IN N H L 1

TÜRKİYE DİYANET VAKFI YAYlNLARI 1 201
Doğu'da
ll
IN
(Kutlu
ve Batt'da
N H
L
1
Doğum Haftası
ANKARA 1996
: 1993-94)
r
iSLAM VE MiLLETLER ARASI BARIŞ
Doç. Dr. Mustafa ÇETiN
Barış İslamiyetin temel prensibidir. Çünkü onun hedefi insanlığın huzur ve
Bu da ancak, kişiye insanca· eşit muamele ile gerçekleşir. Yüce Allah esas itibariyle insanları bir asıldan yaratmış, aralarındaki üstünlüğün ancak takva ile olabileceğini belirtmiştir.
mutluluğunu sağlamaktır.
Kur'an-ı
şöyle buyurulmaktadır:
"Ey insanlar! Biz sizi bir erkek
ve bir kadından yarattık ve birbirinizi tanımanız için sizi milletiere ve kabile/ere ayırdık. Allah yanında en üstün olanınız, en çok takva sahibi olanı­
nız (korunanız) dır. Allah bilendir, haber a/andır"(ll.
Kerim'de
Burada dikkat çeken husus, insanların Hz. Adem'den ve Hz. Hawa'dan
üreyerek çoğaldığı, çeşitli gruplara ve milletiere ayrıldığının belirtilmesidir. Bu
tarz ayrılık, insanların birbirlerine düşmeleri ve düşman olmaları için değil, aksine birbirlerini tanımaları ve anlamaları, barış içinde yaşamaları ve birbirlerine
yardımcı olmaları içindir. Kesinlikle birbirlerine karşı üstünlük taslamaları ve
düşman olmaları için değildir. İnsanlar için, "iyilik ve takva üzerinde yardımlaş­
ma"(2l esastır.
İnsanların ayrı ırk ve renkte olmaları ellerinde değildir. Bu sebeplerden dolayı
onlar en tabii hak ve hürriyetlerden mahrum bırakılamazlar. Yine dil ve din
ayrılıkları da yaşama hakkı, düşünce, din ve vicdan özgürlüğü gibi hakların ellerinden alınmasını gerektirmez.
İnsanların hepsi Adem'dendir. Adem de topraktandır. O halde aynı asıldan
gelen insanlar kardeştirler. Hangi milletten olurlarsa olsunlar aralarında hiçbir
yoktur. Değer ve üstünlük ancak takva iledir. Takvanın çok çeşitli ve
geniş anlamları vardır. Onu şöyle ifade etmek de mümkündür: Takva, Allah'a
ve yaratıkianna karşı görevlerini gerektiği tarzda yapmaktır.
ayrıcalık
İşte, siyah, beyaz, fakir, zengin diye ayırım yapmadan, kim olursa olsun,
(1) Hucurat, 49/13.
(2) Maide, 5/2.
--KUTLU D O G U M • - - - - - - - - - - - - - 8 9 - -
akıl,
kabiliyet ve kapasitesini kullanarak görevlerini istenilen şekilde yapan
insan Allah yanında en değerli insandır. Bir başka ifade ile Allah, insanlan hizmet ve fazilet yarışına sevketmektedirl3l. Kesinlikle, kişi ve toplumlan çatıştıran
hazırcılık, sömürücillük ve düşmanlığa sebep olacak şeylere meydan vermemektedir. Hz. Peygamber de Kur'an-ı Kerim'in prensiplerini uygulamış ve eşit­
lik esaslarını açıkça belirtmiştir.
