Tiroid hastalıklarında laboratuvar

Tiroid Fonksiyonunun
Laboratuvar Testleri ile
Değerlendirilmesi
Prof. Dr. Beyhan Ömer
Tıbbi Biyokimya ABD
2015

Tiroid bezi,

Foliküler hücreler: Tek sıra epitel hücreleri ile
çevrili içerisi kolloid ile doludur.
Tiroid
folikülleri tiroid hormonu sentezler, depolar ve
salgılar.

C-hücreleri
veya
parafoliküler
hücreler:
Foliküller arasına tek hücreler
veya küçük
gruplar şeklinde dağılmıştır.Kalsitonin hormonu
sentezler.
Follicles Are the Sites
Where Key Thyroid
Elements Function:
• Thyroglobulin (Tg)
• Tyrosine
• Iodine
• Thyroxine (T4)
• Triiodotyrosine (T3)
Tiroid Hormonlarının Biyosentezi
 Tiroid

hormonu
sentezi
için
iki
gerekir.
Tiroglobulin (Tg, intrensek substrat):
substrat
%8-10’unu karbonhidrat,
yaklaşık %0.2-1’ini (besinsel iyot alımına bağlı)
iyot oluşturan bir glikoproteindir.

Elementer iyot (ekstrensek substrat):
Anorganik iyot olarak su ve gıdalarda İyodür
ince bağırsaktan emilir.
İyodürün ufak bir miktarı laktasyondaki meme
bezi tarafından alınır ve sütte bulunur.

Tiroid bezinin başlıca fonksiyonu iyodu konsantre
etmek ve tiroid hormonlarını sentezlemektir
Tiroid Hormon Sentez Aşamaları
1-Hücreye İyot alımı (up-take)
2-İyot oksidasyonu
3-Tirozin iyotlanması (Organifikasyon)
4-İyodotirozillerin birleşmesi (Coupling)

1-İyodun hücreye alınması:
Tiroid bezi güçlü elektrokimyasal gradyana karşı
iyodu konsantre etme yeteneğindedir.
Enerji bağımlıdır ve Na+- K+-ATPaz pompasına
bağlıdır.
İyodürün aktif taşınımında
Na/I
simport proteini rol alır.
Taşıyıcı proteine hücre dışından bağlanan sodyum
ve iyot hücre sitoplazmasına salındıktan sonra
önceki konumuna geri döner.
Hücre içine giren Na+, iyon
ettirmek için Na+-K+-ATPaz
dışına pompalanır.
gradyanını devam
pompasıyla hücre
Hem iyot hem de TSH, Na/I¯ taşınım
düzenler.
İyot alımını;
aşırı I azaltır,
TSH ise arttırır.
fonksiyonunu
2-İyodun oksidasyonu,
 İyodür, Tiroperoksidaz ve H2O2 ile oksitlenerek
enzim-bağlı iyodinyum iyonu oluşturur.
3-Tirozinin iyotlanması(Organifikasyon)


Oksitlenmiş iyot önce tirozin kalıntısındaki aromatik
halkanın 3. karbonuna bağlanır,
3-monoiyodotirozin (3-MIT-Tg)
Daha sonra tirozil kalıntısının 5. karbonuna
bağlanır,
3,5-diiyodotirozin (3,5- DIT-Tg) oluşur.
olarak adlandırılır.
4- İyodotirozillerin birleşmesi (Coupling)
Daha sonra iyotlanmış bu tirozinler Tiroperoksidaz
aracılığıyla birleştirilir
DIT +
MIT +
DIT
DIT
→
Tiroperoksidaz
→
T4
T3
İyotlanmış türevlerden sadece T3 ve T4 aktifitir.
İyotlaşma bir kez
oluştuktan sonra iyot kolay
kolay tiroid dokusunu
terketmez
İyotlu tirozini hiçbir tRNA
tanımadığından protein
içine yerleşemez.

Antitiroid ilaçlar:
Tioüre,
tiourasil,
propiltiourasil
gibi ilaçlar
iyot alımını etkilemeksizin iyodun organifikasyon
basamağını inhibe eder.




