doğru akım motorlarının çalışma prensipleri - KLU

DOĞRU AKIM MOTORLARININ ÇALIŞMA
PRENSİPLERİ
1
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ – Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Elektrik motoru: Elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren elektromekanik
sistemlerdir.
• Elektrik generatörlerinin tersi bir sürece sahip çoğu elektrik motoru, manyetik alan ve
akım taşıyan iletkenlerin etkileşimi yoluyla dönme kuvveti oluşturur.
• Motor ve generatörler birbiri ile benzerliğe sahiptir ve elektrik motorlarının bir çok
çeşidi generatör olarak yani tam tersi şekilde çalıştırılabilir.
• Elektrik motorları endüstriyel fanlar, üfleyiciler ve pompalar, takım tezgahları, elektrikli
ev aletleri, elektrikli el aletleri ve disk sürücülere kadar uygulamalarda bulunur.
• AC motor ve DC motor olarak iki ana sınıfa ayrılmasına yol açan Doğru yada
Alternatif akım ile enerjilendirilebilirler.
2
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
Elektrik Motorunun Tarihi
1800’ün başlarında bilim adamları daha çok elektriğe ait
konularda ağırlık vermişlerdi. Volta'nın elektrik pili ve Hans Christian
Ørsted'in elektrik akımından üretilen manyetik mıknatıslı güç kaynağı ile
çalışmalar hız kazandı. Ørsted 1820'de bir telden geçen elektrik akımının
tel çevresinde bir manyetik alan oluşturduğunu bulmuştu. Fransız
fizikçi Andre Marie Ampere de tel çevresinde oluşan manyetik kuvvetin
dairesel olduğunu, gerçekte de tel çevresinde bir manyetik silindir
oluştuğunu göstermişti. Bu durumda soyutlanmış bir manyetik kutup elde
edilebilir ve akım taşıyan bir telin yakınına konulursa telin çevresinde
sürekli olarak bir dönme hareketi yapması gerekecekti.
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Hans Christian
Oersted; Danimarkalı
fizikçi ve kimyacı
1777-1851
3
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
Elektrik enerjisinden manyetik alan elde edilmesinden
sonra
bilim
adamlarının
en
büyük
düşüncesi,
"Manyetizmadan elektrik enerjisi elde edilebilir mi?" sorusu
olmuştu. Michael Faraday, zaman zaman bu mesele üzerinde
çalıştı. Bu arada ilk ilmi keşfini de gerçekleştirmiş oldu. Bir
mıknatıs etrafında, tersine karşılıklı dönebilen bir kablo sistemi
geliştirdi ve böylece ilk defa elektrik enerjisi mekanik enerjiye
dönüştürülmüş oldu. Bu keşif, elektrik motorlarının esası
kabul edildi.
Michael Faraday
1791-1867
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
4
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
Elektromanyetik yolla elektrik enerjisinin mekanik
enerjiye dönüşümünü İngiliz Bilim Adamı Michael Faraday 1821
yılında
göstermiştir.
Serbest
asılı
bir
tel,
kalıcı
bir mıknatıs yerleştirilmiş içinde civa olan bir havuza daldırılır.
Kablodan bir akım geçtiğinde kablo mıknatıs etrafında dolanır.
Bu da elektrik akımının tel yakınlarında dairesel manyetik alan
oluşturduğunu gösterir. Bu motor okullardaki fizik derslerinde
sıklıkla gösterilir, ama tuzlu su zehirli olan civa yerine kullanılır.
Bu yapı homopolar (eş kutuplu) motor olarak adlandırılan aygıt
sınıflarının en basit biçimidir.
Faraday’ın elektromanyetik
deney şeması, 1821
5
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
Faraday’ın yaptığının daha gelişmiş örneği 1822 yılında yaptığı Barlow Tekerleğidir.
Bunlar sadece ilkel yapılarından dolayı pratik uygulamalara elverişli olmayan gösteri
araçlarıydı.
