iSLAM`DA HUKUKU UZERINE KISA BIR ETUD

iSLAM'DA
Şirketlerin
Tarihçesi:
ll
ŞIRKETLER
...
HUKUKU
UZERINE
KISA
BIR
••
ETUD
ll
Illi
,lll
İnsanlar
· çok eski zamanlar. dan beri şiİ'ketler kurmuşıS.r ve
bu teamülü zamanla tekiimül et.
tirrnek süretiyle devam ettirmiş.­
lerdir. Hadis alimi Ahmed b, Hanbel (öl. 241)'in bildirdiğine göre
Hz. Peygamber (s.a.s.). Mekke
devrinde Saib b. Abdullah ile bir
şirket kurarak ticfı.ri
faaliyette
bulunmuştur. Rasülullah
(s.a.s.)
Mekke fethi günü ortağı Saib b.
Abdullah'ı göiünce onuııla yapmış olduğu ticari faaliyeti anlatırken; "Onunla cahiliyye devrin..
de (İslamdan önce) tic8.ıi ortaklık yaptım.
O, ne kavga ne de
haksızlık yapardı." dediı.
İSlAm
Hukuku alimi Şemsü'l-Eimme .Serahsi (öl. 483 H.) müslümanların
Hz. Peygamber zamanından ken- .
di zamanına kadar şirket kurdukIarını ve bu teamülü devam ettirdiklerini ifade etmektedir2,
.-
J
Şirketlerin İktisidi
Fonk-
siyon~:
Şirketlerin toplumuıı ihtiyaç
ve zarfiretleri sebebiyle ortaya
çıktıklarını ve iktisadi kalkınma­
da fonksiyonlarının son derece
önemli olduklarını söyleyebiliriz.
Çünkü fertlerin şahsi sermaye ve
gayretleriyle başaramayacakları
işleri, teşebblisleri küçük tasarruf ·
ve sermayelerin toplanmasına vesile olan şirketler gerçekleştirir.
Büyük sermayelerin dağınasına
sebep olan §irketler, halkın ihti-
Dr. Fahrettin ATAR
Erzurum Yüksek islam Enstitüsü
Fıkıh ve islam Hukuku Öğretmeni
(1) Ahmed b. Hanbel, Müsned, Mısır,
1313, c. 3, s. 425.
(2) Serahsi, Mebsflt, Mısır, 1324, C. ll,
s. 151.·
DIYANET
DERGISI
ClLT:. xv
'SAYI:
EYLÜL
.EKIM
·KASIM
ARALIK
1976
261
5-6
. i
"'
!SL.!.M'DA.
ŞİRKETLER
HUKUKU
ttZERİNE
KISA. BİR
ETttD
gidermek üzere üretime
geçerek iktisadi ·faaiiyette · bulunur. Böylece iktisadi kalkınnia
meydana gelir. Alaaddin Kasani
(öl. 587 H.) çalıştınlmayan veya
toplumun istifadesine sunulınayan
sermayenin ·§irketıe değerlendiril­
diğini, çalıştınldığını, istifade edilir .hiıle getirildiğini söylemektedira.
yaçlarım
zirai (§irketü'I-müsakat, şirketü'L
muzara'a) maksatlarla akdedilen
şirket nevi'leri şirket olarak va-·
sıflandınlmıştır. Şirketü'l-mülk ile
§irketü'l-ibii.he bugünkü hukukta
şirket olı:ı:rak kabül edilmemektedir. Bugün şirket derken daha
ziyade istihsal gayesiyle kurulan
veya sınai, ticari vasfı galip şir­
ketler kastedilmektedir. Bunlar
İslam Hukukunda §irketü'l-emval,
şirketü'l-mudarabe,
Şirketin
Tarifi:
sımlarıdır.
İslam
Hukukunda şirket mefhumu çok geniş mütalaa olunarak ticari, zirai veya · başka sebeplerle hissenin bahis · konusu
· MiHliği her ortaklıga şirket denilmiştir. Bu cümleden olarak;
1. İştirak hıÜindeki mülkiyet
(miras şirketi), müşterek mülkiyet4 (§irketü'l~mülk)s,
2. Toplumun istifadesine sunulai). su, av hayvanları gibi veya toplumun ortak mallan dağ"
lar, mer'alar gibi . (§iı;ketü'l-iba­
he)a,
3.
Ticari
şirketü'I-vücüh,
be), sınai
DIYANET
. DERGISI
'CiLT:" XV
SAYI:
5-6
EYLÜL
·EKIM'
. KASIM
'ARALIK
1976
:262
(şirketü'l-emval,
şirketü'I-mudare­
(şirketü'l-sanaYf')
şirketü'l-sa­
nayi, §irketü'l-vücuh, şirketü'l­
musakat ve §irketü'I-muzaraa kı­
ve
Şirket, Iügatte ortaklık veya
iki hissenin birbirinden ayrılmıya~
cak derecede karı§ması veya karı§tırılmasıdırı. Şeyhzade Damii.d
(öL 1078 H.) "Mecma'u'l-Enhur"
adlı eserinde §irketi ıstılahi olarak
"sermaye (asi) ve kar (ribh) husuşlarında
(en az) iki kişinin
yaptıkları bir akit
(anlaşma)"
diye tarif etmektedirs ..Tarifte ge.
çen sermaye (asl) nakid para alacağı gibi emek (amel) ve kredi
(itibar) de olabilir9, Böylece şir­
ketlerin akitle kurulmuş olduklarını
tesbit etmi§ bulunuyoruz."
Akit '_'tarafeynin bir husüsu ilti.
zam ve taahhüd etmeleridir ki
icap ve kabülün irtibatından iba.
rettir'• şeklinde ifade edilıniştirıo.
Bu bakımdan §i!ketler tarafların
(3) Kasil.n!, Bedayi'. Mısır, 1327, C. 6, s. 58; ,Sirketlerin iktisadi fonksiyonu ve
hikıneti için ayrıca bk. Damad, Mecma'u'l-Enbur, !stanbul, 1301, c. 1, s. 651;
Bilmen, ö. N., Hukuku İslamiye, İstanbul, 1970, c. 7, s.' 64.
(4) "İııtirak halindeki mülkiyet'\· "müııterek mülkiyet" mefhumları icin bk. Ansay, S. Ş., Hukuk Tarihinde İslam Hukuku, Ankara, 1958, 3. bası, s. 83.
(5) Mecelle, md. 1060; A.Ii Haydar, Dürerü'l-Hükkil.m, İstanbul, ı330, C. 3, s. 223;
BÜmen, ö. N., a.g.e., C. 7, s, 65.
(6) A.Ii Haydar, a.g.e.:, C. 3, s. 223; Bilmen, Ö. N., a.g.e., C. 7, s. 76-77.
(7) Damad, a,g.e., C. ı; s. 65ı; İbn Ab!din, Reddü'l-Muhtar, Kahire. ı349, C. 3,
s. 362.
