SAĞLIK BAKANLIĞI Temel Sağlık Hizmetleri Genel

T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
Temel Sağlık Hizmetleri Genel
Müdürlüğü
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
(KKKA)
Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklar Kontrolü Daire Başkanlığı
Zoonotik ve Paraziter Hastalıklar Şube Müdürlüğü
[email protected]
[email protected]
Tel: 0312 433 23 31
Belgegeçer: 0312 432 29 94
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
(KKKA)
Ülkemizde KKKA, 2002 yılının bahar
ve yaz aylarında özellikle, kırsal
kesimde yaşayan vatandaşlarımızda
görülmüştür.
Bakanlığımızın yaptığı çalışmalar
sonucunda Ağustos 2003’te hastalığın
adı konmuştur.
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
İlk olarak 1944 yılında Kırım’da görülmüş ve
Kırım kanamalı ateşi adı konulmuştur.
Daha sonra aynı belirtilerle 1956 yılında
Kongo’da görülen hastalığa Kongo ateşi adı
verilmiştir.
1969 yılında her iki hastalığın da aynı
olduğunun anlaşılması üzerine hastalık
Kırım-Kongo kanamalı ateşi adıyla anılmaya
başlamıştır.
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
Daha sonraki yıllarda:
Sovyetler Birliği,
Eski Yugoslavya,
Bulgaristan,
İran ve
Irak’ta tespit edilmiştir.
(Hastalığın 12. yüz yılda da bilindiği
konusunda kayıtlar vardır)
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
KKKA, Bunyaviridae ailesine bağlı
Nairovirus soyundan virüslerin sebep
olduğu bir hastalıktır.
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
BUNYAVIRIDAE
Bunyavirüs
Hantavirüs
Nairovirüs
Phlebovirüs
Tospovirüs
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
Nairovirüs (7 alt cins içerir)
KKKA
Virüs
Grubu
Thiafora
virüs
Grup
Dera Ghazi
Khan virüs
•KKKA
•Hazara
virüs
Hughes
virüs
Grup
Nairobi
sheep
disease
virüs
Grup
Qalyub
virüs
Grup
Sakhalin
virüs
Grup
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
Hastalık hayvanlarda, insanlara
nazaran daha yaygın,
Ancak, herhangi bir belirti
göstermeden seyretmektedir.
İnsanlarda ise sporadik vakalar veya
epidemiler şeklinde görülebilmektedir.
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
İnsanlara hastalığın bulaşmasında
esas rol kenelere aittir.
Bunun yanı sıra, infente insan ve
hayvanlara ait doku ve vücut sıvısı
teması ile de bulaşma söz konusudur.
Larva
Nimf
Erkek erişkin
Hyalomma
Erkek erişkin
kene
Dişi erişkin
kene
Dişi erişkin
Hyalomma
Nimf (deriye yapışmış)
Dişi erişkin
Hyalomma kan
emmiş
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
Hastalığın kuluçka süresi:
Kene tarafından ısırılma durumunda
genellikle 1-3 gün; en fazla 9 gün,
Enfekte kan, doku veya vücut sıvısına
temas durumunda ise 5-6 gün: en fazla 13
gün.
IgM
IgG
viremi
0
5
10
gün
RT-PCR
16
Virus izolasyonu
ELISA IgM IgG
Zeller H .
IFA
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
(Yapılan Çalışmalar)
Hastalıkla ilgili olarak Bakanlığımızca :
Zoonotik Hastalıklar (Kırım-Kongo
Kanamalı Ateşi) Danışma Kurulu
oluşturuldu.
Klinik tanımlama, vaka tanımları ve
vakalara yaklaşım önerileri ile tedavi
standardizasyonu yapıldı.
KKKA’da Vaka Yönetimi ve İzolasyon
Önlemlerine ilişkin düzenlemeler yapıldı.
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
(Yapılan Çalışmalar)
Sürveyans sistemi kuruldu.
Hastalıkla ilgili vaka kontrol çalışması
(Kene ısırması önemli).
Retrospektif çalışma (1998’de 13 olası
vak’a, 2003’te ise 22 olası vaka belirlenmiş
olup, hastalığın önceki yıllarda da varlığına
ilişkin bulgular elde edilmiştir).
Seroprevalans çalışması yapıldı.
Oral ribavirinin etkinliğine yönelik çalışma
yapıldı.
Damar içi ribavirinin temini ve etkinliğine
yönelik çalışmaya başlandı (çalışma devam
ediyor).
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
(Yapılan Çalışmalar)
Sağlık çalışanlarına yönelik birçok
defa hizmet içi eğitim toplantıları
düzenlendi.
Halkın Bilgilendirilmesi ve
bilinçlendirilmesine yönelik afiş ve
broşür hazırlanarak basımı ve dağıtımı
sağlandı.