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Peter Barlow
İngiliz Matematikçi ve Fizikçi
1776-1862
6
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
1827’de Macar Bilimadamı Anyos Jedlik «elektromanyetik kendi kendine dönen»
olarak adlandırdığı aracıyla deneylere başladı. Sadece eğitim amacıyla kullanılmış olmasına
rağmen Jedlik 1828’de pratik doğru akım motorunun üç ana parçası içeren ilk aygıtını
sundu. Bu kısımlar; stator, rotor ve komitatördü. Aygıt kalıcı mıknatıssız çalışıyordu. Hem
sabit hem de döner bileşenlerin manyetik alanları tamamen sargılardan akan akım
tarafından üretilmekteydi.
Jedlik‘in çok hızlı manyetik kendi kendine
dönen, hala bugün de çalışan Dünyanın
ilk elektrik motoru, 1827. Uygulamalı
Sanatlar Müzesi, Budapeşte.
Bir doğru akım motorunun stator, rotor ve
komitatörden meydana geldiğini
göstermiştir.
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
7
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
İlk Elektrik Motorları
İlk komitatörlü dönme yeteneğine sahip
doğru akım motoru 1832’de İngiliz bilimadamı
William Sturgeon tarafından icat edilmişti.
İngiliz-Fizikçi
1783-1850
İlk yapay elektromıknatıs 1824 yılında Sturgeon
tarafından icat edildi. Sturgeon’un British Royal Society of
Arts, Manufactures, and Commerce’te bulunan orijinal
çizimi. Mıknatıs çıplak bakır telin (henüz yalıtılmış tel icat
edilmemişti) 18 tur atılmasıyla elde edilmişti. 1832’de
öğretici personel olarak atandığı İngiltere’deki Adelaide
Gallery of Practical Science’ta komitatör içeren ilk DC
elektrik motorunu gösterdi.
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
8
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
Sturgeon’un çalışmasını takiben 1837’de patenti alınan
ticari kullanım amacıyla yapılan komitatörlü doğru akım motoru
Amerikalılar Emily ve Thomas Davenport tarafından inşa edildi.
Dakikada 600 tura kadar motorlarını takım tezgahlarını ve baskı
makinelerine güç vermede kullandılar. İlk pil kaynakları çinko
elektrotların yüksek maliyet gerektirmesi nedeniyle motorlar ticari
olarak başarılı olamadı ve Davenportlar iflas ettiler.
Doğru akım motorlarının geliştirilmesinde Sturgeon’u
birçok mucit izledi ancak kaynak pil gücü ile ilgili aynı maliyet
sorunları ile karşılaştılar. Elektrik dağıtımı o zamanda gelişmemişti.
Sturgeon’un motoru gibi bu motorlar için hiç pratik ticari pazar
olmadı.
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Thomas Davenport
1802-1851
Amerikalı
9
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
1855’te Jedlik benzer prensipleri kullanan yararlı iş yapabilme yeteneğine sahip olan
«çok hızlı manyetik kendi kendine dönen» «Lightning magnetic self rotor» kullandığı bir
cihaz icat etti. Aynı yılda elektrik motor tahrikli bir araç modeli inşa etti.
Ányos Jedlik
Macar
1800-1895
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
10
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
Modern doğru akım motoru 1873’te Zénobe Gramme icat ettiği aynı zamanda motor
olarak sürülebilen dinamoyu ikinci bir benzer üniteyle bağladığında kazayla icat edildi.
Gramme’nin makinesi endüstride başarılı şekilde kullanılan ilk elektrik motoruydu
Zénobe Gramme
Belçika
1827-1901
11
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
1886’da Frank Julian Sprague değişken yükler altında
sabit hız yeteneğine sahip ark çıkarmayan ilk pratik Doğru Akım
Motorunu icat etti.
