Azerbaycan Ülke Raporu

KONYA TİCARET ODASI
AZERBAYCAN CUMHURİYETİ
ÜLKE RAPORU
DIŞ TİCARET SERVİSİ
TEMMUZ 2013
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM I
AZERBAYCAN HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1.1. Ülke Kimliği ............................................................................................................................. 1
BÖLÜM II
GENEL BİLGİLER
2.1. Coğrafi Konum ........................................................................................................................... 2
2.2. Siyasi ve İdari Yapı .................................................................................................................. …2
2.3. Nüfus ve İşgücü Yapısı ................................................................................................................ 2
2.4. Doğal Kaynaklar ve Çevre ……………………………………………………………………..4
BÖLÜM III
GENEL EKONOMİK DURUM
3.1. Ekonomik Durum......................................................................................................................... 6
3.2. Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler................................................................................... 6
3.3. Enflasyon ..................................................................................................................................... 7
BÖLÜM IV
SEKTÖRLER
4.1. Tarım ve Hayvancılık .................................................................................................................. 8
4.2. Sanayi........................................................................................................................................... 9
4.3. Madencilik ................................................................................................................................... 9
4.4. Müteahhitlik Hizmetleri ............................................................................................................. 10
4.5. İnşaat .......................................................................................................................................... 10
4.6. Turizm ........................................................................................................................................ 10
4.7. Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı ................................................................................ 11
4.8. Finansal Hizmetler ..................................................................................................................... 11
BÖLÜM V
DIŞ TİCARET
5.1. Genel Durum .............................................................................................................................. 11
5.2. İhracatında Başlıca Ürünler ....................................................................................................... 13
5.3. İthalatında Başlıca Ürünler ........................................................................................................ 14
i
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
5.4. Başlıca Ülkeler İtibariyle Dış Ticaret ........................................................................................ 14
BÖLÜM VI
TÜRKİYE İLE TİCARET
6.1. Genel Durum .............................................................................................................................. 16
6.2. İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller ............................................................................. 18
6.3. İhracat Potansiyeli Olan Başlıca Sektörler ................................................................................ 18
6.4. İki Ülke Arasındaki İhracatta Yaşanan Sorunlar………………………………………………19
BÖLÜM VII
KONYA İLE TİCARET
7.1. Konya-Azerbaycan Yıllara Göre İthalat ve İhracat Rakamları.................................................. 21
7.2. 2012 Konya-Azerbaycan İhracat Ürünleri ................................................................................. 21
7.3. 2012 Konya-Azerbaycan İthalat Ürünleri .................................................................................. 22
ii
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
BİRİNCİ BÖLÜM
AZERBAYCAN HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1.1. ÜLKE KİMLİĞİ
Resmi Adı:
Azerbaycan Cumhuriyeti
Yönetim Şekli:
Başkanlık Tipi Cumhuriyet
Başkan:
Artur Rasizade
Başkent :
Bakü
Bağımsızlık günü:
18 Ekim 1991
Milli bayram:
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin Kuruluş Günü, 28 Mayıs (1918)
Yüzölçümü :
86.600 Km2
Nüfus :
9,2 milyon (2012)
Nüfus Artış Oranı: %0.66 (2006 verileri)
Etnik Gruplar:
Azeri %90, Dağıstanlı %3.2, Rusya %2.5, diğer %4.3
Dil :
Azerice %91, Rusça %3, diğer %6
Din :
Müslümanlar %96, Ortodoks %2.5, diğer %1.8
İdari Yapı :
59 il, 11 şehir, 1 bağımsız cumhuriyet; Abşeron, Ağcabedi, Ağdam,
Ağdaş, Ağstafa, Ağsu, Ali Bayramlı, Astara, Baki, Balakan, Berde,
Beylaqan, Bilasuvar, Cebrayil, Celilabad, Daşkesen, Deveci, Füzuli,
Gedebey, Gence, Goranboy, Göyçay, Hacıgabul, İmişli, İsmayilli,
Kelbecer, Kürdemir, Laçın, Lenkeran, Lenkeran, Lerik, Masallı,
Mingeçevir, Naftalan, Naxçivan Bağımsız Cumhuriyeti, Neftçala, Oğuz,
Gabala, Gakh, Gazakh, Gobustan, Guba, Gubadlı, Gusar, Saatlı,
Sabirabad, Şeki, Salyan, Şamakhı, Şemkir, Samukh, Siyazan, Sumgayıt,
Şuşa, Tartar, Tovuz, Ucar, Khaçmaz, Khankandi, Khanlar, Khızı, Khocalı,
Khocavend, Yardımlı, Yevlakh, Zengilan, Zagatala, Zerdab
1
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
İKİNCİ BÖLÜM
GENEL BİLGİLER
2.1.Coğrafi Konum
Azerbaycan Cumhuriyeti Kafkasların geçiş noktası üzerinde, Büyük Kafkaslar ile Küçük
Kafkaslar arasında yer almaktadır. Bölgenin en önemli özelliği tarihi geçit ve ticaret yolları
üzerinde bulunmasıdır. Kuzeyinde Gürcistan (480 km) ile Rusya Federasyonu’na bağlı Dağıstan
Özerk Cumhuriyeti (390 km), güneyinde İran İslam Cumhuriyeti (756 km), batısında Ermenistan
(1.007 km) ve Türkiye Cumhuriyeti (Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile 11 km uzunluğunda ortak
sınırı bulunmaktadır), doğusunda ise Hazar Denizi (713 km) yer almaktadır.
86.600 km2’lik toplam araziye (%11,5 orman, %1,6 su havzası, %50 tarıma elverişli topraklardır
ki, bunun %27’si otlaklar ve %36,9 diğer topraklardır) sahip olan Azerbaycan 44-52 doğu
meridyenleri ve 38-42 kuzey paralelleri üzerinde yerleşmektedir. Bakü’den Kuzey Kutba olan
mesafe 5.550 km ve Ekvatora olan mesafe ise 4.440 km’dir. Dünyada en büyük göl olan Hazar
Denizi 400.000 km2 büyüklüğünde olup, en derin yeri 1.025 metredir.
2.2.Siyasi ve İdari Yapı
Azerbaycan Parlamentosu, 31 Ağustos 1991’de, ülkenin bağımsızlığını ilan etmiştir. 18 Ekim
1991 tarihinde de Meclis Bağımsızlık kanununu kabul etmiştir. Ülke, 12/11/1995 tarihine kadar
1991’de Azerbaycan Yüksek Sovyeti tarafından kabul edilen, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin
bağımsızlığının yeniden ihdas edilmesine dair kanunun verdiği yetkiyle idare edilmiştir.
Dolayısıyla hali hazırda Azerbaycan, 12 Kasım 1995 tarihinde halkoyuna sunularak, %91,9 evet
oyu ile kabul edilen yeni Anayasa ile idare edilmektedir. Anayasaya göre ülkenin yönetim biçimi
cumhuriyet’tir. Başkanlık sisteminin egemen olduğu ülkede, Cumhurbaşkanı seçimi beş yılda bir
yapılmaktadır.
Azerbaycan Milli Meclisi, 125 Milletvekilinden oluşmaktadır. Bunların 25’i siyasi partilerden,
100’ü ise bağımsız olarak seçilmiştir. Ülkede 30’un üzerinde irili ufaklı siyasi parti faaliyet
göstermektedir.
2.3.Nüfus ve İşgücü Yapısı
Azerbaycan’ın nüfusu 2011 itibarı ile 9,1 milyondur. Yıllık ortalama nüfus artışı 195970
arasında % 3 iken, 19992004 yılları arasında %0,8’e gerilemiştir. Ancak 2004-2008 döneminde
ülke dışına göçteki yavaşlama ve doğum oranlarının yükselmesi neticesinde ortalama nüfus artış
2
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
hızı % 1,26’ya yükselmiştir. Ölüm oranında 1990 yılından bu yana fazla bir değişiklik
olmamıştır.
