Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl

advertisement
_____________________________________________________________________________________
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date
18.11.2016
Yayınlanma Tarihi / The Publication Date
10.12.2016
Dr. Hasan GÜL
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Ezine Meslek Yüksekokulu
[email protected]
İŞ VE ÇALIŞMA YAŞAMINDA ETİK VE AHLAKLA İLGİLİ
KAVRAMLAR ÜZERİNE BİR TARTIŞMA
Öz
Etik ve ahlak önemli birer referans kaynağı olarak bütün toplumsal ilişkilerde
düzenleyici bir rol oynamaktadır. İş ve çalışma olguları da toplumsal yapı
içerisinde etik ve ahlakın etkisinde insana özgü faaliyetlerdir. İş ve çalışma
yaşamında etik ve ahlak, akademik manada inceleme konusu yapıldığında pek çok
kavram dizesinin de kullanılması bir zorunluluk haline gelmektedir. İş etiği, iş
ahlakı, çalışma etiği, çalışma ahlakı, meslek etiği ve meslek ahlakı bu kavramların
belli başlılarıdır. Fakat Türkçe literatür incelendiğinde bu kavramların zaman
zaman yanlış kullanıldığı veya karıştırıldığı gözlenmektedir. Bu durum gerek bu
şekildeki çalışmaların bilimselliğini gölgelemekte; gerekse, okuyucular için kimi
zorlukları da beraberinde getirmektedir. Bu amaçla bu çalışmada, iş etiği, iş ahlakı,
çalışma etiği, çalışma ahlakı, meslek etiği ve meslek ahlakı kavramları incelenerek
kavramların doğru kullanımına ilişkin bir perspektif sunulmaya çalışılmıştır.
Ayrıca kavramlar arası ilişkililer ve özelikle kavramların hangi noktalarda
farklılaştıkları literatürden de yararlanılarak tartışılmıştır.
Anahtar kelimeler: İş etiği, Çalışma etiği, Meslek etiği, Meslek ahlakı,
Etik ikilem
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
A DISCUSSION ON THE CONCEPTS OF ETHICS AND MORALITY IN
BUSINESS AN WORK LIFE
Abstract
Ethics and morals as a reference source play a regulatory role in all social
relationships. The facts of labor and work are also human-specific activities in the
social structure under the influence of ethics and morals. Considering ethics and
morals in business and work life, it is compulsory to use many concepts. Business
ethics, business morality, work ethics, work morality, professional ethics,
professional morality are the main concepts of these facts. However, when Turkish
literature is studed, it is observed that these concepts are sometimes being being
misused. This situation prevents the scientific aspects of these studies as well as
making it difficult for the readers to be understood. Therefore, this study aim to
represent a perspective in order to distinguish the concepts business ethics,
business morality, work ethics, work morality, professional ethics, professional
morality in a correct way. Moreover, the relationships between concepts and
especially in what points these concepts differ from each other by benefiting from
literature were discussed.
Keywords: Business ethics, Work ethics, Professional ethics, Professional
morality, Ethical dilemma
1. GİRİŞ
Etik ve ahlak kavramları gerek gündelik hayatta gerekse bilimsel çalışmalarda sıklıkla
kullanılan iki kavramdır. Fakat bu iki kavramın özellikle akademik anlamdaki çalışmalarda
yanlış kullanımı kimi sorunları da beraberinde getirebilmektedir. Örneğin bir akademik
makalenin başlangıcında etik olarak kavramlaştırılan olgu ilerleyen bölümlerde yerini ahlak
kavramına bırakabilmekte ya da tam tersi bir durum söz konusu olabilmektedir. Oysa etik ve
ahlak kavramlarının doğru kullanımı bazı alanlarda özellikle önemli olabilmektedir.
Etik ve ahlak kavramlarının ve bunlara bağlı kavramların doğru kullanımı iş ve çalışma
yaşamına ilişkin bu yöndeki çalışmalarda da oldukça önemli olabilmektedir. Bunun üç temel
sebebi olduğu söylenebilir.
Birincisi, iş ve çalışma hayatına dönük yapılan araştırmalarda etik ve ahlak konusunun önemli
bir yer tutması ve halen güncelliğini korumasıdır. Etik ve ahlak konusu eski olmasına rağmen, iş
ve çalışma hayatında etik ve ahlaka ilişkin çalışmaların tarihçesi oldukça yeni sayılabilir.
Sanayileşmiş bir ülke olan ABD’de iş ve çalışma hayatında etik ve ahlaka olan ilginin 1960’lı
yıllarda doğduğu görülmektedir. Bu ilgi, 1980’li yıllara gelindiğinde iyice artmıştır. Özellikle
yirmi birinci yüzyılın ilk yılları, etik ve ahlakla ilgili konuların en yoğun olarak tartışıldığı yıllar
olmuştur (Özdemir, 2009, s. 309-310).
İkincisi, konu iş ve çalışma hayatında etik ve ahlak olduğunda araştırmacıların pek çok kavram
dizesiyle karşılaşmalarıdır. İş ve çalışma hayatında etik ve ahlak konusuna girildiğinde, iş etiği,
iş ahlakı, çalışma etiği, çalışma ahlakı, meslek etiği ve meslek ahlakı gibi belli başlı kavramlar
kaçınılmaz olarak konuya dahil olmaktadır. Bu kavramların doğru kullanımı özelikle bilimsel
çalışmaların geçerliliği açısından önemli olabilmektedir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
523
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
Üçüncüsü ise, işletmelerin de faaliyette bulunurken ahlaki davranma sorumluluğuyla karşı
karşıya olmalarıyla ilgilidir. İşletmeler, insan ihtiyaçlarını gidermek için çeşitli faaliyetlerde
bulunurlar ve bu süreçte çevreleriyle etkileşime girerler. Dolayısıyla işletmeler için de etik ve
ahlaktan söz etmek mümkündür. Bu durumda işletmelere ilişkin etik ve ahlak olgularını ifade
eden ve onu diğerlerinden ayıran kavramlar kullanmak gerekmektedir.
Bu çalışmanın temel amacı öncelikle etik ve ahlak kavramlarını açıklamaya çalışarak iş etiği, iş
ahlakı, çalışma etiği, çalışma ahlakı, meslek etiği ve meslek ahlakı kavramlarının doğru
kullanımına ilişkin bir perspektif kazandırmaktır. Kavramlar açıklanmaya çalışıldıktan sonra
özellikle hangi noktalarda farklılaştığı tartışılacaktır.
2.
ETİK VE AHLAK KAVRAMLARI
Toplumsal yaşamda etik (ethics) ve ahlak (morality) kavramları birbirleriyle aynı çerçeve
içerisinde açıklanmaya çalışılsa da (Bal, 2015, s. 2) ihtiva ettikleri anlamlar itibariyle farklılıklar
bulunmaktadır. Türkçe’deki ahlak kelimesinin kökü arapça “hulk” sözcüğüne (Yüce, 2016, s.
2), etik kelimesi ise yunanca “ethos” sözcüğüne dayanmaktadır (Akay, 2002, s. 78).