Tirmizi'nin rivayetinde Peygamber (S.A.V.) Mekke'nin fetih günüiradettiği
hutbede şöyle buyurmuştur: "Ey insanlar, Allah sizden cahiliyye ubyesin
(övünmesini), atalarla gururlanmasını giderdi. İnsanlar iki türlüdür: Kimi
iyi, müttekf, Allah indinde değerli, kimi facir, şakf, Allah indinde değersiz­
dir. İnsanlarAdem oğullarıdır, Allah Adem'i topraktan yaratmıştır. Yüce
Allah: "Ey insanlar! Biz sizi bir erkek ve bir kadından yarattı/c. Allah yanında en üstün olanınız, en çok korunanızdır" buyurur{4l.
insanın değerinin,
sayda, malda, forsta ve kaba kuwette değil, aksine güzel
ahlakta, takvada ve kardeşlik hukukuna riayette olduğunu anlatan pek çok
hadis bulunmaktadır. Bunlardan birkaç örnek görelim:
"Allah sizin suretierinize ve
arnel/erinize bakar. "!5l
mallarımza
bakmaz. Fakat kalp/erinize ve
"Ey insanlar! Rabbiniz bir, babanız birdir. Arabın yabanciya, yabancının
Araba, · kırmızının siyaha, siyahın kırmızıya üstünlüğü yoktur. Üstünlük
ancak takva i/edir. "!6l
"Adem ve Havva'nın çocukları olan insanlar, tam olmayan ölçek gibidirler, hiçbiri ölçeği dolduramamıştır. (Her birinde bir eksiklik vardır).
Allah kıyamet gününde sizehesap ve neseplerinizden (soysop) sormaz.
Allah katında en üstün olanın ız, Allah 'dan en çok korkanınızdır"1 7 l
Bir
ağacın nasıl dalları, yaprakları
ve filizleri
aynı
kök ve gövdeye
bağlı
ise,
aynı şekilde bütün insanlar da esas itibariyle Hz. Adem ile Hawa' dan üreyip
çoğalmışlardır. Kur'an'ın
sözü geçen bu ayetindende anlaşıldığı üzere insanın
soyundan değil, onun iman, yaşayış ve faydalı bir kişi oluşundan kaynaklanır. İşte islam, insanların temelde kardeşliğini önplana alıyor, bunun için
de değer ve üstünlüğü soya değil, iyilikseverliğe ve güzel ahlaka dayandırıyor.
değeri,
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
Bakara, 2/148; Mutaffifin, 83/26.
Tirmizi, Tefsir, sure: 490 et-Tae, 4, 241.
Müslim, Birr, 33; İbn Mace, Zühd, 9; İbn Hanbel, Müsned, 2, 285.
İbn Hanbel, 2/361.
İbn Hanbel, Müsned, 4/145; Taberi, Camiu'I-Beyan, 26/140.
- - 9 0 - - - - - - - : - - - - - - - - - K U T L U DOGUM--
Nitekim Mekke fethedildiğinde, o kadar çok Kureyşli sahabe dururken, Habezenci bir köle azadiısı olan Hz. Bilal'i, sırf ihlas ve samimiyetinden güzel
okuyuşundan dolayı, Hz. Peygamber'in müezzini olarak Kabe'nin darnma yükseltiyor<Sl. Akıllı bir insan elini vicdanına koyup bu olaylar ışığında ayetin anlamını derinden düşünürse, İslam'ın insan şeref ve haysiyetine, hak ve eşitlik
esaslarına ne kadar büyük ehemmiyet verdiğini daha iyi kavrar ..
şistanlı
İslam'da barış esastır. Savaş arız!dir; mecbur kalındığı zaman geçici olarak
yapılır.
Yüce Allah iman edenlere hitaben şöyle buyurmaktadır: "Ey inananlar! Hep birden barışa girin, şeytona ayak uydurmayın, o sizin apaçık düş­
manınızdır. "(9)
Bu ayette barış anlamını ifade eden kelime "silm"dir ve sulh manası da taşı­
Nefislerin kıskanç olduğu, "sulhun daha hayırlı" olduğu bir başka
ayette belirtilmektedir! lO).
maktadır.