Yaş Grupları
Toplam
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80+
Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (1000 kişi)
Kaynak: Azerbaycan İstatistik Kurumu
2005
2006
2007
2008
2009
2010
8447,4 8553,1 8666,1 8779,9 8897,0 8997,6
572,7
584,2
601,7
624,4
640,9
670,1
731,7
700,7
665,0
655,4
648,2
634,8
893,7
868,4
843,9
803,6
763,9
725,8
927,6
936,5
945,3
937,4
922,5
905,2
809,9
833,7
873,8
900,3
925,8
939,2
661,5
699,4
736,2
771,1
794,5
819,9
625,2
617,6
626,7
635,8
659,4
684,4
666,1
661,2
654,5
647,5
634,0
624,9
684,4
678,3
673,3
664,6
668,9
664,6
577,5
616,4
640,4
663,8
678,6
680,1
363,5
391,4
422,3
459,6
510,9
555,8
223,1
260,3
282,7
305,8
323,8
348,1
163,1
140,8
136,7
151,3
180,2
209,7
237,8
235,8
217,1
193,8
161,5
138,5
158,0
162,5
175,6
182,2
192,4
195,0
93,5
104,4
106,0
112,6
113,1
116,4
58,1
61,5
64,9
70,7
78,4
85,1
2011
9111,1
712,5
626,1
693,8
875,6
946,2
843,2
712,8
618,3
663,3
674,1
600,9
372,6
244,2
120,7
194,0
119,7
93,1
Azerbaycan, diğer dağılan SSCB ülkelerinde olduğu gibi, 1990’lardan itibaren kentlerde yaşayan
nüfusunun bir kısmını kaybetmiştir. Bunda çoğunluğu kentlerde yaşayan etnik azınlıkların ülke
dışına göç etmesi önemli rol oynamıştır. 2003 yılından itibaren kentsel nüfusta yeniden artış
gözlenmeye başlamıştır. Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı 1989’da %54,2 iken, 1999’da bu
rakam %51,1’e düşmüş, 2010 yılı itibarı ile bu oran tekrar %53’e çıkmıştır. Kentsel nüfusun
artışında petrol sektöründeki gelişmeye bağlı olarak artan yeni iş olanakları etkili olmuştur.
3
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
Nüfusun Şehirlere Göre Dağılımı
Kaynak: Azerbaycan İstatistik Kurumu
Bakû
2.039.700
Gence
313.000
Sumgayt
310.000
Mingaçevir
96.000
Khirdalan
92.000
Şirvan
77.000
Nahcivan Şehri
74.500
Şeki
63.000
Yevlakh
58.000
Lankaran
50.000
2.4.Doğal Kaynaklar ve Çevre
Azerbaycan diğer Kafkas ülkelerine göre (Gürcistan ve Azerbaycan) geniş topraklara sahiptir.
Ülke topraklarının yaklaşık % 55’i tarımsal arazilerden, % 2,5’i ise kentsel alanlardan
oluşmaktadır. Toprakların % 12’si ise ormanlık arazidir. Azerbaycan, ekolojik olarak çok çeşitli
bir coğrafi yapı sergilemektedir. Ülke, deniz seviyesi altında düzlükler, Kafkas bölgesinde 4.000
metre yüksekliğinde dağlar, çöller ve subtropik alanlarla kaplıdır. Ülke topraklarının yarıdan
fazlası alçak arazilerden oluşmaktadır. Tamamı Kafkas havzasında akan nehirler gemi
taşımacılığına elverişli değildir. Sulama sistemleri su depoları ile düzenlenmektedir. En büyük su
deposu ülkenin batısındaki Kuna nehri üzerinde yer alan Mingechaur deposudur.
Trans Kafkas ülkeleri içinde çevre kirliliğinin en fazla olduğu ülke Azerbaycan’dır. Yağış
miktarı düşük olmakla birlikte Azerbaycan yeterli taze su rezervine sahiptir. Ancak yüzey suyu
kirlidir. Nüfusun dörtte biri güvenli suya ulaşmakta sorun yaşamaktadır. 1990’larda sınai
üretimde düşüş olmasına rağmen hava kirliliği halen yüksek düzeydedir. Çevre standartları
üreticiler tarafında yeterince uygulanmamaktadır. Tarımsal arazi verimliliği de uzun yıllar
boyunca yetersiz drenaj ve sulama nedeni ile topraktaki tuz oranının artmasına bağlı olarak
düşmüştür. Hazar Denizi seviyesinin inip çıkması da önemli bir ekolojik sorundur. Hazar Denizi,
1977-1995 yılları arasında yıllık ortalama 13 cm yükselmiştir. Hazar Denizi önemli bir balıkçılık
alanıdır. Ancak kirlenme ve kaçak avlanma nedeni ile verimlilikte düşüş gözlenmektedir. 2006
yılında mersinbalığı stoklarının korunması amacı ile Azerbaycan, Rusya, Kazakistan ve
Türkmenistan’dan havyar ticaretine CITES tarafından (the International Convention on
International
Trade
in
Endangered
Species)
geçici
yasak
getirilmiştir.
4
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
Petrol ve gaz üretimi, rafine edilmesi ekonominin temelini oluşturmaktadır. British Petrol (BP)
tarafından yayınlanan Review of World Economy isimli kaynağa göre ülkenin 7 milyar varillik
kanıtlanmış petrol rezervi bulunmaktadır. Söz konusu rakam, dünya rezervlerinin 0,6’sına
tekabül etmektedir. Ülkenin rezerv/üretim oranı ise 29,3’tür. Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet
Petrol Şirketi (SOCAR) verilerine göre ise ülkenin kanıtlanmış petrol rezervleri 17,5 milyar
varildir. Ancak bu verilerin hesaplanmasında kullanılan sınıflandırmalar Sovyet sistemine göre
olup, daha geniştir. Ülkenin petrol rezervleri SOCAR verilerine bu nedenle çok daha fazladır.
Ülkenin petrol rezervleri Ortadoğu ile karşılaştırıldığında düşük düzeydedir. Ortadoğu’daki
kanıtlanmış rezervler 742,7 milyar varil olup, dünya toplamının % 61,5’ine tekabül etmektedir.
Azerbaycan net petrol ihracatçısı bir ülkedir. Ülkenin petrol ihracatı sürekli artış göstermektedir.
2006 yılında yaklaşık 500.000 varil/gün ihraç edilmiştir. Bu rakam 2007 yılında 1 milyon
varil/gün’e ulaşmıştır. 2003-2004 yıllarında ihraç edilen petrol miktarı ise 180.000 varil/gün’dür.
Enerji
Petrol ve gaz üretimi, rafine edilmesi ekonominin temelini oluşturmaktadır. British Petrol (BP)
tarafından yayınlanan Review of World Economy isimli kaynağa göre ülkenin 7 milyar varillik
kanıtlanmış petrol rezervi bulunmaktadır. Söz konusu rakam, dünya rezervlerinin 0,6’sına
tekabül etmektedir. Ülkenin rezerv/üretim oranı ise 29,3’tür. Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet
Petrol Şirketi (SOCAR) verilerine göre ise ülkenin kanıtlanmış petrol rezervleri 17,5 milyar
varildir. Ancak bu verilerin hesaplanmasında kullanılan sınıflandırmalar Sovyet sistemine göre
olup, daha geniştir. Ülkenin petrol rezervleri SOCAR verilerine bu nedenle çok daha fazladır.
