din kültürü ve ahlâk bilgisi din kültürü ve ahlâk bilgisi din kültürü ve
advertisement
DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ Siyer Bâbı (Hz. Muhammed'in Hayatı) Munâvele: Şeyhin hadislerini içeren yazılı bir hadis malzemesini, talebesine vererek rivayet etmesidir. İlk Seriyyeler ve Gazveler Hz. Peygamber ve Müslümanlar, Mekkeli zâlim müşriklerin elinden kurtularak Medine’ye hicret etmişler ve burayı yurt edinmişlerdi. Ancak müşrikler onları rahat bırakmıyor, Hz. Peygamber ve Müslümanlara kucak açan Medineli Ensar’ı sürekli tehdit ediyorlardı. Mukâtebe: Hocanın bir öğrencisine kendi eliyle birkaç hadis yazıp, ya da yazdırıp vermesidir. ● Seriyye: Hz. Muhammed’in katılmadığı, bir sahabe komutanlığında yönetilen seferlerdir. ● Gazve: Hz. Muhammed’in bizzat katıldığı tüm seferlerdir. İ’lâm: Şeyhin bir hadisi veya hadis kitabını kendi hocasından tahammül ettiğini ve rivayet hakkına sahip olduğunu talebesine bildirmesine denir. Müşriklerin tehditleri ensarı korkutamadı. Onlar, ne pahasına olursa olsun, Hz. Muhammed’i ve Müslümanları koruyacaklarını dile getirdiler. Müslümanlara, kendilerine düşmanlık edenlere karşı savaşma iznini veren “Kendilerine savaş açılan kimselere savaş izni verildi. Zira onlar, zulme uğramış kimselerdi ve elbette Allah onlara yardım edecek güce sahiptir.” (Hac Sûresi 39. Âyet) buyruğu gelince Müslümanlar müşrikleri ticaret yollarının üzerinde sıkıştırmaya karar verdi. Böylelikle, onların düşmanlıklarına bir karşılık verilmiş olunacaktı. Bu amaca yönelik olarak Hz. Peygamber, Bedir Gazvesi’nden önce müşriklerin üzerine dört seriyye ve dört gazve düzenledi. Bu dört seriyyenin ilki Hz. Hamza’nın komutanlığındaki Silfülbahr Seriyyesi, ikincisi Ubeyde bin Haris komutasındaki Rabiğ Seriyyesi’dir. Üçüncüsü Sa’d bin Ebi Vakkas önderliğindeki Harrar Seriyyesi, dördüncüsü ise Abdullah bin Cahş’ın önderliğinde Batn-ı Nahle Seriyyesi’dir. Bu seriyyelerden sadece Bant-ı Nahle’de çarpışma olmuştur. Vicâde: Bir muhaddisin, herhangi bir musannif veya ravinin el yazısı ile yazılmış bir kitabını ya da hadis malzemesini bulup ele geçirmesidir. Vasiyyet: Şeyhin, hadis kitabını ölümü esnasında veya bir yolculuğa çıkarken talebesine bırakması, vasiyet etmesidir. Tefsir Bâbı (Kur'an-ı Kerim'in Muhtevasını Anlama) Sûreler, ayet sayılarına göre tasnif edilmiştir. DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ MEZHEBÎ TEFSİR EKOLLERİ ● Mu’tezilî tefsir ekolünün öncüleri; Belhî, Cubbâî, Hemedânî, Zemahşerî, Zehebî ve İsfehânî’dir. ● Haricî tefsir ekolünün öncüleri; Muhkem el-Havârî ve Muhammed bin Yusuf Itfiyyiş’tir. ● Şiî tefsir ekolünün öncüleri; Tûsî, Tabressî, Kummî, Necefî ve Tabatabâî’dir. İŞ’ARÎ / TASAVVUFÎ TEFSİR EKOLÜ İş’arî tefsir, sadece tasavvuf erbabının vâkıf olduğu, zâhirî mana ile bağdaştırılabilen birtakım gizli mana ve işaretlere göre Kur’an-ı Kerim’i tefsir etmektir. Şirâzî, İbnu’l - Arabî, Tusterî, Molla Fenârî ve Sadreddin Konevî, bu ekolün önde gelen müfessirlerindendir. Reşid Rıza, Muhammed Abduh, Said Havva, Mevdûdî ve Seyyid Kutub bu ekolün önde gelen müfessirlerindendir. KLASİK TEFSİR EKOLLERİ Hadis Bâbı (Hz. Muhammed'in Sünneti) Hadis Öğretim Teknikleri (Hadis Tahammül yolları) Hadis ilmi ile uğraşan ve bu konuda uzmanlaşmış olan âlime “şeyh” denir. Hadis ilmi okuyan öğrenciye de “talib” denir. Tarih boyunca çeşitli hadis öğretim metotları uygulanmıştır. Şimdi özet olarak bunları görelim: Semâ: Hadisi bizzat şeyhin ağzından işiterek almaktır. FİLOLOJİK (LUGAVÎ) TEFSİR EKOLÜ Konu olarak Kur’an-ı Kerim’in dilini ele alan ve Kur’an-ı Kerim’i dilbilim yönünden inceleyen bir tefsir