osmanli devletinde islam hukuku

osmanli
devletinde
islam
hukuku
Yazan :
DiYANET
DERGiSi
CiLT:
XVII
SAYI:
5
EYLÜL
EKiM
1:::
1
PROF. DR. J. SCHACHT
1. Müstekar İslam Devletlerinin, Abbasilerin ilk ·
devirlerinden beri bütün faaliyetleri, sadece Mukaddes İslam
Hukukunu tatbik etmekten ibaret olmuştur. Bu faaliyetler
esasda bir, fakat tesir bakımından farklıdır. Bu çeşit
faaliyetlerin en mlikemıneli ve bir zamanlar en çok muvaffak
olmuş bulunanı Osmanlı Devleti zamanında yapılanıdır.
Osmanlı Türklerinin Müslümanlığı, İsla:r:q_ hukuk tarihinde
muhteşem bir hadisedir. Türkler, islama girdikten kısa. bir
zaman sonra, hem bütün.tarihl kayıtlardan uzak, hem de uzun
zamandır Müslüman olan öteki milletlerden daha ciddi
bir
şekilde bu .dine sarıldılar. Başlangıçta kendilerinde, mistik ve
ahlaki kanun urodelerine muhalif temayilller mevcuttu. Örf
ve·idare hukuku hakimdi, Şeri'at ile bağdaşmayan müesseseler,
doğru gibi kabul edilirdi. Mesela Hristiyan teb'anın çocuklanın
zorla Müslüman yapmak ve zaman zaman onları zorla askere
.almak . demek olan Devşirme müessesesi, toprak nizamı, arfıs
resmi gibi mali usuller bu ciimledendir. (1) Bu bariz
husfısiyetler, müteakip devre de intikal etti.
2. Bununla beraber İslamın esası 16. asrın başlarına
doğru yaşanınaya başlandı. İslam, ulema tarafından
temsll
edildi. Ulema, bilhassa İslam hukukunda mütehassıs olan
alimlerdi. Osmanlı Sultanlarından Selim I (1512-20), Süleyman
I (1520-66) ve müteakip padişahlar "mutteki" olmak emelinde
. '
SÜLEYMAN I. BiZZAT. KANÜNi ÜNVANlNI
TAŞlR (Ki, KANUN YAPMA FAALiYETi İLE
BERABER UMÜMi MANADA MUKTEDİR BİR
iDARECi OLDUGUNU DA GÖSTERiR VE
DOGRUDUR). ONLARlN SAMiMi BİR İNANCLA
ISDAR ETTiKLERi, HAKiKi KANUN VEYA
KANUNNAMELER iDi. BÖYLE YAPMAKLA
ONLAR, MUKADDES HUKÜKU HEM LAGV
ETMEDiKLERİNDEN HEM DE ONUNLA
TENAKUZA DÜŞMEDİKLERİNDEN, FAKAT
SADECE DiNi BAKlMDAN FARKLI OLAN
MEVZUATLA ONU TAKViYE ETTiKLERİNDEN
EMiNDi LER.
Tercüme:
HULÜSi YAVUZ, M. A.
Abbasi halifelerinden daha ciddi idiler. Bunlar, Türklerin daima
bağlı bulundukları Hanefi mezhebi çerçevesinde İslam
Hukukuna en yüksek bir iktidar· kazandırdılar. İslam Hukuku,
böyle bir itibara, Abbasilerin ilk devirlerinden beri, yüksek
maddi medeniyeti haiz hiçbir cemiyette sahip olamamıştır.
Padişahlar, bütün adalet teşkilalım Şeriat'a istinad ettirdiler.
Hatta, sivil idaredeki en küçük idari bölüme, ''kadı" nın
idaresinde olan bir bölge manasma gelmek üzere kaza dediler.
Subaşı adındaki mahalli polis şefini kadı'nın emrine verdiler.