Ülkenin petrol rezervleri Ortadoğu ile karşılaştırıldığında düşük düzeydedir. Ortadoğu’daki
kanıtlanmış rezervler 742,7 milyar varil olup, dünya toplamının % 61,5’ine tekabül etmektedir.
Azerbaycan net petrol ihracatçısı bir ülkedir. Ülkenin petrol ihracatı sürekli artış göstermektedir.
2012 yılının ilk 6 ayında Azeri-Çırak-Güneşli bölgesinde 124,5 milyon varil ham petrol
çıkartılmıştır. 2011 yılında ise bu bölgeden çıkarılan hampetrol miktarı 262 milyon varile
ulaşmıştır. 2010 yılında yaklaşık 770.000 varil/gün ihraç edilmiştir. Resmi verilere göre
Azerbaycan’ın ihracatın yüzde 86,53'ü ham petrolün, yüzde 6,02'si petrol ürünlerinin satışından
oluşmaktadır.
Azerbaycan’ın başta petrol üretimi olmak üzere enerji kaynakları ihracatı Türkiye’nin ekonomik
yapısı ve transit ülke konumu dolayısıyla önem taşımaktadır. Özellikle sanayi üretimi
bakımından ithal edilen yer altı zenginliklerine bağlılık başta olmak üzere coğrafi konum olarak
bölge zenginliklerinin ihraç pazarlarına aktarılması bakımından da önemli bir konumdadır. Bu
bakımdan arz güvenliğinin sağlanması ve enerji ihtiyacının karşılanması anlamında da TürkiyeAzerbaycan arasındaki işbirliği önem teşkil etmektedir. Türkiye’nin gaz ihtiyacının yaklaşık %
20 sinin Azerbaycan’dan karşılanmakta olduğu ve Faz-2 gazının belirli bir kısmının da
Türkiye’ye verilmesi durumunda, 2015 yılından sonra bu oranın % 30’lara ulaşmasıyla
Azerbaycan-Türkiye arasındaki enerji işbirliğinin önemi ortaya çıkmaktadır.
5
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GENEL EKONOMİK DURUM
3.1.Ekonomik Yapı
Azerbaycan, 1991 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra, önemli siyasi, askeri, sosyal ve
ekonomik problemlerle karşı karşıya gelmiştir.
SSCB döneminde sistemli olarak Cumhuriyetler arasında bağımlılığı bir anlamda zorunlu kılan
ekonomik yapının ani çöküşü, pazar ekonomisine geçişte; ekonomik, siyasi, hukuki bir alt
yapının olmaması, teknolojinin eski olması, serbest piyasa modelinin bilinmemesi, Ermenilerin
işgalci tutumu sonucu topraklarının %20’sinin kaybedilmesi, 1 milyon kişinin kendi ülkesinde
mülteci durumuna düşmesi ve benzeri nedenlerle üretim durma noktasına gelmiş, sonuç olarak
da ekonomi üzerinde insiyatif tamamen kaybedilmiştir.
Azerbaycan ekonomisinde 1996 yılından itibaren başlayan büyüme 2011 yılında da sürmüştür.
Sadece 2009 yılında görülen belli orandaki bir düşüş sonrasında 2010 yılında yeniden büyüme
süreci başlamıştır. GSYİH 2010 yılında %5,0; 2011 yılında ise % 0,1 artmıştır. Ülkenin milli
geliri 57,7 milyar $’a yükselmiştir. GSYİH’nin sektörel pay dağılımı; petrol sanayi % 51,7,
petrol dışı sanayi %2,2, tarım, orman ve balıkçılık % 5,5, İnşaat sektörü %8,3, hizmet sektörü
%26,3 üretim ve ithalattan alınan net vergiler % 6 olmuştur. Kişi başına düşen milli hasıla
artarak 7003,4 $’a yükselmiştir. Yine bu dönemde bir işçinin ortalama aylık ücreti % 10,47
artarak 465,0 $’a yükselmiş, yıllık enflasyon oranı ise % 7,4 olmuştur. Kişi başına düşen milli
hasıla
ise
satın
alma
gücü
paritesine
göre
10.202
$’a
yükselmiştir.
3.2.Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler
Bütçe tahminlerine göre, 2012 yılında Azerbaycan’da GSYİH’nın %5,7 artması beklenmektedir.
Azerbaycan milli parası Manat’ın Dolar karşısında değişim değerinin yaklaşık 0,79 ve petrol
fiyatlarının (Brent) varil başına 80 Dolar olması da bütçe parametreleri arasında yer almaktadır.
Bütçede yer alan başlıca kalemler aşağıda belirtildiği şekildedir.
Bütçe gelirlerinin 2012 yılında 16,44 milyar Manat (AZN) (20,9 milyar $), bütçe giderlerinin
17,07 milyar AZN olması beklenmektedir. Bu rakamlar geçen yılın Bütçesine göre gelirlerde %
5,7, giderlerde ise %9 artışı ifade etmektedir. Bütçe açığı ise 634 milyon AZN (806 milyon $)
olacağı beklenmektedir.
Bütçe gelirlerinin %11’i gümrük vergileri ve harçlar, %39,7’si Maliye Bakanlığı tarafından
toplanacak vergiler, %49,1’i Devlet Petrol Fonu (SOKAR), %0,2’si ise vergi dışı gelirler ile
karşılanacaktır.
6
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
Bütçe giderlerinin ise, %60,3’ü cari harcamalar, %38,9’u yatırım harcamaları, %0,8’i iç ve dış
borç ödemeleri için kullanılacaktır. Cari harcamalar içinde sosyal giderler %52,2 ile birinci
sırada yer almaktadır.
Genel yönetim giderleri, belediyeler ve borç ödemeleri Bütçe giderlerinin %9,15’ini oluşturuyor.
Savunma ile ilgili harcamalar 1,2 milyar AZN ile harcamaların %10,7’sini oluştururken adli
harcamalar 707,0 milyon AZN ile giderler içinde %6,3 oranında yer almaktadır. Eğitim
harcamaları 1,276 milyar AZN ile bütçenin %11,3 oranındaki gider kalemini oluşturmaktadır.
Ekonomik Projeksiyon Özeti
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Azerbaijan Country Report, 2012
%
2011
2012
Tüketici Fiyat Enflasyonu
8,1
6,7
GSYİH
0,1
3,7
Cari İşlemler Dengesi (milyar $)
12,0
11,1
Cari İşlemler Dengesi (% of GDP)
20,7
17,6
İhracat (milyar $)
24,3
24,6
İthalat (milyar $)
7,1
7,5
2013
5,3
3,0
11,2
15,7
25,2
8,0
3.3.Enflasyon
Azerbaycan, hiperenflasyon yaşamış bir ülkedir. Ermenistan ile yapılan savaş sırasında ülkede
sürekli para basılmasından dolayı enflasyon 1994 yılında yüzde 1.664 seviyesine ulaşmış, ancak
1995 yılından itibaren uygulanan sıkı para politikalarıyla fiyatlar kontrol altına alınarak 2003
yılında enflasyon oranı yüzde 2,1’e kadar inmiştir.
Enflasyon İstatistikleri
Kaynak: The Economist Intelligence Unit,
2007
2008
2009
Tüketici Fiyatları (yıl sonu; %)
19,7
15,5
0,6
7
2010
7,8
2011
6,6
2012
-0,3
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
SEKTÖRLER
4.1.Tarım ve Hayvancılık
Tarım Azerbaycan ekonomisinin petrolden sonra ikinci önemli sektörüdür. Toplam işgücünün
%40’ı tarım sektöründe istihdam edilmektedir.
