Köle olmaK

E T KİNLİK
7
KÖLE OLMAK
N İ L G Ü N
Y A M A N
K a yn a k 1 :
Kölelik
MÖ VII.-VI. yüzyıllarda köleliğin ekonomik
hayatta yerini aldığını görürüz. Büyük çiftlik sahipleri ile tüccar ve sanayicilerin durumu iyileşmiş, küçük tarla sahiplerinin ise kötüleşmeye yüz
tutmuştu. Köylüler işlerini sürdürmek için tüccarlardan ödünç para alıyor fakat borçlarını ödeyemeyince satılıyorlardı. Öte yandan kolonileşme de
büyük endüstrinin gelişmesini hızlandırıyordu.
Bu durum daha fazla işgücüne ihtiyaç yaratıyordu. Baş gösteren ihtiyacı karşılamak için komşu
ülkelerden işgücü olarak insanlar getirilerek zorla
çalıştırıldı. Peloponnes Savaşları sırasında Atinalılar, ele geçirdikleri kentlerdeki halkı da köle olarak gördüler. Korsanlar da baskınlarda el koydukları gemilerin yolcularını tutsak alarak satarlardı.
Atina yasalarına göre yurttaşlık hakkını zorla alan
bir kimseyi cezalandırmak için mahkemece onun
köleliğine karar verilebilirdi. Ailesi tarafından
terk edilen çocuğu bulan kişi, onu sahiplenerek
kendi işlerinde kullanabilirdi. Yoksul düşen bir
babanın çocuğunu satması da şaşırtıcı değildi.
Eğer bir köle dünyaya bir çocuk getirirse doğan
çocuğun statüsü anne babasından farklı olmazdı.
MÖ V. yüzyılda Attika’da 315.000’e varan nüfusun 115.000’ini kölelerin oluşturduğu sanılmaktadır. Bu insanların özellikle üretim ve ev
hizmetlerinde çalıştırıldığı, böylece efendilerine
siyasi görevler alma olanağı verdiği düşünülürse
toplumdaki önemleri ortaya çıkar.
(Bilgin, Nahit, Felsefeden Ekonomiye Antik Yunan Dünyası,
Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000, s. 51-57)
U Y G A R L I K L A R
T A R İ H İ - I
Kay n a k 2 :
224
Eski Yunan’da kölelik hakkında
düşünceler
Homeros’a göre kölelik doğal bir kurumdur. Ne
var ki onun anladığı kölelik, sadece savaş yenilgisinin getirdiği kölelikti.
Ünlü tragedya yazarları Aiskhylos ve Sophokles’de de kölelik karşıtı önemli bir düşünce yoktur.
Euripides’in dramlarında kölelik, doğaya uygun bir kurum olarak kabul edilir. Sadece kölelerin
ağzından, kölelerin de bazı erdemleri olabileceği
ileri sürülür.
Zamanın ünlü tarihçileri Herodotos ve Thukydides’de bu konuda önemli bir düşünceye rastlanmaz.
Kölelik konusunda insancıl bir yaklaşımın Sokrates’ten geldiğini görmekteyiz. Sokrates, adaletin
koşullarından birinin kendi türünden olanları köle
haline getirmemek olduğunu söyler. Oyun yazarı
Aristophanes’e göre köleler her bakımdan son derece adi, haddini bilmez ve kötü huylu insanlardır.
Eflatun’a (Platon) göre köleler, bayağı ruhlu
insanlardır ve şımartılmaya gelmez. Bu sebeple
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 224
sahipleri kölelere karşı sert davranmalıdır. Kölelik
belki iyi olmayan, ama zorunlu bir kurumdur. Ne
var ki o, köleliği sadece Grek olmayanlara müstahak görür.
Aristo’ya göre köle, baba, kadın, çocuk ve mülkten sonra ailenin beşinci öğesi ve tamamlayıcısıdır.
Kölelik doğaya uygundur. Çünkü bazı insanlar yetkin olarak yaratılmışlardır. Bazı insanların ise beden yapıları güçlü, zekaları zayıftır. Köle hiçbir işin
üstesinden gelemez, o bir işi ancak sahibinin yol
göstermesi ile başarabilir.
Alkidimas ise, aynı Tanrı tarafından yaratılan
tüm insanların eşit ve özgür olduğunu savunur. Bu
sebeple insanlar arasında ayrım yapılamayacağını
söyler.
Stoa okulundan Zenon’a göre özgürlük tüm insanların hakkıdır. Özgürlük kabul edilirse, insanlar arasındaki anlaşmazlıklar ve kötülükler ortadan kalkar. Bu sebeple kölelik kabul edilemez.
(Bilgin, Nahit, Felsefeden Ekonomiye Antik Yunan Dünyası,
Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000, s. 87-88)
03.11.2014 12:03:29
Kay n a k 3 :
Yunan vazolarında köleler
K a yn a k 4 :
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 225
Ğ
I
L
R
G A
Y
U
N
A
N
öldürüldü. Katilin kim olduğunu kimse bilmiyor.