çeşididir. Bu tefsir türünde yazılan eserler, genelde “Garîbu’l-Kur’an” adıyla ortaya çıkarak yaygınlık kazanmıştır. İmam Şafii, Ebu Ubeyde, Ferra, Ahfeş, İbn Kuteybe ve Zemahşerî bu tefsir ekolünün önde gelen müfessirlerindendir. Kırâat: Hadisin şeyhten işitilerek değil, şeyhe okunarak alınmasıdır. FIKHÎ TEFSİR EKOLÜ Fıkhî tefsir, Kur’an-ı Kerim’in ihtiva ettiği amelî hükümleri açıklayan ve onlardan hüküm çıkarmaya çalışan tefsir ekolüdür. Mukâtil bin Süleyman, Tahavî, Cessâs, Kurtubî gibi âlimler, bu ekolün öncü isimlerindendir. İLMÎ TEFSİR EKOLÜ İcâzet: Şeyhin, rivayet hakkına sahip olduğu hadisleri veya hadis kitaplarını, rivayet etmesi için öğrencisine verdiği sözlü ya da yazılı izindir. Kur’an-ı Kerim metnindeki bilimsel kavramları açıklayan, o kavramlardan çeşitli bilimsel ve felsefi görüşleri çıkarmaya çalışan tefsir ekolüdür. Gazali, Zerkeşî, Râzî ve Suyûtî bu ekolün önde gelen müfessirlerindendir. -1- -2- Bu ekol, edebî tefsir ekolü içerisinde değerlendirilebilir. Konulu tefsir ekolü, Kur’an-ı Kerim’de işlenen konulardan birine dair tüm ayetleri, bütüncül bir bakış açısı ile inceleyip, Kur’an’ın o konudaki görüşünü ortaya koymaya çalışan tefsir çeşididir. Fazlurrahman, Toshihiko İzutsu ve Mevdûdî bu ekolün önde gelen isimlerindendir. HUDUS MUHDİS Sonradan olma Yaratıcı Alemin de bir muhdise ihtiyacı vardır. O’da vacibü’l vücud olan Allah’tır. FELSEFİ TEFSİR EKOLÜ İmkân Delili Alem, var olma ve var olmama niteliklerini taşıyan mümkün varlıklardan oluşmaktadır ve var olması için bir sebebe ihtiyacı vardır. O sebep ise varlığı zorunlu olan Allah’tır. Akâid Bâbı (İslam İnanç Esasları) Allah’ın Varlığının Delilleri Allah’ın varlığının ispatı nakli değil, akli ve vicdani delillerle mümkün olabilir. Çünkü ilahi dine inanmayan kişi için Allahın varlığını kutsal metinlere dayandırarak izah ve ispat etmek beyhudedir. Bu nedenlerdir ki Kur’an-ı Kerim, insanları Allah’ın varlığı konusunda daima düşünmeye, aklını kullanarak muhakeme etmeye davet etmektedir. Bu doğrultuda Kur’an insanlara sorduğu sorularla adeta onları akli delillere yönlendirmektedir. Kur’an bu delillere, alemden ve insandan hareketle işaret etmektedir. İnsan, Allah’ın mahiyetini bilemez ancak varlığını aklen idrak edebilir. Dış Dünya / Madde Alemi Gaye ve Nizam Delili Evrendeki ahenk ve düzen tesadüfen olamaz bilakis bir yaratıcının varlığı gereklidir. İslam âlimlerine göre evrendeki bu düzen belli bir hikmet ve maslahat üzerinedir. Öyle ki insanın ve diğer canlıların yaşamasına uygunluğu evrenin, başı boş olmadığının işaretidir. Bu delil, inayet, itkan, ihtira ve tasarım olarak da adlandırılmıştır. Ahlak Delili Alman filozofu Kant’ın (Ö. 1801) öncülüğünü yaptığı bu delile göre ahlak kanunları, bizi Allah’ın varlığına, dolayısıyla ahiret hayatına inanmaya götürmektedir. ENFÜS İnsanın İç Dünyası / Ruh Alemi Allah’ın varlığı hakkında başta kelamcılar olmak üzere birçok İslam düşünürü bazı deliller ortaya koymuşlardır. -3- Her hâdisin bir muhdisi vardır. ALLAH Kurucusu Ahmed Han’dır. Kur’an-ı Kerim ayetlerini XIX. asır Avrupa akılcılığı ve tabiat felsefesinin verileri ışığında açıklamaya çalışan tefsir ekolüdür. AFAK Kur’an-ı Kerim’in, ilk muhataplarının anladığı şekilde anlaşılmasını hedefleyen tefsir ekolüdür. Kurucusu Emin el-Hûlî’dir. Aişe Abdurrahman, Tahir bin Aşur ve M. Ahmed Halefullah bu ekolün önde gelen isimlerindendir. Alem, hâdistir. Vacibü’l Vücud (Zorunlu Varlık) MODERNİST TEFSİR EKOLÜ KUR’AN’A GÖRE EDEBÎ TEFSİR EKOLÜ İlk üç asırda hadislerin aslına uygun şekilde nakledilmesi için en çok, kullanılan metotlar “Sema” ve “Kıraat”tir. Hudus / Oluş Delili Batı