KRİZ VE KRİTİK [email protected] KONFERANSLARI III KADIN, KRİZ, KRİTİK 28-29 Kasım 2012 Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Konferans Bilim Kurulu Prof. Dr. Fatmagül BERKTAY (İstanbul Üniversitesi) Prof. Dr. Dilek CİNDOĞLU (Mardin Artuklu Üniversitesi) Prof. Dr. Ömer ÇAHA (Yıldız Teknik Üniversitesi) Prof. Dr. Zeynep DİREK (Galatasaray Üniversitesi) Prof. Dr. Yakın ERTÜRK (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) Prof. Dr. Zehra F. KABASAKAL ARAT (The State University of New York) Prof. Dr. Çiğdem KAĞITÇIBAŞI (Koç Üniversitesi) Prof. Dr. Deniz KANDİYOTİ (University of London) Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS (Sakarya Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK (Çukurova Üniversitesi) Prof. Dr. Solmaz ZELYUT HÜNLER (Ege Üniversitesi) Doç. Dr. Şule TOKTAŞ (Kadir Has Üniversitesi) Doç. Dr. Gonca BAYRAKTAR DURGUN (Gazi Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Fatma FİDAN (Sakarya Üniversitesi) BİLDİRİ ÇAĞRISI Türkiye’de KADIN konusunun hem kuramsal hem de deneyimsel boyutlarının eleştirel bir perspektifle irdelenmesi gerekliliği ortadadır. Bireyselleşme, demokratikleşme, insan hakları, liberalleşme, küreselleşme gibi olgular, birey olarak kadını, eylemlerini ve toplumsal ile olan ilişkisini de dönüştürmektedir. Bu durum kadının yüzleştiği krizleri çok boyutlu ve girift bir çalışma alanı olarak ortaya çıkarmaktadır. Krizlerin ortaya çıkışının ardında yatan örtük güç/iktidar ilişkilerinin kolayca anlaşılabilmesini engelleyen hâkim popüler söylem zemini de, sorunun akademik olarak incelenmesini güçleştirmektedir. Kapitalizm ve yerellik/geleneksellik ikilemi, işgücü piyasalarında ötekileştirilme, popüler kültür aracılığıyla metalaşma ve dayatılan medyatik estetik kalıpları, iktidar karşısında ‘güçsüz’leşme ve şiddet, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin ve krizin görünür olduğu durumlardan sadece birkaçıdır. Kadının karşı karşıya olduğu bu kriz durumunun eleştirel olarak, Türkiye özelinde çözümlenmesinin gerekliliği düşüncesi, Kriz ve Kritik Konferanslarının üçüncüsüne ilham kaynağı olmuştur. Birey olarak kadının iktidar, ekonomik yapı, toplumsal ile olan etkileşimini, onun eylemleri ve deneyimleri üzerinden tartışmaya açmak, eleştirel ve kuramsal bir katkı sağlayacaktır. [email protected] Konferansta sunulacak bildirilerin, kriz, kritik ve muhtemel çözüm önerileri bağlamında hazırlanması beklenmektedir. Ele alınacak konu çerçevesinde, kriz alanlarının tanımlanması ve çözümlenmesi, krize neden olan arka planın sunulması ve etkin aktörlerin saptanması hedeflenmektedir. Bu yaklaşımla bildiri önerilerinin kadının karşılaştığı krizlerin kritiğini ve hakim söyleme karşı alternatif duruş önerilerini ortaya koymaları beklenmektedir. Sunumların aşağıdaki panel başlıkları kapsamında yapılması öngörülmektedir: Panel 1: Türkiye’de Kadın Çalışmaları Disiplinler arası bir konum alan kadın çalışmaları, 1970’li yıllarda dünya genelinde, Türkiye’de ise özellikle 1990’lı yıllarla birlikte yaygınlaşmaya başlamıştır. “Kadın çalışmaları” ve “toplumsal cinsiyet çalışmaları” lisansüstü düzeyde var olurken, “kadın araştırma merkezleri” de artık birçok üniversitede yer almaktadır. Bu artışla birlikte kadın