Etik kelimesi genel olarak iki anlamlı bir kavramdır. Anlamlardan ilki ahlak felsefesini
tanımlarken ikinci belli alanlardaki ahlaki kodlar bütününü tanımlamaktadır.
Etik kavramı ilk anlamıyla “ahlaki yapı ve esasları araştıran ve insan davranışlarındaki doğru ve
yanlışları belirleme temeline dayanan bir çalışma ve felsefeyi ifade etmektedir” (Ferrel ve
Fraedrich, 1994, s. 5; Türk, 2004, s. 1). Etik, ahlaki yargılar, ahlaki standartlar ve davranış
kurallarının temelleri ve doğasının araştırılması (Fraedrich, Ferrel ve Ferrel, 2011, s. 7) ile ilgili
düşünsel-felsefi bir alandır. Etik, ahlak kurallarının ve değerlerinin incelenerek ideal ve soyut
olanın tartışıldığı bir alanda ortaya çıkmaktadır (Bal, 2015, s. 2). Etik, ahlak gibi tekil
eylemlerle ilgilenmez, etiğin soruları ahlak sorularına oranla çok daha genel yapıdadır (Kutlu,
2011, s. 27).
Etiğin daha pratik sayılabilecek bir anlamı da etiğin belli alanlarda evrensel1 ahlaki norm ve
standartlar bütününü ifade etmekte kullanılmasıdır. Etik, doğru ve yanlış davranışları
birbirinden ayırarak, birey ve grupların ahlaki davranışlarını yöneten kurallar ve standartları
belirler (Mujtaba, 2005). Bu kurallar değişik ahlak anlayışlarının kesiştiği ortak noktadan
çıkarak evrensel normlar oluşturmaktadır (Gök, 2008, s. 6). Bu anlamıyla etik, ilişkilerde ahlaki
normların ve davranış kurallarının neler olması gerektiğini inceleyerek “istenilir iyilere”
odaklanmaktadır (Arslan ve Berkman, 2009, s. 31; Kılavuz, 2003, s. 19). İstenilir iyiler daha
evrensel ve genel geçerliliğe sahiptir (Usta, 2012, s. 406). Bu anlamıyla etiğe ahlakın
kurumsallaşmış halidir de denilebilir.
Bir alandaki bir grup ahlaki kural, birey, toplum veya kültür etkisinden sıyrılarak evrensel bir
boyut aldığında artık onu, o alanın etiği şeklinde tarif etmek mümkün olmaktadır. Örneğin iş
etiği, çalışma etiği veya meslek etiği gibi. Bu kuralların her zaman bir otorite tarafından bir
metin haine getirilmesi de gerekmemektedir.
O halde etik, hem ahlaka ilişkin düşünsel-felsefi sahayı tanımlamakta kullanılan bir kavram,
hem de, belli alanlarda evrensel bir nitelik almış ahlaki kodlar bütününü tanımlamakta
kullanılan bir kavramdır.
1
Buradaki evrensellik o günün koşullarında genel olarak tüm dünyada kabul gören anlamında kullanılmaktadır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
524
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
Benzer bir şekilde ahlak da temelde iki anlamı bir kavramdır. Anlamlardan biri daha soyut
nitelikteyken diğeri daha somut niteliktedir. Anlamlardan ilki ve daha çok atıf alanı ahlakı bir
anlayış olarak tanımlarken; anlamlardan ikincisi ahlakı davranış ve tutumlar bütünü olarak
tanımlamaktadır.
İlk anlamıyla ahlak, bir toplum içindeki bireylerin benimsedikleri ve uymak zorunda oldukları
davranış biçimleri ve kurallardır (Özel, 2000, s. 19). Ahlak, özel değerler ve erdem temelinde
nasıl davranılması gerektiğini gösteren (Mintz, 1995, s. 4) töreye uygun (Arslan, 2012) bir
takım davranış kurallarıdır. Ahlak, doğruyla yanlışı ayırt etme yeteneği ve doğru olanı yapma
ile ilgili bir kavram olarak (Mintz, 1992, s. 5) içinde yaşanılan toplumun genel anlayışını
yansıtır. Ahlak, geleneksel olarak hayatımızın amacını ve seyrini belirleyen seçimlere ve
eylemlere rehberlik eden değerlerdir (Pascual, Rodrigues ve Gallardo-Pujol, 2013, s. 1; Rand,
1964). Ahlak, insan eylemlerinin/karakterinin iyiliğini veya kötülüğünü, doğruluğunu veya
yanlışlığını muhakeme etme ile ilgili genelgeçer inançlar ve tutumlardır. Ahlak, kişinin huy ve
davranışlarını geleneksel ve toplumsal açıdan iyi-kötü, güzel-çirkin vb. genellemek ya da
sınıflandırmak için kullanılan bir kavramdır. Ahlak temelde -toplumsal kabul görmüş- iyilik
kavramının standartlarına uygun olarak davranmayı esas alır. (Kutlu, 2011, s. 22).
İkinci anlamıyla ahlak, kişinin doğuştan getirdiği ya da sonradan edindiği huylarıyla, kişinin
manevi seviyesinin dışavurumu olan tutum ve davranışları olarak tanımlanabilir (Kotar, 1997, s.
65). Hund ‘a (2000, s. 60) göre ahlak, bir grup insanın veya kültürün karakteri, huyu veya
davranışlarıdır. Ahlak daha çok kişinin davranışlarında kendini gösterir ve toplumdan topluma
değişen bir niteliğe sahiptir. Bu anlamıyla ahlak mizaç kelimesiyle örtüşmektedir.
O halde ahlak, hem bir kişi ya da toplumun genel iyi-kötü davranış anlayışını ifade eden
kurallar bütününü, hem de bir kişinin iyi-kötü olarak kategorize edilebilecek tutum ve
davranışlarını tanımlamada kullanılabilecek bir kavramdır.
Ahlak pratik anlamıyla kendini kişinin eylem ve tutumlarında göstermektedir ve değişken bir
yapısı bulunmaktadır. Kimin ahlaklı kimin ahlaksız olduğu ya da neyin ahlaki neyin ahlaki
olmadığı; duruma, zamana, kişiye, topluma ve kültüre göre değişebilmektedir. Fakat etik,
bireysel eylemlerin ötesinde düşünsel, felsefi ve evrensel bir niteliğe sahiptir. Pratik anlamıyla
etik, standartlar koyma eğilimindedir ve bu standartların tekil durumlardan ya da zamandan
bağımsız olması arzu edilmektedir. Eğer bir alanda etik olarak ifade edilebilecek ahlaki kodlar
oluşmuşsa o alan içinde bulunan kişi, grup ya da örgütün ahlakiliği artık bu kodlara uyup
uymadığıyla ölçülür. Etiğin bu anlamıyla ahlakı kapsayan bir niteliği olduğu da söylenebilir.
Bu nedenlerle, birey, grup ya da kuruluşun etiğinden bahsetmek kavramsal açıdan bazı
sakıncaları da beraberinde getirmektedir. Söz konusu birey, grup ya da bir örgütün anlayış ve
davranışı olduğunda artık buradaki doğru kavram ahlak olmaktadır.