felsefesinde “Kozmolojik Delil” olarak adlandırılan bu delilin hareket noktası sonradan meydana geliştir. Buna göre var olan şeyin bir nedeni yani onu var edeni olmalıdır. Bu neden, etki silsilesi sonsuza kadar gidemeyeceğinden, varlığı zorunlu ve bir olan yaratıcının kabullenilmesi şarttır. Sonuç olarak alem, sonradan yaratılmıştır ve onu yaratan, varlığının öncesi olmayan Allah’tır. İCTİMÂÎ / TOPLUMSAL TEFSİR EKOLÜ İctimâi tefsir, Kur’an-ı Kerim ayetlerinin, yaşanılan çağın toplumsal sorunlarının çözümüne yönelik olarak tefsir edilmesidir. DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ KONULU TEFSİR EKOLÜ Gazali, Râzî, İbn Sina ve Farabi felsefi bu tefsir ekolünün önde gelen isimleridir. Buna göre, ● ayet sayısı 100’den az olan sûreler el-Mesânî, ● ayet sayısı 100 civarında olan sûreler el-Mi’ûn, ● bunların dışında kalan kısa sûreler el-Mufassal, ● en uzun yedi sûre olan, Bakara, Âl-i İmrân, Nisâ, Mâide, En’âm, A’râf, Enfâl ve Tevbe sûreleri de es-Seb’u’t-Tuvel olarak isimlendirilmişlerdir. DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ -4- Ontolojik Delil İnsanoğlu, kendisinin noksan bir varlık olduğunu bilir. Bununla beraber zihninde mükemmel tüm özellikleri taşıyan “Kâmil bir varlık” fikri vardır. İşte bu fikrin bizzat kendisi Allah’ın var olduğuna delalet eder. -5- DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ Temanu Delili Kur’an’ın zikrettiği bu delil, kelam âlimlerince temanu (birbirini engelleme) olarak adlandırmıştır. Allah’tan başka ilah / ilahlar olması durumunda aralarında çekişmenin ve kargaşa olmasının muhtemel görüldüğünü aklen izah eden İslam âlimleri, ilahların birbirlerini / fiillerini engellemelerinden hareketle bu delile “temanu” ismini vermişlerdir. İnayet Delili Allah’ın inayetinin tecellisinden gelen ve kainatta insanın dışındaki her şeyin insanın maslahatına uygun olarak en ideal şekilde yaratılmasını ifade eder. Kainatta yaratılmış her şey, insanın yaşamasına rahat ve saadetine hizmet için yaratılmıştır. Fıkıh Bâbı (İslam İbadet Esasları) DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ Konuyla ilgili Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmaktadır: “Allah, kimseye gücünü aşan bir teklifte bulunmaz.” (Bakara Sûresi, 286. ayet). “…Din konusunda sizin üzerinize hiçbir zorluk yüklemedi…” (Hac Sûresi, 78. ayet). Bakara Suresinin 173. ayetinde Yüce Allah, şöyle buyurmaktadır: “O, size ölüyü (leşi), kanı, domuz etini ve Allah’tan başkası adına kesilmiş olan hayvanı kesin olarak haram kıldı. Fakat kim kaçınılmaz olarak muhtaç kalırsa, taşkınlık yapmamak ve haddi aşmamak şartıyla bunlardan (ölmeyecek kadar yiyebilir) ona bir günah yoktur. Gerçekten Allah, bağışlayandır, esirgeyendir.” İslam dini, insanlara altında ezilecekleri yükler yüklemek için değil, insanları Allah’ın dini ile hem dünya hem de ahiret mutluluğuna ve huzuruna kavuşturmak için gelmiştir. Yüce Allah, hem bu dünyada hem de ahirette hiçbir kulunun sıkıntıya ve mutsuzluğa uğramasını istemez. Ancak insanlar, kendi elleriyle işledikleri fiillerinden dolayı ya saadete kavuşurlar ya da dalalette kalırlar. Peygamberimiz de Müslümanlara her şeyin en hayırlısının orta yol ve denge hali olduğunu öğütlemiş ve her türlü aşırılıktan kaçınmayı tavsiye etmiştir. FIKHIN TEMEL İLKE VE AMAÇLARI Fıkıh ilmindeki hükümlerin kaynağını Kur'an-ı Kerim ve Sahih Sünnet oluşturur. Hüküm çıkarabilmek için, bu kaynaklardaki delillerin ayrıntılı bir şekilde açıklanarak ortaya konulması gerekir. Bu amacı gerçekleştirebilmek için, fıkıh ilminin belli başlı bazı ilkeleri vardır. Bunlar; mükellefiyette kolaylık, helallerde