Ulemamn ve kadıların hepsini aynı eğitime tabi tuttular
(1)
Bazı Batı'lı müellifler gibi ProfesÖr Schacht da, Hristiyan çocuklarının zorla
l'IIüslüman yapılarak devşirildiklerini söylüyor. Halbuki, zorla din değiştir­
meye !sHl.m!yet manidir. Bilhassa İslam hukukunu tatbikte en güzel örneği . verdiklerini söylediği Osmanlı sultanlarının, İslamın o biiriz emrini
çiğnedikleri
hiç kabul edilebilir mi? Devşfrme, saray hizmetleriyle bostancılıkta ve yeniçeri ocağında istihdam olunmak üzere toplanan Eriştiyan
çocuklar hakkında kullanılan bir til.birdir. Bu çocuklar, Üsküp, Köstendil,
Görlce, Yanya, Plrlepe, İşkodra, !pek, l'IIanastır gibi muayyen yerlerden alı­
nırdı. Devşirmeler arasından, hükftmet idaresini ele alan birçok kıymetli
vezir, beylerbeyi ve vezir-i azam çılınıış ve bu teşkilat 15 ve 17. asırlar arasında cari olmuştur. Bu teşkilat kurulduğu zaman Hristiyan çocuklarını zorla askere almak şöyle dursun Hristiyanlar bizzat kendi elleri ile çocuk.J.arını
teslim etmişlerdir. (Bk. T.W. Arnold, The Picaching of Islam, s. 152, 157-8).
Devşirme hakında daha fazla bilgi için bk. !.H. Uzunçarşıh, !A, "Devşirme"
maddesi; l'II.Z. Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimlerı; I, s. 444-488 ;, H. !nal cık,
The Ottoman Empire, s. 78; P. Wittel,, "Devshirme aand Shari'a", BSOAS,
. XVII, 2, s. 27-8, (Mütercim).
DivAN ET
DERGiSi
CiLT: XVII
SAYI: 5
EYLÜL
EKiM
1978
267
'
i
1
.
OSMANLI
ı DEVLETİNDE
, :
'1
.
İSLAM
HUKUKU
i
-
Bunları,
diye marııf ve mesleki rütbeleri olai:ı
bir hiyerarşik düzen içine koydular. Hiyerarşinin tepesi olan
ve Müfti-i Enam . denilen İstanbılı Müftüsüne, Şeyhu'l-İslam
unvarn ile beraber hususi selahiyetler verdiler. Şeyhu'!-İslam,
devlet~ en yüksek memurlarmdan biri haline getirildi. Devlet
bünyesinde Mukaddes Hukukun tatbikatını temin ve kadılarm
faaliyetlerini teftiş etmekle vazifelendirildi. Bütün önemli
hallerde, büktimetin öngör.düğü bir işin Şeri'at'e, uygun olup
olmadığı kendisine sorulurdu. Bu makam; KanUni Sultan
Süleyman zamanında, bilhassa (Şeyhül-İslamlığı 952/1545 den
vefatı olan 982j1574'e kadar devam eden) Ebu's-Su'ud
Efendinin şahsında kudretinin şahikasma yükseldi.
ilmiye
teşkiiatı
Ebu's-Su'ud Efendi, Osmanlı Devletinin idare hukuku olari
ldtııfuı'u, Şeri'at ile ihtilafsız hale getirmeye muvaffak oldu.
Fatih Sultan Mehmet zamarnnda başlayan bir faaliyeti
(aşağıdaki üçüncü bölüme bakınız) Sultan Süleyman'ın
müzahareti ile ikmal ve tahkim etti. Daha Müfti'-i Enam
olmadan evvel o, Sultan'ın emri üzerine Rumelideki vilayetlerin
toprak hukukunu tedvin etmiş ve ona Şer'i kaideleri tatbik
etmi§ti. Fakat kaideler uzlaşmadı ve bu tatbik etme işi arneli
olmadığım ispat etti. Nihayet Ebu's-Su'ud Efendi, bir Osmanlı
maliye müessesesi olan tapu ile İslam nizamma ait olan vakıf
arasında, işieyebilen bir uzlaşmaya vasıl oldu. Diğer taraftan
Ebu's-Su'ud Efendi, şuurlu ve umlimi beyanlarla, kadıların
Sultan tarafından tayin edildikleri için salahiyet sahibi ve
bundan dolayı da Şeri'atın tatbikinde Sultan'ın talimatım
dinlemek mecbliriyetinde oldukları prensibini yeniden tanzim
etti. Ebu's-Su'ud Efendi zamarnnda sayısı otuz iki olan bu
çeşit talimat ikiye ayrılınıştı: Bir kısmı Uanefi fakililerinin
bir çok görüşlerinden birine uymaları için kadılara verilen emir
hakkında, bir kısmı da bazı meseleleri kendi salahiyetleri
dışmda bırakmaları hususunda idi. Kadılarm her biri daima
muayyen bir mmtıkaya tayin edilir, hatta kendilerine ait
bölgelerde sadece belli davalara bakariardı (mesela, evlilil{
veya servet ile ilgili davalar gibi).