Azerbaycan, iklim ve toprak yapısı bakımından tarıma elverişli bir ülkedir. Güney bölgelerinde
bir sezonda 2 ürün almak mümkündür. Azerbaycan’ın başlıca tarım ürünleri pamuk, tütün, çay,
zeytin, sebze ve meyvedir. Ham ipek üretimi ve buna bağlı olarak dut ağacı tarımı da oldukça
yaygındır. İyi kalitede zeytin üretilmesine rağmen zeytinyağı ve sabun üretimi Ermenistan’da
gerçekleştirilmektedir.
Tarımda, Sovyetler birliği döneminden kalma kollektif mülkiyete dayalı kolhoz ve sovhoz
işletmeleri tarafından üretim yapılmakta iken yapılan ıslahat ve özelleştirme programı
çerçevesinde özel mülkiyete dayalı üretim yapısına geçilmiştir.
Petrolden sonra ihracatta en önemli ikinci sektör olmasına rağmen tarım sektörünün ihracat
gelirlerindeki payı Devlet İstatistik Komitesi verilerine göre 2011 yılında %5,5 olmuştur. Söz
konusu istatistiklerin ülkenin en büyük konsorsiyumunun petrol ihracatına ilişkin verileri
kapsamaması nedeni ile tarımın ihracat gelirleri içindeki payı gerçekte çok daha düşüktür.
Başlıca Tarım Ürünleri Üretimi (Bin Ton)
Kaynak: Azerbaycan İstatistik Kurumu
Ürün Adı
2007
2008
2009
2010
Tahıl
2004,2
2498,3
2786,0
1878,2
Patates
1037,3
1077,0
980,8
951,4
Sebzeler
1227,2
1228,3
1163,9
1167,4
Pamuk
100
55,4
26,7
34,8
Tütün
2,9
2,5
2,1
2,9
Yeşil Çay Yaprağı
0,478
0,323
0,32
0,20
Üzüm
103,6
115,2
112,8
115,5
Diğer Meyveler
677,4
711,5
714,6
726,6
Et (kesilmiş çekide)
194,9
199,7
208,8
230,5
Süt
1341,3
1381,6
1433,1
1515,0
Yumurta (milyon.ad.)
871
1008,7
1209,4
729,5
Yün
14,1
14,8
15,3
15,1
Ayçiçeği tohumu
13,6
16,7
14,1
14,9
Şeker Pancarı
138,9
276
160,4
172,5
8
2011
2310.7
934,7
1185,5
61,8
3,5
0,16
120,4
763,3
232,2
1606,9
750,8
15,8
18,0
179,2
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
4.2.Sanayi
Azerbaycan’ın sahip olduğu zengin yer altı kaynakları sebebiyle sanayi yapılanması da genel
anlamda petro- kimya, kimya ve makine imalat sektörleri etrafında oluşmuştur.
Hükümetin son dönemde aldığı önlemler etrafında Sanayileşmede esas hedef, petrol ve petrol
ürünlerine olan bağımlılığı azaltarak, ekonominin diğer alanlarında gelişmeyi sağlamak halini
almıştır. Bunun için KOBİ’lerin gelişmesini sağlamak, tarımsal sanayiyi yenileştirmek, iyi bir
eğitimle insanların bilgi ve becerilerini artırmak, nakliyenin, iletişimin güçlendirilmesi hedef
olarak görülmektedir.
Çok düşük düzeydeki dayanıklı tüketim malları üretimi son yıllarda artış göstermiştir. Özellikle
klima üniteleri, buzdolabı ve televizyon gibi ürünlerin üretiminde artış meydana gelmiştir. Yine
de, iç piyasada üretilen tüketim malları başta Türkiye olmak üzere yabancı ülkelerden ithal
edilen daha iyi kalitede uygun fiyatlı malların rekabeti ile karşı karşıyadır.
2011 yılında, gıda sanayi üretim hacminde %3,8 oranında artış göstermiştir. Son dönemlerde
ülkede yeni et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri, şekerleme ürünleri, konserve ürünleri vb. gıda
ürünleri konusunda modern tesisler kurulmaktadır .
4.3.Madencilik
Azerbaycan’ın başlıca maden kaynağı petroldür. Ülke, dünyanın en eski petrol üreticisidir.
Büyük ölçekli petrol üretimi 20. yüzyıl başlarında başlamış olup, ülke yüzyıl ortalarına doğru
önemli bir üretici haline gelmiştir. Ancak bundan sonra Sovyet hükümetinin başka bölgelerdeki
petrol alanlarının geliştirilmesine öncelik vermesi üzerine üretimde düşüş eğilimi başlamıştır.
1990’ların başında yabancı yatırımcılar ile yeni üretim sahalarının keşfine yönelik anlaşmalar
imzalanması ve sektöre önemli büyüklükte doğrudan yabancı yatırım akışı olması petrol
üretiminde artış meydana getirmiştir.
Azerbaycan yeraltı kaynakları bakımından çok zengin bir ülkedir. Başlıca kaynakları, kurşun,
çinko, bakır, demir cevheri, barit, alüminyum, kobalt, arsenik, mermer, kireç taşı, siyanit, maden
tuzu ve kaya tuzudur. Az miktarda altın ve gümüş gibi değerli madenler de bulunmaktadır.
Ülkenin en büyük yeraltı zenginliği petroldür. Petrol ve doğalgaz, Bahar, Kum Adası, Neft
Taşları, Neftçala ve Sangaçal’da çıkarılmaktadır.
Kaynakların çoğunun kullanılmasına rağmen, madenciliğin acil modernizasyona ihtiyacı vardır.
Demir rezervlerinin 200-250 milyon ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Demir cevheri
çıkarımı SSCB’nin dağılmasından sonra durmuştur. Bunun nedeni, en önemli alıcı konumundaki
Gürcistan’ın düşük kaliteyi öne sürerek demir satın almaktan vazgeçmesidir.
9
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
4.4.Müteahhitlik Hizmetleri
İnşaat ve müteahhitlik hizmetleri faaliyetleri petrol ve gaz sektörlerindeki gelişmeye yakından
bağlıdır. Petrol ve gaz boru hatları ve hidrokarbona bağlı altyapı inşaatları sektörün
canlanmasında önemli rol oynamıştır. Müteahhitlik hizmetleri sektörü Bakü Supsa petrol boru
hattının inşa edildiği 1997/1998 döneminde GSYİH’da % 12 paya sahip olmuştur. Ancak petrol
sektöründe çok az faaliyetin olduğu 2001 yılında sektörün GSYİH’daki payı % 5,8’e
gerilemiştir.
Türk firmalarının üstlendikleri projeler arasında TRASECA “İpek Yolu” projesi çerçevesinde
kara yollarının inşası, baraj yapımı, elektrik santralleri inşası ve modernizasyonu, iş merkezleri
kurulması, lüks konut inşası, Sangaçal terminali tank rezervuar işi, orduevi binası inşası, Merkezi
Bank binasının inşası, Beynelhalk Bank binasının inşası, Bakü Hava Alanı inşası, Nahçıvan
Hava Alanı inşası, Bakü Eğlence Merkezi inşası, Avrupa Oteli inşası, ISR Plaza inşası, “Güney
Mugan” projesi, tarihi ve turistik komplekslerin bakım ve onarıımı, petrol boru hattı ile ilgili
yapım ve onarım işleri, Bakü Sahil Projesi, kombine gaz çevirimi elektrik santralı, Nahçıvan
baraj inşası vs. gibi işler yer almaktadır.
Sektörün en önemli müşterisi kamu sektörü olagelmiştir. Ancak son yıllarda petrol sektöründeki
hızlı büyüme özel sektörün inşaat faaliyetlerindeki büyümede en önemli aktör olması sonucunu
doğurmuştur. Ayrıca işgal altındaki Dağlık Karabağ Bölgesinden göç etmek zorunda kalan
göçmenlerin konut ihtiyacı da sektörü etkilemektedir. Başkent Bakü’deki inşaat faaliyetleri
özellikle yeni apartman blokları ve ofis binalarının yenilenmesine bağlı olarak artış göstermiştir.