çalışmalarının seyri, yapılanların ve eksik kalanların kritiği Türkiye’de disiplinin geleceği açısından önemlidir. Bu bağlamda kadın çalışmalarının uluslararası literatüre katkısı, teorik tartışmaların niteliği, kuram-alan arasındaki ilişki gibi konular kriz alanlarından bir kaçıdır. Kadın sorununu ele almada akademisyen-feministaktivist etkileşimi de eleştirilmesi gereken başka bir konu olarak düşünülmelidir. Disiplininin Türkiye özelindeki kriz alanlarını tespit edip ve bunların kritiğini yapan bildiriler beklenmektedir. Bu panelin olası alt başlıklarını şu şekilde sıralamak mümkündür: Türkiye’de kadın çalışmalarının seyri ve çalışmaların uluslararası literatüre katkısı Tercih sorunu: “Feminizm”, “toplumsal cinsiyet” ve “kadın çalışmaları” Türkiye’de kuram-alan ilişkisi ve akademisyen-feminist-aktivist ilişkileri Türkiye’de kadın odaklı çalışmalarda kullanılan yöntem ve teknikler, sahadan notlar, araştırma günlükleri, karşılaşılan sorunlar Panel 2: Kadın versus Kadın Kadının erkekle ve ataerkil değer sistemiyle yaşadığı kriz çok konuşulmakla birlikte akıllarda şu temel soru kalmaktadır: kadının karşı karşıya olduğu kriz içerisinde “kendisinin”, “başka kadınların” ve “Öteki kadının” rolü var mıdır? Özellikle Türk modernleşme tecrübesi kadını, aile ilişkileri ve çalışma yaşamı ile ilgili çeşitli krizlerle karşı karşıya bırakmıştır. Çalışma hayatında yer alma nedeniyle dönüşen roller bağlamında, kadınların kendileriyle ve “diğer kadınlarla” (annebüyükanne-kayınvalide-gelin vb.) yaşadıkları çatışmaların kriz yaratan sonuçları nelerdir? Öte yandan kadınların çalışırken aile yaşamlarını sürdürülebilmeleri için başka kadınların (gündelikçi, bakıcı vb.) desteğine muhtaç olmalarının kriz yaratan sonuçları olabilir mi? “Kraliçe Arı Sendromu” olarak bilinen ve kariyerinde zorlukla ilerlemiş kadınların, hemcinsleri ile rekabetinde yaşadığı durum bir başka kriz midir? Güzelliğin bir üstünlük aracı olarak kullanımı ve buna yönelik tüketim alışkanlıkları nasıl bir eleştiriye tabi tutulabilir? Ve son olarak, dönüşüm sürecinin farkında olup ona eleştiri getiren kadının hemcinslerince ötekileştirilmesi bir kriz olarak görülebilir mi? Çalışma hayatında kadın-kadın arasındaki kariyer ilişkileri ve farklı kadın rolleri Aile içi çekişme ve kuşak çatışmaları Kadın programları ve medyada kadın temsil(ci)leri Güçlü-güçsüz kadın imgesi ve kendi ötekini eleştiren kadın [email protected] Panel 3:Kadın ve Din Kadın ve din konusu, Cumhuriyet Dönemi’nde modernleşme, batılılaşma ve sekülerleşmenin etkisiyle yaşanan toplumsal dönüşümün en ayrıcalıklı ve hassas konularından biridir. Kadın ve din ilişkisi hakkındaki tartışmalar bir dizi ekonomik, siyasal, toplumsal ve kültürel değişimin etrafında yoğunlaşmaktadır. Ancak genelde hangi çerçevede ele alınırsa alınsın, “kadın ve din” problemli bir alan olarak kabul edilmektedir. Zaman içinde kadının dini algılayışının, yaşayışının ve toplumdaki yerinin değişmesi, dini metinlerin yeniden tartışılıp yorumlanmasına neden olmuştur. Özellikle dindarlığın ne olduğu ve “muhafazakârlaşıyor muyuz?” gibi soruların gündemi meşgul ettiği şu günlerde, yine kadın konusunun tartışmaların merkezinde yer aldığını görmekteyiz. Kadın ve din konusundaki tartışmalar; muhafazakâr