Diğer Spraque elektrik icatları, elektrik motorlarından izin
verilen gücün elektrik şebekesine dönüşü, tramvayların üzerinden
geçen havai hatların ve tramvaylara elektrik sağlayan kollar için
elektrik dağıtımının sağlanması ve elektrik işleri için kontrol
sistemlerinin sağlanması hakkında şebeke elektrik dağıtımının
(Thomas Edison tarafından görevlendirildiği öncü çalışması)
büyük ölçüde geliştirilmesidir.
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Amerikalı Mucit (1857-1934)
Elektrikli Araçların Babası
Elektrik motorları
Elektrik trenleri
Elektrikli asansörler
12
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
Bu çalışmalar ilk elektrikli tramvayın icat edildiği Ricmond VA’de 1887-88’de,
elektrikli asansör ve kontrol sistemlerinde 1892’de ve bağımsız şekilde merkezi olarak
kontrol edilen arabalarla ilk olarak 1892’de yerel halkın «L» olarak bildiği South Side
Elevated Railway Chicago’da elektrikli metroların çalıştırılmasında elektrik motorlarının
kullanılabilmesine olanak sağladı.
Sprague’nin motoru ve ilgili icatlar, endüstride elektrik motorlarında bir ilgi ve
kullanım patlamasına yol açtı, neredeyse aynı zamanda birincil rakibi bir diğer büyük mucit
motorun kullanımını daha da yaygın hale getirecek olan motor geliştirmekteydi.
13
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
1888’de Nicola Tesla ilk uygulanabilir AC motor ve üç fazlı iletim sistemini icat etti.
Tesla takip eden yıllarda Westinghouse Company’de AC motor üzerindeki çalışmasına
devam etti.
Bugün, endüstri ve ev uygulamaları için asıl güç olan orjinal Tesla
Elektrik Motorlarından biri 1888. Tesla’nın elektrik motoru Dünya’da
yapılmış bütün icatlar içinde en iyi 10 taneden birisidir.
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Sırp Bilimadamı
1856-1943
14
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Elektrik Motorunun Tarihi
Rotor ve stator arasındaki görece küçük hava aralığının aşırı öneminin geç farkına
varılması, kabul edilebilir verimli elektrik motorlarının gelişmesini birkaç on yıl geciktirdi.
Verimli tasarımlar nispeten küçük hava aralığına sahiptir.
Motor prensiplerini göstermek için sınıflarda uzunca kullanılan St. Louis Motor’u
modern bir motor gibi görünmemesinin yanı sıra aynı nedenden dolayı (büyük hava aralığı)
son derece verimsizdi.
St. Louis Motor
15
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MOTORLARININ ÇALIŞMA
PRENSİPLERİ
16
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
• Doğru akım motorları, endüvi sargılarına uygulanan doğru akım
elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren makinelerdir.
• Doğru akım motorlarının çalışma prensiplerinin daha iyi anlaşılması
için içinden akım geçirilen iletkenin manyetik alan içindeki
davranışının incelenmesi gereklidir.
• Bir iletkenin manyetik alan içindeyken üzerinden bir akım
geçirildiğinde iletkenin hareket ettiği görülür. İletkenin hareket yönü sol
el kuralı ile bulunur.
Sol El Kuralı: Sol el, gergin bir şekilde manyetik kuvvet çizgileri
avuç içinden girip sırtından çıkacak şekilde kutuplar arasında tutulup
bitişik dört parmak akım yönünü gösterirse, başparmak iletkenin itilme
yönünü gösterir.
Manyetik Alan
İçerisinde Akım Taşıyan
İletkende Oluşan
Dairesel Manyetik Alan
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Manyetik Alan İçerisinde
Akım Taşıyan İletkenin
Hareket Yönü ve Sol El
Kuralı
17
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
Akım Taşıyan İletken Etrafındaki Manyetik Alan
İletkenden geçen akımın manyetik etkisi
İletkenden geçen akımın manyetik etkisi
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
18
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
Faraday’ın elektromanyetik deney
şeması, 1821
Jedlik‘in çok hızlı manyetik kendi kendine dönen,
Dünyanın ilk elektrik motoru, 1827. Bir doğru
akım motorunun stator, rotor ve komitatörden
meydana geldiğini göstermiştir.