4.5.İnşaat
İnşaat ve müteahhitlik hizmetleri faaliyetleri petrol ve gaz sektörlerindeki gelişmeye yakından
bağlıdır. Petrol ve gaz boru hatları ve hidrokarbona bağlı altyapı inşaatları sektörün
canlanmasında önemli rol oynamıştır. Müteahhitlik hizmetleri sektörü Bakü-Supsa petrol boru
hattının inşa edildiği 1997-1998 döneminde GSYİH’da %12 paya sahip olmuştur. Ancak petrol
sektöründe çok az faaliyetin olduğu 2001 yılında sektörün GSYİH’daki payı %5,8’e gerilemiştir.
Ülkenin batıya açılan petrol ve gaz boru hatlarındaki çalışmalar 2002-2005 döneminde inşaat
faaliyetlerinde önemli artış sağlamıştır. Sektörün GSYİH’ya katkısı bu dönemde %15 ve %20
arasında olmuş, ancak inşaat işlerinin önemli kısmının tamamlanması ile birlikte 2006 yılında %
10’a, 2007 yılında da %7’ye gerilemiştir.
4.6.Turizm
Zengin bir kültürel mirasa ve doğal güzelliklere sahip olan Azerbaycan’a gelen turist sayısı her
geçen yıl artmaktadır. Ülkeye, 2010 yılı içinde turizm amacıyla ülkeye gelen turist sayısı 1.9
10
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
milyon olmuş, bu rakam 2011 yılında ise 2,3 milyon kişiye yükselmiştir. 2011 yılında ülkeye
ziyarette bulunan toplam turist sayısı ise 5,7 milyona ulaşmıştır.
Azerbaycan’da 2011 yılı turizm yılı olarak ilan edilmiş, bu kapsamda geniş bir tanıtım
kampanyası gerçekleştirilmiştir. Ülkede Bakü başta olmak üzere, yaz-kış turizmine yönelik
önemli yatırımlara başlanmış olup, bunların önemli bir kısmı tamamlanmış bulunmaktadır.
4.7.Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı
Azerbaycan’da beş havaalanı bulunmaktadır: Bunlar Bakü Haydar Aliyev Uluslararası
Havaalanı ile Gence, Nahçıvan, Yevlah ve Zerdab havaalanlarıdır. Azerbaycan’dan 30 ülkeye
doğrudan uçuş yapılmaktadır. Ulusal havayolları “AZAL”, 20 istikamate doğrudan uçmakta,
ülke içerisinde ise sadece üç bölgeye uçmaktadır. Ülke içerisinde seyahat etmenin en hızlı ve
güvenli yolu şehirlerarası otobüslerdir. Bakü’den tüm şehirlere otobüsle ulaşım sağlandığı gibi
Tiflis’e otobüsle 10 saatte gidilebilmektedir. Bakü’den Tahran’a da otobüs seferleri
düzenlemektedir. Azerbaycan karayolları ağının toplam uzunluğu 28.030 kilometredir, ancak
bunun yüzde 60’lık bir kısmı rehabilitasyona ihtiyaç duymaktadır. Demiryollarının uzunluğu ise
2.957 kilometredir.
Azerbaycan’ın telekomünikasyon altyapısı henüz yeterince gelişmemiş olsa da bu alanda büyük
yatırımlar yapılmaktadır. Diğer yandan mevzuattan kaynaklanan bazı sıkıntıların sektörün
istenen hızda gelişmesini engellemekte olduğunu da söylemek mümkündür.
4.8.Finansal Hizmetler
1992 yılında kurulan ve 1995 yılında bağımsızlık kazanan Azerbaycan Merkez Bankası (“Milli
Bank”), para politikalarından ve finans sektörünün denetlenmesinden sorumludur. Merkez
Bankası, çalışmalarını Aralık 2004 tarihli Merkez Bankası Kanunu çerçevesinde yürütmektedir.
Azerbaycan Merkez Bankasının dışında diğer bir devlet bankası olan Azerbaycan Beynelhalk
Bankası (%50.2’si devletin) bulunmaktadır. Bunların dışında 42 özel banka ülkede faaliyet
göstermektedir.
BEŞİNCİ BÖLÜM
DIŞ TİCARET
5.1.Genel Durum
Azerbaycan ekonomisi, bağımsızlık ilanından itibaren her yıl giderek daha fazla dışa
açılmaktadır. Ülkenin dış ticaret rakamları incelendiğinde 2008 yılında dış ticaret hacmi en
yüksek seviye olan 55 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. 2011 yılına gelindiğinde ise ihracat
değerleri 26,4 milyar dolara, ithalat değerleri 9,7 milyar dolara ulaşmıştır. Bu dönemde verilen
dış ticaret fazlası 16,7 milyar dolar olmuştur.
11
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
Yıllar içinde dış ticaret rakamları dikkate alındığında 2003 yılında 124, 2004 yılında ise 119
ülkeyle ticaret yapmış olan Azerbaycan, 2005 yılında 135, 2006 yılında 139, 2007 yılında 137 ve
2008 yılında ise 140 ülkeyle ticaret gerçekleştirdiği görünmektedir. 2009 Yılında ülkenin ihracatı
14,7 milyar Dolar, ithalatı ise 6,2 milyar Dolar olmuştur. 2010 yılında ihracat %32,7 artarak 21,3
milyar Dolar, ithalat %7,5 artarak 6,6 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir.
Ancak, ticareti yapılan kalemler incelendiğinde, ihracatın petrol ve petrol ürünleri, ithalatın ise
enerji sektörü için ihtiyaç duyulan makine ve ekipman ağırlıklı olduğu ve bu alanda bir
çeşitliliğin söz konusu olmadığı görülmektedir.
Ülkenin Dış Ticareti
Dış Ticaret Göstergeleri (Milyon Dolar)
Yıllar
İhracat
İthalat
Denge
Hacim
2002
2.304
1.823
481
4.127
2003
2.591
2.626
-34
5.218
2004
3.614
3.504
109
7.118
2005
4.346
4.200
146
8.547
2006
6.372
5.264
1.107
11.636
2007
6.058
5.708
349
11.766
2008
47.756
7.163
40.592
54.919
2009
14.698
6.119
8.578
20.818
2010
21.278
6.596
14.682
27.874
2011
26.480
9.733
16.747
36.213
2012
23.827
9.641
14.186
33.468
Kaynak: Trademap
2005 yılı ise Azerbaycan’ın ihracatında büyük bir artış yaşandığı yıldır. Söz konusu yılda ihracat
bir önceki yıla göre yüzde 20,3 oranında artarak 4.346 milyon dolar olarak gerçekleşmiş ve bu
rakam 2006 yılında 6.372 milyar dolara ulaşmıştır. İthalatta da önemli gelişmeler yaşanmış ve
2005 yılında ithalat artış oranı yüzde 19,9, 2006 yılında ise yüzde 25,4 olmuştur. 2007 yılında
Azerbaycan’ın ihracatı yüzde 4,9 oranında azalırken, ithalat artışı yüzde 8,4 olarak gerçekleşmiş,
toplam dış ticaret hacminde ise yüzde 1,1 oranında artış yaşanmıştır. 2008 yılında, özellikle
ihracattaki önemli artışın dış ticaret hacmini yüzde 110 gibi ciddi bir artışa götürdüğü
gözlemlenmiştir. İhracat rakamlarının 2007 yılıyla karşılaştırıldığında yüzde 150 oranında arttığı
görülmektedir. 2009 yılında küresel ekonomik krizin etkisiyle emtia ve petrol fiyatlarının
düşmesi neticesinde Azerbaycan’ın ihracatı %68,6 oranında azalmış, ithalatı ise bir önceki yıla
12
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
göre %14,6 oranında azalma göstermiştir. 2010 yılında toparlanma başlamış ve ülkenin ithalatı
%7,5, ihracatı ise %32,7 oranlarında artış göstermiştir.