(8) Damil.d, a.g.e., C. ı, s. 65ı; Şirketin tarifi iı;:in bk. Mecelle, md. ıo40, ı329;
Bilmen, Ö, N., a.g.e,, C. 7, s. 63; 79; İslam Hukukundaki sirket ta~ifiyle bugünkü modern hukuktaki tarifi mukayese etmek bakımından aııa!l'ıdaki tarifi
veriyoruz. : "şirket, iki veya daha fazla hakiki veya hükıni şahsın bir gayeye erişmek maksadiyle bir kısım sermayelerini birleştirmek hususunda
yaptıkları bir antlaşmadır", Domaniç, H., ~irketler· Hukuku, 2. bası, İstan­
bul, ı968, s. 7.
(9) Bilmen, ö. N., a,ğ'.e., ·C, 7, s. 79.
(ıO) ~ecelle, md, · ıo3.
yani ııeriklerin irade beyanlarının
bir ifade ve neticesi olarak kurulurlar.
Şirketin Unsurları:
Şirketler akitle · kuruldukları­
na göre. her §eyden önce bir §irketin kJlrulabilmesi için taraflar
yani §erikler, akit ve akdi ilgilenlliren hususlar bahis konusu olacaktır. Baııka bir ifade ile, bir §irketin kurulmasında taraflar, altit
ve buna bağlı olaralr gaye ve sermaye olacaktır ki bunlara "§ir-'
ketin -unsurları" denilmektedirıı.
Yukarıda zikrettiğimiz
§irketin
tarifini tahlil ettiğimiz zaman §irketin unsurlannı kolayca tesbit
edebiliriz. Tarifte geçen .akd "akit
unsurunu'', müteşıtrikeyn "§ahıs
unsurunu", ribh ·"gaye unsurunu",_
asi "sermaye unsurunu;, te§kil etmektedir. Şimdi bunları kısaca
izah edelim.
..
I -
Şahıs
Şirketin
Unsuru:
tarifinden de anla§Ilacağı gibi bir §irketin kurulabilmesi için en az iki ki§inin bulunması· gerekir. Hatta §irk~t için
yapılmı§ tariflerde "iki veya daha ziyade §ahıs'' ifadesi geçmektedirı2, Buna göre
şirket, ııahıs
·,
tahdidi olmaksızın iki veya daha
ziyade .. §ahısİa kurulabifk.
İslam hukukçuları §irketin i§-
letilmesi, sevk ve idaresini· tasarruf ve faiiliyetlerden meydl)pa
gelecek hukuki neticeleri nazar-ı
itibara ·alarak §irket kuracak veY<'J. · §irkete katılacak kimselerin
vasıflannı tesbit etnıi§lerdir. Tesbit edilen vasıflar §irket nevllerine göre deği§mektedir.
Mufavada ·§irketini kuracak
tasarruf yapabilme bakı­
m~dan birbirlerine · eııit ve aynı
zamanda birbirlerinin kefil ve veItili olacaklarından vekiilet ve kefalet
ehliyetlerini
haiz olmalıdır.
.
larıa. Bir zinımi ile müslümanın,
rü§dünü ispat etineyen bir çocukla rü§dünü ispat eden bir kimsenin, hür olan bir §ahısla köle
olan bir §ahsın mufavada §irketini kurabilmeleri hukuken mümkün değildir.·· Mufavada Şirketini
sadece hür, akil, baliğ müslümanlar kurabilirlerH. Zimmilerin kendi aralarında mufavada. şirketini
kurabileceklerini ilave edelimıs.
Hatta Ebıi Yusuf'a göre bir zirnmi ile bir müslümanın ·mufavada
§irketi kurabilmeleri münılrün­
dürıs. Çünkü gerek zimıni ve gerek .müslüman kefalet eiıliyetleri­
ni haizdirler. Mufavada §İrketinin
kurulmasında mezhep farkınm-bir
mania alamıyacağını . ifade . edeliml7. Binaenaleyh bir Şafii ile bir
Hanefi mufavada §irketi kurabi.
lirler. Şirket kurulmasında cinsiyet farkımn bir mania olacağının
hukukçular tarafından bahis _ko~
nusu edilmediğini hatırlatalım:
İSLAM'DA
ŞİRKETLER
HOKOKO··.
tiZERtNm
.KİsA B!R
ETüD'
şahıslar
Domaniç, H., a.g.e .., s. 1-7.
(12) Mecelle,. md. ı329; Bilmen, ö. N., a.g.e., -C. 7, s. 79.
(ı3) Kudüri, Muhtasar, İstanbul, ı3ı5, s. 79 ~ Merğ!nani, Hidaye, İstanbul, 1290,
C. ı. s. 473; Kasani, a.g.e .• c. 6, s. 58, 59, 60; Damad, a,g.e., C. ı, s.~651.
{ı4) Kudüri, a.g.e., s. 79; Merğinani, a.g.e., c. ı, s. 473; Kasani, a.g.e., C. 6,
's. -6ı; İbnü'l-Hümam, Fethü'l-Kadir, Mısır, ı316, C. 5, s. 7-8; İbn Nüceym,
Bahrü'r-Rak, Mısır, ı311, C. 5, s. ı82;· Damad, a.g.e., C. ı, s. 654,
(ı5) Merğinani, a.g.e., C. ı, s. 473; Damil.d, a.·g.e.,
ı, s. 653.
(ısı Merğin&nl, a.g.e., C ı, s. 473; Kasani, a.g.e., C. 6, s. 6ı; Damil.d,. a.g.e .. C. ı,
s. 653.
(ı7) l\l:ı:ırltinil.ni, a.~jr.e., _Ç. 1:1 • s. 173; İ!ın\i'Hol\iın?-n, a.ış.e., c._ 51 s. 7-Ş,
(ll)
0:
DiYANET
. DERGISi
CiLT: XV
SAYI:
EYLÜL
-EKiM
-KASIM
ARALIK
1976
5-6
'İnan
§irketini kuracak §ahıs­
larda kefalet deg"il sadece vekalet ehliyeti aranırıs ki bunlar temyiz kudreti ile akıl vasfıdırıs. Çün.
kü §erikler §irketin sevk ve idare 7
sinde, tasarrufunda aynı · hakka
sahiptirler. Ayrı ayrı olsun mü§. tereken olsıin bu hakkı ' vekatet
ehliyeti sayesinde
kullanırlar.
'İnan §irketini kuracak §ahıslar­
da kefalet ehliyeti aranmadıgin­
dan veli ve vasilerinin izinleriyle
köleler ile matuh (deli)· ve ço.
cuklar da bu §irkete girebilirler2o.