kadınların değişimi ve dönüşümü, tüketim kültürü ve tesettür modası, tesettürün algılanışı, kamusal alan, çalışma hayatı, İslam’da kadının konumlanışının ataerkil değerlerle ilgisi, dinlerin kadına bakışı, dini araştırmalara feminist yaklaşımlar, kadın dindarlığı gibi meseleler etrafında yeniden kritiğe açılacaktır. Bu bağlamda panel şu başlıklar üzerinde yoğunlaşacaktır: Dinlerin Kadına Bakışı/ Feminist Teoloji İslam’da Kadın Moda ve Tesettür Kadın, Kamusal Alan ve Başörtüsü Kadın Dindarlığı Kadın ve Cemaatler Panel 4: Kadın ve Şiddet Türkiye’de Kadın ve şiddet, kadına şiddet, kadına yönelik şiddet şeklinde kullanımlarıyla birlikte şiddet konusu, 1987’de yapılan “dayağa karşı dayanışma” yürüyüşünden bugüne değin önemli bir kriz alanını oluşturmaktadır. Daha öncesinde de bir kriz alanı olan sorun böylece ilk kez kamusal alana taşınmıştır. Fiziksel, cinsel, ruhsal, ekonomik boyutları bulunan kadına yönelik şiddet konusundaki çözüm önerileri yüzeysel kalmış; konunun derinlemesine bir kritiği çoğu zaman gözden kaçırılmıştır. Günümüzde artan ve artık kamusal alana taşınan eski eş, eski sevgili gibi erkeklerin kadınların vücut bütünlüğü ve yaşam hakkına yönelik fiziksel şiddetin derin bir kritiğini içeren bildiriler yanında, şiddet kavramının diğer boyutlarını da en az fiziksel şiddet kadar önemli bir kriz alanı olarak gören bildiriler beklenmektedir. Türkiye’de kadına yönelik şiddet ve çözüm önerilerinin kritiği “Duygusal şiddet” ve flört şiddeti Patriyarka ve şiddet Şiddetin dayanağı olarak hukuk Panel 5:Kadın, Beden, Kimlik Cinsiyet/toplumsal cinsiyet ayrımında biyolojik bir unsur olarak ele alınan beden, toplumsal ve kültürel olanı belirlemede ve onlar tarafından belirlenme noktasında çift yönlü bir etkileşimin durağı haline gelmiştir. Farklılık politikalarının temel alanları olan sınıf, din, ırk, cinsiyet gibi [email protected] unsurlar kimlik tartışmalarında beden konusuyla yakından ilişkili olmaktadır. Bedeni anlamlandırma, beden denetimi, biopolitik gibi kavramlarla birlikte “beden” konusu daha da görünür ve tartışılır bir hal almıştır. Günün “meşru” ve “normal” kalıplarına uyabilmek için beden üzerinden gerçekleşen politikalar şeyleş(tir)me, nesneleş(tir)me, metalaş(tır)ma süreçlerini gündeme getirmekte, bu kriz alanı yapı tarafından olduğu kadar kişinin kendisi tarafından da sürdürülmektedir. Popüler kültür ve tüketim alışkanları ile birlikte beden ve kimlik ilişkisi daha da karmaşıklaşmakta ve kritiğini bekleyen birçok kriz alanları yaratmaktadır. Sağlık sektörü, medya, reklam, sinema gibi alanlarda kadın bedeni temsilleri Türkiye’de kadın bedeninin din, etnisite, cinsiyet ile ilişkisi Birey-devlet ilişkileri çerçevesinde kadın bedeni ve denetim Türkiye’de kadın kimliği inşa süreçleri Panel 6:Kadın ve İktidar Türkiye’de kadın örgütlerinin çeşitliliği dikkate alındığında, kadınların ajandalarında iktidar ile ilgili farklı kriz algılarının var olduğu anlaşılır. Buradaki kriz, kadınların iktidar yapılarıyla dışardan kurdukları ilişki kadar iktidar yapılarının bizatihi içindeyken kurdukları ilişkide aranmalıdır. Kadınların siyasal iktidarlarla ilişkisindeki konumları, bu konumlanmaların işaret ettiği kriz alanları ve söz konusu iktidar yapılarına hangi ölçüde ve boyutlarda