DiYANET
DERGiSi
CiLT: XVII
SAYI: 5
EYLÜL
EKiM
1978
268
.1':.
Binaenaleyh, 1550'de Ebu's-Su-ud Efendinin teklifi üzerine
Sultan Süleyman, kadılara, malıkernelerin yeknesaklığını temin
için, meşru bir sebebe dayanmaksızın onbeş senedir açılmamış
davalara bakınarnayı emrettiği zaman bu, yeni bir iş değildi.
Hakikatte bu ameliye, emirle iş yapmayı hakim kılmış ve onbeş
seneyi kanunla tahdid etmişti. Bu, Osmanlı Devletinde tatbik
edilen İslam' Hukukunun tipik bir örneğidir. Kadıların
salahiyetlerinin sınırlamşı, Islam HukUkuna esaslı değişiklikler
getirmek isteyen modernistlere iyi bir fırsat verdi. Halbuki
Osmanlılar böyle düşünmekten uzaktı.
3.
OSMAN'LI
DEVLET!NDE
!SLAM:
HUKUKU
Osmanlı Sultanları,
bağlılıkları
sadece Mukaddes Islam Hukukuna
ayın zamanda kanun yapma
yönüyle değil
taraflarıyla da temayüz etmişlerdi.
Süleyman I, bizzat kanUni ünvamm taşır (ki, ·kanun yapma
faaliyeti ile beraber umumi manada muktedir bir idareci
olduğunu da gösterir ve doğrudur) . Onların samimi bir inançla
ısdar ettijderi, hakiki kanun veya kanunnameler idi. Böyle
· yapmakla onlar, Mukaddes Hukuku hem lağv etmediklerinden
hem de onunla tenakuza düşmediklerinden, fakat sadece dini
bakımdan farklı olan mevzuatla onu takviye ettiklerinden
emindiler. Filvaki, Osmanlı kanunnamelerinin ilki olan Sultan
Mehmed II (1551-81) kanunnameleri, Islam Hukukuna zaman
zaman atiflar yapar ve onun mefhumlarım bol bol kullanır.
Fatih'in kanullİlamesi, ceza hukukunun bir çok mes'eleleri
yamnda, Şeyhu'l-Islam .dairesi ile saray merasimleri ve mail
tallmatnamelerle uğraşır. Hadd cezasının artık tatbik
edilmediğini farzederek onun yerine ta'zir'i, yani deyuek
vurmayı, yahut suçlunun iktisadi durumuna göre değişen bir
para cezasım koyar. Hakikatte bu maddeler, bir hükümdarm
kendi siyaseti ile sadece Şeriatı desteklemesinden daha da ileri
gider, ve kanunnarnelerin Şeri'atın yerini almasına denk olur.
Bu alanda, Süleyman I Kanunnameleri denilen ve büyük bir
. kısmı İkinci Bayezıd (1481-1512) 'm direktifleriyle hazırlanan
kaminnameler büyük bir ilerleme gösterir. Bunlar da daha çok
tımarlar, gayr-i müslim teb'amn durumları, polis mes'eleleri,
ceza, toprak ve harp hukuku ile alakalıdır. Ceza hukuku
sahasında bedeni cezalara bir hayli yer verilmektedir. Mesela
iğfalcileri hadım etmek, kasden ev yakan, ev sayan ve muayyen
hırsızlıkları yapanları asmak, para cezasına karşılık hırsızlarm
ve suçları ."adet haline gelen yerlerde"
kalpazan ve
.
sahtekarlarm ellerini kesrnek (ki bu, hadd cezasımn yaşamaya
devam etmesidir), hırsızlık veya rüşvet emareleri olduğu
zam'an da işkence yapmak bunlar arasındadır.
Halkın ahlakını teftiş, kadılarm
vazifeleri. arasında idi.
Kendilerine bu mevzu ile alakah sayısız talimat verilmişti.
