Tetanoz ve Neonatal Tetanoz - Türkiye Halk Sağlığı Kurumu

Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi
TETANOZ ve NEONATAL TETANOZ*
Tetanoz
Neonatal Tetanoz
ICD-10 A35
ICD-10 A33
* Tetanoz ve Neonatal Tetanoz ülkemizde GBP kapsamında rutin olarak izlenen, bildirimi zorunlu hastalıklardır.
Sağlık Bakanlığı tarafından NEONATAL TETANOZ ELİMİNASYON PROGRAMI yürütülmektedir. Vakaların kayıt ve
bildirimi için, Sağlık Bakanlığının yayınlamış olduğu “Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı ve Bildirim Sistemi, Standart Tanı,
Sürveyans ve Laboratuvar Rehberi”ne bakınız.
EPİDEMİYOLOJİSİ
ve
SÜRVEYANS
GEREKÇESİ
KLİNİK
ÖZELLİKLERİ
Tetanoz, doğada yaygın bulunan sporlu bakteri Clostridium tetani’nin kirli yaralanmalar
sonucu deriden girmesi ve giriş yerinde çoğalan bakterinin salgıladığı güçlü nörotoksinin
vücuda yayılması ile gelişen ağır seyirli bir klinik tablodur. Aşıyla önlenebilir. Gelişmiş
ülkelerde hastalık giderek azalmakta olup vakalar genellikle 50 yaş üzerindedir.
Gelişmekte olan ülkelerde ise vaka sayısı daha fazla olup, genç yaşlarda görülür.
Tetanoz Türkiye’de “Genişletilmiş Bağışıklama Programı (GBP)” kapsamında izlenen bir
hastalıktır. Aşılama programlarının etkinliğinin değerlendirilmesi ve kontrol önlemlerinin
geliştirilmesinde sürveyans çok önemlidir. Neonatal tetanoz C.tetani’nin doğum sırasında
bebeğe bulaşmasıyla ortaya çıkar. Özellikle kırsal kesimde doğurganlık çağındaki kadınlar
risk altındadır. DSÖ verilerine göre 2004 yılında dünya genelinde 128.000 bebeğin
neonatal tetanozdan öldüğü tahmin edilmektedir. Ülkemizde neonatal tetanoz
eliminasyonu için 1990’lardan bu yana program yürütülmektedir. DSÖ’nün eliminasyon
kriterlerine göre (bir ülkenin her bölgesinde <1 vaka/1000 canlı doğumda) 2009 yılı
itibariyle Türkiye’de eliminasyon hedeflerine ulaşılmış bulunulmaktadır.
İnkubasyon dönemi 3-21 (ortalama 10) gündür. Klinikte başlıca dört formda görülür:
Jeneralize tetanoz olguların %80’ini oluşturur. İlk bulgular çiğneme ve yüz kaslarında
ortaya çıkar. Kramplar ve çiğneme-yutma güçlüğü gelişir. Kramplar sıklıkla yüz kaslarında
(risus sardonicus) başlar ve ense ve sırt kaslarına (opisthotonus) yayılır. Bilinç açıktır.
Modern yoğun bakım ve tedavi şartlarına rağmen vakaların %10-20’si ölümle sonuçlanır.
Lokal tetanoz yara yerine yakın kaslarda ağrılı rijidite ve derin tendon reflekslerinde artış
ile karakterlidir. Jeneralize tetanozun öncesinde görülür.
Sefalik tetanoz lokal tetanozun bir formu olarak gelişir. Sıklıkla kulağı ilgilendiren baş
yaralanmaları, otitis media, nazal yabancı cisimleri takiben 1-2 günlük inkübasyon sonucu
ortaya çıkar. En sık fasiyal sinirleri tutmaktadır. Prognozu kötüdür.
Neonatal tetanoz ise umblikal kordonun kötü hijyenik koşullarda kesilmesi sonucu gelişir.
Annenin aşılı olmadığı veya tetanoza karşı bağışıklığının yetersiz olduğu durumlarda
ortaya çıkar. İlk bulgu emme güçlüğüdür. Mortalitesi %90’ın üzerindedir.