2011 yılında ihracat değerleri 26,4 milyar dolara, ithalat değerleri 9,7 milyar dolara ulaşmıştır.
Bu dönemde verilen dış ticaret fazlası 16,7 milyar dolar olmuştur.
2012 yılına gelindiğinde ise Azerbaycan’ın dış ticaret hacmi 33,5 milyar dolara ulaşmış, bunun
23,8 milyar doları ihracat, 9,6 milyar doları ise ithalat olarak gerçekleşmiştir. Azerbaycan’ın dış
ticaret fazlası 2012 yılı için 14 milyar dolar seviyesindedir.
5.2.İhracatında Başlıca Ürünler
İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)
GTİP ÜRÜN
2709
2710
2711
1701
7304
2010
2011
2012
Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden 18.490 22.911 20.233
elde edilen yağlar)
Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen 1.284 1.528 1.321
yağlar
Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar
304
587
662
Kamış/pancar sekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı halde)
146
198
214
52
63
103
7207
Demir/çelikten (dökme hariç) dikişsiz tüp, boru, içi boş
profil
Demir/alaşımsız çelikten yarı mamuller
3
12
94
1516
Hayvansal ve bitkisel yağlar vb. fraksiyonları
1
55
78
3901
Etilen polimerleri (ilk şekillerde)
88
77
75
0810
Diğer meyveler (taze)
45
31
64
7601
Islenmemıs Alumınyum
49
72
62
3004
Tedavi-Koruma İlaçları-Doze Edilmiş, Perakende Satışa
Hazır
Hayvansal ve bitkisel yağlar vb. fraksiyonları
48
92
58
28
102
48
35
57
46
3901
Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları (kimyasal olarak
değiştirilmemiş)
Etilen polimerleri (ilk şekillerde)
22
33
43
7207
Demir/alaşımsız çelikten yarı mamuller
31
47
42
7304
Demir/çelikten (dökme hariç) dikişsiz tüp, boru, içi boş
profil
Diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş) (kabuğu
çıkarılmış/soyulmuş)
Diğer bitkisel sabit yağlar (kimyasal olarak
değiştirilmemiş)
Petrol Recın., Kumaron, Inden Veya Kumaron-Inden
Recıne, Polıterpen
Sunı Korendon Alumınyum Oksıt Ve Hıdroksıt
1
-
41
33
33
41
33
32
37
2
2
37
15
29
32
1516
1512
0802
1515
3911
2818
13
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
5.3.İthalatında Başlıca Ürünler
İthal Ettiği Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)
GTİP
8703
8802
1001
2402
8704
3004
7304
8431
8429
1701
7308
4407
7214
8517
8481
3901
2523
7306
8430
8411
ÜRÜN
Otomobiller, binek araçlar
Diğer hava taşıtları, uzay araçları
Buğday ve mahlut
Tütün/tütün yerine geçen maddelerden purolar, sigarillolar ve
sigaralar
Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar
Tedavi-koruma İlaçları-doze edilmiş, perakende satışa hazır
Demir/çelikten (dökme hariç) dikişsiz tüp, boru, içi boş profil
Ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları
Dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb.
Kamış/pancar sekeri ve kimyaca saf sakaroz (katı halde)
Demir/çelikten inşaat ve aksamı
Uzunlamasına kesilmiş, biçilmiş ağaç; kalın >=6 mm
Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, dövülmüş, burulmuş,
çekilmiş)
Telli telefon-telgraf için elektrikli cihazlar
Muslukçu, borucu eşyası-basınç düşürücü, termostatik valf dahil
Etılen Polımerlerı (Ilk Sekıllerde)
Cımento
Demır/Celıkten Dıger Tupler, Borular, Icı Bos Profıller
Toprak, Maden, Cevheri Taşıma, Ayırma, Seçme Vb. İş
Makineleri
Turbojetler, Turbo-Propeller, Dıger Gaz Turbınlerı
2010
128
254
195
218
2011
59
275
285
221
2012
864
380
282
241
114
112
102
32
186
106
64
45
5
146
121
137
38
110
180
65
91
66
213
212
198
179
168
167
163
159
148
105
94
66
71
35
45
107
79
197
84
64
32
147
146
145
135
127
116
4
53
103
5.4.Başlıca Ülkeler İtibarı ile Dış Ticareti
TOPLAM
İtalya
Hindistan
Fransa
Endonezya
İsrail
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracat (milyon dolar)
2010
2011
21.278
26.480
7.044
9.341
300
367
1.857
4.037
782
913
1.745
818
14
2012
23.827
5.548
1.891
1.776
1.757
1.667
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
ABD
Almanya
Rusya
Yunanistan
Tayvan
Türkiye
Bulgaristan
Gürcistan
Çek C.
Irak
Malezya
Tayland
Hırvatistan
İngiltere
Singapur
Kaynak: Trademap
1.707
10
774
255
295
171
137
411
0
31
741
194
787
6
511
2.275
523
1.187
208
0
456
410
535
204
99
664
135
348
16
1
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İthalat (Milyon Dolar)
2010
2011
TOPLAM
6.597
9.733
Türkiye
771
1.302
Rusya
1.145
1.641
Almanya
607
845
ABD
206
631
Gine
628
Ukrayna
466
558
İngiltere
303
486
Kazakistan
294
217
İtalya
118
255
Japonya
146
175
G. Kore
157
204
Fransa
136
609
Brezilya
162
176
İran
118
160
Hollanda
46
141
Gürcistan
50
90
İsviçre
93
161
Avusturya
88
90
BAE
57
95
Çek Cumhuriyeti
38
103
15
1.601
965
960
834
650
600
598
571
512
418
371
344
331
327
250
2012
9.642
1.520
1.378
780
716
640
539
496
341
263
243
243
186
183
176
150
130
125
122
102
98
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
ALTINCI BÖLÜM
TÜRKİYE İLE TİCARET
6.1.Genel Durum
Azerbaycan, Ekonomi Bakanı Sayın Zafer ÇAĞLAYAN’ın uygun görüşü ve Müsteşarlık
Makamı’nın 13/04/2012 tarih ve 2012/365 sayılı Onayı ile 2012-2013 döneminde Öncelikli
Ülkelerden birisi olarak belirlenmiştir.
Türkiye’nin Azerbaycan’a ihracatı; ihraç ürünlerinin bu ülkede tanınmaya başlaması,
Azerbaycan’ın en önemli ticaret partnerlerinden biri olan İran’ın ihraç ürünlerinin Türk ihraç
ürünlerine kıyasla düşük kalitede olması, Azerbaycan-Rusya Federasyonu arasındaki Kuzey
Kafkas demiryolunun kapalı olması, Türk şirketlerinin Azerbaycan piyasasında şube açmak
suretiyle Türkiye’den ithalat yapması ve bu malları iç piyasada pazarlaması gibi nedenlerle 1993
yılından bu yana yükselme eğilimi göstermektedir. Ancak, yüksek gümrük vergisi oranları
nedeni ile iki ülke dış ticareti potansiyelinin gerisinde kalmaktadır.
Rusya gümrüksüz mal ihraç etmesi nedeniyle Azerbaycan’ın ithalatında önemli bir avantaja
sahiptir. Kazakistan da buğday ve doğal gaz ithalatı nedeni ile Azerbaycan’ın ithalatından önemli
pay alan ülkelerden biridir. Ingiltere BP nedeniyle, ABD petrol yatırımları nedeniyle
Azerbaycan’ın ithalatında öne çıkmaktadır. Ancak ülkemiz ürün çeşitliliği anlamında önemini
korumaktadır. Bavul ticareti ve sınır ticareti nedeniyle istatistiklere tam olarak yansımasa da iki
ülke arasındaki ticaret, önümüzdeki yıllarda önemli oranda artış potansiyeline sahiptir.