Burada 'inan §irketini kuracak
§ahısların birbirlerinin kefili §ar.tını zikrettiklerinde kefalet· ebiiyetinin aranaca@nı ilave edelimııı. ·
İSLAM'DA
tRKETLER
. HUKUKU
• tizmi.:tNE
1 KISA BİR
\·ı
ETtlD
,.
Sanayi' §irketinde meslek farkının §irketin kurulmasına engel
te§kil edemiyeceg-ini savunan hukukçulara rağ"rrien İmam Malik
ile 1:ni.am ·züfer'in bu hususta müs. bet dü§ünınediklerini söyleyelimıı2.
.
'
Mndarebe §irketinde mudarib
(sermayeyi çalı§tıran) de kefalet
ve vekalet ehliyeti aranmasına
rag-men din ihtilii.fının önemi ·olmadığını ifade edelim2a,
,
Zirai §irketlerden ister musakat, ister muzaraa olsun akit ya.
pan taraflann akıllı olması §art
ko§ıılduğu halde rü§dünü ispat etmeyen niezun ve akıllı çocukların
bu §irketi' kurabilecekleri zikredilmekt'ediru.
'DiYANET
DERGiSI
CiLT: XV
SAYI: 5-6
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
EYLÜL
EKIM
KASIM
ARALIK
1976
(25)
264
(3ı}
(i6)
(27)
(28)
(29)
(30)
U - Sermaye '(!nsuru:
İslam Hukukunda sermaye
unsurunun "asl" kelimesiyle ifade
edildiğini zikretmi§tik. Ancak ser.
maye unsuru özellikle §irketü'lemval'de re'sü'l-mal ıstılahıyla ·
Sermayenin
gösterilrriektedir2s.
mahiyeti §irket neı}i'lerine · göre
deği§mektedir. Sermaye ya nakit
. gümüş para, altın para veya ticari kredi (itibar) veyahut emek
(amel) · olur. Mufavada ve 'inan
§irketlerinde sermaye
(re'sü•lmal) gümü§ ve altın para kabilinden olınası §art ko§ulmu§tur2s,
Ancak hukukçular tedaville çıka­
nlmı§ her türlü illikel paralar'ın21,
külçe halindeki gümüş ve altın'ın,
kuyumcular tarafından . i§lenmemi§ gümüş ve altın'ın halk arasında tedavül aracı· olarak kullanılıyorsa
sermaye olabileceğini
kabul etmi§lerdir.2s, Paraya tahvil edilebilecek her türlü e§ya ve
malların
sermaye olabileceğini
hatırlataııın:ıs. Mufavada §irketin.
de sermayenin e§it ve aynı cinsten olması §art ko§ulduğu halde
'inan §ii:ketinde e§it ve aynı cinsten olmayabilirao. Burada sermaye olabilecek para ve malların
deyri (alacak) değil ayn olmasının
§art ko§ulduğunu zikredelimaı.
Merglnani, a.g.e., C. 1, s. 476; Damil.d, a.g.e., C. 1, s. 657.
Mecelle, md. 1333.
Kasani, a.g.e., C. 6, s. 62; Bilmen, ö:N., a.g.e., c. 7, s. 81.
Mecelle, md. 1335; Bilmen, ö. N .., a.g.e., C. 7, s. 81.
Mergtnani, a.g.e., c. ı, s. 479-480; DamM, · a.g.e., c. ı, s. 660.
Kasant, a.g.e., C. 6, 's. 81.
Kasani, ag.e., C. s,' s. 176, 185; Mecelle, md. ı433, 1443.
Mecelle, md. ı057.
,
KudO.ri, s. 79; Ka~ani, c. 6, s. 59; Merğin'ani, C. ı, s. 475; İbn Nüceym, C. 5,
s. ı85; İbn Abidin, C. 3, ·s. 370.
KudÜ.ri, s. 79; Kasani, d. 6, s. 59; Merıünanl, C. ı, s. 475; Damad, C. ~.
s. 655; M ec. ı339.
Kudo.rt, s. 79; Mergtnanl; c. ı, s. 475; DamM, c. ı, .s. 655.
KudC!ri, s. 79; Merginan!, C. ı, s. 476.; Kasant, C. 6, s. 69.
Kas an!, c. 6, s. sı-62; Mergtn!lni, C. ı, s. 475-6.
Kasani, C. 6, s. 60; İbn .A.bidin, C. 3, s. 37ı; Me.celle, 1341.
Mudarebe §irketinde rabbü'lmal (sermayedar) sermaye olarak
gümܧ ve altın para koymak mecburiyetindedir. Mudarib (çah§an)
in ise çalı§ması (emek) sermaye
olarak kabül edilira~.
ı.
Sınai §irketlerde
(§irketü'lsanayii) "emek" sermaye· olarak
kabıll edilmi§tiraa.
Mufavada ve
'inan §irketlerinde dükkan, ev, nakil vasıtaları sermaye olarak li:abıil edilmediği haldea4 sınai §irketlerde alet, edevat ve dükkanıiı
sermaye kabıil edileceği zikredilmi§tiras. Şöyle ki, sınai §irkette
dükkan birinin, emek diğerinin
veya dükkan birinin alet ve edevat diğerinin sermayesi olabilir.
Şirket-i vücuhda §eriklerin ticari kredi (itibar) 'leri serinaye
olarak kabul edilmi§tiras. Musakat ve muzaraa §irketlerinde bir
taraftan· tarla ve ağaçlar, diğer
taraftan emek · sermaye olarak
tesbit edilmi§tirar,
ID
. -
.
li ve la.fzi. vardır. Mufavada §irketinde akit mufavada .lafzıyla
veya onun §artlarını haiz bir lafızla yapıııra9.
Diğer §irketlerde
de akd yaparken kullanılacak belirli' lafızlar tesbit edilmiştir-ıo.
Hukuk kitaplarında §irket akdinin sözlü veya yazılı olacağı hakkında herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Ancak .§irket akitle
kurularak ticari muamele1ere vesile olacağından Bakara Süresinin
286. ayetinin §Ümülüne g:irmesi
dü§Ünülebilinir. Bu sebeple akdin
yazılı olması daha uygun ve ihtilaf anında ispat bakımından daha kolay olur. et-Tahavi (öl. 321
H.) "K. Şurıiti'l-Kebir" adlı eserinde §irket akdinin yazı ile tesbitinde hangi usaııere dikkat edilmesi ve §irket senedinin tanzim·
§eklinin nasıl olması · gerektiğini
sarahaten göstermi§tir-11, Nüveyri
( öL 733 H.) de §eriklerin ileri
sürdükleri §artları, sermayenin
miktarını ve kar taksiminin hangi ölçüler içinde yapılacağı esasları havi yazılı akdin tanzim §eklini vermektedit"!2,
!SLAM'DA
ŞİRKETLER
HOKOKO
tl'ZER!NE
KISA BİR
ETtl'D
• 1
ı
•
.
