AİLE İŞLETMELERİNİN SÜREKLİLİĞİNDE ÖNEM TAŞIYAN 5 PLAN

AİLE İŞLETMELERİNİN SÜREKLİLİĞİNDE ÖNEM TAŞIYAN 5 PLAN*
Prof. Dr. Cemal YÜKSELEN
İstanbul Beykent Üniversitesi
Aile işletmeleri, her ülkede benzer sorunlarla karşı karşıya. Çözüm önerileri de aynı şekilde
benzerlik gösteriyor. Kurucu girişimcilerin yaklaşımları, kuşaklar arası çatışmalar, ortaklar
arasındaki sorunlar, kurumsallaşamamanın sonuçları, her ülkede karşılaşılan sorunlar. Bu
çerçevede bilimsel doğrular, çözümlere ışık tutuyor. Elbette temelde hedef, kurumsallaşma
olmalı ve kurumsallaşma, hem aile ilişkilerinde, aile – işletme ilişkilerinde hem de işletme
içinde süreklilik konusunda büyük rol oynuyor.
Bu yazımızda kurumsallaşma ile ilgili planlara kısaca değinmekte yarar görmekteyiz. Aile
işletmelerinin sürekliliğinde önem taşıyan beş planı şu şekilde belirtebiliriz:





Stratejik durumsallık planı
Stratejik plan
Miras planı
Aile anayasası
Devir planı
Stratejik Durumsallık Planı
Stratejik durumsallık planı, kurucu girişimcinin beklenmedik hastalığı, iş yapamaz hali veya
vefatı durumunda işletmede o dönemdeki krizi kimin yöneteceği, öyle bir durumda izlenecek
stratejiyi belirleyen bir plandır.
Ne yazık ki, işletmelerde kurucu girişimciler, çoğu zaman bu tür durumları dikkate almadan
işlerini ve yaşamlarını sürdürmekte; bu tür bir durumla karşılaşıldığında gerek aile gerekse
profesyoneller arasında sorunlar ortaya çıkmakta; hatta bankalar, tedarikçiler, dağıtımcılar vb.
kurumlar nezdinde ilişkilerin yönetiminde ciddi sıkıntılar yaşanabilmektedir.
Kurucu girişimcinin, bu tür planı hazırlaması/hazırlatması, acil durumlarda işletmenin sorunla
karşılaşmadan işlerin devamını sağlaması bakımından önem taşımaktadır.
Stratejik Plan
Stratejik plan, işletmenin uzun dönemli, dışarından çeşitli faktörlerden kaynaklanan fırsat ve
tehditler ışığında kendi üstünlüklerini, zayıflıklarını dikkate alarak, büyüme ve rekabet
stratejilerini belirlemesine, kaynaklarını buna göre organize etmesine olanak sağlayan bir
plandır.
Stratejik plan, yöneticilerin öngörebildiği uzun dönemi dikkate alan, işletmeyi ailenin
tanımlamış olduğu vizyon ve misyon doğrultusunda hedefe yönelmesini sağlayan, planlama,
bütçeleme disiplini ile gelişen daha geniş perspektifli bir plandır. Profesyonellerle hazırlanarak
*
Ekonomik Rapor Dergisi, Mayıs 2014. 1 yürütülmesi gerekir. İşletmenin uzun dönemde nereye varmayı hedeflediğini, bunun için neleri
yapması gerektiğini aile üyelerine ve profesyonellere gösteren bir plandır.
Miras Planı
Kurucu girişimcinin beklenmedik ölümü, miras kavgasına neden olduğunda, bu sorun işletmeyi
de doğal olarak etkilemektedir. İşletmenin yönetiminin kime, nasıl devrolacağı kadar,
devralacak kişinin bu iş için uygun olup olmadığı hususları da güven ortamının sürmesine
olanak sağlamakta veya zarar görmesine neden olmaktadır. Bu nedenle, miras planının, kurucu
girişimcinin sağlığında hazırlanmış olması gerekir.
Aile Anayasası
Aile anayasası, bir aile işletmesinde, sürdürülebilirliği olumsuz yönde etkileyen konularda,
uzlaşı kültürüne dayalı, önceden tanımlanan ilke ve kurallar içinde önlemleri alarak, henüz
hiçbir sorun yaşanmadan aile – işletme ilişkilerini sağlam temellere dayandırmayı
hedeflemektedir. İzleyen kuşak üyelerinin kariyer planlarını da kapsayan aile anayasası, ailenin
değerlerini ve bütünlüğünü kaybetmeden geleceğe taşınmasını kurumsal çerçevede sağlayan
bir diğer önemli plandır.
Devir Planı
Araştırmalar, ülkelerin gelişmişlik düzeyi farkı gözetmeksizin, izleyen kuşağa devir konusunda
yapılan yanlışların, işletmelerin yaşamlarını olumsuz etkilediğini, ciddi sayıda kapanmaların
yaşandığını göstermektedir. Devralacak izleyen kuşak üyelerinin bu konuda hem büyükleri
tarafından yetiştirilmiş olmaları hem de kendilerini yetiştirmiş olmaları önemlidir. Devralacak
kişinin gerçekten o işi yapabilecek üye olması, dikkat edilmesi gereken en önemli husustur.
Araştırmalar, bu konuda doğru seçimin ¼ ile 1/3 arasında olduğunu göstermektedir. Objektif
hareket etmek, bu konuda aile anayasası ile izleyen kuşakların eğitim ve öğretimlerini
planlayarak hayata geçirilmesini sağlamak, bu yolda en doğru adımlardır.
Aile işletmeleri, her ekonominin temelidir. Ülkemiz işletmelerinin %99’unun aile işletmesi
olduğu dikkate alındığında, TÜİK verilerine göre halen bu işletmelerin %70’inde birinci
kuşağın olduğu göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu planların taşıdığı önem ortaya
çıkmaktadır.
2