3.
İŞ VE ÇALIŞMA YAŞAMINDA ETİK VE AHLAK KAVRAMLARI
Bireyin, grubun veya bir işletmenin çevresiyle girdiği ilişkilerde önemli bir referans kaynağı
olan ahlak ve etik kavramları basitçe insan huy ve davranışlarında neyin doğru, neyin yanlış;
neyin kabul edilebilir, neyin kabul edilemez olduğuyla ilgili iki kavramdır. Etik ve ahlak
kavramları iş ve çalışma hayatı içerisinde de sıklıkla tartışılan konulardır.
Nasıl kişilerin tutum ve davranışlarının ahlaki sonuçları varsa işletmelerin de tutum ve
davranışlarının ahlaki bir takım sonuçları olması kaçınılmazdır. Çünkü gerek birey gerekse
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
525
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
işletmeler faaliyetleri sonucu toplumu etkilemekte ve dönüştürmektedirler. Bu noktada
bireylerin faaliyetlerinin iyi kötü sonuçlarını ifade etmekte kullanılan ahlaka ilişkin kavramlarla,
işletmelerin -daha genel ifadeyle örgütlerin- faaliyetlerinin iyi kötü sonuçlarını ifade etmekte
kullanılan ahlaka ilişkin kavramların farklılaşması gerekmektedir. Özellikle bilimsel manadaki
çalışmalarda bu bir gereklilik olarak karşımıza çıkmaktadır.
İş2 ve çalışma hayatında etik ve ahlak konusu tartışıldığında altı farklı kavramın ayırdında
olmak gerekmektedir. Bunlar iş etiği, iş ahlakı, çalışma etiği, çalışma ahlakı, meslek etiği ve
meslek ahlakı kavramlarıdır. Bu kavramların sıklıkla karıştırıldığı gözlenmektedir.
3.1. İş Etiği
İş etiği, mal ve hizmet üreten işletmelerin ya da firmaların uymaları gereken ahlaki ilkeleri ve
standartları ifade eden bir kavramdır (Aktan, 1999) İş etiği, işletmelerin ürün ve hizmet
üretmesi ve dağıtımında uyması gereken örgüt ve çalışan düzeyindeki davranışlara ilişkin ahlaki
ilkeleri kapsar (Arslan ve Berkman, 2009, s. 15). İş etiği, spesifik olarak iş ortamında ahlaki
standartların yaratılması ve uygulanmasıyla ilgilenir (Mujtaba, 2005). İş etiği özel teşebbüslerin
mal ve hizmet üretimi ve satışlarında ahlaki bir tutum ve davranış içinde olmalarının önemi
üzerinde durmaktadır (Kutlu, 2011, s. 104).
İş etiği, iş yaşamındaki yasaları, toplumsal sorumluluk ilkelerini ve paydaşlar ile olan ilişkileri
içermektedir. İş etiği, insanlara karşı adil olunması ve işletme hakkında iyi duygular yaratacak
şekilde hareket edilmesi olarak ifade edilmektedir (Gök, 2009, s. 552).
İş etiği işletmelerin faaliyetlerini yürütürken uyması gereken evrensel nitelikte ahlak yasallarına
vurgu yapan bir kavramdır. İş etiği, müşterilere kaliteli mal ve hizmet sunmakla, çevreyi
kirletmemekle, işgörenlerin emeğinin karşılığının zamanında ve doğru şekilde vermekle,
vergisini tam ve zamanında ödemekle, dürüst, adil ve şeffaf bir yönetişimle ilgili bir kavramdır.
Bu anlamda listeyi uzatmak mümkündür, fakat iş etiği, -bir ideal olarak- bütün ekonomik
birimlerin sosyal sorumluluk çerçevesi içerisinde, tüm paydaşların hakkını gözeterek ve çevreyi
koruyarak faaliyette bulunmasını emreden ahlaki normlar bütünüdür. İş etiği, işletmelere -o
günün koşullarında- tüm insan toplumunun ortak beklentilerine uygun şekilde hizmet verme
sorumluluğu yükleyen bir kavramdır.
Günümüzde iş etiğinin bir otorite tarafından oluşturulmuş yazılı kuralları olmamakla birlikte
farklı toplumların iş ahlakına ilişkin kabullerinin benzer olması iş etiğini evrensel sayılabilecek
bir niteliğe yaklaştırmaktadır. Zaten burada iş ahlakı değil de iş etiği kavramının kullanılmasının
sebeplerinden birincisi, ifade ettiği durumun uygulamadan ziyade kurallarla ilgili olması; ikinci
sebebi ise, evrensel bir niteliğe yaklaşmasıyla ilgidir.
İş etiğini besleyen pek çok kaynak bulunmaktadır. Bilimsel, ahlaki ve hukuksal metinler,
ülkelerin kanunları, insanlığın ahlaki birikimi, iş örgütleri, dünya ticaretinin artan hacmi,
küreselleşme ve iletişim olanaklarının artışı ilk etapta akla gelen unsurlardır.
3.2. İş Ahlakı
İş ve çalışma kavramları çoğunlukla aynı anlamlara gelmekle birlikte; iş kelimesi, “Sanayi, ticaret, tarım, maliye vb.
alanlara ilişkin ekonomik etkinliklerin bütünü” (Türk Dil Kurumu [TDK], 2016); “Herhangi bir maksatla kurulan
düzen” (TDK, 2016) gibi içerikleri de tanımlamakta kullanılmaktadır. Burada işletmelerin yaptığı ekonomik faaliyetleri ifade etmek için iş kavramı, bireylerin yaptığı ekonomik faaliyetleri tanımlamak için çalışma kavramı kullanılmaktadır.
2
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
526
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
İş ahlakı,
ahlaki norm ve kuralların işletmelerde uygulanmasını ifade eden bir olgudur
(Özdemir, 2009, s. 307). İş ahlakı bir işletmenin bir bütün olarak yaptığı faaliyetleri ve bu
faaliyetlerin sonucunu ahlakilik açısından tanımlayan bir kavramdır. İş ahlakı bir işletmenin işle
ilgili etik kodları nasıl algıladığı ve dolayısıyla bunu faaliyetlerine hangi ölçüde yansıttığıyla
ilgili bir kavramdır. Bir işletmenin iş ahlakı kendini işletmenin faaliyetlerinde ve işletmenin
çevreyle kurduğu ilişkilerde gösterir.
Bununla birlikte iş ahlakı bir toplumun işletmelerden beklediği ahlaki davranış kurallarına da
atıf yapan bir kavramdır. Tıpkı diğer ahlak kuralları gibi iş ahlakı da toplumların gelenek, kültür
ve din öğretilerinin etkisi altındadır. Dolayısıyla bu anlamıyla iş ahlakı toplumdan topluma
değişkenlik gösterebilmektedir.