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
19
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
İçinden akım geçen iletkenin alan tarafından itilme
yönü ve iletkenin manyetik alan içindeki durumu
Manyetik Alan İçinde Bulunan ve İçinden Akım
Geçen İletkenin Durumu
20
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
Manyetik alan içinde akım taşıyan iletkenin itilme prensibi ile çalışan hoparlör
21
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
• Aralarındaki uzaklık "d" olan iki iletkenden aynı yönde I1 ve I2 akımları geçerse, I1
akımının iletkenler bu durumda birbirlerini çekerler.
• İletkenlerden geçen akımların yönü birbirine göre ters ise, manyetik alanın yönü sayfa
düzlemine dik ve içeriye doğrudur, iletkenler bu durumda birbirlerini iterler.
22
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
• Manyetik kutuplar arasına tek bir iletken değil de bir eksen etrafında dönebilen tek
sarımlık bir bobin konulduğunda, her bir bobin kenarında itici kuvvetler doğar.
• Bobin kenarları farklı yönlere doğru itileceğinden bobinde bir dönme hareketinin meydana
geldiği görülür.
• Bobinin dönme hareketi itici kuvvetlerin
birbirini yok ettiği durumda son bulur.
• Bobinin dönme hareketinin devamı için
bobin kenarları bir kutup altından diğer
kutup altına geçerken akım yönünün
değiştirilmesi gerekir.
• Bunun sağlanması amacıyla bobin uçları iki
ayrı kollektör dilimine bağlanıp fırçalardan
akım vermemiz gerekir.
23
İçinden akım geçen bir bobinin alan içindeki durumu
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
Manyetik alan içindeki bir
iletkenden akım
geçtiğinde DC motoru
döndüren bir moment
üretilir.
Elektrik akımı
komitatör yardımıyla
harici olarak
uygulanır.
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Manyetik kuvvet
hem manyetik alana
hem de iletkene dik
etkiler.
24
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
25
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
26
Doğru Akım Motor Çalışma Prensibi
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
• Lenz Kanunu: İndüklenen I akımı mıknatısın yaklaşmasına karşı koyacak şekilde N
kutbu oluşturmak için böyle bir doğrultuda akar
Her bir durumda indüklenen akımın gösterilmesi
a) Mıknatısın bobine yaklaşması durumunda
b) Mıknatısın hareketsiz olması durumunda
c) Mıknatısın bobinden uzaklaşması durumunda
Tel, manyetik alan içinde bir tur döndüğünde alternatif bir akım üreten her bir yarım
turunda kendisine ters yönde gerilim indükler. (Lenz KANUNU) Ancak elektrik üzerine
yapılan ilk çalışmalarda alternatif akım genelde bilinen kullanıma sahip değildi.
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
27
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Doğru Akım Motorlarının Çalışma Prensipleri
Manyetik Alan İçindeki İletken
Bir bobin boyunca indüklenen akım
N
N
I
Mıknatısın N kutbu bobin içine
doğru hareket ettiğinde
indüklenen I akımı mıknatısın
yaklaştırılmasına karşı koyacak
bir N kutbu oluşturmak için
şekilde gösterildiği gibi bir
doğrultuda akar.
ELP-13203
S
I
S
Mıknatıs hareket
ettirilmediği indüklenen
akım Sıfır olur.
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Mıknatısın S kutbu bobinden
ayrılıyorken, indüklenen I akımı
mıknatısın ayrılmasına karşı
koyacak bir N kutbu oluşturmak için
şekilde gösterildiği gibi bir
doğrultuda akar.