3-3’,5’ r-Triiyodotiroinin
(rT3)
Tg ’de iyotlanmış türevlerin
% 49’unu MİT,
%33’ünü DİT,
%16 T4 ,
%1’ini T3 ve
eser miktarda ters T3 oluşturur.
Bu iyotlanmış tirozin türevlerinden sadece T4 ve T3
aktiftir.
.

Tg
tiroid
folikülleri
içinde
kolloid
damlacıkları halinde depolanır. Buradaki
proteinin %75’ini oluşturur.

Normal bir tiroidde birkaç
depolanmış hormon mevcuttur.

TH ve Tg sentezi, TSH ile uyarılır.
haftalık
Tiroid Hormonlarının salgılanımı ve Taşınımı

Tg, Tg-bağlı T4 ve T3 kalıntılarıyla birlikte
prohormon
olarak
foliküler
lumende
depolanır.

TSH (veya TSİ) ile tiroid bezinin
uyarılmasından sonra dakikalar içerisinde
apikal membran üzerindeki mikrotübüller
Tg’i pinositozla foliküler hücreye alır.

Lizozomla kaynaşarak Tg çeşitli
proteaz ve peptidazlarla parçalanır.
asit

Amino asitler, MİT, DİT,
açığa çıkar

T3 ve T4 hücreden kolaylaştırılmış
difüzyonla kana verilirken,

MİT
ve
DİT
dolaşıma
çıkmaz
iyodotirozin deiyodinaz enzimi ile iyotları
ayrılır.
T4 ve T3
3,5,3’,5’ tetraiyodotironin
3,5,3’ triiyodotironin
(T4)
(T3)
Molekül ağırlığı
777
651
Tiroid bezinde oluşumu
(%)
%100
%20
Periferik oluşumu
0
%80
Yarı ömrü
7 gün
1 gün
Total plazma
konsantrasyonu
%4-11 g
%75-220 ng
% Serbest
%0.02
%0.3
% Plazma proteinine
bağlı
%99.98
%99.7
%70-75
%70-75
%5-10
20-25
%15-20
0-5
TBG’ye bağlı1
Albumine bağlı
TBPA bağlı2

1) Tiroksin bağlayıcı globulin (TBG):
Plazmada 1 ve 2 globulin arasında göç eden
karaciğerde sentezlenen bir glikoproteindir.
.
TBG miktar değişimi
Total T4 ve T3 ’ün miktarlarını değişir, serbest
fraksiyona ise etkisizdir.
TBG
miktarının
tayini
tiroidin
fonksiyonel
bozukluklarının saptanmasında önemlidir.
 TBG
Artışı
-Gebelık, doğum kontrol hapları
-Bazı ilaçların kullanımı ( östrojen,
tamoksifen,opiat)
-Östrojen oluşturan tümörler
-Yenidoğan
 TBG
Azalması
-Genetik bozukluk,
-Akromegali,
-Ciddi asidoz,
-Nefroz
-Hipoproteinemi yapan diğer hast.(Karaciğer hast.,
ağır sistemik hastalıklar)
-Renal ve intestinal protein kaybı,
-Bazı ilaçların kullanımı: ( androjenler,
glukokortikoitler )
-Testosteron oluşturan tümörler
T4 ve T3’ ün TBG’ ye bağlanmasını
azaltan ilaçlar
- Salisilat,
-Fenitoin,
-Penisilin,
-Heparin,
2) Tiroksin bağlayıcı prealbumin (TBPA):
Tiroksin bağlayıcı prealbumine dolaşımdaki T4 ‘ün
%15-20 ‘si bağlanır.

3) Albumin:
Kandaki T4’ün %5-10’u, T3’ün ise %20’si albumine
bağlanarak taşınır.


T4’ün %80’i karaciğer, böbrek ve kas gibi
periferik dokularda deiyodinasyonla T3’e
veya ters T3’e (rT3) çevrilir.
Kronik hastalıklarda,
karbonhidrat açlığında ve
fetusta nispeten büyük miktarlarda rT3
oluşur ve çok zayıf bir agonisttir.