Bir işletmenin iş ahlakının göstergesi, o işletmenin faaliyetlerini yürütürken, müşterileriyle,
çalışanlarıyla, rakipleriyle, çevreyle, toplumla, kısaca ilişkide olduğu tüm kesimlerle kurduğu
ilişkilerde ahlak normlarına ne derece uymakta olduğudur. Ahlaki açıdan yanlış olduğu
düşünülen faaliyetlerde bulunan, ilişkilerinde temel ahlaki kurallara uymayan işletmeler “iş
ahlakı yok” ifadesiyle eleştirilmektedir.
İş ahlakı, temelde toplumsal ahlakın ve iş etiğinin etkisi altındadır. Bununla birlikte -kimi
konularda- o işletmenin faaliyette bulunduğu ülkelerin yasalarıyla da denetlenmektedir. İş
ahlakı değişken bir yapıdadır. Farklı ülkelerdeki işletmeler farklı ahlak anlayışlarıyla
çevrelenmişlerdir.
Literatürde iş ahlakı yerine başkaca kavramların da kullanıldığı görülmektedir. İş ahlakı
kavramı yerine “şirket ahlakı”, “firma ahlakı”, “ticaret ahlakı” vb. kavramsallaştırılmaların da
yapıldığı gözlenmektedir (Kutlu, 2011, s. 104).
3.3. Çalışma Etiği
Çalışma, bir kullanım değeri olan mal ve hizmet üreten her türlü etkinlik olarak, insanın yarar
sağlamak amacıyla emeğini kullanmasına ilişkin eylemlerin tamamıdır (Bozkurt, 2000, s. 16).
Çalışma, kişinin ahlaki ve manevi boyutuyla iç içedir (Başbuğ, 2012, s. 16). Günümüzde
çalışma eylemi herkesin sahip olduğu bir hak ve bireyin kendisine, ülkesine ve sisteme karşı bir
yükümlülüğü şeklinde algılanmaktadır (Ünal, 2011, s. 127-128).
Çalışma etiği ve çalışma ahlakı sıklıkla aynı anlamda kullanılmakla birlikte kavramların
ayrılmasında yarar bulunmaktadır. Bunun iki temel sebebi olduğunu söyleyebiliriz.
İlki, dünyada çalışmaya ilişkin ortak ahlaki normlara vurgu yapılmasına duyulan ihtiyacıdır.
Çalışma etiği kavramının modern formülasyonunu Alman bilim insanı Max Weber’in
çalışmalarının oluşturduğu kabul edilmektedir (Miller, Woehr ve Hudspeth, 2002, s. 452-453).
Weber, “Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu” isimli ünlü eserinde, zamanı iyi kullanma,
çalışkanlık, ölçülülük, dakiklik, adillik, sözünde durma ve tasarruflu olmak gibi tutum ve
davranışları çalışma hayatındaki başarı için temel ahlaki kodlar olarak sunmuştur (Weber, 1997,
s. 42-44). Weber’in ortaya koyduğu ve kaynağını Protestanlıktan alan bu ahlaki ilkelerin pek
çok toplumun3 ahlaki ilkeleriyle paralellik gösterdiği gözlenmektedir.
Tarihi süreç içerisinde bakıldığında gerek İslam’ın gerekse Batı Hristiyanlığının temel ekonomik politikalara aynı
perspektiften baktığı görülmektedir. Batı kültürüyle ortak kök ve kaynaklara dayanan İslam fikir dünyasının batı
dünyasında yaşanan değişimlere kapalı ve yabancı kalmış olması düşünülemez (Ülgener, 1984, s. 121-141).
3
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
527
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
Aslında birçok dinde temel bulan üretmek ve çalışma ahlakının modern toplumda çalışma
etiğine dönüştüğünü ve büyük ölçüde önemsendiği söylenebilir (Koray, 2008, s. 212). Özellikle
kapitalizmin yaygınlaşması çalışma etiği ilkelerinin küresel ölçekte benzeşmesine sebep
olmuştur. Günümüzde bu ahlaki ilkelerin değiştiği yönünde tartışmalar olmakla birlikte halen
çalışma etiğine ilişkin ortak sayılabilecek kuralların dünyada kabul gördüğü söylenebilir.
İkincisi ise, profesyonel manada çalışma olgusunun içinde pek çok farklı durum4, olay ve
ilişkiyi barındıran bir süreç olmasıyla ilgilidir. Örneğin, diğer çalışanlarla ilişkiler, verimli
çalışma, zamanı kullanma, işe konsantrasyon vb. durumlar çalışma sürecinde kişinin karar
vermesi ya da bir eylemde bulunmasını gerektiren anlara örnek olarak verilebilir. Kişi bu anların
her birinde ahlaki nitelikte bazı karalar vermek zorunda kalabilmekte, yani, etik ikilemlerle
karşılaşmaktadır. Etik ikilem, bir olayın tartışılabilir doğrularının olması ve bu doğruların
birbirleriyle çatışması halinde karşılaşılan güçlüklerdir (Daştan, Bayraktar ve Bellikli, 2015, s.
65; İşgüden ve Çabuk, 2006, s. 63; Kutlu, 2008, s. 150).
İkilemler, kişinin kendi çıkarlarına hizmet etmek ya da başkasına zarar verebilecek çıkarların
ortaya çıkması durumunda kendini göstermektedirler (Aydın, 2012, s. 15). Kişinin bu
ikilemlerle karşılaştığı durumlarda ona rehberlik edecek ahlaki bir takım ilkeler bulunmaktadır.
İşte, işin ve çalışanın niteliği fark etmeksizin, çalışırken uyulması gereken evrensel nitelikteki
ahlaki kuralların tamamına birden çalışma etiği denmektedir. Çalışma etiği makro nitelikte bir
kavram olarak, bireylerin profesyonel manada yaptığı tüm eylemelere ilişkin evrensel nitelikte
ahlaki ilkeleri ifade etmekte kullanılabilecek bir kavramdır.
3.4. Çalışma Ahlakı
Çalışma ahlakı, çalışmaya ve işe karşı geliştirilen kişisel tutum ve davranışlarla ilgili bir
kavramdır. Çalışma ahlakı kavramı temelde bir toplumdaki genel ahlak kurallarının çalışma
yaşamına aktarılması olarak da tanımlanabilir (Gök, 2008, s. 7).
Çalışma ahlakı bireylerin çalışma faaliyetini yürütürken tutum ve davranışlarını ahlakilik
açısından değerlendiren bir kavramdır. Çalışma ahlakı, -çalışanın niteliği fark etmeksizinçalışma eyleminin temel ahlaki prensipler üzerinden yürütmesine atıf yapan bir kavramdır.
Çalışma ahlakı, çalışanların, içinde bulundukları toplumun çalışmaya ilişkin ahlaki normlarına
uygun faaliyette bulunmasına ilişkin tutum ve davranışlarını ifade eden bir kavramdır. Çalışma
ahlakı –tıpkı en genel ahlak kurallarının da emrettiği gibi- temelde bütün ilişkilerde dürüstlük,
güven, saygı ve doğru davranmayı (Türk, 2004, s. 24) öğütler.