28
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Giriş
Doğru Akım Motorlarında Zıt Emk
Manyetik alan içinde dönen endüvi iletkenleri, bu alanın kuvvet çizgileri tarafından
kesileceğinden endüvi üzerinde bir emk indüklenir. Doğru akım motorunun endüvisine U
gerilimi uygulandığında endüvide indüklenecek olan emk kendisini oluşturan U gerilimine
Lenz Kanuna göre zıt yönde olur. Bu nedenle endüvide indüklenen bu emk’ya Zıt Emk adı
verilir. Zıt emk Eb ile gösterilir. Endüvide indüklenen zıt emk Eb endüviye uygulanan U
gerilimine zıt yönde olduğundan U geriliminin endüviden geçirmek istediği akımı azaltmak
ister. Buna göre
𝑼−𝑬𝒃
Endüviden geçen akım 𝑰𝒂 =
𝑹𝒂
Zıt emk değeri
𝑬𝒃 = 𝑼 − 𝑰𝒂 𝑹𝒂
olur.
Şönt ve kompunt motor için dış devre akımı
𝑰 = 𝑰𝒂 + 𝑰𝒎
Seri motorda endüvi akımı dış devre akımına
𝑰 = 𝑰𝒂 = 𝑰𝒎 eşittir.
29
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Giriş
𝑼−𝑬𝒃
𝑹𝒂
Endüviden geçen akım
𝑰𝒂 =
Zıt emk değeri
Şönt ve kompunt motor için dış devre akımı
𝑬𝒃 = 𝑼 − 𝑰𝒂 . 𝑹𝒂
𝑰 = 𝑰𝒂 + 𝑰𝒎
Seri motorda endüvi akımı dış devre akımıdır.
Zıt emk değeri seri ve kompunt
𝑰 = 𝑰𝒂 = 𝑰𝒎
𝑬𝒃 = 𝑼 − 𝑰. (𝑹𝒂 + 𝑹𝒔 )
Şönt, kompunt ve seri motor prensip devre şemaları
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
30
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Giriş
Doğru akım generatörü endüvisinde indüklenen emk ile doğru akım motorunun
endüvisinde indüklenen zıt emk aynı değerdedir. Bu durumda;
𝑬𝒃 = 𝚽. 𝟐𝑷.
𝒏 𝒁
. . 𝟏𝟎−𝟖
𝟔𝟎 𝟐𝒂
volt olur.
Eb; Motor endüvisinde indüklenen zıt emk(volt)
; Kutuplardaki manyetik akı(maxwell)
n; Motorun devir sayısı(d/d);
Z; Endüvideki toplam iletken sayısı;
2a; Endüvi paralel devre sayısı;
2P; Kutup sayısı
Sabit olan değerler bir K sabiti ile gösterilirse,
Zıt emk
ELP-13203
𝑬𝒃 = 𝑲. 𝝓. 𝒏
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
olur.
31
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Giriş
E değeri, makinenin generatör çalışma durumunda üretilen emk, doğru akım motoru
olarak çalışma durumunda zıt emk olarak bilinir. Eğer doğru akım generatörünün endüvisi
yüke sabit bir Ia akımı veriyorsa generatör tarafından üretilen elektriki güç 𝑷 = 𝑬. 𝑰𝒂 ‘dır.
Herhangi bir mekanik sistemde güç değeri;
𝑷 = 𝑴. 𝒏 ‘dir. Buradan;
𝑷
𝑬.𝑰
𝑲.𝝓.𝒏.𝑰
𝒂
𝑴= = 𝒂=
⟹ 𝑴 = 𝑲. 𝝓. 𝑰𝒂
𝒏
𝒏
𝑵
K: Sabit değerler çarpımı
: Bir kutbun manyetik alanı
Ia: Endüvi akımı
T: Makinede üretilen moment(tork)
olarak elde edilir.