Sevgili Peygamberimiz (S.A.V.) Mekke'de 13 yıl, sırf hakkı ve haklıları savunduğu için düşmanlarının zulümlerine ve müslümanlara yapılan eza ve işken­
celere sabretti. Sonunda davası uğrunda kendi anayurdunu terk etmek mecburiyetinde kaldı; hicret etti. Fakat düşmanlar yine de durmadı, İslam'a hayat
hakkı tanımadılar. Aynı asıldan gelen insanlar, Allah elçisine ve müslümanlara
düşünce ve vicdan hürriyeti sahasında da müsamaha göstermediler. Puta tapmayan ve tevhid inancında olan bu masum insanları yok etmek için ellerinden
gelen her türlü vasıtayı kullanarak uğraşmaya devam ettiler. Artık bıçak kemiğe dayandı; o saygısız, acımasız ve saldırgan insanlara karşı savunmaya giriş­
rnek gerekti. Çünkü nefis müdafası her insanın en tabTI hakkıdır. Allah'ın verdiği canı Allah'dan başka alacak kimse olmadığı gibi, iman etmeye ve inandığı
gibi yaşamaya, ama hiçbir kimseye zarar vermemeye, aksine bütün insanlara
ve hatta tüm yaratıklara karşı merhametli davranmaya engel olacak da yoktur.
Bununla birlikte Allah RasOiü, Allah Teala'dan emir almadan hiçbir şeye teşeb­
büs edemezdi. Nitekim bu savunma konusunda da durum aynı oldu. Kendisine
barışsever bir zat ve "rahmet peygamberi" olduğu halde( 11l, cihad vedüşman­
larla savaş yapma müsadesi verildi. Hz. Peygamber (S.A.V.) Medine'de yaşadı­
ğı 10 yıl içinde 27 gazve (savaş) yaptı. Bu gazvelerin yapılmasında etkili olan
birçok zorunlu sebepler vardı. Bunların bazıları şunlardır:
(8) Süleyman Ateş, Yüce Kur'an'ın Çağdaş Tefsiri, 8/533.
(9) Bakara, 2/208.
(10) Nisa, 4/128.
(ll) Müslim, Fedailü's-Sahabe, 126 (2, 1829); Ahmed b. Hanbel, Müsned, 4/395.
--KUTLU D O G U M - - - - - - - - - - - - - 91 - -
1- Can, mal ve meskenlerini düşman tecavüzünden korumak. Aynı zamanda aciz, fakir, hasta, ihtiyar, kadın ve çocuklan düşman zulmünden "kurtarmak.
Bunu Kur'an-ı Kerim şöyle belirtmektedir: "Haksızlığa uğratılarak kendilerine savaş açılan kimselerin karşı koyup savaşmasına izin verilmiştir. Allah
onlara yardım etmeğe elbette kadirdir. "(12)
yere ve "Rabbimiz Allah'tır", dediler diye yurtlarından çı­
karılmış/ardır. Allah insanların bir kısmını diğeriyle savmasaydı, manastır­
lar, kilise/er, havra/aı1 1 3l ve içinde Allah 'ın adı çok anılan camiler yıkılıp giderdi. And olsun ki, Allah'a yardım edenlere O da yardım eder. Doğrusu
Allah kuvvetlidir, güçlüdür. "(14)
"Onlar
haksız
Kendisine izin verilen savaş, saldırı savaşı değil, savunma, karşıkoyma savaAyetten çıkarılacak genel prensipler ve sosyal kaideler şöyle özetlenebilir:
şıdır.
a- Hak ve hürriyetlerine saldınlan kimseleri savunmak. Zulüm ortadan kaldırılıp hak ve hürriyetler sahiplerine iade edinilineeye kadar, mazluma yardım
etmek ve zalimi yola getirmek gerekir.
b- Zulmü ortadan
c- Saldırı için
ortaya koyar.
kaldırmak,
yapılan
her
toplumsal adaletin
savaş
zulümdür.
gereğidir.
Saldırganların azgın olduklarını
Ayrıca
bu ayetlerin bir tefsiri mahiyetinde olan 41. ayette şöyle buyurulmaktadır: "O (Allah'a yardım edenleri) yeryüzunde iktidara getirdiğimiz
takdirde namazı kılar/ar, zekatı verirler, iyiliği emrederler, kötülükten vazgeçirmeğe çalışırlar. Bütün iş/erin sonu Allah'a aittir.!15)
Bu ayetten de anlaşıldığı üzere, İslam'da savaş, hakları korumak, iyi ve
müdafaa etmek, fakiriere ve ihtiyaç sahiplerine yardımcı olmaktır.