eklemlendikleri tartışılması gereken, ancak çoğu zaman ihmal edilen konulardan biridir. Başörtülü milletvekilinin siyasete giriş örneği dikkate alındığında, siyasette kadının gerçek bir temsil alanı var mıdır? O halde mevcut siyasal sistemin içerisine girebilmiş olan kadınlar hangi değerleri temsil etmektedir? Bu kadınların Türk siyasal yaşamı ve güncel sorunları için ataerkil değer sistemine alternatif, özgün önerileri var mıdır? Bu bağlamda dikkat çekilmesi gereken diğer nokta, iktidar alanında erkek egemen yöne evrilen “kadın” aidiyetinin öz kimliklerine karşı çelişkili bir görüntü açığa çıkarmasıdır. Sadece siyasal iktidar değil, kamu, özel ve üçüncü sektör iktidar alanlarında (güç, otorite kullanma yetkisi) yer alan ve yükselme amacında olan kadınların “erkekleşme” probleminden bahsedilebilir mi? Daha temel olarak iktidarın görünür olduğu güç pozisyonlarında kadının yeri neresidir gibi soruların tartışılacağı bu panelde şu konu başlıkları bulunmaktadır: Kadının iktidar alanındaki temsiliyeti Kadının iktidar alanını yönetme yetkisi ve erkekleşme problemi İdeolojik pozisyonlar açısından siyasette kadının yeri Kadın örgütleri ve iktidar ile ilişkileri [email protected] Panel 7: Türkiye’de Kadın Deneyimleri Türkiye’de kadının yaşadığı krizin farkında olma(sı)nın diğer bir yolu “deneyim”dir. Kadın deneyimleri yaklaşımı birçok eleştiri almakla birlikte, ikinci dalga feminizmin radikal bir epistemolojik anlayışından beslenerek önemli bir kavram olmayı sürdürmektedir. Kadının duygularına ve “konumuna” dikkat çeken kadın deneyimleri, “özcülüğe” kaçma noktasında kritiğe tabi tutulurken, kadın yazınına ve özellikle alan araştırmalarına geniş bir kaynak oluşturmaktadır. Kadının “ses vermesi” ve bu sesin duyulması için bu deneyimlerin ele alınma şekli, daha sonra “tercih yapabilme” aşamasına ulaşmak için de kritik bir rol oynamaktadır. Genelleştirilebilir olana karşı deneyimlerin “biricikliği” vurgusu ve bu deneyimlerden çıkabilecek olan “özgürleşim” olanakları halen tartışılmaktadır. Deneyim, hem akademik çalışmaların birincil verisi olarak hem de ona alternatif bir “ses” oluşturarak kriz alanlarını çözümlemede önemli bir araç olmaktadır. Bu panel kadın konusunu çalışan araştırmacıların, kadın deneyimlerine yaklaşımı ve bunları ele alma noktasında kendi deneyimlerini yansıtan sunumlarını davet etmektedir. Araştırmanın nesnesi değil öznesi olarak kendi deneyimlerini paylaşmak isteyen kadınlar da panelin öznesidir. Araştırmacı deneyimleri Mağdur deneyimleri Aktivist deneyimleri [email protected] Bildiri Özetleri Bildiri özetleri yukarıda yer alan panel başlıkları kapsamında 500 kelimeyi geçmeyecek şekilde kısa bir özgeçmiş ile birlikte [email protected] adresine word dosyası olarak gönderilmelidir. Bildiri Çağrısında yer alan panel başlıkları dışında ayrı panel teklifleri de değerlendirmeye alınacaktır. Konferans Takvimi Bildiri Özetleri için Son Tarih: 12 Ekim 2012 Kabul Edilen Bildirilerin İlan Tarihi: 24 Ekim 2012 Konferans Tarihi: 28-29 Kasım 2012 İletişim Bilgileri Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 54187 Serdivan SAKARYA Tel: 0 264 295 5414 www.krizkritik.sakarya.edu.tr [email protected] http://twitter.com/krizkritik http://www.facebook.com/krizkritik