Propiltiourasil
azaltır.
T4’ün
T3’e
dönüşümünü
Deiyodinaz enzimiyle T4, aktif hormon olan
T3’e yıkılır.
T3,hedef
hücre
nukleusundaki
tiroid
reseptörüne T4’ten 10 katı afiniteyle
bağlanır.
Monokarboksilat transporter
(MCT8, MCT10)
TH metabolizması

Deiyodinasyon,
deaminasyon
dekarboksilasyonla inaktive olur.

T4, T3 ve rT’
deiyodinasyondur.

Karaciğerde glikuronik asit veya
bağlanarak safra yollarına atılır veya,
ün
%80
ve
metabolik
yolu
sülfatla

Oksidatif deaminasyon ve dekarboksilasyonla çok az
biyolojik aktiviteye sahip tetraiyodotiroasetik asit
(TETRAK) veya triiyodotiroasetik asit (TRİAK)
oluşur.

Deiyodinasyonla
bölgeye geçer.
ayrılan
iyodür
ekstrasellüler
Bir kısmı idrar veya dışkıyla atılırken bir kısmı
tiroid bezi tarafından alınarak tekrar TH
sentezinde kullanılır.
Tiroid hastalığı toplumun hemen hemen %3’
ünü etkileyen yaygın bir hastalıktır.
•
Tiroid hastalığının %95’i tiroid bezinden
orjin alır, bunun da çoğu otoimmün
kaynaklıdır.
•
Kadınlarda erkeklerden 9 kat fazla
TİROİD FONKSİYON TESTLERİ
Testlerin amaçları:
1- Tiroid fonksiyon durumunun tesbiti
(Hipertiroidi, hipotiroidi, ötiroidi )

2-Tiroid fonksiyon bozukluğu varsa bunun
yeri ve tipinin belirlenmesi
3-Tiroid hastalıkları/ tedavilerinin takibi
Tiroid Hastalıkları
Değerlendirmesinde Kullanılan
Testler:





TSH
Total Tiroksin ( T4 )
TotalT3
Serbest T4 ( sT4)
Serbest T3 ( sT3)
 Anti
TPO
TBG
 Tg
 Kalsitonin

Anti Tg
TRAb
 Yüksek
riskli populasyonda rutin
testler olarak önerilir
- Yenidoğanlarda, ( Hipotiroidzm için TSH)
-35 yaş üstünde her 5 yılda bir (TSH )
-60 yaş üstünde ( Hastalığın yüksek prevalansı
nedeniyle)
- Kadınlarda,
-Ailesel tiroid fonksiyon bozukluğu hikayesi
olanlarda,
- Otoimmun bir hastalığı olanlarda,
-Tiroid fonksiyonunu etkileyecek ilaç kullananlarda
( Li, Amiodoron..)
Kan
Serum
Serum
Serum
0da Isısı
0da Isısı
4-8oC
-20oC
1 gün
7 gün
6 ay
2 gün
8 gün
3 ay
5 gün
7gün
6 ay - 2 yıl
fT3
1 gün
2 hafta
3 ay
T3
2 gün
8 gün
3 ay
TSH
TSH(filter paper)
7 gün
fT4
T4
7 gün
Tiroglobulin
2 gün
1 gün
3 gün
1 ay
Kalsitonin
1 saat
4 saat
8 saat
3 ay

Testlerin çalışılmasında dikkat edilecek
noktalar:

Serum veya plazmada çalışılabilir.