Çalışma ahlakı kavramı, bir toplumun çalışma eylemine ilişkin benimsediği ahlaki davranış
kurallarını ifade etmek için de kullanılabilmektedir. Çalışma ahlakı, farklı dinsel, cinsel ve
etnisiteye bağlı gruplarda değişiklik gösterebilen; yazılı olmayan ve çalışma hayatında uyulması
gereken bir takım kuralları ifade etmektedir. Bu anlamıyla çalışma ahlakı göreceli, töresel ve
Miller, Woehr ve Hudspeth (2002, s. 462) çalışma etiği üzerine yaptıkları kapsamlı bir araştırmada çalışma etiğinin
yedi boyutlu bir olgu olduğunu ortaya koymuşlardır. Çalışma etiği, işe odaklanma, kendine yetme, çalışkanlık, boş
zaman, ahlak, arzuların ertelenmesi ve zamanı kullanma olarak ifade edilebilecek yedi boyutlu bir yapıdır. İşe
odaklanma (Centrality of Work) boyutu, kişinin çalışmanın önemine ve merkezi rolüne inanmasını; Kendine yetme
(Self Reliance) boyutu, kişinin başkalarına bağımlı olmadan hayatını idame ettirme isteğini; Çalışkanlık (Hard Work)
boyutu, sıkı çalışmanın başarının en önemli anahtarı olduğunu; Serbest zaman (Leisure) boyutu, çalışmayı sevmek,
çalışmayı istemek gibi tutum ve inançları; ahlak (Morality) boyutu, en temel ahlaki ilkelere uyulup uyulmamasına
ilişkin kanaatleri; Arzuların Ertelenmesi (Delay of Gratification) boyutu, kişinin sahip olmak istediği şeyler için
sabretmeyi ve çaba göstermeyi bilmesi gerektiğine ilişkin inançları ve Zamanı kullanma (Wasted Time) boyutu ise,
zamanı boşa harcamamakla ve verimli kullanmakla ilgili kanaatlere vurgu yapmaktadır.
4
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
528
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
toplumdan topluma değişen bir niteliğe sahiptir (Gök, 2008, s. 8). Çalışma ahlakı da tıpkı genel
ahlak kuralları gibi çoğu zaman dinsel ve töresel inançların bir parçası olan kurallardan
beslenmektedir.
3.5. Meslek Etiği
Bazı meslekler nitelikleri itibariyle özeldir. Bu meslekleri icra edenler faaliyetleri sonucu sadece
iş çevrelerini değil tüm toplumu -hatta tüm dünyayı- etkileme potansiyeline sahiptirler. Tıp,
basın, hukuk ve muhasebe ilk akla gelenlerdendir. Üstelik bu meslekler dünyanın her tarafında
yürütülmekte ve meslek örgütleri ağıyla uluslararası bir nitelik barındırmaktadır. Günümüzde bu
tip meslek dallarında, -çoğunlukla uluslararası çatı örgütlerce hazırlanmış- meslek
mensuplarının uyması veya kaçınması gereken davranışları göstermek üzere yazılı olarak
hazırlanan ahlaki kodlar bulunmaktadır. Bu ahlaki kodlar bütününü tarif etmekte kullanılan
kavram da etik olmaktadır. Bu noktada ahlak, kurumsallaşarak belli alanlarda kesin ve yaptırımı
olan kurallar koymaktadır.
Meslek etiği en basit ifadeyle, bir mesleğin mensuplarının mesleki faaliyetlerinde ve
ilişkilerinde uymaları gereken ahlaki ilkeler bütününe atıf yapan bir kavramdır. Meslek etiği,
genel anlamdaki etik yaklaşımların meslek alanlarında somutlaşan biçimlerine denilmektedir
(Albez ve Yıldırım, 2005, s. 345; Özocak ve Baş, 2001). Bir başka ifadeyle meslek etiği, her
türlü meslek alanında o mesleğin mensuplarının davranış ve tutumlarının toplumların yapısına
bakmaksızın evrensel boyutta ahlaki bir çizgiye kavuşturmak için oluşturulmuş kurallardır.
Meslek etiğinin amacı bir mesleğin icra edilmesine ilişkin standart değerler oluşturmak ve bu
değerleri evrensel niteliğe taşıyabilmektir (Akbaş, Çalışkan ve Özarslan, 2009, s. 175).
Meslek etiği, etik disiplininin bir alt dalıdır ve meslek yaşamındaki davranışları yönlendiren,
neyin yapılıp neyin yapılmayacağı konularında rehberlik eden etik prensipler ve standartların
toplamıdır (İşgüden ve Çabuk, 2006, s. 60). Meslek etiği, mesleki faaliyetle ilgili neyin doğru,
neyin yanlış olduğu hususlarında değerlere dayalı kuralları ortaya koymaktadır (Selimoğlu,
2001, s. 5). Meslek etiği, mesleki davranışlarla ilgili olarak neyin doğru neyin yanlış, neyin
haklı neyin haksız olduğu hakkında inançlara dayalı ilkeler ve kurallar topluluğudur (Selimoğlu,
1997, s. 144-145). Bu ilkeler, belirli mesleki faaliyetlere yönelik olarak belirlenmiş ve genel
ahlaki kabullerden yola çıkılarak hazırlanmış kılavuz ilkelerdir (Arlan, 2012, s. 106; Kutlu,
2011, s. 105; Stenberg ,1994). Meslek etiğinin yaygın kullanılan bir tanımına göre ise meslek
etiği (Aydın, 2012, s. 4; Güney ve Çınar, 2012, s. 94; Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2006, s.
23):
Belirli bir meslek grubunun, mesleğe ilişkin olarak oluşturup koruduğu, meslek üyelerine
emreden, onları belli kurallarla davranmaya zorlayan kişisel eğilimlerini sınırlayan,
yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan, meslek içi rekabeti düzenleyen ve hizmet
ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkeler bütünüdür.
Bu gün pek çok meslek grubunun başvurduğu etik kodları/ilkeleri bulunmaktadır. Bireysel
hükümlerde farklılık olsa da, bütün etik kurallar, üyelerinden yasaların emrinden daha yüksek
bir davranış standardını korumalarını istemektedir (Backof ve Martin, 1991, s. 99).
Geleneksel meslek etiğinin temelinde yatan düşünce, meslek mensuplarının mesleklerini yerine
getirerek kendilerine ihtiyaç duyanlara hizmet ederek kamu yararına çalışmaktır (Arslan, 2012,
s. 106). Modern anlamda meslek etiği ise mesleki hizmetlerin en üst standartlarda ve evrensel
normlara uygun şekilde verilmesi için gereken şartları tartışır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
529
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
Meslek etiği ilkeleri toplumsal kültür ve değerlerden bağımsızdır ve günümüzde genellikle
evrensel bir nitelik taşımaktadır. Örneğin, hekimler dünyanın her yerinde aynı Hipokrat
yeminini etmektedirler (Arslan, 2005, s. 108; Arslan, 2012, s. 248). Benzer şekilde pek çok
mesleğin mensubu (muhasebe meslek mensupları, avukatlar, gazeteciler vb.) meslekleriyle ilgili
çıkarılmış ve genel olarak kabul görmüş ahlaki kurallara yani meslek etiği ilkeleriyle bağlıdırlar.
