bu durumda bireylerin emekli olma yaşları yükselecek. Bu durum beraberinde bireyin çalıştığı kurumda daha üst konuma gelme kaygısını güdeleyebilir. Bunun içinde birey yetişkin eğitimi kurumlarından yararlanarak kendi kurumunda yükselme imkânına sahip 4 olabilecek. Mesela normalde profesörlük ünvanı bilim adamı için son ünvan olarak değerlendirilirken gelecekte bunun da üstünde ünvanlar kullanılacak. Bu ünvanların kazandırılması işi de büyük ölçüde yetişkin eğitimi kurumlarınca gerçekleştirilecek. Günümüzde olduğu gibi gelecekte de yetişkin eğitimi kurumları alan eğitimine önem verecek. Örneğin Güney Kore’de modernleşmenin sağlanabilmesi için yetişkin eğitimi kurumlarının genişletildiğini söyleyebiliriz. Bu gelişmenin alan eğitimine yönelik olduğunu da söylemek mümkündür (Park, 2002: 288). Bundan hareketle ilerleyen yıllarda alan eğitiminin daha baskın olacağını ve uzmanlık alanlarının oluşturulacağını ve bu uzmanlık alanlarında derinlemesine bilgi sahibi olunması için de yetişkin eğitim kurumlarından yararlanmanın zaruri hale geleceğini söyleyebiliriz. Gelecekte Mikroelektronik, haberleşme ve uzay sanayi, bilgisayar teknolojileri, elektrik ve elektronik malzeme üretimi, ilaç sanayi, kimyasal üretim vb alanlarda (http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim) yetişkin eğitim kurumlarının eğitim vereceği düşünülebilir. Akçay (2005)’ da gelecekte yetişkin eğitiminde; iletişim bilimleri, insan bilimleri (rehberlik, psikoloji, felsefe), bilgisayar, teknoloji ve bilişim konularının eğitimine ağırlık vereceğini söylemektedir. İlerleyen yıllarda insanlar arsında bazı iletişim alanında bazı sorunların ya da değişik bir ifade ile gelişmelerin olacağı söylenebilir. Örneğin birbirini tanıma arttıkça, zamanla “biz” ve “onlar” arası ayırımın azalacağı söylenebilir. Ne var ki fiziksel mesafeler kapansa ve insanlar bedenen bir araya gelse dahi, ruhen birbirlerine yabancılaşacakları düşüncesi ağır basmaktadır. Bu durum, insanların birbirlerine araçsal yolla bağlanmaları demektir. İnsanlar, dünyanın her yerinde farklılıklarıyla birlikte bir arada yaşamanın asgari koşullarını belki bulacak ve belki de bütünlük bir ölçüde sağlanmaya çalışılacaktır. Ancak insanlar arası ilişkilerin giderek daha mekanik bir hal alacağı tahmin edilmektedir. Bu sakıncayı bir ölçüde gidermek, insanların ruhsal, duygusal ve benlik zekâlarının güçlendirilmesini gerektirecektir. Bu yüzden söz konusu alanlara gelecekte daha çok yer verilmesi, eğitimin gereklerinden biri olabilecektir (Balay, 2004: 79). Bu eğitimin sağlanması yada gereğinin yerine getirilmesi de büyük ölçüde yetişkin eğitimi kurumlarınca gerçekleştirilecek. Kısacası yakın bir gelecekte insanlar arası diyalogun artmasına daha çok önem verilecek, sözlü ve sözlü olmayan iletişim becerilerinin öğretilmesi yetişkin eğitimin önemli amaçları arasında yer alacak. 5 Geleceğin işgücünü hazırlamada okullara büyük iş düşecektir. Geleceğin çalışanlarından sadece iş değil, sosyal yaşama ilişkin sorumluluklar bakımından da ciddi beklentiler olacağından okullar, mesleki ve teknik eğitimin yanı sıra, moral ve etik eğitime de yer vermek durumunda kalacaktır ( Akt: Balay, 2004: 79). Moral ve etik eğitiminin yetişkin eğitim kurumlarınca gerçekleştirileceğini söylemek mümkündür. Bunun yanı sıra yetişkin eğitiminin sosyal hakları geliştirici yönünün olduğunu söylemek mümkündür. Yetişkin eğitiminin bugün ulaştığı