Akit Unsuru·
İslam ..hukukunda
§irketleri,
akit açısından "akitli §irketler'',
"akitsiz şirketler" olarak iki bölümde mütalaa edebiliriz. Şirket-i
mülk ve §irket-i ibaha'nın dı§ın- ·
dakl. §irketler akitli §irketlerdiras.
Her §irketin
. deği§ik bir akit §elı:..
IV _:_ Gaye· Unsuru:
·Şirketler k3.r gayesiyle kiı­
rulurlar. Mufavada §irketinde kar
sermaye. nisbetine göre e§it tevzi edildiği halde, ~inan, mudareı:ie,
1'.
(32) KB.sant, C. 6, s. 82; Merğinant, C. 2, s. 188; EbO. Bekir er-Razi (öl. 481);
Muhtasaru'l-İhtil1lfi.'l-mema, Carullah Kütüphanesi, no. 872:/M, c. 4, vr. 4b
(33) Kasant, C. 6, s,' 57; Mecelle, 1332.
(34) İbn ,!bidin, C. 3, s. 382; Mecelle, i343, 1344; Ali Haydar, Dürer. c. 3, s. 638-9.
(35) Mecelle, 1395, 1396; Ali Haydar, Dürer, ·C. 3, s. 707-708.
(36) SeraJısi, Mebsüt, C. 11, s. 152; Kasant, C. 6, s. 57.
(37) Merğinil.ni, C. 2, s.· 332, 338.
(38) Merğinll.ni, C. 1, s. 472; C. 2, s. 188, 332, 338; Kas an!, C. 6, s. 56; Ali Haydar,
3/223.
(39) Merğinll.ni, C. ·ı, s. 473; Kasant, c. 6, s. 62; İbn'ül Hümam, C. 5, s. 7; Mecelle, 136L
(40) KB.sant, a.g.e., C. 6, s. 62, 63, 79, 185, 176.
(41) Tii.hii.vi, K. eş-Şıırfi,ti'l-Keb!r, Şirket Bölümü, ,S. Ali Paşa, no.: 881, 882.
(42) Nüveyri, Nihii.yetü'l-Ereb, Mısır, 1949, C. 9, s. 17, 103-104.·
'DİYANET
DERGiSi
CİLT: XV
SAYI: 5-6
EYLÜL
EKİM
KASIM
ARALIK
1976
265
·iSLAM'DA -,
·şiRKETLER
:mı:ı:am:u
tl"ZERİNE
KISA BİR
ETttD
sanayi', vüctih şirketlerinde elde
edilecek karnı sermaye nisbetine
·veya şerikierin anlaşacaklan herhangi bir nisbette tevzi yapılır~a. ·
Musakat muzaraat şirketle­
rinde mahsul ortaklar arasında
eşit, üçde bir .veya
anlaşılacak
herhangi bir nisbette tevzie tabi'
tutulurH.
I -
Akitli
Şirketler:
Akitli şirketler'i gayesinin hususiyetlerine göre ticari, sınai ve
zirai olarak üçe ayırabiliriz.
Şirketler
kar gayesiyle kurulaksilikler yüzün_.
den zarar etmesi halinde zarar,
.sermaye nisbetine veya ortakların. anla§acağı
bir nisbete göre
masına rağmen
ı.
Şirket
N evileri:
A.
İslam
Di YAN ET
. DERGISI
CiLT:
XV
SAYI:
5-6
·EYLÜL
EKiM
:KASIM
ARALIK
• 1976
266
Hukukunda şirket mefhumunun çok geniş mütalaa olunarak ticari, sınai, zirai veya ba§ka sebeplerle .hissenin bahis konusu edildiği her ortaklığa §irket
denildiğini ve şirket-i . mülk ile
şirket-i ibiibe'nin bugüıikü anlamda şirket kabul edilemiyeceğini evvelce zikretmiştik. Gerçekten ibiihe ve mülk şirketlerinde herhangi
bir istihsal veya ticari veyahut sı­
nai gaye bulunmamaktadır. Halbuki diğer şirket nevi'leri istihsal
veya ticaret gayesini gütmektedirler. Bu bakımdan şirketleri bir
gayenin tahakkuku . için kurulan
akitli. ~ketler, herhangi bir kar
ve kazancı tahakkuk ettirmeyi
. gaye edinmeyen akitsiz şirketler
olarak iki bölümda toplayabiliriz.
.
Şirketler:
Ticaret şirketlerini, şirketü'l­
emval, §irketü'l-vüctih ve şirke- .
tü'l-pıudarebe olmak üzere üç bölümde toplayabiliriz.
bölünür<~~.
Muhtelif
Ticari
Şirketli'l-Emval: ·
a.
Şirketü'I-Mufavada,
b.
Şirketü'l-'İnan.
a.
Şirketü'l-Mufavada:
Şirketü'LEmval'in
bir bölümü
olan mufavada lfıgatte eşitlik
manasını ifade etmektedir46. Hukuk ıstılahmda ise "tasarruf, sermaye, kar veya zararın bölüşül­
mesi hususlannda eşitliğin bahis
konusu edildiği" bir §irket nev'i
olarak tarif edilmektedir<~i. Hu-
'
(43) Serahsi, Mebsflt, C. 11, s. 152; Merğinll.nt; a.g.e., C. ·ı, s. 472, 476 . ve dev.;
Dfunad, a.g.e., C. 1, s. 652, · 657 ve dev.
(44) Mecelle, md. 1444; Bilmen, ö. N., a.g.e., C. 7, s. 123.
(45) Bilmen, ö. N., a.g.e., C. 7, s. 88, 97 .
(46) Serahsi, Mebs1it, C 11, s. 152.
(47) Merğinani, C. ı, s. 472; İhtiyar, C. 3, s. 12; Dil,m(id, Ç. ı, s. 6l,i2; Arapçıı
metin için bk. Mebstıt, Ç. U, s. 1,52.;
!.
kukçu S. Şakir Ansay ''Hukuk
Tarihinde İslam Hukuku'' adlı eserinde mufavada şirketini bugünkü kollektif şirketlere benzetmektedir. .Ancak mufavadanın
hükmi şahsiyeti haiz olmamakla
diğerinden farklı olduğunu. söylemektedil'IB, Coşkun Üçok da hükmi şahsiyet konusunda S. Ş. Ansay gibi düşünmektedir4.9,
Mufavada şirketinde her . şe­
rik şirketin işletilmesi, sevk. ve
idaresinde aym hak ve sorumluluğa sahiptir,
Şerikler aym zamanda birbirinin hem vekili ve
hem de kefilidirlerso. Bu sebeple
şerikler mufavada şirketinde kollektif şirketlerde olduğu gibi üçüncü şahıslara karşı bütün mamelekleriyle sorumludurlar.