Meslek etiği kuralları söz konusu olduğunda dünyanın neresinde olursa olsun aynı mesleği
yapanların bu kurallara uyması beklenmektedir (Kuçuradi, 2009, s. 32).
Meslek etiği, bir mesleğin icrası sırasında uyulması gereken evrensel nitelikteki ahlaki ilke ve
kurallar bütünü olarak tarif edilebilir. Günümüzde meslek etiği ilkeleri genellikle bir otorite
tarafından yazılı olarak hazırlanan ve küreselleşmenin de etkisiyle uluslararası niteliği olan
ahlaki normlar olarak kendini göstermektedirler. Meslek etiği uyulması zorunlu ahlak
kurallarıdır (Albez ve Yıldırım, 2005, s. 348; Selimoğlu, 1997, s. 10).
3.6. Meslek Ahlakı
Meslek ahlakı meslek mensuplarını bağlı bulundukları ahlaki ilkeler açısından sorgulayan ve
tanımlayan bir kavramdır. Meslek ahlakı, bir meslek mensubunun mesleğini icra ederken o
konuda kabul görmüş ahlaki ilkelere uygun davranmasına atıf yapmaktadır. Bununla birlikte
meslek ahlakı kavramı genel olarak bir toplumun bir meslekten beklediği ahlaki davranışları
ifade etmek için de kullanılmaktadır. Bu beklentiler değişkenlik gösterebilmektedir.
Etik özelikle pratik alana kaydığında diğer bir ifadeyle yazılı evrensel bir norm haline
geldiğinde ahlaki davranış için çok önemli bir referans kaynağı olmaktadır. Bu durum özellikle
mesleklerin etik ilkelerinde kendini göstermektedir. Bir meslek mensubu, o mesleğin etik
kodlarına uygun davranmadığı takdirde o kişi için meslek ahlakı yoktur denilmektedir.
Her meslek için etik ilkelerden söz etmek mümkün olmamaktadır. Buna rağmen her meslek için
meslek ahlakı kavramından bahsedilebilir. Bu anlamda meslek ahlakı içinde bulunulan
toplumun o meslek mensubundan beklediği ahlaki davranış kalıbıyla biçimlenir. Bu ahlaki
davranış kalıpları toplumdan topluma değişebilmektedir. Meslek mensuplarının bu ahlaki
kalıplar dışına çıkan davranışları meslek ahlakı yoksunluğu şeklinde eleştirilmektedir.
4. İŞ VE ÇALIŞMA YAŞAMINDA ETİK VE AHLAKA İLİŞKİN KAVRAMLAR
ARASINDAKİ İLİŞKİLER
İş ve çalışma yaşamında etik ve ahlak denince belli başlı altı kavramdan bahsetmek mümkün
olmaktadır. Bunlar, iş etiği, çalışma etiği, meslek etiği, iş ahlakı, çalışma ahlakı ve meslek
ahlakı kavramlarıdır. Aşağıda bu kavramlar arasındaki belli başlı farklılıklar tartışılmaya
çalışılmıştır.
İş etiği, işletmelerin faaliyetlerini yürütürken ve çevreyle ilişki kurarken uymaları gereken
evrensel nitelikteki ahlaki norm ve standartlar bütününe atıf yapan bir kavramdır. Çalışma etiği,
bireylerin profesyonel manada çalışırken uyması gereken evrensel nitelikteki ahlaki norm ve
standartlara atıf yapan bir kavramdır. Meslek etiği ise bir mesleğin mensuplarının mesleki
faaliyetlerinde ve mesleki ilişkilerinde uymaları gereken evrensel nitelikteki ahlaki norm ve
standartlar bütününe atıf yapan bir kavramdır. Diğer bir ifadeyle iş etiği işletmelerin, çalışma
etiği profesyonel manada çalışanların, meslek etiği ise ilgili mesleğin mensuplarına ilişkin
ahlaki çerçeve çizen kavramlardır.
Benzer bir durum iş ahlakı, çalışma ahlakı ve meslek ahlakı arasında da bulunmaktadır. İş
ahlakı, işletmelerin faaliyetlerini yürütürken ahlaki esaslara ne derece uyduğunu ifade eden bir
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
530
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
kavramdır. Çalışma ahlakı, bireylerin çalışırken ahlaki esaslara ne derece uyduğunu ifade eden
bir kavramdır. Meslek ahlakı ise ilgili meslek mensubunun meslek etiği ilkeleriyle ne derece
uyumlu faaliyet yürüttüğünü ifade eden bir kavramdır.
İş etiği tüm işletmeleri kapsayan bir kavramdır. İşletmelerin hangi alanda faaliyet yürüttüğü,
hangi büyüklükte olduğu vs. fark etmeksizin hepsi etik bir sorumluluk taşımaktadırlar. Çalışma
etiği makro nitelikte bir kavramdır ve tüm çalışma hayatı ve meslekleri kapsar (Kutlu, 2011, s.
39). Profesyonel çalışmaya ilişkin bu ahlaki kabuller meslek farkı ve iş gören farkı
gözetmeksizin tüm çalışma hayatına ilişkindir. Çalışma ahlakı söz konusu olduğunda çalışanın
niteliği, örgüt hiyerarşisindeki yeri ya da kariyeri fark etmemekte; tüm işgörenler çalışma ahlakı
sorumluluğuyla bağlanmaktadır. Meslek etiği ise sadece ilgili mesleğe ilişkin ahlaki kodları
kapsar. Meslek etiği söz konusu olduğunda sadece meslek mensuplarının uyması gereken bir
takım kurallar ortaya çıkmaktadır. Meslek ahlakına uymak ilgili meslek mensubu için bir
zorunluluktur.
Bir diğer farkın kavramların çıkış noktaları ya da referans kaynaklarında olduğunu söylemek
mümkündür. Ahlak, bir anlayış ve davranış biçimi olarak çoğunlukla dinsel ve töresel
inançlardan etkilenirken; etik, daha aşkın bir kavram olarak düşünsel ve felsefi alana ait bir
kavramdır. Gerek iş etiği gerek çalışma etiği kendi alanlarında evrensel ve ortak nitelikteki
ahlaki kurallara atıf yapan kavramlardır. Küreselleşme, iletişim olanakları, değişen üretim
tüketim biçimleri, çok uluslu şirketlerin artan etkinliği vb. sebepler dünyada iş ahlakına ilişkin
benzer nitelikte ahlaki normların (etik) yaygınlaşmasına vesile olmaktadır. Benzer bir durum
çalışma ahlakı kuralları için de geçerlidir. Meslek etiği ise ilgili mesleğin uluslararası çatı
kuruluşlarınca hazırlanan ve zaman içerisinde üye ülkelerin meslek örgütlerince de kabul
edilerek evrenselleşen ahlak kuralları bütünüdür. Meslek etiğinin kaynakları olarak ilgili
mesleğin gelişimine paralel şekilde ve çağın gereklerine uygun olarak, hukuk, literatür ve bir
yönüyle iş ve çalışma ahlakı sayılabilir.