seviye insan haklarına ya da sosyal haklara verilen önemin bir sonucudur (Park, 2002: 287). Bu bakımdan değerlendirildiğinde yetişkin eğitiminde insan hakları ve demokrasi gibi toplumsal düzenleyici düşüncelerin üst düzeye taşınması için de günümüzdekinden farklı uygulamalarla eğitim verileceğini ve dünya geleceğinin buna bağlı olacağını söyleyebiliriz. Yetişkin Eğitimi İle Hangi Yaş Aralığındaki Bireylere Eğitim vb Hizmetler Sunulacak? Gelecekte yetişkin eğitimi ile her yaş grubundan insana hizmet sunulmaya çalışılacak. Ancak yakın bir gelecekte genç nüfusun azalacağı ve olgun nüfusun artacağı hipotezi kabul edilmektedir. Bu nedenle de yetişkin eğitiminin daha çok olgun yani 18 yaş ve üstündeki bireylere hizmet sunacağını ağırlıklı olarak da yaşlı nüfusa hitap edeceğini söyleyebiliriz. Akçay (2005)’ a göre, bilgiyi kimin aldığı önemli değil, önemli olan bilgiye ihtiyaçları olan insanların varlığıdır. Bu amaçla yola çıkan okullar, her yaştaki bireylere yönelik eğitim vermelidirler. Gelecekte yetişkin eğitiminin hangi yaş aralığındaki bireylere daha fazla hizmet götürmesi gerektiğini tespit etmek doğru olmayabilir. Açıkçası bilgiye erişmenin, bilgiyi uygulayabilmenin ve bilgi üretebilecek yeterliğe sahip olmanın yolu eğitimdir. Bu yüzden eğitimin yaşam boyu sürmesi, hem bireyler hem de uluslar için yaşamsal bir zorunluluk olmuştur (Miser, 2002: 56). Bu bakımdan yetişkin eğitimi ilerde bireyin tüm hayatını kapsayıcı bir rol oynamak mecburiyetinde kalmıştır. Yani gelecekte bireyin yaşamını devam ettirebilmesi için yetişkin eğitiminin temel ihtiyaçlardan biri olacağını söyleyebiliriz. Yetişkin eğitiminin temel amacının ülkenin problemlerinin çözümü için yetişkinleri eğitmektir (Park, 2002: 293). Gelecekte de yetişkin eğitiminin amacını 6 “dünyanın problemlerinin çözümü için yetişkinleri eğitmek” olacağını söyleyebiliriz. Gelecekte günümüzde olduğu gibi sorunlara karşı bilimsel ve akılcı bir yöntemle bakmayı öğrenen bireyler yetiştirilmek hedeflenecektir. Bu ise problem çözme eğitimi, bilimsel düşünme eğitimi ile sağlanacaktır (Akçay, 2000: 2). KAYNAKLAR AKÇAY, Cengiz, (2005), Ders Notları Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi. BALAY, Refik, (2004), Küreselleşme, Bilgi Toplumu ve Eğitim. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Cilt 37. Sayı: 2. BİLİR, Mehmet, (2004), Kentleşme Sürecinde Yetişkinlerin Eğitim Gereksinimi: Ankara Mamak İlçesi, Tuzluçayır Semti, Ege Mahallesi Örneği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. cilt: 37, sayı: 1, ss.98-121 DEWEY, John, (1996), Demokrasi ve Eğitim,Eğitim Felsefesine Giriş (Çev: Prof. Dr. Tahsin YILMAZ).Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınları: 81. Ege Üniversitesi Basımevi. MİSER, Rıfat, (2002), Küreselleşen Dünyada Yetişkin Eğitimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Cilt 35 Sayı: 1-2. PARK, Sung-Jung, (2002), Korean Women’s Development Institute, South Korea The Change of South Korean adult education in Globalization: Int. J. Of Lİfelong Educatİon, Vol. 21, No. 3, 285–294. PAULETTE, Isaac, E., (2005), The Future Of Adult Educatıon In The Urban Afrıcan Amerıcan Church. Education & Urban Society; Vol. 37, Issue 3, p276-291, 16p, 7 char. YÜCEL, http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim/ Bilim-Teknoloji Politikaları Ve 21. Yüzyılın Toplumu) http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim 7