genişlik, haramlarda sınırlılık, hükümlerde tedricilik, kamu yararının gözetilmesi ve adaletin gerçekleştirilmesidir. Konunun başında zikrettiğimiz Kur'an-ı Kerim ve Sahih Sünnet, doğrudan doğruya hüküm koyan kaynaklardır. Hz. Peygamber bir hadisinde şöyle buyurmuştur: “Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız; sevdiriniz, nefret ettirmeyiniz.” (Buhari, İman, 12) Mesela; ayakta durmakta zorluk çeken kişiler, namazlarını oturarak kılabilirler. Su bulamayan kişiler, abdestlerini teyemmüm yoluyla alabilirler. Daha bunun gibi birçok konuda İslam dini insanlara çokça kolaylıklar sunmaktadır. Yukarıda sıraladığımız, fıkıh ilminin ilkeleri ise kaynak değil, kaynaklardan hüküm çıkarmada kullanılan araçlardır. Kamu Yararının Gözetilmesi Hükümlerde Tedricilik Adalet Fıkıh İlminin Temel İlkeleri Mükellefiyette Kolaylık Helallerde Genişlik Haramlarda Sınırlılık Şimdi bu ilkeleri tek tek inceleyelim: Mükellefiyette Kolaylık Yüce Allah, kullarına karşı çok şefkatli ve merhametlidir. O, merhameti gereği insanlara altından kalkamayacakları yükler yüklememiştir. -6- Helallerde Genişlik - Haramlarda Sınırlılık Yüce Allah, tüm kainatı ve içindekileri, insanlığın hizmetine vermiştir. Ancak bu nimetlerden çok az bir kısmını, yine merhameti ve şefkati gereği insanlara yasaklamış, haram kılmıştır. Bizim sebebini bildiğimiz veya henüz anlayamadığımız yasaklar, bizim iyiliğimiz için Yüce Allah tarafından konulmuştur. Çünkü bu yasaklarda bizim açımızdan zararlı olan şeyler mevcuttur. Örneğin; Allah içkiyi haram kılmıştır. Bugün günlük hayatımızda içkinin ne tür felaketlere sebep olduğunu hepimiz rahatça görmekteyiz. Bu ve bunun gibi yasaklar -sebebini bilelim ya da bilmeyelim- bizim için tehlikeli ve zararlı olduğundan Yüce Allah kullarından bu tür şeylerden uzak durmalarını istemiştir. Hükümlerde Tedricilik Kur'an-ı Kerim'in Hz. Peygambere indirilişi, 23 yıl gibi bir sürede tamamlanmıştır. Yüce Allah, Kur'an-ı Kerim ile Hz. Peygamber’i ve tüm Müslümanları pedagojik olarak eğitmiştir. İlk önce Mekke döneminde iman ve ahlaki altyapının oluşturulmasına yönelik ayetler nazil olmuştur. Daha sonra Medine döneminde ise, ibadet ve sosyal hayata ilişkin ayetler gelmiştir. Mesela; namaz hariç diğer tüm ibadetler, Medine'de nazil olan ayetler ile Müslümanlara farz kılınmıştır. Sosyal hayatı düzenleyen kurallar ve ibadetler, toplumun ihtiyacına ve ulaştıkları seviyeye göre, aşama aşama vazedilmiştir. Bunun böyle olması, hükümlerin anlaşılmasını ve uygulanmasını kolaylaştırmıştır. Mesela; ilk zamanlar zekâtın miktarı belirlenmemiş, herkesin gücüne ve isteğine bırakılmıştır. Ancak daha sonra zekâtın miktarı Hz. Peygamber tarafından belirlenmiştir. Tedricilik, hükümlerin Yüce Allah tarafından bir anda topluca değil, zaman içinde, hayat şartlarına paralel olarak konulmasına denir. Konuyu daha iyi anlamak için, içkinin haram kılınışının aşamalarını Kur’an-ı Kerim ayetlerinden inceleyelim. “Sana içkiyi ve kumarı sorarlar. De ki: “Onlarda hem büyük bir günah hem insanlar için bazı yararlar vardır. Ama günahları, yararlarından daha çoktur.” (Bakara Sûresi, 219. ayet) Bu ayette Yüce Allah, içkiyi günah kapsamına almış ve bazı faydalarının olduğunu, ancak zararlarının daha çok olduğunu bildirmiştir. “Ey iman edenler! Sarhoş iken, ne dediğinizi bilinceye kadar; cünüp iken de -yolculukta olanlar hariç- gusledinceye kadar namaza yaklaşmayın…” (Nisa Sûresi, 43. ayet) Bu ayette de Yüce Rabb’imiz, içki içmenin sonucu olan sarhoşluğun, namaz kılmaya engel olduğunu bildirmiştir. Helaller çok geniş ve sayısızdır. Haramlar ise sayılı ve belirlidir. O yüzden Yüce Allah, Kur'an-ı