Sağlık çalışanlarına yönelik Kitap
bastırılarak ilgililerine dağıtımı
sağlandı.
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
(Yapılan Çalışmalar)
KKKA’nın teşhisinin ülkemizde
yapılabilmesi için gerekli laboratuvar
alt yapısının oluşturulması amacıyla
girişimlerde bulunuldu (ilgililerin yurt
dışı eğitimi, test kiti temini vb.).
KKKA teşhisinin ülkemizde de yapılması
sağlandı (Refik Saydam Hıf. Merk.
Bşk.lığı).
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
(Yapılan Çalışmalar)
Hastalığın bulaşmasında rol oynayan kene
türleri belirlendi.
Kene türlerinde virüsün izolasyonu yapıldı.
Bütün hastaların ulaşabileceği tedavi imkânları
sağlandı.
Hastane alt yapılarının iyileştirilmesi (hekim
desteği, kan merkezlerinin güçlendirilmesi)
için çalışmalar yapıldı.
Hayvanlarda seroprevalans çalışması yapıldı.
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
(Yapılan Çalışmalar)
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile iş birliği içinde hastalığın
görüldüğü yerlerden toplanan:
932 erişkin kene-100 larva ve nimf incelendi.
(Erişkin kenelerin % 83,48’i Hyalomma spp.,
bunların da % 94,74’ü H. marginatum marginatum, % 5,26’sı ise
H. detritum).
Hastalığı bulaştıran kene, bozkırdan diğer
iklimlere geçiş alanlarını tercih eder (bodur meşelik, vadi
yamaçları vb.).
229 sığıra ait serum analiz edildi.
(Bunların % 79,03’ü KKKA antikorları açısından pozitif
olarak bulundu).
Ovada, merası olan yerlerdeki hayvanlarda seropozitiflik
tespit edilemedi.
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
Klinik Tanımlama
Anamnezinde ateş, ani başlayan başağrısı, miyalji-artralji,
halsizlik, bulantı-kusma, karın ağrısı, ishal
Lab: Lökopeni, trombositopeni,
ALT, AST, LDH, CK yüksekliği
Destekleyici Bulgular
Kanama belirtileri (purpura, burun kanaması, vb.)
Epidemiyolojik Hikaye
Kene ısırığı/kene ile temas, hayvanlarla yakın temas,
Kırsal kesimde yaşama, son iki hafta içinde kırsal alan
ziyareti,
Hayvan dokusu-kanı veya vücut sıvıları ile yakın temas,
Hastaların kan veya vücut sıvıları ile temas veya lab’da
çalışma,
Hasta çevresinde benzer şikâyeti olan başka vakaların
varlığı.
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
Şüpheli Vaka
Klinik tanımlamaya uyan ve başka bir nedenle açıklanamayan
vaka
Olası Vaka
Şüpheli vaka tanımlaması ile epidemiyolojik hikayeye uyan
ve destekleyici bulgulardan en az ikisinin bulunduğu vaka
veya
Bir bölgede herhangi bir nedenle açıklanamayan birden
fazla vakanın görülmesi halinde, destekleyici bulgular
olmasa da klinik tanımlamaya uyan vaka
Kesin Vaka
Klinik tanımlamaya uyan ve laboratuvar kriterlerinden (PCR,
IgM (+), IgG artışı) en az birisi ile doğrulanmış vaka veya
Kesin teşhis edilmiş bir vaka ile epidemiyolojik bağlantısı
olan vaka
VAKA VE ÖLÜMLER
Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi Vaka ve Ölümlerinin
Yıllara Göre Dağılımı (Türkiye, 2002-29 Haziran 2006)
300
266
249
250
200
133
150
150
100
50
Vaka
Ölüm
17
6
0
13
13
11
0
2002
2003
2004
2005
2006
YILLAR
Vaka Sayısı
KKKA VAKALARININ GÖRÜLDÜĞÜ AYLAR
(Türkiye, 2004; n=249)
120
100
80
60
40
20
0
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Aylar
KKKA VAKALARININ AYLARA GÖRE
DAĞILIMI
(Türkiye, 2005; n=266)
120
100
80
60
40
20
0
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ VAKALARININ CİNSİYETE GÖRE DAĞILIMI
(TÜRKİYE, 2004; n=249)
Kadın
47%
Erkek
53%
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ VAKALARININ YAŞ GRUPLARINA GÖRE
DAĞILIMI
Vaka Sayısı
(TÜRKİYE, 2004; n=249)
47
50
43
45
38
40
29
35
31
29
30
21
25
20
15
10
6
4
0
5
1
0
???