İslam hukukçulan mufavada
şirketinde sermayenin eşit ve ayn
halinde olması gerektiği üzerinde
ittifak etmişlerdirsı. · Mufavada
şirketi sadece Hanefi mezhebi hukukçuları tarafından kabül edilmiş olmasına karşılık, Şafii, Maliki ve Hanbeli mezhebi hukukçuları tarafından makbül ve meşrü
kabül edilmemektedirs2.
b.
Şirketü'l-'inan:
'İnan şirketi
"tasarruf, kar
veya zararın bölü§ülmesi hususlarında eşitliğin veya kararlaştırılan,
(48)
(49)
(50)
(51)
(52)
(53)
. (54)
(55)
(56)
(57)
herhangi bir nisbetin bahis konusu edildiği" bir .şirket nev'i olarak
tarif edilirsa. Bu şirkette her şe­
rik kararlaştırılan şartTar. muvacehesinde şirketin sevk ve idare·sine katılabilir. Bu şirkette şerik­
ler birbirinin kefili değil sadece
vekilidirler54,_ Bu sebeple şerikler
sermayeleri nisbetinde üçüncü şa­
hıslara . karşı
mes'uldürler. Şir­
ket-i 'inaİı'da sermayenin eşit ve
ayın cinsten olması .. şar.t deltll- .
dirss. Şirket-i 'inan'ın, Hanefi,
Şafii, Hanbeli ve Maliki mezhepleri tarafından ittifakla meşrülu­
ğu kal:iül edilmiştirsa.
B.
!SL.!M'DA
·ŞİRKETLEJ
HUKUKU
"ÜZERİNE
KISABİR
ET"ÜD
Şirketü•ı.:.vücfi.h
(Kredi
Şirketi):
Şerikierin nakit olarak para
sermayeleri olmadığı halde kendi
.,
ticari itibarlarını
(kredilerini)
sermaye etmek süretiyle veresiye
alış veriş yapmak ve kazanılacak
karı aralarinda taksim etmek üzere kurdukları şirkete denirs1.
Bu şirkete "şirketü'l-mefalis" de
denirss.
' Bu §irkette kar' ve zarar, şe­
riklerin hisseleri nisbetinde· tevzi
edilirs9. Bu §irkette şerikl·erde vekaiet eliliyetinlıi aranmasına rağ­
men kefalet ehliyeti anc8k şerHiler birbirlerinin kefili olduklannı
.DiYANET
DERGiSi
-ClLT: XV
Ansay, Ş. Ş., İslam Hukuku, s. 178."
"Üçok, C., Şirket maddesi, İA., C.· 10, s. 569-570.
Kudüri, s. 79; Merğinan!, C. ı,· s.· 473; Dli.mll.d, C. ı;· s. 653.
Kudüri, s. 79; Kasani,C. 6, s. 60; Mecelle, md. 1341; Bilmen. ö. N., ·c. 7, s. 82.
Merğinani, C. 1, s·. 473;. ·Kasani; c. 6, s. 57; İbn Hübeyre, el-İttifak, vr. 63b
Merğinli.ni, C. 1, s. 476; Damli.d, C. 1, s. 657; İhtiyar, C. 3, s. 15; Bilmen, C. 7,
s. 80; Arapça metin için bk. Mebsüt,_ C, ll, s. 151-152.:
.Merğinani, C. ı, s. 476; Damll.d, C. 1,. s: 657.
Kudüri, s. 79; Merğinani, C. 1, s. 477; Dli.mad, C. 1, s. 65i
Şa'ran!, Mizan'ul Kübra; C. 2, s. 71; İbn Hübeyre, elCİtifak ve'l-!hti!il.f Şehit
Ali P~a. No: 682, vr. 63b.
Merğinli.ni, C. 1, ff. 480; Mecelle, md. 1332; Arapça metin için bk. Mebsüt,
c.
1.1, s.
SAYI:
EYLÜL
'EKIM
·KASIM
ARALIK
1976
ı54:
(58) Serahs!, Mebsüt. C. ll, s. ı52; Damli.d, C. ı. s. 660; İbn Ab!din,- C. 3, s. 380.
(59) Mecelle, md. 1401, 1402, 1403.
L.
267
5-6
SLAM'DA
F;;k~~
."ÖZERİNE
f!SA BİR
i
ETtiD
şart koştuklan
zaman
aranırso.
Hanef"ıler, şirketü•l.vücıih'u,
etmelerine karşılık
bu hususta müsbet
kabul_
İmam Şafii
düşünmemek~
tediraı.
!
C.
Mudarebe
Şirketi:
Bir taraftan sermaye, diğ'er
taraftan emek (amel) olmak ü.
zere elde edirecek kar veya husıile gelecek zararın bölüşülmesi
hususunda e§itliğin veya kararlaştınlacak herhangi bir nisbetin
baİlls konusu edildiği şirket nev'i~
ne "şirketü'l-mudarebe". , denira2.
Sermaye sahibine rabbü'l-ma.I, ça.
lışacak şahsa mudarib demrsa.
İslam hukukçulan muda.rebe
şirketinde sermayenin para (gümüş ve . altın) kabilinden olması­
nı şart koşmuşlardırB4. ·Bu şirket­
lerde mudaribin kasd-ı mahsus olmaksızın yapacağı zararlan kar. dan ödenir. Kar zaran . kapatmı­
yorsa, o hallerde zarar rabbü'Imal (sermayedar)' e aittirtı s.
2.
sııı.aı Şirketler:
Şeriklerin; emek· (amel)'lerini
sermaye ·ederek iş alıp yaparak
DİYANEl
DERGISI
ClLT:
iAYI:
XV
5-6
. EYLÜL.
EKiM
'KASIM
ARALIK.
'1976
268
· (ribh) arala- . ·
rında taksim etmek üzere akdettiideri §irket nev'ine "şirket-i sanayi" denirB6. Şirket-i sanayi
klasik hukuk kitaplannda "şir­
ket-i sanayi", · "şirket-i amel",
."şirket-i takabbül'', "şirket-i ebdan'' ve "şirket-i ı:nuhterife'' ıstı­
lahlanyla ifade edilmektedirs•. Bu
şirket zanaat
sahipleıj.. taro.fın­
dan kurulmakla birlikte bugünkü
sanayi ve teknolojinin sahası dilhiline giren bütün işler bu tip
şirket nev'i ile başarılabileceğ-in­
den böyle bir ıstılahı kullanmayı
yani şirket-i sanayi :istılahmı kullanmayı uygun bulduk.·
kazanacakları
karı
Ş~riklerden her biri iş alıp
yapmak, iş yapmayı ta,ahhüt etmek tasarrufunu yapabilecekleri
gibi, şerikierden birinin iş alıp diğerinin yapması da mümkündürss.
Şerikler iş alıp yapmakta 'Qiri diğerinin vekilidirB9. Üçüncü şahıs­
lara karşı maddi yönden mes'ul
olma durumu vekalet esasları dahilinde cereyan. eder.