Tetanoz
STANDART VAKA
TANIMI
K l in i k t an ı m l am a :
Tetanoz tanısı klinik bulgulara dayalıdır. Kirli veya ezilmiş, nekroze dokuların olduğu
ve/veya cam, metal parçası, diken gibi yabancı cisim içeren (tetanojen) bir yaralanmadan
2-60 gün (ortalama 15 gün) sonra; yutma güçlüğü ve trismus ve opustotonus (tüfek
tetiği) postürü ve özellikle dış uyaranlarla artan ağrılı tonik-klonik kasılmalar ile
karakterize hastalık.
[NOT: Sekonder enfeksiyon gelişmediği sürece ateş yükselmez, bilinç kaybı/değişikliği
olmaz. Kısmi bağışıklığı olan kişilerde yara yeri çevresinde rijidite ile seyreden lokal
tetanoz veya sefalik tetanoz görülebilir.]
Tanı klinik olarak konur, laboratuvar veya bakteriyolojik doğrulama gerektirmez.
Vak a sı n ı f lam as ı :
Kesin vaka: Klinik tanımlamaya uyan vaka
[TETANOZ ve NEONATAL TETANOZ]
Sayfa 1
Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi
Neonatal Tetanoz K l in i k t an ı m l am a v e vak a s ın ı fl am a s ı:
STANDART VAKA Tanı klinik gözleme dayanır! Laboratuvar veya bakteriyolojik doğrulama gerektirmez
Olası vaka: (a) Doğumdan sonraki 3-28. günler arasında nedeni bilinmeyen yeni doğan
TANIMI
ölümleri, ve
(b) Doğumdan sonraki 3-28. günler arasında neonatal tetanoza yakalandığı
düşünülen ancak incelenmemiş yeni doğan.
Kesin vaka: (a) Yaşamın ilk 2 gününde normal emen ve ağlayan bir yeni doğanda, 3-28.
günler arasında emme güçlüğü ve katılık veya konvülsiyonların veya her
ikisinin birden görülmesi, veya
(b) Hastaneden rapor edilmiş, neonatal tetanoza yakalandığı düşünülen vaka.
TETANOZ İÇİN LABORATUVAR İNCELEMESİ
Laboratuvara ne tür
klinik örnekler
gönderebilirim?
Serolojik inceleme için – serum
Örnek almak için en
uygun zaman nedir?
Özel bir zaman belirtilemez.
Örnekle birlikte
göndermem gereken
özel bir form var mı?
Örnekleri göndereceğiniz laboratuvar ile iletişim kurmanız ve gerekiyorsa amaca özel
form temin edip doldurmanız tavsiye edilir.
Örnek almak için
gerekli malzemeler
nelerdir? Nasıl temin
edebilirim?*
Klinik örnekleri hastadan nasıl almalıyım?
Gerekiyorsa, hangi işlemleri uygulamalıyım?
Antikoagülansız, jelli
vakumlu, serum tüpü
Serum: Hastadan önerilen tüpe 5 ml kan alınır; 5-6 kez
yavaşça alt üst edilerek karıştırılır. Çalkalama işleminden
kesinlikle kaçınılmalıdır. 15-20 dk bekledikten sonra santrifüj
edilir ve laboratuvara gönderilir.
DİKKAT: ağzı pamuk tıkaçlı
veya flasterli bir tüp, asla
kullanılmaz!
Tetanoz tanısı için laboratuvar incelemesine başvurulmaz!
Serolojik inceleme tanı amacıyla değil, sadece tetanoza karşı bağışıklık durumunun ortaya
konması amacıyla sınırlıdır.
Şehir içi
Şehirlerarası
(kısa mesafe)
(uzun mesafe)
taşıma
süre-sıcaklık
taşıma
süre-sıcaklık
≤1 s; OS
≤48 s; +4C
>1 s; +4C
>48 s; kuru
buzda
(-70C)
Laboratuvara ulaşma süresi >48 saat ise (ya da jel içermeyen
kan tüpü kullanılmış ise) serum kısmı santrifüj sonrası
hemen steril bir tüpe ayrılmalıdır. Bu serum en fazla 5 güne
kadar buzdolabında saklanabilir; örneğin gönderilmesi daha
uzun sürecek ise örnek -20C’ye veya -70C’ye kaldırılmalı;
çözülmeden kuru buzda laboratuvara ulaştırılmalıdır.