Kerim'de kullarına haram kıldığı şeyleri tek tek bildirmiş, bunların dışında kalan yeryüzündeki helal ve temiz şeylerden yiyebileceğimizi söylemiştir. “Ey iman edenler! İçki, kumar, dikili taşlar ve fal okları ancak şeytanın işlerinden olan pisliklerdir. Öyleyse bunlardan kaçının; umulur ki kurtuluşa erersiniz. Muhakkak ki şeytan, içki ve kumarla aranıza düşmanlık ve kin sokmak, sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık tüm bu kötü şeylerden vazgeçtiniz değil mi?” (Maide Sûresi, 90-91. ayetler) -7- -8- DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ Artık bu ayetlerle içki kesin olarak yasaklanmış ve Müslümanlara içkiden uzak durmaları emredilmiştir. Kamu Yararının Gözetilmesi Dinin en büyük amacı, insanı hem dünyada hem de ahirette mutlu etmektir. Kamu yararı dediğimiz zaman, bireylerden oluşan toplumun yararına olan işleri kastetmiş oluruz. Toplum içerisinde bazen kişilere ait çıkarlar ile toplumun çıkarları çatışabilir. Böyle durumlarda, toplumun menfaatleri gözetilir. Aynı şekilde özel mülkiyete ve toplum menfaatine dokunabilecek bir zarar söz konusu olduğunda, toplumun zarar görmemesi için, toplumun yararı tercih edilir. Genel manada yarar ile zarar çatıştığında, yapılması gereken zararın ortadan kaldırılmasıdır. Mesela; bir yere fabrika kurulacaksa ve bu esnada çevreye zarar verilecekse, fabrikanın getireceği yarardan vazgeçilir ve zarar önlenmiş olunur. Adaletin Gerçekleşmesi Adalet, sözlük anlamı olarak doğruluk, denklik ve aşırılıktan uzak durma gibi anlamlara gelir. Terim anlamı olarak ise; hak sahibine hakkını verme, bir işi yerli yerince ve tastamam yapma gibi anlamlara gelmektedir. İnsan fıtratı gereği toplum hâlinde yaşamak mecburiyetindedir. Buna bağlı olarak, insanların toplum içindeki ilişkilerini düzenleyecek bir takım kural ve ilkelere ihtiyaç vardır. İşte burada, hukuk devreye girmektedir. Hukuk, herhangi bir haksızlığın yaşanmaması için, sürekli olarak adaleti denetim altında tutar. Hukukun sağlam bir şekilde işlediği toplumlarda adalet hâkimdir ve kimseye haksızlık yapılmaz. Yine böyle toplumlarda hukuk hâkim olduğu için, kimse kendi hakkını kendisi almaya kalkışmaz ve her şey hukukî seyrinde ilerler. Özetle, hukukun üstünlüğünün kabul edilip, işlerin ona göre yapıldığı bir toplumda adalet hâkim olur. Böylece insanlar, huzurlu bir şekilde ve güven içinde yaşarlar. İşte İslam'ın amaçladığı da budur. Bu sebeple fıkıh ilmi de İslam'ın bu ana prensibini kendisine yöntem olarak belirlemiştir. Yardımcı Kaynaklar DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ Mesalih-i Mürsele DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ İstishab ile ilgili bazı ilkeler şunlardır: Mesalih-i Mürsele, maslahat kelimesinden türetilmiş bir kavramdır. Maslahat, zararı ortadan kaldırmak ve yararı sağlamak manasına gelir. Mesalih-i mürsele, helal ya da haram olup olmadığına dair hakkında bir nass bulunmayan maslahatlara denir. Böyle bir durumda, o şeyin sağlayacağı yarar ve getireceği zarar incelenir. İnceleme sonucu, yapılacak olan fiilin getireceği zarar fazla ise yasak; sağlayacağı yarar fazla ise helal hükmü verilir. Eşyada Asıl Olan Mübahlıktır Allah, kainattaki her şeyi insanlar için yaratmış ve istifadelerine sunmuştur. Bu nedenle, haram olduğuna dair kesin bir delil bulunmayan her şey nimet olması bakımından mübahtır. Maslahat üç çeşittir: Beraet-i Zimmet Asıldır Maslahat-ı Mutebere Geçerliliği nasslar tarafından belirlenmiş olan maslahatlardır: canın, aklın, dinin, malın ve neslin korunması gibi. Her insan, doğduğu zaman suçsuz, günahsız ve borçsuz olarak doğar. Zanlı, suçlu olduğu ispat