Şirket-i
sanayi'de, dükka.n birinin, ilJet . ve malzemeler diğ'eri­
nin•o veya birinden dükkan, diğ'e­
rinden çalı§Illan sermaye olarak
kabtil edilebilir. Şirket-i sanayi'de
kazarnlacak _kar veya zarar, eşit
veya herhangi bir nisbette tevzie
tabi' tutulabilir72.
. Şirket-i san§.yi'i Şafii ile Hanef"ılerden Züfer kabul etmemek-
c. ı, s. 480; Kasiini, c. 6, s. 65; Dll.ı:nad, c. ı, s. 660.
' ı54; Merginant, C. ı, s. 480; Kil.san!, C. 6. s. 65.
Serahsi, MebsO.t, C. 11, :S.
(62) Arapça metin için b k. Merginan!, C.. 2, s. ı88.':
Damlid, c. 2. s. 507, İst. 1248. :
(63) Kasiini, c. 6, s. 81; Damad, c. 2, s. 507, İstanbul, 1248.
(64) Merg!na.nt, C. 2, s. ı88. ·
(65) Bilmen, ~- N., C. 7, s. 108.
(66)· Mebso.t, C. 11, s. 151; İbn Abid!n, C. 3, s. 378; Dll.ı:nii.d, c. ı, iı. 659; Kasanl,
·
C. 6, s. 56; .Mecelle, md. 1332; A):"apça metin için bk. İbn .Abidin, C. 3, s. S78;
(67) Mebsut, c .. ll, s. ı52; Merğlnan! c. ı, s. 479; Damad, c. ı, s. 659; Kudi'lri, s. 80.
(68) Mecelle, ı386.
· ·
(69) Mecelle, ı387; Merginanl, C. ı, s. 48'o; Damii.d, C. 1, s. 660.
(70) -Mecelle, ~395.
(71) Mecelle, 1396.
(72) Mecelle, ı390.
(60) Merginani,
(6ı)
tedirler. Onlara göre müc·erret
emek (çalı§ma), ayn ·halindeki.
sermaye ile değer kazanabilir7a.
Burada Malik, Züfer ve Ahmed b.
Hanbel'in §irket-i sanayi'i aynı i§
ve. aynı yer olmak şartıyla kabili
ettiklerini ilave edelim74.
•
3.
Ziri..i
re elde edilecek ürünün ·bölü§ülmesi husüsunda eşitliğin veya kararla§tınlacak bir nisbetin bahis
konusu edildiği şirket nev'idir79,
Musakat'a muamele de denirso. Bu
ı;ıirkette taraflarm ballğ değil akılli olması kafidirsı. Ürün eşit,
· üçtebir veya herhangi bir nisbette tevzi edilebilirs2.
İSLAM'DA
ŞİRKETLER
HUKUKU
ÜZERİNE
KISA BİR
ET'tn>
Şirketler:
II -
A. Muzaraa
Musakat
Akitsiz
Şirketler:
Şirketi:
Bir taraftan arazi, diğer taraftan emek (arriel) yani ekip
biçrnek olmak üzere elde _edilecek
ürünün bölü§illmesi hususlannda
e§itliğin veya ·kararla§f;ınlacak
herhangi ·bir nisbetin bahis konusu edildiği §irket nev'idir•s. Muzaraa'ya İslam hukukunda ''mu. habere'', "muhakale", "karah" da
denir• o.
Muzaraa §irketinde taraflann
akıllı olması §art ·Olup, rü§tünü ispat etmeleri §art değildir77, Mu~
zaraa'da ürün eşit veya. başka bir .
nisbette taksim edilebilir7s.
B.
(
.ı
Şirketi:
Bir taraftan bağ bahçe, diğer
taraftan emek (amel) olmak üze-
Akitsiz
şirketler,
§irket-i
mülk ve §irket-i ib1l.he olmak üzere iki kısırrida incelenebilir.
ı~
Mülk
Şirketi:
İslam ·Hukukunda i§tirti.k halindeki mülkiyet (§irketü'l-miras)
ile mü§terek İnülkiyetin (§irketü'lmülk) şirket olarak vasıflandırıl­
dığını evvelce zikretmi§tik. Şit­
ket-i mülk, · Me.celle'.de "esbllb-ı
temellükten olan i§tira (satın alma) ve ittibab (hibe etme) ve
kabül-i vasıyyet ve tevarüs gibi
bir. sebeple yahut halt (kanştır­
ma) ve ihtilat (kan§tınlma)-ı
emval ile yani malları yekdiğeri­
ne karıııtırmak veyahut mallar o
sürette yekdiğere karışmak ile
(73) Kil.s!l.nt, c. 6, s. 57; Mebstı.t, c. ıı, s. 154; Merğin!l.nt, c. ı, s. 479; ·nam!l.d,
C. 1, s. 659; Şevk!l.ni, Neylü'l-Evt!l.r, C. 5, s. 266, ·Mısır, 1357.
(74) D!l.mM, c. ı, s. 660; Merğinıı.nt, c. ı, s. 480.
(75) Meceıie, 1431; Arap~a metin i~in b k. Merğin!l.ni, C. 2, s. 332.:
; İhtiy!l.r, C. 2, s. 74.
(76) Dam!l.d, c. 2, s. 594, İstanbul, 1248.
(77) Mecelle, 1433.
(78) . Mecelle, 1485.
(79) Mecelle, 1441; Dil.m!l.d; C. 2, s. 596, İstanbul, 1248
(80) Kil.sani, C. 6, s: 185.
(81) Mecelle, 144!:1,
(82) Mecelle, 1444.
DIYANET
DERGISI
çiL"f:
xv
SAYI:
EYLÜL
EKIM
KASIM
ARALIK
ı.
1976
\
269
5-6
tSLAM'DA
'tKETLER
HUKUKU
ıll'ZERİNE
!aSA BİR
i
bir §eyih birden ziyade kimseler
beyninde
(arasında),
müşterek
yani ol şeyin onlara mıı.hsus olmasıdır" diye tarif edilıİıiştrrsa.
-ETÜD
Şirket-i mülk'de
her şerik
kendi hissesi üzerinde , tasarruf
hakkına sahip olmasına rağmen
ortağının 'hissesi üzerinde --ortağın izni olmaksızın- , herhangi'
bir sıirette tasarrufta bulunma~ı
mümkün değildirS4.
1
·~
2.
İbalıe Şirketi:
ibiihe, "bir kimsenin
daire-i nüfüzuna dahil olmayan
sular, otlar, s1l.hipsiz yerlerdeki
hüdai nabit otlar, sahipsiz yerlerdeki hüdai n1l.bit ağaçların meyvaları nas arasında şirket..i ib1l.he ile müşterek olup bunlardan
istifade etmeleri ,kendilerine mubahtır'' diye tarif edilirss.