Bunları, subaşı veya polis şefleri sayesinde tatbik ederlerdi.
Diğer taraftan muhtesibler, kadılar adına, ticaret ve sanayii
teftişe memurdu:Iar.
DiYANET
DERGiSi
CiLT: XVII
SAYI: 5
EYLÜL
EKiM
1978
269
.
OSMANLI
DEVLETİNDE
İSLAM
;·.HUKUKU
-
4. Eğer sadece insicam bakımından mukayese edilirse,
XVI. asırda Osmanlı Devletindeki hakiki nizam, o zamanın
Avrupasından kat kat üstündü. Fakat devletin müteakip
gerileme devri, bu üstünlüğe ters yönde tesir etti. İkinci
Mahmud (1880-39) 'un saltanat devrinde büyük bir hararetle
başlayan reform hareketleri ister istemez Şeri'atle ihtilafa
düştü.
.
Sultan İkinci Mahmud'un halefi Sultan Abdülmecid (1839-61)
tarafından 1839 sonunda ilan edilen Gülhane Hatt-ı Şerifinde ·
Müslümanlarla Gayr-i Müslimler ilk defa beraberce "teb'a"
diye zikredildiler. Bu tarihten on sene sonra Avrupa modelinde,
Tanzimatm kanuniaştırma hareketleri başladı ve ilk semeresi
1850 tarihli Ticaret Kanunu oldu. Artık hukuki meseleler, İslam
Hukuku mahrekinden bir bir uzaklaştırıldılar.
ı
Bununla beraber Şeri'at, henüz resmen terkedilmedi.
Bilakis, Osmanlı Türkiyesi İslam Hukukunun bir kısmını
kanuniastıran
ve onu devlet nizarnı olarak tatbik eden tek
.
islam memleketi oldu. Bu kanun, Mecelledir (tam adı Mejelle-i
Alıkam-ı Adliyye; modern Türkçede ise Mecelledir). Mecelle,
maddeler halinde alıidier ile borçlar ve medeni usUl kanunu
ihtiva eder. 1877'de Osmanlı Medeni Kanunu olarak ilan
edilmiştir. Mecellenin esbab-ı mucibesine göre, onun
tedvininden maksat, yeni Nizarniye (laik) Mahkemelerinde
tatbik edilmek için, İslam Hukukundan seçip çıkarılmış
otoriter bir merci meydana getirmekti. Ayrıca, zor ve
kullamssız olan İslam Hukuku eserlerine müracaatı önlemek
(yoksa, yasaklamak değildi) . Titiz İslam Hukuku, mahiyeti
itibariyle kanlınlaşmaya müsait değildir. ÇUnkü, fıkhi
mezheplerden herhangi birinin usUlü ile öğretildiği müddetçe
İslam Hukuk ilmi daima otoriter bir karakteri haizdir. Mecelle
tecrübesi, Avrupai fikirlerin tesiriyle tekeffül edildi ve o,
doğrusunu söylemek lazım gelirse, İslami değil laik bir
kanundur. Mecelle, kadılarm hüküm verdiği mahkemeler için
hazırlanmamıştır. ~itekim Türkiye'de Şer'i mahkemeler
mevcut olduğu müddetçe Mecelle bu mahkemelerde · tatbik
edilmemiştir. Mecelle, titiz İslam Hukuk nazariyesinin bazı
kısımlarım, bilhassa şahitlerle ilgili mevzuatı tadil etmiştir.
Herşeye rağmen Mecelle, Osmanlı Devletinin resmi
kanunlarmdan ·biriydi. 1918'den sonra Osmanlı Devletinden
ayrılan ülkeler ve sonraki devletlerde modern laik mahkemeler
tarafından "Medeni Kanun" olarak tatbik edilmiş, Lübnan' da
1932'.de, Suriye'de 194~'da ve Irak'da 1953'de yeni medeni
kanunlarla değiştirilineeye kadar yürürlükte kalmış ve hala
.
.
DiVAN ET
DERGiSi
CiLT: XVII
SAYI: 5
EYLÜL
EKiM
1978
270
..
İsrail,
Ürdün ve Kıbrıs'ın (Osmanlı Devletinden 1878'de
ayrılmıştır) "Medeni K8,mm" larının esıasını te§kil etmiş
OSMANLI
DEVLET!NDE
bulunmaktadır.