edilene kadar masumdur. Suçu sabit olup kesinleşmeden hiç kimseye suçlu muamelesi yapılamaz. Maslahat-ı Mülğa Şek ile Yakîn Zâil Olmaz Nasslar tarafından geçersiz kılınmış, yürürlükten kaldırılmış maslahatlardır: tefecilik yaparak para kazanmak gibi. Bir şeyin var olduğu kesin olarak biliniyorsa onun varlığının şimdi de devam ettiğine hükmedilir ve şüphe sebebiyle yokluğuna hükmedilemez. Mesela borçlu olan bir kişinin, borcunu ödediğine dair bir delili bulunmadığı sürece, borçluluk durumu devam eder. Maslahat-ı Mürsele Geçerli veya geçersiz olduğuna dair hakkında herhangi bir fıkhî delil bulunmayan maslahatlara denir. Ahlak-ı İslamiyye Bâbı (İslam Ahlakı) Temel Erdemler / Fazlalık ve Azlıkları Sedd-i Zerâî Sedd, engellemek, yolu kapatmak gibi manalara gelir. Zerâî ise, bir yere götüren yollar, vesileler anlamına gelir. Aslı itibarı ile yasak veya haram olmayan bir şey, bazen kişiyi harama ya da zararlı bir sonuca götürebilir. İşte böyle durumlarda, insanların kötülüğe gitmemesi için alınan tedbirlere "sedd-i zerâî" denir. Örf ve Âdetler Toplum tarafından eskiden beri yapılagelen uygulamalara âdet, toplum vicdanı tarafından benimsenmiş, yapılması iyi olarak görülen şeylere de örf denir. Âdetler, alışkanlıklarla ilgili olduğundan, her zaman iyi olmayabilirler. İstihsan İstishab İstihsan, bir şeyi iyi ve güzel bulmak demektir. Fıkıh terimi olarak ise, özel bir gerekçeye dayanarak, açık kıyasın veya genel görüşün aksi bir görüş beyan etmek, hüküm vermektir. İstishab, birini kendine yakın bulmak ve onun dostluğunu istemek gibi anlamlara gelir. Fıkıh ilminde ise, daha önce varlığı bilinen bir durumun, aksine bir delil bulunmadıkça varlığını koruduğuna hükmetmek anlamına gelir. Mesela, kazanılmış hakların korunması bu kabildendir. -9- - 10 - TEMEL ERDEMLER Hikmet Adalet İffet Cesaret AŞIRISI AZLIĞI Kurnazlık --Günahkârlık Saldırganlık Ahmaklık --Şehvet Azlığı Korkaklık REZILETLER NEFS ÇEŞIDI Cehalet Meleki Nefs Zulüm Amelî Nefs Ölçüsüzlük / İffetsizlik Hayvani Nefs Korkaklık Saldırgan Nefs - 11 - DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ Cemâliyetül İslamiyye Bâbı (İslam Estetiği) islam sanatında süsleme ve el sanatları Süsleme Türk İslam sanatlarında uygulanan süslemeler, motif ve desen grupları açısından şu başlıklar altında incelenebilir: DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ Yazı Soyut karakterli İslam sanatında figürden ve tasvirden kaçınan sanatçılar hat sanatında önemli bir süsleme grubu oluşturmuşlardır. İlk devirden itibaren kullanılan Kuran hattı Osmanlılar zamanında zengin bir birikimle zirve örneklerini vermiştir. Geometrik şekillerden oluşan bu süsleme grubunu basit ve karmaşık olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Batılı kaynaklarda “arabesk” denen bu süsleme İslam’ın sonsuzluk anlayışından doğmuş ve yüksek bir bilim seviyesi sayesinde gelişmiş, İslam sanatlarının her alanında uygulanmıştır. Bitkisel Süslemeler Bu gruba giren süsleme şekilleri natüralist/tabiatçı ve soyut/stilize şeklinde ikiye ayrılır. Bitkisel motifler doğrudan ve gerçekçi bir biçimde süslemede yer alırsa natüralist ama doğadaki şekliyle değil de doğadan esinlenerek fakat hayal gücü ile şekil vererek süslemede kullanılırsa soyut süsleme olur. İslam sanatında natüralist süslemeler Emeviler Devri’nde görülmüş, Osmanlıda Batılılaşma devrinde görülmüştür. Bu iki dönemde de Müslümanlar Batı medeniyetinden çok etkilendikleri için bu üslubu izlemişlerdir. Genelde İslam sanatının karakteri gereği süslemeler soyuttur. Mesela bitkisel süslemede “hatai” motifi Türklere özgü soyut bir süsleme unsurudur. İslam sanatında