Şirket-i
, Şerilder
Arası
Münase-
betler:
DiYANET,
DERGisi•·
:iLT; XV
Wl: 5~6
EYLÜL
EKiM
KASIM
ARALIK
1976
270
, Ortakların birbirlerine karşı
duyduklan itimad ve güven neticesinde ve kendi istekieriyle kur~
dukları ~• bir şirket, faaliyete geç"
tikten sonra her Şerik (ortak)·
doğru olarak şirketi çalıştırmak,
sevk ve idare etmek mecburiyetin,dedir. f[er o:ı:tak -akd yapılır­
ken sorumluluğunu üzerine aldığı
hususları
eksiksiz olarak yapmalı
ve şirketin kuruluş g1l.yesinin dı­
şına çıkacak bir hareket ve sO.-i
istiffiillde bulunmamalıdır. Kur'an-ı Kerim'de ortakların birbirlerine karşı hile ve kurnazlık yapmamalarını tavsiye etmektedirsa.
Hz. Peygamber şerikierin birbir~
lerine karşı sadakat duygulanyla
muamele etmelerini tavsiye ederken Allah'tan aldığı kudsi bir hadisi, "Allah 'buyurur ki,~ biri diğerine hıyanet etmedikçe Ben iki
şerikin üçüncüsüyüni. Faıillt herhangi birisi arkadaşına hıyanet
edince Ben aralarından çıkarını.",
diğer bir rivayette, "Allil.h'm yardımı biri diğerine hıyanet etmediği müddetçe. iki şerik üzerindedir. Fakat biri diğerine hıyanet
etti mi yardımını oııJ.ardan kaldı­
rır." şekliyle ifade etmektedirB7.
Nüveyri (öl. 733 H.) ortakların doğru ve dürüst. olarak hareket etmelerini, '.'Her ortak arkadaşına aJış verişte, alım satırnda
gerek gıyabında ve gerekse huzurunda izin vermiştir. Her ortak
emaneti yerine getirmelidir, hıya­
netten uzak kalmalıdır. Gizli ve·
a§ikii.r
tasarrufunda· Allah'tan
korkmalıdır. Muilmele ve hareketlerini adalet ve insaf ölÇüleri dahilinde yapmalıdir." ifadesiyle belirtmektedirss.
Ortakların
şirket
kazancın­
dan hisselerine göre kar aımaıarı
bir hak olduğu gibi zarar ve ziyan ·durumlarında zararı kabül
edip ödemeleri de bir borçtur.
Şirketin işleri yürütülürken kast-ı
mahsus olmadığı ha.Ide . vuku'a
gelecek zarar, zararın husüle gel~
mesine sebebiyet veren §erike
(83) Mecelle, 1060.
(84) Kasil.ni, c. 6, s. 65; Mebs1it, c. ıı. s. 15L
(85) Bilmen, ö. N.,. C. 7, s. 76-77; Mukayese ediniz.: Ali Haydar, Dlirer'ül-HUJ.;:kam, c. 3, s. 223.
(BB) Sa' d süresi, ayet 24.
(87) Şevkani, Neylü'l-Evtar, Mısır, 1357, C.· 5, s. 264.
(88) Nüve;yri, Nihayetü'l-Ereb, Mısır, 1949, C. 9, s. 18.
:..
tazmin ettirıilmemektedirss. Şerik­
ler §irketteki hisselerinin vergi ve
zekatını bizzat kendileri
vermek
mecburiyetindedirlerso. Şerikier­
den her biri §irketi sevk ve idare
ederken, i§lerini takip ederken
yapacağı yol, otel, kira vs. masraflarını §irketin karından, kii.r olmadığı
zaman
sermayesinden
alır91,
ittifaltla §irket
akdini feshetmeleri,
1.
Şerikierin
2, Şerikierden birinin §irket
akdini feshetmesi,
3.
Şerililerden
ÜZERİNE
BİR
KISA
ETüD
birinin ölümü,
5. Şerikierden birinin İslam
dininden ·çıkması, mürted olması,
Soo
Bulması:
7.
layısıyle
Şirket
ŞİRKETLER
HUKUKU
4. Şerikierden biriıii.n harb
ülkesine ( darü'l-harb) gitmesi,
6. Şerikierden
ve hacredilmesi,
Şirketlerin
İSLAM'DA
bir gayenin tahakkuku için kurulur. Gaye tahakkuk
edince §irket son bulur ve gaye- .
nin talıakkuku bazı durumlarda
imlransız hale gelir veyahut .akd
yapılırken tesbit . edilen müddet
nihayete erer. Veyahut akit mülzim olmadığı için her §erlli mukaveleyi feshedebilir. İslam hukukçulan §irketin son bulma. ve
fesh durumlarını a§ağıda sırala­
yacağımız maddeler halinde tesbit etmi§lerQira.2:
birinin iflas
Şerikierin
iflas etmesi do§irketin iflas etmesi,
8. . Şerikierden birinin deli oL
(cünün-ı mutbik),
ması
için tayin
müddetin sona ermesi,
9.
Şirket
10. Şirket akdinde
gayenin gerçelL.e§mesi.
edilen
maksut
Bu balısit bitirirken §irketin
son bulması durumlarında §erilrlerin vazife ve sorumluluklannın
ortadan ~alktığını, vekalet ve kefalet münasebetlerinin son bulduğunu ilave edelirn.93,
biYANET
DERGiSi
ClLT:
· SAYI:
(89) ·Bilmen, ö. N., a.g.e., C. 7, s. 86.
(90) Merğinil.ni, a.g.e., C. 1, s. 482; İbn .Abidin, a.g.e., C 3. s. 383; Dli.mM, a.g.e,,
c. ı. s. 662.
(91) Ibn .Abidin, a.g.e .•. C. 3, s. 376; Bilmen, ö. N., a.g.e., C. 7, s. 100.
Ulll) Kasil.ni, a.g;_e., C. 6, s. 77, 78, 184, 186; İbn Abidin, a.g.e., C. 3, s. 382;
Mecelle, md. 1352, 1353, 1423; Ali Haydar, a.g.e., C.· 3, s. 684; ..Bilmen,
ö. N., a.g.e., C. 7, s. 86.
(93) Kasil.ni, a.g.e., C. 6, 's. 77-78.
XV
5-6
EYLÜLEKIM
KASIM
ARALIK
1976
271
SLAM'DA
l .. TLER
.HUKUKU
.ÜZERİNE
fSA BİR
.
ETüD
1
••
-
.
bir §eyfu birden ziyade kimseler
beyninde (arasında)· müşterek
yani ol şeyin onlara m~hsus olmasıdır" diye tarif edililliştirsa.
Şirket-i
mülk'de her şerik
kendi hissesi üzerinde tasarruf
hakkına sahip olmasına rağmen
ortağımn ·hissesi üzerinde ~rta­
ğın izni olmaksızın- · herhangi·
bir surette tasarrufta bulumnası
mümkün değ!ldirs4.