(Hakların İçin Ayağa Kalk, Two – Can Yayıncılık, s 27)
(http://www.prensesemektuplar.com/2012/09/cadikazani-iqbalin-gozleri.html; erişim tarihi 18.08.2014)
U
ziye çıktığı sırada uğradığı silahlı saldırı sonucu
Y
İkbal Mesih her türlü tehlikeyi göze alarak çocukların ipotekli işçi olarak zorla çalıştırılmasına
karşı gelen cesur bir kahramandır. Çocuğun “ipotekli işçi” olması, anne-babası tarafından işverene, alınan borcun karşılığı olarak verilmesi anlamına gelmektedir. İkbal, 4 yaşından 10 yaşına
kadar bir halı tezgahında köle olarak çalıştırıldı.
Pakistan’da bu uygulamaya karşı mücadele veren
“İpotekli İşçi Olarak Çalışanları Özgürleştirme
Cephesi”nin yardımıyla işyerinden kaçtı. Kaçtıktan sonra cesaretinin bir armağanı olarak 1994
yılının Aralık ayında Reebok Ödülü’nü aldı. Eski
sahibinden artık korkmadığını söylüyordu. Ardından, iki akrabasıyla birlikte Pakistan’da bir ge-
I
İkbal Mesih (1982-95)
“Ne yazık ki çalıştığım yerin sahibi, çocukları
köle gibi çalıştırmalarını Amerika’nın istediğini söylemişti bize. Amerikalıların bizim ürettiğimiz halı,
kilim ve havluları ucuza almak istediğini söylemişti.
Ve köle işçiliğin sürmesini istediklerini... Sizden, çocukların köle olarak çalıştırılmasına son vermenizi
istiyorum, çünkü çocuklar kalem kullanmalı, işçilerin kullandığı aletleri değil.” (İkbal Mesih)
225
03.11.2014 12:03:30
K a yn a k 5 :
“Bizi alıp develerin sırtlarına iplerle bağladılar.
İstenileni yapmayı reddedenleri dövdüler ve develerin üzerine çıkmaya zorladılar. Devenin üstünden
düşüp ölmekten çok korkuyorduk. Devenin üstünden düşen bir çocuğun devenin ayakları altında
kalma tehlikesi vardı. Jokey olamayacak kadar büyüdüğümüzde ülkemize geri gönderildik. Ama çoğumuz evlerimizin ve ailelerimizin nerede olduğunu
unutmuştuk.” (Adı Saklı)
K a yn a k 6 :
U Y G A R L I K L A R
T A R İ H İ - I
N İ L G Ü N
Y A M A N
Deve jokeyi çocuklar
Bir an için Hintli yoksul bir ailenin altı yaşındaki oğlu olduğunuzu hayal edin. Anne ve babanız
paraya ihtiyaçları olduğu için sizi satıyorlar. Sonra
Birleşik Arap Emirlikleri’ne kaçırılıyorsunuz. Başka çocuklarla birlikte küçücük bir odaya dolduruluyorsunuz ve size olabildiğince zayıf olmanız için
çok az yemek veriliyor. Siz artık bir deve jokeyisiniz. Aşağıda bir deve jokeyinin anlattığı bir deneyimini okuyacaksınız:
226
Birleşik Arap Emirlikleri, önümüzdeki sezondan itibaren deve yarışlarında jokey olarak robotların kullanılmasını kararlaştırdı.
BBC Türkçe - Hükümet bu kararı, yorucu ve
tehlikeli yarışlarda çocuk yaştaki jokeylerin kulla-
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 226
nılmasına yönelik uluslararası tepkilerin artması
üzerine aldı. (11 Nisan 2005)
(http://www.bbc.co.uk/turkish/news/
story/2005/04/050410_camel_robot.shtml)
03.11.2014 12:03:32
ÇALIŞMA SORULARI
1. Antik Yunan’da köle olmanın koşulları nelerdir?
2. Antik Yunan dünyası, köleliğin kabul edilebilir bir durum olduğuna kendilerini
inandırmak için hangi gerekçeler ileri sürmektedirler? Sizin köleliğe karşı çıkmak
için gerekçeleriniz nelerdir?
Antik Yunan’da efendi ve köle
U
Y
G A
R
L
I
Ğ
I
3. Günümüz dünyasındaki kölelik ile Antik Yunan’daki köleliği karşılaştırınız. Hangi anlamda
örtüşüyor ve farklılaşıyorlar?
KAYNAKLAR
Y
U
N
A
N
(http://tr.wikipedia.org/wiki/Antik_Yunanistan)
Bilgin, Nahit, Felsefeden Ekonomiye Antik Yunan Dünyası, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000, s. 51-57 ve s. 87-88
Hakların İçin Ayağa Kalk, Two – Can Yayıncılık, s 27
227
Estin, Colette ve H. Laporte, Yunan ve Roma Mitolojisi, Tübitak Yayınları, 2013, s. 38
http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2005/04/050410_camel_robot.shtml; erişim tarihi 18.08.2014
http://humantrafficwatch.wordpress.com/tag/dubai/
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 227
03.11.2014 12:03:33