genel olarak figürlü süsleme –minyatür sanatı hariç tutulursa- çok az kullanılmıştır. Müslüman sanatçılar figürlü süslemeye rağbet etmemişlerdir. Figürler en çok Emeviler, Fatımiler ve Selçuklular devrinde görülür. Minyatür sanatında ise yine figürler bire bir doğayla ve gerçeklikle uyuşmaz ve soyut bir sanattır. Bu sanat Selçuklu, İlhanlı, Timurlu, Babürlü, Safevi ve Osmanlı devletlerinde önemli eserler vermiştir. Rumi ve Soyut Şekillerden Oluşan Süslemeler İslam sanatının soyut karakteri nedeniyle bazı motifler soyut referanslarla yapılmıştır. Bu nedenle onları birkisel, geometrik ya da figürlü süsleme diye kategorize etmek zordur. Bunların başında “rumi” motifi gelir ki bu motifin bir palmetin ortadan ikiye ayrılmış bir parçası olduğu ya da Orta Asya hayvan üslubundaki figürlerden esinlenen soyut bir motif olduğu tartışmaları devam etmektedir. - 12 - Tarih-i Edyân Bâbı (Dinler Tarihi) DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ ●● Dinî Gelişim Çocuklukta dinî ve manevi gelişim Ergenlik ve gençlikte dindarlık ve manevi yaşam Yetişkinlikte din ●● Dindarlığın tanımı ve ölçülmesi İBN SİNA (ö.428/1037) ●● Doğru inanış veya anlayış ●● İman, şüphe ve inançsızlık Meşşai ekolün en büyük sistemci filozofu ayrıca Ortaçağ’ın en önemli tabiplerinden biri olarak kabul edilen İbn Sina, Buhara’da doğmuştur. Gerçek ismi Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî b. Sînâ’dır. Tıp ve felsefe alanında yapmış olduğu çalışmalar dolayısıyla “eş-Şeyhü’r-Reis” unvanı verilmiştir. Batılı kaynaklarda kendisi “Avicenna” ismi ile tanınmaktadır. Samanoğulları ve Büveyhiler Devleti’nde vezir olarak görev almıştır. Hamedan’da vefat etmiştir. Latin Orta Çağ’ın en büyük düşünürü olarak kabul edilmektedir. ●● Doğru niyet ●● Dua, ibadet ve dinî ritüel ●● Doğru davranış ●● Din ve ahlaklılık Felsefesi ve Görüşleri ●● Doğru odaklanma ●● Doğru söz ●● Din ve ruh sağlığı ●● Ölüm ilgileri ve din ●● Felsefe ve ilimler alanında ilk defa ansiklopedik eserler vermiş olan düşünürdür. ●● Kindi ve Farabi’den gelen metot ve gelenekleri sistemleştirmiştir. ●● İbn Sina’nın eserlerinde anlatım açık ve akıcıdır. ●● İbn Sina insanı beden ve ruhtan oluşan iki yapı içinde değerlendirmektedir. ●● Tanrı’nın eşyayı yaratmasını sudur nazariyesi teorisi ile açıklamaktadır. İctimâ-u Diniyye Bâbı (Din Sosyolojisi) James Frazer Büyü ve Din DİN HAKKINDA ÖĞRENME İmkân Delili: Bu delilde, evren sonradan olma yönüyle değil; varlığı da yokluğu da düşünebilen mümkün bir varlık olması yönüyle ele alınmıştır. Yani evrenin varlığı zorunlu değildir. Varlığı zorunlu olan bir varlık (Tanrı) evrenin varlığına sebep olmuştur. Varlığın mümkün ve zorunlu varlık olarak ayrımı Farabi ve İbni Sina’nın öncülüğünü yaptığı bu delilin temelini oluşturur. Âlemin varlığı zorunlu değildir o nedenle varlığın nedeni kendisi olamaz. Nedenler zinciri ise sonsuza kadar gidemez ve nihai olarak varlığı zorunlu olan bir varlığa dayanır. O varlık da Tanrı’dır. Din sadece bir disiplin olarak öğretilir. Diğer dinlerin öğretimi, karşılaştırma yapılarak öğretilir. İngiltere ve Norveç gibi ülkeler bu modeli uygulamaktadır. DİNDEN ÖĞRENME Öğrenciye bir dinî veya mezhebi öğretmeyi amaçlamaz. Din, sadece araştırma konusu değil, eğitimin de konusu olur. Kozmolojik delilin önde gelen bir savunucusu da Leibniz’dir. Ona göre evrenin “neden yok değil de var olduğu” ve de neden öyle değil de böyle olduğu” soruları yanıtlanması gereken sorulardır. Bu sorulara bir cevap bulunabilmesi, evrenin neden var olduğuna dair nihai nedeni (illet) âlemin dışında aramak ile mümkün olabilir. Bu neden Tanrı’dır. TANRI’NIN VARLIĞINA