HUKUKU
İSLAM
5. Bizzat Türkiyeıde sadece Mecelle değil, bütün İslam
Hukuku ve kadı mahkemeleri 1926'da ortadan kaldırılmıştır.
1928'de Arnavutluk'da da aynı oldu. Yugoslavya'nın Müslüman
bölgelerinde (Bosna ve Hersek) de de şüf'a müessesesi baki
kalmasına rağmen Mecelle ilga edildi. Fakat İslam Hukukımun
vakıf, miras ve şahsın hukukuna taalluk eden birçok
meselelerinin de laik mahkemelerce Müslümanlara tatbik
edilmesine devam edildi. Müftüler tarafından tatbik edilen
İSLAM Hukukunun miras, vakıf ve şahsın hukuku gibi
meseleleri Yunanistanın Osmanlı Devleti tarafından 1913 de
terkedilen Müslümanlarla meskfın bölgelerinde bile
uygulanmaya devam edildi.
BİBLİYOGRAFYA
H. A. R. GIBB ve H. BOWEN, Islamic Society and the West,
I/1, 2, Londra 1950-7 (bilhassa kısim ı, s. 19-25, kısım 2,
s. 70-138 ve indeksdeki ııu mevzular: kada, Imdi, kanını,
kanını-name, mnfti, mnhtesib, §eri'a, §eyhn'l-islam, snbaı:ıı, 'nlema.
P. WITTEX, "Devshirme and Shari'a", B. S. O. A. S, XVII
(1955), s. 271-8; kr§., V. L. MENAGE, Bulettin of the
School of Oriental arid African Studies (B. S. O. A. S.),
xvnr (1956), s. 181-3.
V. L. MENAGE, road, "Devshirme", The Encyclopaedia of Islam,
new ed. Leyden ve Londra, 1954. (Bu ansiklopedi aııa­
ğıda §U §ekilde kısaltılmı§tır: Eiıı).
B. LEWIS, road. "Arfıs Resmi'', EI~ •.
2. J. H. KRAMERS, road. "Shaildi. al~Islam", Shorter EI.; J. R.
Walsh, road. "Fatwa (II)", Eiıı.
J, SCHACHT, road. "Abu'l-Su'O.d", EI:ıı.
M. MARTMANN, Der Islam, Vill (1918), s. 313-317 (Milli Tetebbü'lar Mecmuası, I (1331/1915), s. 49-112, 305-48'de
anonim olarak neşredilen mühim bir yazı serisini mev7
zubahis etmektedir).
1.
EBU'S-SU'tJD EFENDi. VE TOPRAK HUKUKU:
P. LEMERLE ve P. WITTEK, "Recherches sur I'histoire et le
statut des monasteres atlıarites sous la damination
Turque", Archives d'Histoire du Droit Orieıi.tal, (kısal­
tılmışı: A. H. D. 0.) m (1948}, s. 411-472 (427-430,
466-468. sayfalar); kr§l. J. SCHACT, Classicisme et
declin cnlturel dans l'histoire de l'Islam, Paris 1947,
s. 151,
DiYANET
DERGiSi
CiLT: XVII
SAYI: 5
EYLÜL
EKIM
1978
271
OSMANLI
Kadılarm
DEVLETİNDE
;
-". ·
İSLAM
HUKUKU
salahiyetlerini tahdid ve bu husustaki Osmanlı meviçin kr§l. E. TYAN, Histoire de l'organisation
jndiciaire en pays d'lslam, ikinci baskı, Leyden 1960,
s. 353-356; J. SCHACHT, Stndia Islamica, XII (1960),
s. 102 vd.
'
zuatı
P. HORSTER, Znr Anwendnng des İslamisehen Rechts im 16.
Jahrhnndert, Stuttgart 1935 (Ebu's-su'üd Efendi'nin
bir kısım fetvasının tercüme ve ne§ridir; tatminkar değildir).·
G. D. GALABOV ve H. W. DUDA, Die Protokollbücher
Kadiamtes Sofia, Münih 1960.
des
F; SELLE, Prozessrecht des 16. Jahrhnnderts im Osmanisehen
Reich, Wiesbaden 1962, (Ebu's-su'O.d Efendi ve diğer
ulamanın fetvalarmdan tercümeler).
''
3.