Kısaltmalar - s: saat; dk: dakika; OS: oda sıcaklığı;
* Tabloda önerilen örnekleme malzemesini -ayrıca belirtilmedikçe- hastanenizin laboratuvarından temin edebilirsiniz.
Güvenlik önlemleri
nelerdir? Kendimi
nasıl koruyabilirim?
En ciddi risk kan alma işlemi esnasında personele kan-kaynaklı patojenlerin (özellikle HIV
ve hepatit etkenleri) bulaşma riskidir. Kan alma, serum ayırma gibi işlemler yapılırken
kesinlikle eldiven giyilmeli, standart güvenlik önlemleri uygulanmalıdır.
Örnekleri hangi
laboratuvara
gönderebilirim?
Tetanoza karşı bağışıklık durumunun belirlenmesi için serum örnekleri Ulusal Referans
Laboratuvara (Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Aşı ile Önlenebilir Bakteriyel Hastalıklar
Seroloji Laboratuvarı) gönderilir (adres ve iletişim bilgileri için bkz. Ek-5).
Ülke genelinde -kesin bir laboratuvar listesi mevcut olmamakla birlikte- az sayıda
Üniversite veya Eğitim Araştırma Hastanesi Laboratuvarı da tetanoz serolojisi için
inceleme yapmaktadır. Alternatif olarak bu laboratuvarlardan birine de örnekleri
gönderebilirsiniz.
Sayfa 2
[TETANOZ ve NEONATAL TETANOZ]
Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi
Hangi durumlarda
örnekler
laboratuvara kabul
edilmez?
Şu örnekler laboratuvara kabul edilmez:
Hangi laboratuvar
incelemelerini
isteyebilirim?
Sonuçları ne
kadar zamanda
alabilirim?
Sonuçları nasıl yorumlamalıyım?
Seroloji - ELISA
2-7 gün*
Antikor titreleri;






miktarı yetersiz serum örnekleri;
ağzı pamuk veya flaster ile kapatılmış tüp içinde gönderilmiş örnekler;
taşıma kabı hasar gördüğü için kabın dışına sızmış örnekler;
önerilen sürede ve uygun sıcaklıkta gönderilmemiş örnekler;
örneği içeren tüp/kap üzerinde hasta bilgileri yazılı olmayan örnekler;
hastaya ait uygun bir istek formu düzenlenmemiş örnekler.
(Tetanoz ELISA IgG)



≥0.1 IU/mL ise: koruyucu,
0.01 ile 0.1 IU/mL arasında ise: kısmen koruyucu,
≤0.01 IU/mL ise: koruyucu değil,
şeklinde kabul edilmektedir.
* Sonucun çıkış süresi için laboratuvar ile bağlantı kurunuz!
Daha fazla bilgi için önerilen kaynaklar:
1.
Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı ve Bildirim Sistemi, Standart Tanı, Sürveyans ve Laboratuvar Rehberi. Sağlık Bakanlığı.
2004-ANKARA.
2.
CDC. Updated recommendations for use of tetanus toxoid, reduced diphtheria toxoid and acellular pertussis
(Tdap) vaccine from the Advisory Committee on Immunization Practices, 2010. MMWR Morb Mortal Wkly Rep.
2011; 60(1): 13–5.
3.
WHO. Tetanus disease incidence: the Republic of Haiti (updated August 10, 2009): http://
www.who.int/immunization_monitoring/en/globalsummary/timeseries/TSincidenceByCountry.cfm?C=HTI
4.
T.C. Sağlık Bakanlığı 1994/6050 sayılı Neonatal Tetanoz Eliminasyon Programı Genelgesi, 1994.
5.
Validation of elimination of neonatal tetanus in Turkey by lot quality-assurance cluster sampling. Weekly
Epidemiological Record (WER), 2009; 84 (17: 141–148. http://www.who.int/wer/2009/wer8417.pdf
[TETANOZ ve NEONATAL TETANOZ]
Sayfa 3