Meslek etiğinin yazılı ve evrensel sayılabilecek formuna karşılık iş ve çalışma etiğinin yazılı ve
evrensel sayılabilecek bir formunun bulunmaması da kavramlar arasındaki farkı oluşturan
unsurlardan biri olarak sayılabilir. Bir mesleğin etik kuralları yetkili kurullarca ve yazılı olarak
oluşturulduğundan, evrensel sayılabilecek bir standart oluşturmaktadır. Dolayısıyla o mesleğin
dünyadaki tüm mensuplarının bu kurallara uyma zorunluluğu bulunmaktadır. Meslek etiği
kuralları değiştirildiğinde tüm dünyada değişmekte ve yeni haliyle uygulamaya girmektedir.
Oysa iş ve çalışma etiğinden bahsederken birbirine yakınsamış olmakla birlikte yazılı ve
standart sayılabilecek ahlaki kodlardan bahsetmek mümkün olmamaktadır. Bu durum, iş ve
çalışma ahlakını, toplumların dinsel ve töresel anlayışının etkisi altında bırakmaktadır.
Bununla birlikte iş etiği/ahlakı, çalışma etiği/ahlakı ile meslek etiği/ahlakı arasında bir takım
benzerlikler de bulunmaktadır. Öncelikle bu kavramların tamamı ekonomik faaliyetlerle
ilgilidir. İşletmelerin çevreyle ilişkileri ve performansı değerlendirilirken iş ahlakı; çalışanların
davranış ve performansları değerlendirilirken çalışma ahlakı ve meslek ahlakı kavramlarının atıf
aldığı görülmektedir. Bir diğer temel benzerlik ise bu kavramların tamamının birbirlerini
besleyen, referans oluşturan ve ilham veren bir yönünün bulunmasıdır. Bu kavramlar, iş ve
çalışma hayatında ilişkileri düzenleme, güven oluşturma, bütünleştirme, kontrol etme,
dürüstlük, saygı ve eşitlik kavramlarının gelişimine katkı sağlaması noktalarında benzerlik
göstermektedir (Gök, 2008, s. 9).
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
531
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
5.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Etik ve ahlak insanların toplumsal sisteminde önemli referans kaynaklarıdır. Toplumsal sistemin
önemli bir parçası olan iş ve çalışma yaşamı da etik ve ahlak olgularıyla çevrelenmişlerdir.
Fakat iş ve çalışma hayatında etik ve ahlak konuları ele alındığında pek çok farklı kavram
öbeğiyle karşılaşılmakta ve bu kavramların da zaman zaman birbirine karıştırıldığı
gözlenmektedir. Bu kavramların belli başlıları iş etiği, iş ahlakı, çalışma etiği, çalışma ahlakı,
meslek etiği ve meslek ahlakıdır.
İş etiği, işletmelerin faaliyetlerini sürdürürken uyması gereken evrensel nitelikteki ahlak ilkeleri
bütününü tanımamakta kullanılabilecek bir kavramdır. Bugün dünyada iş etiği adı altında belli
bir otorite tarafından yazılmış standart ahlak yasaları bulunmamaktadır. Bunula birlikte
toplumların işletmelerden faaliyetlerini yürütürken uymasını beklediği ahlak normları birbirine
oldukça benzemektedir. İş ahlakı ise bir işletmenin faaliyetlerini yürütürken ne derece ahlakilik
ilkesine uygun faaliyette bulunduğunu tanımlamakta kullanılan bir kavramdır. Aynı zamanda iş
ahlakı bir toplumun faaliyetlerini yürütürken işletmelerden uymalarını beklediği ahlaki normları
ifade etmekte de kullanılan bir kavramdır.
Çalışma etiği, bireylerin profesyonel manada çalışırken uyması gereken evrensel nitelikteki
ahlaki ilkeler bütününe atıf yapan bir kavramdır. Bugün dünyada çalışma etiği adı altında belli
bir otorite tarafından yazılmış standart ahlaki kurallar bulunmamakla birlikte farklı toplumların
çalışma ahlakına ilişkin kuralları birbirine benzeşmektedir. Çalışma ahlakı ise bireylerin
çalışırken ne derece ahlaki olduklarını ifade etmekte kullanılan bir kavramdır. Ayrıca çalışma
ahlakı, çalışma faaliyetine ilişkin bir toplumun kabul ettiği bir takım ahlaki normlara da işaret
etmekte kullanılan bir kavramdır.
Meslek etiği ise, bir mesleğin mensuplarının mesleki faaliyetlerinde ve mesleki ilişkilerinde
uymaları gereken evrensel nitelikteki ahlaki ilkeler bütününe atıf yapan bir kavramdır. Bu gün
belli başlı mesleklerin yazılı hale getirilmiş ve standardize edilmiş etik kodları bulunmaktadır.
Meslek ahlakı ise meslek mensuplarının mesleki faaliyetlerini yürütürken takındıkları tutum ve
davranışlara gönderme yapan bir kavramdır. Bununla birlikte meslek ahlakı kavramı, bir
toplumun, meslek mensuplarından uymalarını beklediği ahlaki normları da ifade etmekte
kullanılmaktadır.
Etik ve ahlak konusu üzerinde sıklıkla araştırma yapılan bir konular olarak güncelliğini halen
korumaktadır. Bu alanda çalışma yapan araştırmacıların etik ve ahlak kavramlarını ve onlarla
ilişkili diğer kavramları doğru kullanması yapılan çalışmaların bilimselliğine katkı yapacaktır.
KAYNAKLAR
Akay, H. (2002). “Muhasebe Mesleğinde Etik”, ÖNERİ: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 5(17), 77-92.
Akbaş, H. E., Çalışkan A. Ö. ve Özarslan E. (2009). “Muhasebe Mesleğinde Etik Algısı ve Etik
Dışı Davranışlarla İlişkisi: İşletme Bölümü Öğrencileri Üzerine Bir İnceleme”, Öneri
Dergisi, 8(32), 175-184.
Aktan, C. C. (1999). Çalışma Ahlakı, http://www.canaktan.org/din-ahlak/ahlak/ahlakfelsefesi/calisma-ahlak.htm adresinden Haziran 2016 tarihinde edinilmiştir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
532
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
Albez, A. & Yıldırım, S. (2005). “Erzurum’da Muhasebecilerin Meslek Etiği Tutumları”, EKEV
Akademi Dergisi, 9(23), 343-360.
Arslan, M. (2005). İş ve Meslek Ahlakı, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Arslan, M. (2012). İş ve Meslek Ahlakı Dünya ve Türkiye Örnekler. Gözden Geçirilmiş ve
Genişletilmiş 3. Baskı, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Arslan, M. ve Berkman Ü. (2009). Dünyada ve Türkiye’de İş Etiği ve Etik Yönetimi. Yayın No:
T-2009-06-492, İstanbul: TÜSİAD Yayınları.