32
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Giriş
Örnek: Kutuplarındaki manyetik akı 2.106maxwell olan 4 kutuplu, 1500 d/d, 220
V’luk bir motorun endüvisinde 21 oluk ve her bir oluğunda 20 iletken vardır. Endüvinin paralel
kol sayısı 2a=4 olup direnci 0,2’dur. Endüvide indüklenecek olan zıt emk’ nın değerini
normal ve yarı devir için bulunuz. Motorun kalkış akımını ve normal ve yarı devir devir endüvi
akımını bulunuz.
Verilenler
U=220V
Φ=2.106 maxwell
2P=4
X=21 oluk
Zx=20 iletken
2a=4
n=1500d/d
Ra=0,2
Normal devir (1500d/d) için;
𝒁 = 𝒁𝒙 . 𝑿 = 𝟐𝟎. 𝟐𝟏 = 𝟒𝟐𝟎 𝒊𝒍𝒆𝒕𝒌𝒆𝒏
𝒏 𝒁
𝟏𝟓𝟎𝟎 𝟒𝟐𝟎
𝑬𝒃 = 𝚽. 𝟐𝑷. . . 𝟏𝟎−𝟖 = 𝟐. 𝟏𝟎𝟔 . 𝟒.
.
. 𝟏𝟎−𝟖
𝟔𝟎 𝟐𝒂
𝟔𝟎
𝟒
𝑬𝒃 = 𝟐𝟏𝟎𝑽 olarak elde edilir.
Yarı devir (750d/d) için;
𝒏 𝒁
𝟕𝟓𝟎 𝟒𝟐𝟎
𝑬𝒃 = 𝚽. 𝟐𝑷. . . 𝟏𝟎−𝟖 = 𝟐. 𝟏𝟎𝟔 . 𝟒.
.
. 𝟏𝟎−𝟖
𝟔𝟎 𝟐𝒂
𝟔𝟎
𝟒
𝑬𝒃 = 𝟏𝟎𝟓𝑽
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
33
DOĞRU AKIM MAKİNELERİ - Giriş
Doğru Akım Motorlarına Yol Verme
Doğru akım motorlarının kalkınma anında endüvisindeki zıt emk sıfır ve endüvi
devresi direnci Ra çok küçük olduğundan, U uç gerilimi anma değerinde uygulandığında
motorun kalkınma akımı çok yüksek olacaktır. Kalkınma anındaki bu aşırı akım endüvi
sargılarında kalıcı arızalara sebep olur. Bundan dolayı büyük güçteki doğru akım motorları
hiçbir zaman anma gerilimi altında çalıştırılmamalıdır.
Doğru akım motorlarının kalkındırılması amacıyla
şekildeki gibi endüvi devresine seri bir direnç bağlanır.
Kalkınma anında direncin değeri maksimum olmalıdır.
Motor anma hızına gelinceye kadar harici direnç kademe
kademe azaltılır ve nihayet motorun anma hızında
devreden çıkarılır. Yol verme direnci sürgü kolu kademeli
dirençlerin bağlı olduğu kontaklar üzerinde gezer. Yol
verme direncinin L,M,R ile gösterilen üç ucu vardır. L ucu
şebekenin pozitif yada negatif ucuna, R ucu endüvinin A
ucuna ve M ucu şönt sargının C ucuna bağlanır. Seri
motorlarda M ucu kullanılmaz.
Yol Verme Direnci
ELP-13203
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
34
KAYNAKLAR
• OĞUZ, Necati; GÖKKAYA, Muhittin; Elektrik Makineleri I, MEB Yayınları, 1992
• PEŞİNT, M.Adnan; ÜRKMEZ, Abdullah; Elektrik Makineleri II, MEB Yayınları, 1992
• BAL, Güngör; Doğru Akım Makineleri ve Sürücüleri, Seçkin Yayıncılık, Ağustos
2001
• ALTUNSAÇLI, Adem; Elektrik Makineleri I, 2010
• www.wikipedia.org
35