Bilirubin, hemoliz, lipemiden çok yüksek
değerlere ulaşmadıkça etkilenmez.
TEST ADI
T3
TEST ADI
T4
TEST ADI
FT3
REFERANS ARALIĞI BİRİM
0 - 3 Gün
4 - 30 Gün
2 - 12 Ay
2 - 6 Yaş
7 - 11 Yaş
12 - 19 Yaş
Yetişkin
0 - 3 Gün
4 - 30 Gün
2 - 12 Ay
2 - 6 Yaş
7 - 11 Yaş
12 - 19 Yaş
Yetişkin
4 - 30 Gün
2 - 12 Ay
2 - 6 Yaş
7 - 11 Yaş
12 - 19 Yaş
Yetişkin
0,96 - 2,92
0,62 - 2,43
0,81 - 2,81
0,83 - 2,52
0,92 - 2,19
0,83 - 2,15
0,8 - 2,0
ng/ml
ng/ml
ng/ml
ng/ml
ng/ml
ng/ml
ng/ml
TEST ADI
REFERANS ARALIĞI BİRİM
0 - 3 Gün
8,5 - 34,9
pmol/L
FT4
4 - 30 Gün
2 - 12 Ay
2 - 6 Yaş
7 - 11 Yaş
12 - 19 Yaş
Yetişkin
10,6 - 39,8
6,2 - 30,1
11,0 - 22,5
11,6 - 21,5
12,0 - 20,6
12 - 22
pmol/L
pmol/L
pmol/L
pmol/L
pmol/L
pmol/L
REFERANS ARALIĞI BİRİM
TEST ADI
REFERANS ARALIĞI BİRİM
TEST ADI
REFERANS ARALIĞI BİRİM
TEST ADI
REFERANS ARALIĞI BİRİM
TEST ADI
REFERANS ARALIĞI BİRİM
5,37 - 22,4
5,24 - 23,2
5,37 - 16
5,26 - 14,8
5,70 - 14,1
4,74 - 14,6
5,1 - 14,1
3,0 - 8,1
2,4 - 9,8
3,0 - 9,1
4,1 - 7,9
3,5 - 7,7
3,1 - 6,8
μg/ml
μg/ml
μg/ml
μg/ml
μg/ml
μg/ml
μg/ml
pmol/L
pmol/L
pmol/L
pmol/L
pmol/L
pmol/L
TSH
TG
ANTİ TPO
ANTİ - TG
0 - 3 Gün
4 - 30 Gün
2 - 12 Ay
2 - 6 Yaş
7 - 11 Yaş
12 - 19 Yaş
Yetişkin
REFERANS ARALIĞI BİRİM
5,17 - 14,6
0,43 - 16,1
0,62 - 8,05
0,54 - 4,53
0,66 - 4,14
0,53 - 3,59
0,27 - 4,2
0 - 85
0 - 34
0 - 155
mIU/L
mIU/L
mIU/L
mIU/L
mIU/L
mIU/L
mIU/L
ng/ml
IU/ml
IU/ml
 Tiroid
fonksiyon bozukluğunun tarama
stratejisinde kullanılan testler:
sensitif TSH ve sT4 dür.
sT4 deki çok hafif değişikliğe TSH
katlanarak cevap verir
sTSH ölçümü;
Hem hipotirodizm,
hem de hipertiroidizmin yaygın formlarında
en uygun testtir.
↑ TSH, ↓sT4 -> primer hipotiroidi
↓ TSH, ↑sT4 -> primer hipertiroidi
Tg
Başlıca 3 durumu yansıtır:
 Tiroid dokusunun miktarını
 Tiroid bezi hasarını ya da
inflamasyonunu
 TSH reseptörünün uyarıldığını ( TSH,
hCG, TRAb)
Tg ölçüm endikasyonu
 Tiroid
karsinomu
 Tirotoksikozis faktisia
 Yenidoğanda konjenital hipotiroidinin
etyolojisi
 İnflamatuar tiroiditlerin (subakut
tiroidit) aktivitesinin değerlendirilmesi
Tiroid otoantikorları
Graves hastalığı, Hashimoto hastalığı ve
postpartum tiroiditis otoimmün kaynaklıdır.
 Tiroid bezinin, çeşitli proteinlerine karşı 1
veya daha fazla antikor oluşur.
- Anti- Tg
-anti-TPO (tiroid mikrozomal
antikoru,antitiroit peroksidaz antikoru)
-anti- TSH reseptör

Anti TPO
İmmün nedenli tiroid hastalıklarında önemli,
 Hashimato tiroidi ve idiyopatik miksödemde
-> Pozitif
 Graves hastalığı-> çoğunluğunda pozitif
 TipI diyabette de pozitif

Tiroid hastalıklarının laboratuvar tanısı
Hastalıklar
TT4
FT4
TT3
TSH
Ötiroidizm
N
N
N
N
Hipertiroidizm




T3tirotoksikozu
N
N


Primer




Sekonder




Tersiyer




TBG artışı

N

N
TBG azalışı

N

N
Hipotiroidizm
TEŞEKKÜRLER