0-9
10-19
20-29
30-39
40-49
50-59
60-69
70-79
80-89
90-99
Yaş Grupları
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ VAKALARININ MESLEK GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI
Vaka Sayısı
(TÜRKİYE, 2004; n = 249)
120
102
84
100
80
60
Not: Meslek isimleri vatandaşların belirttiği şekilde
yazılmıştır. Aslında vakaların tamamı, kırsal kesimde
yaşayıp tarım ve hayvancılıkla uğraşan veya hastalığın
görüldüğü kırsal alanlara seyahati olan kişilerdir.
9
Memur
1
8
Serbest
4
Çoban
3
İşçi
Öğrenci
Emekli
Çiftçi
Belirtmeyen
0
8
7
20
Hayvancılık
23
Ev Hanımı
40
Meslek Grupları
Vaka Sayısı
KKKA BELİRTİLERİNİN DAĞILIM I (Türkiye, 2004; n=245)
250
232
215
191
180
200
188
138
150
118
88
90
100
50
0
Ateş
Baş Ağrısı
Halsizlik
Yaygın Vücut
Ağrısı
Bulantı
Kusma
Karın Ağrısı
İshal
Hemorajik
Semptomlar
Belirtiler
ATEŞ (Türkiye, 2004; n=245)
12%
Var
Yok
88%
BAŞ AĞRISI (Türkiye, 2004; n=245)
27%
Var
Yok
73%
HALSİZLİK (Türkiye, 2004; n=245)
5%
Var
Yok
95%
YAYGIN VÜCUT AĞRISI
(Türkiye, 2004; n=245)
22%
Var
Yok
78%
BULANTI
(Türkiye, 2004; n=245)
23%
Var
Yok
77%
KUSMA
(Türkiye, 2004; n=245)
44%
Var
56%
Yok
KARIN AĞRISI
(Türkiye, 2004; n=245)
48%
52%
Var
Yok
İSHAL
(Türkiye, 2004; n=245)
36%
Var
Yok
64%
KANAMA BULGULARI
(Türkiye, 2004; n=245)
37%
Var
Yok
63%
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
Korunma ve Kontrol :
Kişisel korunma önlemleri
(Nozokomiyal enfeksiyon ve hasta
yakınları)
Genel önlemler
(Kene popülasyonunun azaltılması)
KORUNMA
Kenelerin yaşama alanlarından uzak durulmalı,
Bu alanlara gidildiğinde belli aralıklarla vücut kene
varlığı yönünden kontrol edilmeli,
Kene yapışmış ise bir cımbız ile çıkarılmalı,
Kapalı giysiler giyilmeli; sahada çizme kullanılmalı,
Pantolon paçaları çorap içine alınmalı,
Belirli aralıklarla hayvanlar insektisit/akarisit
ilaçlanmalı,
Böceksavarlar kullanılmalı,
Sahada insektisit uygulamaları?
Biyolojik yöntemlerle mücadele?
KORUNMA
•
•
•
•
•
•
El yıkama,
Eldiven giyme,
Maske takma,
Gözlük (invaziv işlemde),
Koruyucu giysi,
İğne uçları ve kesici alet
güvenliği,
• Yüzey, çarşaf vb.
temizliği,
• İnvaziv işlemler
azaltılmalı.
KORUNMA
Koruyucu giysiyi kimler giyinmelidir?
Hastaya bakım veren tüm sağlık çalışanları,
Hastanın atıkları ve giysilerini temizleyenler,
Hastanın testlerini yapan laboratuvar çalışanları,
Tıbbi atık çalışanları,
Cenazeyle uğraşanlar,
Aile üyeleri.
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
(Yapılması Gereken Çalışmalar)
Yabani hayvanlarının ilaçlanması (bu konuda gerekli
altyapı çalışmaları yapılmalı),
Çevre ilaçlaması (doğada kenelere yönelik ilaçlama
çalışmaları, uygulanabilir ve pratik bir çözüm
değildir).
Doğada hastalığı bulaştıran kenelere ara konaklık
eden hayvanlarda seroprevalansın belirlenmesi,
Risk haritalarının oluşturulması (kene sayısındaki
artışın sebepleri, küresel ısınma, bitki örtüsü
değişimi, yabani hayvan popülasyon değişimleri vb.),
KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ
(Yapılması Gereken Çalışmalar)
KKKA ülke geneline yayılma eğiliminde
olduğundan, kene popülasyonunun azaltılması
başlıca hedef olmalıdır.
Bu amaçla:
Çiftlik hayvanlarının periyodik olarak ilaçlanması
gereklidir.
Sınırlı ve sıkı kontrollü olarak dar alanlarda çevre
ilaçlaması yapılabilir.
Kene mücadelesi, özel bir program
çerçevesinde ve eş zamanlı olarak
yapılmalıdır.
TEŞEKKÜRLER...