2.
İbahe Şirketi:
Şirket-i ibiihe, "bir kimsenin
daire.i nüfuzuna dahil olmayan
sular, otlar, sahipsiz yerlerdeki
hüdai nabit otlar, sahipsiz yerlerdeki hüdai nabit ağaçların meyvaları nas arasında şirket-i ibahe ile müşterek olup · bunlardan
istifade etmeleri kendilerine mubahtır'' diye tarif edilirss.
. Şerlider
betler:
.
iYANET·
)ERGisi:
.T: XV
rı: [5-6
Arası
Müıı.ase­
hususları
eksiksiz olarak yapmalı
gayesinin dı­
şına çıkacak bir hareket ve su-i
istiirıalde
bulunmamalıdır. Kur'an-ı Kerim'de ortakların birbirlerine karşı hile ve kurnazlık yapmamalarım tavsiye etmektedirEG.
Hz. Peygamber şerikierin birbir~
lerine karşı sadakat duygularıyla
muamele etmelerini tavsiye ederken Allah'tan aldığı kudsi bir hadisi, ''Allah buyurur ki,· biri diğerine hıyanet etmedikçe Ben iki
şerlkin üçüncüsüyüııi. Fakat herhangi birisi arkadaşına hıyanet
edince Ben araJarındatı çıkarını.",
diğer bir rivayette, "A.llil.h'm yar.
dınu biri · diğerine hıyanet etmediği müddet@. iki şerik üzerinde. ·
dir. Fakat biri diğerine hıyanet
etti mi yardımını onlardatı kaldı­
rır." şekliyle ifade etmektedirB7,
ve
şirketin kuruluş
Nüveyri (öl. 733 H.) ortakların doğru ve dürüst. olarak hareket etmelerini, '.'Her ortak arkadaı;ıına alış verişte, alım satımda
gerek gıyabında ve gerekse huzurunda izin vermiştir. Her ortak
emaneti yerine getirmelidir, hıya­
netten uzak kalmalıdır. Gizli ve·
ii.§ikar tasarrufunda· Allah'tan
korkmalıdır. Mudmele ve hareketlerini adalet ve insaf ölÇüleri dahilinde yapmalıdir." ifadesiyle belirtmektedirss.
.
Ortakların
birbirlerine karşı
duyduklan 1timad ve güven neticesinde ve kendİ istekleriyle kurdukları· bir şirket, faaliyete geç"
tiktetı sonra her §erik
(ortak)·
doğru olarak şirketi çalıştırmak,
sevk ve idare etmek mecburiyetin,dedir. :ffer ortak -akd yapılır.
ken sorumluluğıiİıu üzerine aldığı
Ortakların
şirket
kazancın­
dan hisselerine göre kar almalan
bir hak olduğu gibi zarar ve zi_
yan durumlarında zararı · kabül
edip ödemeleri de bir borçtui'.
Şirketin i§leri yürütülürken kast-ı
mahsus olmadığı halde . vuku'a
gelecek zarar, zararın husüle gelmesine sebebiyet veren şerike
EYLÜL
EKiM
KASIM
1\RALIK
1976
270
..
(83) Mecelle, 1060.
(84) Kasfuıi, c. 6, s. 65; Mebsüt, c. ll, s. 151.
(85) Bilmen, ö. N .•.. C. 7, s. 76-77; Mukayese ediniz.: Ali Haydar, DUrer'ül-HUkka.m, C. 3, s. 223.
(S6l Sa' d süresi, ayet 24.
(87) Şevkani, Neylü'l-Evtar, Mısır, 1357, C.· 5, s. 264.
(88) NUveyri, Nihayetü'l-Ereb, Mısır, 1949, C. 9, s. 18.
tazmin ettiı:ıilmemektedirss. Şerik­
ler şirketteki hisselerinin vergi ve
zekatını bizzat kendileri
vermek
mecburiyetindedirler9o.
Şerikier­
den her biri şirketi sevk ve idare
ederken, işlerini takip ederken
yapacağı yol, otel, kira vs. masraflarını şirketin karından, :ıtar olmadığı
zaman
sermayesinden
alırsı.
ittifakla §irket
akdini feshetmeleri,
1.
Şerikierin
2, Şerikierden birinin
akdini feshetmesi,
3.
Şerikierden
4.
Şerikierden
üllı::esine
şirket
İSLAM'DA
ŞİRKETLER
HUKUKU
ÜZERİNE
KISA BİR
ET'üD
birinin ölümü,
biriiı.in
harb
( darü'l-harb) gitmesi,
5. Şerikierden birinin İslam
dininden ·çıkması, mürted olması,
6. Şerikierden ·birinin iflas
ve hacredilmesi,
Şiı·ketlerin
Son
Bulması:
i. .
Şerikierin iflas etmesi do-
layısıyle şirketin
bir gayenin tahakkulm için kurulur. Gaye tahakkuk
edince şirket son bulur ve gaye- .
nin tahakkuku bazı durumlarda
imkansız hale gelir veyahut akd
yapılırken tesbit . edilen müddet
nihayete erer. Veyahut akit mülzim olmadığı için her şerik mukaveleyi feshedebilir. İslam hukukçulan şirketin son bulma. ve
fesh durumlarını aşağıda sırala­
yacağımız maddeler halinde tesbit etmişlerwsıı:
Şirket
iflas etmesi,
8. . Şerikierden birinin deli olması (cünün-ı mutbik),
9. Şirket için tayin
müddetin sona ermesi,
10. Şirket akdinde
gayenin gerçekleşmesi.
Bu
balısit
bitirirken
edilen
maksut
şirketin
son bulması durumlarında şerik­
Ierin vazife ve sorumluluklannın
ortadan kallı::tığım, vekalet ve ke. falet münasebetlerinin son bulduğunu ilave edelim.93,
DiYANET
DERGiSi
ClLT:
XV
· SAYI:
(89) ·Bilmen, ö. N., a.g.e., C. 7, s. 86.
(90) Merğinani, a.g.e., C. 1, s. 482; İbn .Abidin, a.g.e., C 3, s. 383; Damii.d, a.g.e.,
c. 1, s. 662.
(91) !bn .Abidin, a.g.e., C. 3, s. 376; Bilmen, ö. N., a.g.e., C. 7, s. 100.
tı;l2) Kilsani, a.g;,e., C. 6, s. 77, 78, 184, 186; İbn Abidin, a.g.e., C. 3, s. 382;
Mecelle, md. 1352, 1353, 1423; Ali Haydar, a.g.e., C. 3, s. 684; Bilmen,
ö. N., a.g.e., C. 7, s. 86 ..
(93) Kasani, a.g.e., C. 6, 's. 77-78.
EYLÜL.
EKIM
KASIM
ARALIK
1976
271
5-6