Azerbaycan-Türkiye ticaret hacmi 2011 yılı itibarı ile yaklaşık 3,5 milyar Dolar olmuştur. 2011
yılında bir önceki yıla göre ülkeye ihracatımızda %33,2 oranında artış gerçekleşmiştir.
Türkiye-Azerbaycan Dış Ticaret Değerleri (milyon Dolar)
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı
Yıllar
İhracat
İthalat
Denge
2000
230,4
95,6
134,8
2001
225,2
78,1
147,1
2002
231,4
64,6
166,8
2003
315,5
122,6
192,9
2004
403,9
135,5
268,4
2005
528,1
272,3
255,8
2006
695,3
340,5
354,8
2007
1.047,7
329,6
718,0
2008
1.667,5
928,4
739,1
2009
1.399,4
752,8
646,6
16
Hacim
326,0
303,3
296,1
438,1
539,5
800,3
1.035,8
1.377,3
2.595,9
2.152,2
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
2010
2011
2012
7308
9403
7113
3917
8544
9619
7306
2711
2709
7601
3901
2710
7403
1.550,5
2.064,0
2.587,4
865,1
1.388,7
1.638,2
685,3
675,3
949,2
2.415,6
3.452,7
4.225,6
Türkiye'nin Azerbaycan'a İhracatında Başlıca Ürünler (Dolar)
2010
2011
2012
Demir Veya Çelikten İnşaat Ve İnşaat Aksamı, 45.427.958 95.255.454 125.631.178
İnşaatta Kullanılmak Üzere Hazırlanmış Demir
Veya Çelik
Diğer Mobilyalar Ve Bunların Aksam Ve 61.341.464 81.885.749 98.694.128
Parçaları
Mücevherci Eşyası Ve Aksamı (Kıymetli 13.909.708 23.300.572 63.566.826
Metallerden Veya Kıymetli Metallerle
Kaplama Metallerden)
Plastikten Hortumlar, Borular Ve Bağlantı 33.568.150 45.469.736 57.394.438
Elemanları (Manşon, Nipel, Dirsek, Flanşlar,
Vb.)
İzole Edilmiş Teller, Kablolar Ve Diğer 32.050.505 51.311.745 51.469.835
Elektrik İletkenler; Tek Tek Kaplanmış
Liflerden Oluşan Fibe
Hijyenik Havlular Ve Tamponlar, Bebek
51.386.294
Bezleri Ve Benzeri Hijyenik Eşya
Demir Veya Çelikten Diğer İnce Ve Kalın 9.729.378 17.936.962 46.601.911
Borular Ve İçi Boş Profiller
Türkiye'nin Azerbaycan'dan İthalatında Başlıca Ürünler (Dolar)
2010
2011
2012
Petrol Gazları Ve Diğer Gazlı 672.972.675 1.143.514.391 1.237.318.882
Hidrokarbonlar
Ham Petrol (Petrol Yağları Ve Bitümenli
68.333.116
144.888.942
Minerallerden Elde Edilen Yağlar)
İşlenmemiş Aluminyum
28.741.504
6.266.383
102.679.456
Etilen Polimerleri (İlk Şekillerde)
27.224.262
38.392.385
53.767.195
Petrol
Yağları
Ve
Bitümenli 73.894.508
28.317.094
23.059.530
Minerallerden Elde Edilen Yağlar
Rafine Edilmiş Bakır Ve Bakır 27.973.091
33.337.603
21.879.260
Alaşımları (Ham)
17
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
4104 Sığır (Buffalo Dahil) Ve At Cinsi
Hayvanların Dabaklanmış Veya Crust
(Arakurutmalı) Post Ve Derileri
2905 Asiklik
Alkoller
Ve
Bunların
Halojenlenmiş, Sülfolanmış, Nitrolanmış
Veya Nitrozalanmış Türevleri
5201 Pamuk (Karde Edilmemiş Veya
Penyelenmemiş)
7402 Rafine Edilmemiş Bakır; Elektrolitik
Rafine İçin Bakır Anotları
7.199.507
6.599.841
10.216.546
11.389.779
15.871.020
8.784.071
5.015.878
4.832.296
8.528.260
7.481.698
5.143.809
6.2.İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller
İki Ülke Arasındaki Ticaretin Altyapısını Düzenleyen Anlaşma ve Protokoller
Anlaşmanın Adı
İmza
Resmi
Tarihi
Gazete
Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması
01.11.1992
23.01.1993
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması
09.02.1994
26.05.1997
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması
09.02.1994
27.06.1997
Uzun Vadeli Ticari ve Ekonomik İşbirliği Programı ve İcra 06.11.2007
Planı
Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması
06.11.2007
KEK V. Dönem Protokolü
11.04.2008
6.3.İhracat Potansiyeli Olan Başlıca Sektörler
Yukarıdaki tablolardan da anlaşıldığı gibi Türkiye’nin Azerbaycan’a olan ihracatında makineler
ve mekanik cihazlar ve yedek parçaları, demir ve çelikten eşyalar, elektrikli makina ve cihazlar
ve yedek parçaları, mobilya, otomotiv, optik alet ve cihazlar, motorlu kara taşıtları ve yedek
parçaları, mineral yakıtlar, petrol ve türevleri gibi ürünler önemli paya sahiptirler. Bunun yanı
sıra Türkiye’nin tuz, kükürt, taş, alçı ve çimento, kağıt, karton ve mamulleri, sabun ve
müstahzarları, sebze ve meyveler gibi birçok diğer ürünlerde ihracat potansiyeli bulunmaktadır.
Diğer taraftan, son dönemde önem verilmeye başlanan sağlık hizmetleri alanındaki yatırımlara
bağlı olarak hastahane ekipmanları ve medical ekipmalar ile çevre sağlığı konusunda
danışmanlık ve müteahhitlik alanında imkanlar olduduğu değerlendirilmektedir.
18
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
6.4. İki Ülke Arasındaki Ticarette Yaşanan Sorunlar
Azerbaycan, yeraltı ve yer üstü kaynakları açısından son derece zengin, okuma yazma oranı
yüksek, yönünü batıya çevirmiş gelişme çabası içerisinde olan bir ülkedir. Bağımsızlığını
kazanmasından sonra ülkemizle hemen her alanda protokoller ve anlaşmalar imzalamıştır.
Bu gün itibariyle imzalanan anlaşmalara tam anlamıyla işlerlik kazandırıldığı söylenemez.
Yeniden yapılanma çalışmaları yanında altyapı eksiklikleri, hukuki boşluklar, mahkeme
kararlarının uygulanmaması, kurumsallaşamama, devlette devamlılık ilkesine uyulmama, kayıt
dışı ekonominin yol açtığı haksız rekabet, serbest piyasa ekonomisi ile örtüşmeyen yasalar,
alacaklarımızın ödenmemesi, bazı komşu ülkelerle yapılan serbest ticaret anlaşmaları ekonomik
ve ticari ilişkilerimizin istenilen düzeye çıkmasını engellemektedir.
Azerbaycan ile ülkemiz arasında yaşanan sorunlar başlıklar halinde aşağıda sunulmaktadır.