J. SCHACHT, Der Islam, XX (1932); s. 211 vd.
J. DENY, mad. "Timar", The Encyclopaedia of Islam, Londra
ve Leyden 1913-1938. (Bu ansiklopedi a§ağıda, ETI olarak gösterilmi§tir. Bizim Maarif Vekaletinin, İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde kurulan bir heyete
1940'da tercüme ettirmeğe ba§lattığı ansiklopedi budur. Tercüme halen devam etmekte, ve "~RKLER"
maddesine gelinıni§ bulunınaktadır. Aslı dört cilt olduğu halde ·Türkçesi 12 cilttir ve tamamlanınca da 14
olacaktır. Metin Türkçeye aktarılırken bütün maddeler
olduğu gibi tercüme edilmemi§, bilhassa, Türkler ve
Osmanlı Devleti ile alakah olanlar yeniden, tafsilatlı
ve tatminkar bir §ekilde yazılmı§tır. O kadar
ki,
Londra ve Leyden'de 1954'den beri ilaveli ikinci baskısı yapılmakta olan asıl ansiklopediye,
TürkÇesinde
yeniden yazılan bu maddeler cömertçe · iktibas
edilmektedirler. Gönül isterdi ki, bunlar gibi İslaml ve
İslam Medaniyeti ile ilgili maddeler de yeniden .yazıl­
malıydı. Halbuki, Akide, Allah, Bedir, Din, Emlru'l-mu•
minin,. · Endülüs, Eshabü'l-kehf, Eıı'ar1, Fıkıh, Haltfe, ·
Hilafet, Kur'an, Medine, Mekke, Muhammed, Şeriat,
Şeyhülislam,ve
benzeri maddeler olduğu gibi tercüme
edilip, müste§riklerin yazdıkları ile kalınmıııtır. Sadece "Fıkıh" maddesine F. Köprülü tarafından ilave
yapılmı§tır ki, onun İslilm Medaniyeti Taribi,
Ankara
1963, adlı W. Bathold ile mü§terek kitabının, 277-320
sayfalarmda tekrar neııredilmi§tir-Mütercim).
DiVAN ET
DERGiSi
CiLT: XVII
SAYI: 5
EYLÜL
EKiM
1978
272
J. SAUVAGET, Introdnction a l'histoire de l'Orient Mnsnlman,
ikinci baskı, CI, CAHEN, Paris 1961, s. 198 (Kan1lnnA-
meler
hakkında
ilave kaynaklar
vardır).
ÖMER LÜTFi BARKAN, Kannnlar, istanbul 1945 (önemli bir
mukaddimesi vardır).
HALİL İNALCIK, "Osmanlı
Hukukuna Giri§: Örfi-Sultant Hukuk ve Fatih'in Kanunları'', Siyasal Bilgiler Fakültesi
Dergisi, Xrn/2 (Ankara 1958), s. 102-106.
J
U. HEYD, Ottoınan Documents on Palestine 1552-1615, Oxford
1960 s 59-61 · E lı? de "DJ· aza (ii)." ve "DJ'urm" mad' •
'
•
OSMANLI
DEVLETiNDE
İSLAl'l[
deleri (ceza hukuku hakkında).
,HUKUKU
Osmanlıların Seleflerinill Kannnları (Kanünnamelerini"')/ ~ı n
krşl. B. LEWIS, Enlietin of the School of Oriental and · ı
African Studies, (kısalWışı B. s. o. A. S.), XVI (1954),
s. 599; V. MINORSKY, .gös. yer. XVI (1955), s. 449 vd.
Halka
yapılan ahla.Iı:i
telklnler ve muhtesib
hakkında:
G. JACOB, Der Islam, IX (1919), s. 252 vd. 8.n. mlf., "Türkische
Sittimpolizei im 16. Jahrhundert", göst. yer •. XI (1921),,
s. 254-259,
4. · OSMANLI DEVLETİNDE SONRAKi: GELİŞMELER:
I. MOURADGEA D'OHSSOiN, Tabiean general de
PEmpire
Ottoman, 3 cild, Paris 1787-1820, 7 cild, 1788-1824 (5 ve
6. ciltler, Mültaka'l-Abhur'a müstenid ve esas huküki.
nizama ait malfunatı muhtevidir.