Aydın, İ. (2012). Yönetsel, Mesleki ve Örgütsel Etik. 5. Baskı, Ankara: Pegem Akademi.
Backof, J. F. ve Martin, C. L. (1991). “Historical Perspectives: Development Of The Codes Of
Ethics İn The Legal, Medical and Accounting Professions”, Journal of Business Ethics,
10, 99-110.
Bal, M. (2015). “Öğretmen Görüşlerine Göre Okul Yöneticilerinin Etik Kurallara Uyma
Davranışlarının İncelenmesi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (20), 1-14.
Başbuğ, A. (2012). İş ve Maneviyat Çalışma Ahlakı Üzerine Bir İnceleme. Ankara: A Kitap
Binyıl Yayınevi.
Bozkurt, V. (2000). Püritanizmden Hedonizme Yeni Çalışma Etiği. Bursa: Alesta Basım Yayım.
Daştan, A., Bayraktar Y. ve Bellikli U. (2015). “Muhasebe Mesleğinde Etik İkilem ve Etik
Karar Alma Konularında Farkındalık Oluşturma: Trabzon İlinde Bir Araştırma”,
Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29 (1), 63-82.
Ferrel, O. C. ve Fraedrich, J. (1994). Business ethics: Ethical Decision Making & Cases. Second
Edition, New Jersey: Houghton Mifflin Company.
Fraedrich, J., Ferrell, O. C. & Ferrell L. (2011). Ethical Decision Making For Business. 8th
Edition, South-Western: Cengage Learning.
Gök, S. (2008). “İş Etiği İle İş Ahlakı Arasındaki İlişki ve Çalışma Yaşamında İş Etiğini
Etkileyen Faktörler”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 5 (1), 1-19.
Gök, S. (2009). “Çalışma Yaşamında İş Etiği: Bir Alan Araştırması”, Sosyal Siyaset
Konferansları Dergisi. 57, 549-577.
Güney, S. & Çınar, O. (2012). “Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerin (SMMM) Etik Algıları:
Erzurum Örneği”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(2), 91-106.
İşgüden, B. ve Çabuk, A. (2006). “Meslek Etiği ve Meslek Etiğinin Meslek Yaşamı Üzerindeki
Etkileri”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 9
(16), 59-86.
Kılavuz, R. (2003). Kamu Yönetiminde Etik ve Bir Sorun Alanı Olarak Yozlaşma. Ankara:
Seçkin Yayınları.
Koray, M. (2008). Sosyal Politika, 3. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
Kotar, E. (1997). Muhasebe Denetimi Mesleğinde Ahlakın Yeri ve Önemi. III. Türkiye
Muhasebe Denetimi Sempozyumu, Alanya.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
533
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
Kuçuradi, İ. (2009). Uludağ Konuşmaları Özgürlük Ahlak Kültür Kavramları, 4. Baskı, Türk
Felsefe Dizisi: 1, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
Kutlu, Hüseyin Ali. Muhasebe Meslek Ahlakı. 2. Basım, Nobel Yayınevi, Ankara 2011.
Kutlu, H. A. (2008). “Muhasebe Meslek Mensupları ve Çalışanlarının Etik İkilemleri: Kars ve
Erzurum İllerinde Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63( 2), 143-170.
Mintz, S. M. (1992). Cases in Accounting Ethics & Professionalism. Second Edition, Usa:
McGraw-Hill Inc.
Mintz, S. M. (1995). Virtue Ethics and Accounting Education. Issues In Accounting Education,
10(2).
Milli Eğitim Bakanlığı. (2006). Meslek Etiği. Meslekî Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
Miller, M. J., Woehr, D. J. & Hudspeth, N. (2002). “The Meaning And Measurement Of Work
Ethic: Constructiona Initial Validation Of A Multidimensional Inventory”, Journal of
Vocational Behavior, 60, 451-489.
Mujtaba, B. G. (2005). Understanding Ethics and Morality İn Business. Smart Business,
http://www.sbnonline.com/article/understanding-ethics-and-morality-in-business-thereare-distinct-differences-between-ethics-and-morality/ adresinden Haziran 2016 tarihinde
edinilmiştir.
Özel, S. (2000). Yeminli Mali Müşavirlik Mesleğinde Etik-I. Yaklaşım Dergisi, 8(91).
Özdemir, S. (2009). Günümüz Türkiye’sinde Akademik İş Ahlâkı Çalışmalarına Genel Bakış,
İşletmelerde İş Etiği, (Ed. Sabri Orman ve Zeki Parlak), İTO Yayınları, Yayın No:
2009-23.
Özocak, H. ve Baş, M. (2001). “Muhasebe ve Denetim Mesleğinde Etik, Bağımsızlık ve
Tarafsızlık”. Mali Çözüm Dergisi, 56.
Pascual, L., Rodrigues, P. ve Gallardo-Pujol, D. (2013). How Does Morality Work İn The
Brain? A Functional And Structural Perspective Of Moral Behavior. Frontiers in
Integrative Neuroscience, 17, 1-8.
Rand, A. (1964). The Virtue Of Selfishness. New York: Penguin Books.
Selimoğlu, S. K. (2001). Muhasebe Eğitiminin Meslek Mensubu Adaylarına Ahlaki Doğruları
Kazandırmadaki Rolü. XX. Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumu, Antalya.
Selimoğlu, S. K. (1997). Muhasebe meslek ahlakı(Etiği) yaklaşımı. III. Türkiye Muhasebe
Denetimi Sempozyumu Bildiri Kitabı, Yayın No:20, İSMMMO Yayınları, Alanya.
Stenberg, E. (1994). Just Business. Londra: Warner Book.
Türk
Dil
Kurumu.
(2016).
Büyük
Türkçe
Sözlük,
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.57
dfbd7b879f49.97531363 adresinden Mayıs 2016 tarihinde edinilmiştir.
Türk, Z. (2004). Muhasebe Meslek Ahlakı, Adana: Nobel Kitabevi.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
534
İş Ve Çalışma Yaşamında Etik Ve Ahlakla İlgili Kavramlar Üzerine Bir Tartışma
Usta, A. (2012). “Kamu Örgütlerinde Meslek Etiği ve Çalışma Ahlakı Üzerine Bir
Değerlendirme”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi, 17(1), 403-421.
Ülgener, S. F. (1984). Darlık Buhranları ve İslam İktisat Siyaseti. Ankara: Mayaş Yayınları.
Ünal, A. (2011). “Çalışma Ahlakı Kavramına Kültürel Bir Bakış ve Türkiye’de Çalışma
Ahlakı”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 44, 125-145.
Weber, M. (1997). Protestan Ahlakı Ve Kapitalizmin Ruhu. (Z. Aruoba, Çev.), İstanbul: Hil
Yayın.
Yüce,
A. (2016). Yöneticiler Açısıdan Ahlâk Olgusu: Kavramsal Bir İrdeleme,
http://www.universite-toplum.org/pdf/pdf_UT_307.pdf adresinden Haziran 2016
tarihinde edinilmiştir.
535
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 35, Aralık 2016, s. 522-535
Download