Her İki Ülkenin Uluslararası Yükümlülüklerinden Kaynaklanan Sorunlar
Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) ile Gümrük Birliği Anlaşması imzalamış olması ve bu
çerçevede, AB Ortak Ticaret Politikasını benimsemiş bulunmasının tabii bir sonucu olan üçüncü
ülkelerle yaşanan sıkıntının benzeri burada da yaşanmaktadır. Zira, AB Ortak Ticaret Politikası
uyarınca üçüncü ülkelerden yapılacak ithalatta AB ile ortak kurallar uygulanması gerekmekte
olup, ülkeler müstakil olarak hareket etme imkanını kaybetmekte ve dolayısıyla Türkiye, AB’nin
üçüncü ülkelere karşı uyguladığı ikili ve otonom tercihli ticaret rejimlerini üstlenmek durumunda
kalmaktadır.
Ayrıca, bu başlık altında Azerbaycan açısından ele alınabilecek konu, Azerbaycan’ın 1993
yılında Müstakil Devletler Birliyi (MDB) ile Azad Ticaret Sadişi imzalamış ve Rusya, Ukrayna,
Gürcistan, Kazakistan ve Moldova’dan oluşan 5 Ülkeye önemli gümrük muafiyetleri tanımış
olmasıdır. Böylelikle, zikredilen ülkeler pazara girişte daha avantajlı koşullar elde etmiş olmakta,
yaklaşık %10-%15’leri bulabilen fiyat avantajları elde etmektedir.
Gümrük Alanında Yaşanan Sorunlar
Gümrüklerde depo ve antrepoların olmaması veya yetersiz olması, ülkemizde olduğu gibi
gümrüklerde komisyonculuk (müşavirlik) müessesesinin gelişmemesi, hiç bir yasal dayanağı
olmayan keyfi bekletmeler ve uygulamalar neticesi ödenen fazla yol vergileri yanında yasal
olmayan ödemeler ayrıca, bazı ülkeler ile yapılan serbest ticaret anlaşması çerçevesinde gümrük
vergisinin alınmaması, yine gümrüksüz mal girişinin önlenememesi kurumsallaşmış
firmalarımızı sıkıntıya sokmakta ve genel olarak da ülkemizden gelen malların rekabet şansını
zorlamaktadır.
19
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
Taşımacılık Alanında Yaşanan Sorunlar
Azerbaycan ile sınırımızın olmaması (NÖC hariç) tarifeli kargo taşımacılığının yapılamaması ve
demiryolu bağlantısının bulunmaması nedeniyle, karayolu taşımacılığı zorunlu olmakta ve bu
durum maliyetleri artırmaktadır.
Karayolu taşımacılığı İran ve Gürcistan üzerinden yapılmakta, İran tonaj sınırlaması
uygulamakta, Gürcistan ve Azerbaycan’da yüksek yol vergileri alınmakta, bu durum zaman
kaybının yanında ek maliyetler getirmekte, rekabet şansımızı azaltmaktadır.
Taşımacılıkla ilgili ikinci önemli sorun da, yukarıda ifade edilen sebeple iki ülke arasındaki
ticaretin büyük ölçüde karayoluyla gerçekleştirilmesinin sonucu olarak 2011 yılı itibariyle yıl
içerinde toplam 57.000’den fazla Türk TIR’ının Azerbaycan’a giriş yaptığı tespit edilmiştir.
Azerbaycan makamlarının Türkiye’ye tahsis ettiği geçiş belgesi sayısı da 16.03.2012 tarihinden
itibaren 5000’den 20.000’e çıkartılmış olmasına rağmen, söz konusu kotanın dolmasını müteakip
Türk araçlarının Azerbaycan’a girişlerinde geçiş ücreti tahsil edilmektedir ki bu da ürünün
maliyetlerine doğrudan yansımaktadır.
Bankacılık ve Ödeme Alanında Yaşanan Sorunlar
Ticaret Kanunu, Borçlar Kanunu, İcra ve İflas Kanunu, kıymetli evrak ve mali evrak hukuki gibi
ticari hayatta çok önemli yer alan kanunların eksik, yetersiz veya hiç olmaması, ticaretin
gelişmesini engellediği gibi, ihtilafların çıkmasına da yol açmaktadır. Firmalar genellikle kısa ve
uzun vadeli finansman ihtiyaçlarını bankalardan kredi kullanmak suretiyle karşılama şansına
sahip olamamaktadır.
Önümüzdeki yıllarda Azerbaycan’a yönelik dış ticaretimizin geliştirilmesi için;
• Uluslararası yükümlülüklerimiz de dikkate alınarak ülkemiz ile Azerbaycan ve diğer
Türk Cumhuriyetleri arasında ekonomik entegrasyonun kurulması ve bunun ilk adımı
olarak Tercihli Ticaret Anlaşması imzalanmasının,
• İhraç ürünlerimizin mutlak surette kalite yönünden yeterli olmasının temininin,
• Ticari ilişkilerde karşılıklı güvenle beraber, uluslar arası normlara bağlı kalınmasının,
• Bazı marka ürünlerimiz başka ülke firmaları tarafından taklit edilerek, Pazar payımızı
etkiledikleri ve ürünlerimizin kalite imajına zarar verdikleri görülmektedir. Bu konuda
firmalarımızın ürünlerinin marka tescilini yaptırmaları ve piyasayı belirli aralıklarla takip
etmelerinin,
• Stratejik önem arz eden alanlarda sektörel veya proje bazında firmalarımızın
desteklenmesinin,
• Ülkemiz ve Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında imzalanan Uzun Vadeli Ekonomik
İşbirliği Anlaşmasının uygulanmasına yönelik olarak somut projelere dayalı bir İcra
Planının vakit kaybetmeden hayata geçirilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir.
20
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
YEDİNCİ BÖLÜM
KONYA İLE TİCARET
7.1. Konya - Azerbaycan Yıllara Göre İthalat ve İhracat Rakamları
2011 USD
2012 USD
2013 USD
İhracat
17.700.580
29.694.531
11.103.527
İthalat
3.341.937
665.620
83.936
7.2. 2012 Konya – Azerbaycan İhracat Ürünleri
ÜRÜN ADI
Özel amaçlı motorlu taşıtlar (kurtarıcılar, vinçli, itfaiye,
beton karıştırıcılı, yol süpürme, zift vb taşıtları)
Toprağı hazırlamaya, işlemeye, ekmeye, ormancılıkta
kullanılan makina ve cihazlar; çimen, spor sahaları için
silindirler
Tohum, hububat, kuru baklagilleri temizleme, tasnif
etme ayıklama ve öğütmeye mahsus makina ve cihazlar
Hasat ve harman, çim biçme makinaları ile yumurta ve
tarım ürünlerini büyüklüklerine göre ayıran ve
temizleyen makinalar
Yontulmaya veya inşaata elverişli işlenmiş taşlar
(kayagan taşı hariç), mozik için küp şeklinde taşlar,
granüller
Diğer mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları
Hayvan gıdası olarak kullanılan müstahzarlar
Kağıttan, kartondan, selüloz vatkadan veya selüloz lif
tabakalarından kutu, mafhaza, torba vb.
Yiyecek ve içeceklerin sınai amaçlarla hazırlanması
veya imaline mahsus makina ve cihazlar
Römorklar ve yarı römorklar; hareket ettirici tertibatı
bulunmayan diğer taşıtlar; bunların aksam ve parçaları
21
TOPLAM
USD
5.161.358
4.000.215
2.408.488
1.834.513
1.335.943
1.310.639
1.280.172
841.693
736.096
648.986
AZERBAYCAN
ÜLKE RAPORU
7.3. 2012 Konya- Azerbaycan İthalat Ürünleri
ÜRÜN ADI
Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen
yağlar
İşlenmemiş kurşun
İşlenmemiş aluminyum
TOPLAM
USD
240.000
236.400
170.800
93.01 ila 93.04 Pozisyonlarında yer alan eşyanın aksam,
parça ve aksesuarları
Koyun ve kuzuların ham derileri
22
13.500
4.920