Haksızlık yapıp yağmalamak, başkalarına zarar vermek için değildir.!16l
doğru olanı
2- Cihadın, harbin ikinci sebebi, fitneden korunmak, insanlar arasında güveni sağlamak, din ve vicdan hürriyetini sağlamaktır. Nitekim şöyle ~)Uyurul(12) Hacc, 22/39.
(13) Savma'nın çağulu olan savami: İslam'dan önce hıristiyan papazlannın manasbrlannın ve sabie
(yıldıza tapan) sofulannın zaviyelerinin adıdır. Bia: Kilise demektir. Çağulu biya'dır. Salfıta'nın çoğulu olan salavat da yahudi mabedleridir. (Bunun aksini savunanlar da vardır). Bkz. Mefatihu'lGayb, 23/40; Elmalılı Tefsiri (yeni), 5/492.
(14) Hacc, 22/40.
(15) Hacc, 22/41.
(16) M. İzzet Dreveze, et-Tefsiru'J-Hadis, 7/107; S. Ateş, Tefsir, 6, 32; Elmalılı, Tefsir, 5/493.
- - 9 2 - - - - - - - - - - - - - - K U T L U DOGUM--
maktadır:
"Onlarla (düşmanlarla) savaşınki, fitne ortadan kalksın, din yal(dini) olsun. Eğer onlar (savaştan ve küfürden) vazgeçederse
zalimlerden başkasına düşmanlık o/maz"(17l.
nız Allah'ın
artık
Bu ve önceki ayetlerde, müslümanlara, kendileriyle savaşanlara karşı savaş­
malan, fakat haksız yere saldırmaktan kaçınmaları emredilmektedir. Müslümanlara saldırı olmadıkça, müslümanların saldırılarını İslam kabul etmiyor.
Çünkp Allah, saldırgarıı sevmez.
Bazıları,
193. ayetteki "fitne" kelimesini şirk diye yorumlamışlar ve ayetten
ortadan kalkıncaya kadar müşriklerle savaşılması" gereğini çıkarmışlardır.
Ayet böyle bir anlam taşımaz. Bir önceki ayete savaştan el çekenlerle savaşıl­
mayacağı açıklandığına göre, müşrik de olsalar, savaştan el çekip barış isteyenlere karşı savaşa devam edilmez. Yani müslümanlar, düşmanlada onlar müslüman oluncaya kadar savaşı sürdüremezler. Nitekim Hz. Peygamber (S.A.V.),
ilk önce kendileri müslümanlara saldırmış bulunaı:ı bazı müşriklerle barış yapmıştır. Nisa suresinin 90. ayeti bu hususu belirttiği gibi, Tevbe suresinin 4.
ayeti de buna delildir: "Ancak andiaşma yaptığınız müşriklerden, (şartlara
uyan, andiaşma şartlarından) hiçbir şeyi size eksik bırakmayana ve size
karşı hiç kimseye arka çıkanların and/aşma/arını, kendilerine tanıdığınız
süre sonuna kadar tamamlayın .. " .
"Şirk
Ayette fitne kelimesi, müslümanlar arasında bozgunculuk, vicdanlar üzerinde baskı yapmayı, insanların hürriyetlerini kısmayı kasdetmektedir. İşte
Allah'ın dinine davet hususunda müslümanlara engel olan, yani insanların hürriyetini kısıtlayan, insanlara karşı savaşmak farzdır. Yoksa zorla insanları dine
sokmak için savaşmak emredilmediği gibi, böyle bir davranış haksız saldırı
kabul edilmiş ve 190. ayetin, keza "Dinde zorlama yoktur" mealincieki 256.
ayetin hükmüyle yasaklanmıştır.
(17) Bakara, 193.
--KUTLU D O G U M - - - - - - - - - - - - - 9 3 - -