G. JASCHKE, "Türkische Gesetzsammlungen'', Die Welt des
Islams, N. S. m (1954), s. 225-234 (her devrin bibliyografyası).
J. H. KRAMERS, EIı, "Tanzimat" maddesi.
D. GATTESCm,. Manuale di diritto publico e privato Ottumano, ·
Alexandria 1865, (ill. Kısım, 2. Bölüm "Med_eni Hukuk"
hakkındadır ve Mecelle'nin · tedvininden evvelki şartları
aksettirmektedir).
E. SCHMIDT, "Entwickelung und jetzige Verfassung der ordentlichen Gerichte... in der Türkei", Mitteilungen des
Seminars für
Orientalische Sprachen
(kısaltılmışı:
1\I. S. O. S;), I/2 (1898),_ s. 91-123.
J. KRCSMARIK, "Beitrage zur Beleuchtung des İslamıtischen
Strafrechts, mit Rücksicht auf Theorie und Praxis· in
der Türkei", Zeitschrift der Dentsehen
1\Iorgenlandischen Gesellschaft (kısaltılmışı: z. D. 1\I. G.), Lvm
(1904)' 's. 61-113 316-362, 51!8-81.
· G. BAER, "Tanzimat in Egypt-the penal code", B. S. O. A. S.
XXVI (1963), s. 29-49.
A. HEIDBORN, Manuel de droit public et administratif
l'Empire ıOttoman, I, Vienna ve Leipzig 1908.
de
HIFZI VELDET, Kanunlaşma Hareketleri ve Tanzimat, İstanbul
1940 (Tanzimat I, s. 139-209'dan ayrı basım; buradaki·
öteki makaleler de_ keza mevzu ile alakalıdır).
. E. PRITSCH, "Tanfid
s. 238-281.
al-alıkam",
Z. D. l\1. G. XCVID (1944),
M. J. L. HARDY, Blood Feuds and the Pa~'ment of Blood 1\'foney
in the l\Iiddle East, Leyden 1963,
DiYANET
DERGiSi
CiLT: XVII
SAYI: 5
EYLÜL
EKiM
1978
. 273
MECELLE VE TERCÜ:MELERİ:
OSMANLI
DEVLET!NDE
.
G. ARİSTARCHI BEY, Legislatioii ottomane, cild V ve VI,
Constantinople 1881-1888 .
. SELİM ffiN RUSTEM BAZ, Şerhiil-Mecelle, Beyrut 1923, Arapçaya yapılan ııerhli bir tercümedir. Arapça daha ba§ka tercüme ve ııerhler vardır.
1SLAM
HUKUKU
W. E. GRIGSBY, The Medjelle, İngilizce tercüme, Londra 1895,
. Sir Charles Tyser ve diğerleri, The Medjelle Translated,
Lafko§e 1901.
G. YOUNG, Corps de droit ottomaıı. VI, Oxford 1906.
C. A. HOOPER, The Civil Law of Palestine · and Trans-Jordan,
I, Kudüs 1933, ikinci baskı, Londra 1934; II; Kudüs
1936 (§erh).
TETKİKAT:
C. SNOUCK HURGRO!NJE (1911), Verspreide
Geschriften,
IV/2, s. 260-266 (umfuni bakımdan kii.nünlaıımaya dair).
J. H. K:RAM:mRS, mad. ''Medjelle", ED.
ı.
E, BUSSI, 'Alcune Moderne "codificazioni" o "compilazioni" del
diritto Musulmano, Orient:e Moderno, XX
(1940),
s. 251-261.
-,...-----'----, 'Introduzione ad una indagine
comparativa
fra· il cosi detto "codice civile ottomano'' e la compi·lazione privata di Muhammed Qadri Pascha', A. H. D. O.,
m (1948), s. 473-474.
s. s.
ONAR, "La codification d'une partie du droit Musulman ·
dans l'Empire ottoman (Le Medjelle)", Annales
de
la Faciilte de Droit d'Istanbiil (kısaltılı§l: A. F. D. I.,
m (1954), s. 90-128.
- - - ' - - - - - , "The Majalla", · Law in the Middle East, I,
ne§r. M. KHADDURI ·_ve H. LIEBESNY, Washington
1955, s. 292-308.