DAİR DELİLLER Nefsâniyetü Dinîyye Bâbı (Dinler Tarihi) Din Psikolojisinde Araştırma Konuları ●● Dindarlığın Kaynakları ●● İbn Sina, Aristo geleneğinde olduğu gibi psikolojiye tabiat felsefesi içinde yer vermiştir. Dinîn sosyal kaynakları - 13 - Diğer dinlerin öğretimi, benimsenen dinîn penceresinden bakılarak yapılır. Felasifetü Diniyye Bâbı (Din Felsefesi) Din ve biyoloji ●● Dinin gerekliliğini siyasi ve hukuki açıdan ele alan filozof, bireyin tek başına yaşayamayacağını, yaşasa bile ihtiyaçlarını karşılayamayacağını söyleyerek insanların birlikte yaşamasının zorunlu olduğunu vurgulamıştır. ●● Mutluluk, hayat tatmini ve dindarlık DİNÎ ÖĞRENME Öğrencileri dinîn inanırı yapmak amaçlanır. Tek dinîn hâkim olduğu toplumlarda uygulanır. ●● Kişilik ve din ●● Erdem psikolojisi Frazer gelişmiş her dinden önce toplumların geçmişinde bir sihir/büyü aşaması olduğunu iddia eder. Bütün kültürlerde ölülerin tanrılaştırması olduğunu, ölümsüzlük inancının hepsinde ortak olduğunu ileri sürer. Ayrıca dinlerin politeizmden monoteizme doğru bir evre geçirdiğini söyler. ●● Bilgi sadece düşünceyle elde edilmez, bu konuda daha önemli bir yol da sezgidir. ●● İbn Sina’ya göre nefs, her insanın “ben” sözüyle kastettiği şeydir. Gazali’ye Göre; ●● Mistisizm ●● Nefsi; bitkisel, hayvani ve insani olmak üzere üç kategoriye ayırmaktadır. ●● Varlığı; zorunlu, mümkün ve mümteni olarak üç kısma ayırmıştır. Tanrı’yı zorunlu, O’nun dışındaki varlıkları da mümkün olarak ifade etmektedir. Ta'lim-i Diniyye Bâbı (Din Eğitimi) ●● O muhdis Allah’tır. ●● Birey ve dinî gruplar arasındaki ilişkiler ●● Doğru düşünce savunulmuştur. Günümüz din felsefesinde ise William L. Craig tarafından “Kelam Kozmolojik Delil” olarak ele alınmıştır. ●● O hâlde âlemin de bir muhdisi vardır. ●● Din değiştirme ●● Doğru çaba DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ ●● Âlem hadistir. ●● Tanrı tasavvurları ●● Doğru geçim (yaşayış, meslek) DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ ●● Her hâdisin bir muhdisi vardır. Din, yaşlılık ve ölüm Budizm’de insanı Nirvana’ya ulaştıracak sekiz dilimli yol öğretisi bulunmaktadır. Sırasıyla şöyledir: ●● İbn Sina’ya göre bilgi, öznenin, nesnenin suretini maddesinden soyutlamasıdır. Figürlü Süsleme: ●● Peygamberin nefsinin yaratılıştan belli olduğunu onların sezginin en üst düzeyinde bulunan kutsi akıl seviyesinde olduğunu ifade etmektedir. BUDİZM Felasifetül - İslamiyye Bâbı (İslam Felsefesi) Geometrik Süslemeler DİN KÜLTÜRÜ VE AHLÂK BİLGİSİ Dinîn tabiatı ve işlevleri Kozmolojik Delil Evrenin belli bir zamanda var edilmiş mümkün bir varlık oluşundan hareketle Âlemi, Tanrı’nın varlığına dair bir delil olarak sunar. Kozmolojik delilin tarihini Platon’a ve Aristotales’e kadar götürmek mümkündür. Ancak bu delile en yetkin şeklini İslam filozof ve kelamcıları vermiştir. Felsefede İmkan, Kelam’da Hudus başlığı altında ele alınmıştır. Farabi, İbni Sina, Gazali, Aquinas ve Leibniz başlıca savunucularıdır. İçinde yaşadığımız evren, “Niçin ve Neden?” var olduğu sorusunu akla getirir. Bu soru önemli bir diğer soruya da Âdeta işaret eder: “Kim var etti?” ●● Dinî ve Manevi Tecrübe Dinî tecrübenin mahiyeti İHTİYAÇ YAYINCILIK Kızılırmak Cad. No. 53 Kızılay/ANKARA Tel: 0 312 434 34 00 (pbx) – Faks: 0 312 434 35 00 GSM: 0 530 500 86 74 Web: www.ihtiyacgrup.com – E-posta: [email protected] Hudus Delili: Hudus kelimesi, ezeli olmamak, varlığının bir başlangıcı olmak anlamına gelir. Bu delil, evrenin sonradan var olmuş olması fikri üzerine kuruludur. Başta Gazali olmak üzere Müslüman kelamcılar tarafından Kutsallık algısı - 14 - - 15 - - 16 - - 17 -