S. D. GOITEIN, Muslim Law in Israel, ll§r, S. D: GOITEIN ve
A. BEN. SHEMESH, Kudüs 1957, s. 108-122 (İbranca).
ŞER!F
DiYANET
· DERGISi
CİLT: XVII
SAYI: 5
EYLÜL
EKİM
1978
274
AR!F
MARDİN, "Some Explanatory N o tes on · the
Origins of the 'Mecelle"', Die Wellt des Islams (kısal­
tıl.ı§1: W. L), LI (1961), s. 189-196; 274-279.
Laik bir kanun olarak Mecelle'nin maddeleri üzerine.
yapılmış bir çok teknik çalı§malar vardır, mesela:
CH. CARDAHI,. "La possession en droit ottoman", Revne
Critique· de legislation et de juriprudence, XLVI (1926),
s. 201-238.
- - - - - - - , "Theorie generalle des actions
Musulman", Bulletin de la
Societe_ de
Comparee, LVIII (1929), s. 379-399.
en
droit
Legislation
F. M. GOADBY, "The Moslem Law of Civil Delict as m ustrated
by the. Mejelle", Journal of Coniparative Law, 1939,
s. 62-74.
5.
L. OSTROROG, The Angora R-eform, Londra 1927.
G. JASCHKE, Der Islam in der Neuen Türkei. Eine rechtsgeshichtliche Untersnchung, Leyden 1951 - W. I. N. S.
I/1-2; "Berichtigungen und Nachtrage", göst. yer. II
(1952)' s. 278-~87.
OSMANLI
DEVLETiNDE
tsLA:M:
HUKUKU
- - - - - - - , "Zur .Form der Eheschlie Bung in
der
Türkei. Eine rechtsvergleichende Untersuchung", W. L
N. S. II (1952~,
142-214.
s.
G. JASCHKE, "Die 'Imam-Ehe' in der Türkei':, W. L N, S. IV
(1955), s. 164-201; krşl. göst. yer. VI (1959), s. 139.
Annates de la Faculte de Droit d'Istanbul, V/6 (1956):
Le Colloqne d'Istanbul (Septembre 1955) (mühim :ıp.a­
kaleleri muhtevidir).
G. H. BOUSQUET, "Note sur les reformes de !'Islam albanais"
Revne de Etndes Islamiques 1935,, s. 399-410.
- - - - - - - , "Un exemple Çle laicisation du droit musulman: le code civil albanais", Introduction a l'etnde dn
droit compare... en l'honneur d'Edonard Lambert, II,
Paris 1938, s. 643-646.
M. BEGOVITCH, De l'evolution. dndroit musulman en YongosIavie, Tez, Cezayir; krşl. G .. H. BOUSQUET, Revne
Algerienne, Tnnisienne et Marocaine de Legislıi.tion et
de ·Jnrisprndence, (kısaltılışı: R·. A.), 1930, s. 203-206,
ve 1932, s. 202-204.
M. BEGOVIC, Vakufı u Yugoslaviyi (LeS Waqfs en Jongoslavie)
(Fransızca özetiyle beraber), Belgrad 1963.
F. BAJRAKTAREVIC, Arehiv Orientalni, m (1931),, s, 503
(Yugoslavyada !slam Hukuku hakkındaki neşriyatm
bibliyografyası).
Yugoslavyadaki muahhar
gi
gelişmeler
için §llralarda bil·
vardır:
G. H. BOUSQUET, Revue Algerienne, 1952, s. 14; ve M. BEGOVİC, aynı yer, 1958, s. 12-17.
"Statuto della · Communita religiosa islamica nella
Republica Federativa Popolare Jugoslava",
Oriente
Moderno, XLIII (1963), s. 662-674.
Ch. N. FRAGISTAS, "Le droit Musulman en Grece", A. F. D. L
ill/4 (1954), s. 129-141.
Türkistanda !sıam Hukukunun tedricen ilgası hakkın­
da bakınız:
A. G. PARK, Bolshevism in Turkestan 191'7-1927, New York
1957, s. 221-237.
N ot: Yukardaki makale, Joseph Schacht'ın An Introduction
to
Islamic' Law, (Oxford 1966), adlı eseriniıi, 89-93 ve 246-248. sayfalarmdan tercüme edilmiştir.
·
.g~t~~T
CiLT: XVII
SAYI: 5
EYLÜL
EKiM
1978
275