İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ..........................................................................................................................................v
İÇİNDEKİLER.......................................................................... .................................................vii
KISALTMALAR CETVELİ.....................................................................................................xvii
GİRİŞ.............................................................................................................................................. 1
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK DİPLOMATİK KORUMA
I. DİPLOMATİK KORUMANIN BİR KAVRAM OLARAK ORTAYA ÇIKIŞI..............5
1. Diplomatik Korumanın Tanımı...............................................................................7
2. Diplomatik Korumanın Kaynakları........................................................................9
2.1. Uluslararası Antlaşma......................................................................................9
2.2. Uluslararası Örf ve Adet Hukuku Kuralları............................................10
2.3. Mahkeme Kararları........................................................................................ 10
2.4. Doktrin................................................................................................................11
2.5. Uluslararası Hukuk Komisyonu.................................................................12
3. Devletin Saklı Bir Hakkı Olarak Diplomatik Koruma...................................12
4. Diplomatik Koruma ve Uluslararası Sorumluluk.......................................... 14
II. DİPLOMATİK KORUMA KAVRAMININ UNSURLARI.......................................... 16
1. Kişiye Yönelik Bir Zararın Meydana Gelmiş Olması.................................... 16
2. Zararın, Zarar Veren Devlet Ülkesinde Meydana Gelmiş Olması
Sorunu...........................................................................................................................18
2.1. Devletin Ülkesi.................................................................................................19
2.2. Devletin Ülkesi Dışında Meydana Gelen Zararlar..............................20
3. Uluslararası Sorumluluğu Doğuran Bir Davranışın Bulunması................22
4. Zararı, Zarar Veren Devletin Uluslararası Sorumluluğuna
Neden Olan Davranışının Doğurmuş Olması (İlliyet Bağı)....................... 25
4.1. Uluslararası Sorumluluğa Neden Olan Davranışın Devlete
Yüklenmesi........................................................................................................ 25
viii
İçindekiler
4.2. KusurTeorisi (Sübjektif Sorumluluk)....................................................... 26
4.3. Objektif Sorumluluk......................................................................................26
5. Kişinin, Uğradığı Zararın Giderilmesi için Zarar Veren Devletin
İç Hukuk Yollarını Tüketmiş Olması Kuralı ve Kuraldışı
Durumlar..................................................................................................................... 27
5.1. İç Hukuk Yolları.............................................................................................. 28
5.2. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesine Gerek Olmayan
Durumlar...........................................................................................................30
5.2.1. İhkak-ı Haktan İmtina.....................................................................30
5.2.1.1. Zararın Giderilmesi İçin Uygun Bir Hukuk
Yolunun Olmaması veya Varolan Yola
Başvurmanın Açıkça Faydasız Olması...................... 31
5.2.1.2. Zarar Veren Devletin, İç Hukuk Yollarının
Tüketilmesini Kanunsuz Olarak
Geciktirmesi........................................................................32
5.2.1.3. Zarar Gören Kişinin, İç Hukuk Yollarını
Takip Etmesinin Zarar Veren Devlet
Tarafından Açık Bir Şekilde Engellenmesi.............. 32
5.2.2. Zararın Meydana Geldiği Tarihte Zarar Gören
Kişiyle Zarar Veren Devlet Arasında Bir İlişkinin
Bulunmaması.....................................................................................32
5.2.3. Zarar Veren Devletin, İç Hukuk Yollarının
Tüketilmesi Şartından Feragat Etmesi..................................... 34
5.3. Uluslararası Yargı Yolları ve Bunların İç Hukuk Yollarının
Tüketilmesi Kuralına Etkileri...................................................................... 34
5.3.1. Uluslararası Mahkeme................................................................... 34
5.3.2. Tahkim..................................................................................................36
6. Zarara Uğrayan Kişinin Vatandaşlığı................................................................38
6.1. Gerçek Kişiler.................................................................................................. 39
6.1.1. Devletle Vatandaş Arasında Etkin ve Gerçek Bir
Bağın Bulunması.............................................................................. 40
6.1.2. Vatandaşlığın Uluslararası Hukukla Tutarsız Bir
Şekilde Elde Edilmemesi............................................................... 42
6.1.3. Vatandaşlığın İsteğe Bağlı Bir Şekilde Elde Edilmesi......... 43
6.1.4. Vatandaşlığın Sürekliliği: Meydana Gelen Zarardan
Dolayı Devletin Diplomatik Koruma Yolunu
İşletebilmesi İçin Vatandaşlığın Aranacağı An.....................44
İçindekiler
ix
6.1.4.1. Zarar Meydana Geldikten Sonra Kişinin
Vatandaşlığım Kazandığı Devletin
Diplomatik Koruma Yolunu İşletmesi...................... 45
6.1.4.2. Kişinin, Önceden Vatandaşı Olduğu Devlet
Tarafından Zarara Uğratılması.....................................46
6.1.4.3. Kişinin, Diplomatik Koruma Yolunun
Kendisine Karşı İşletildiği Devletin
Vatandaşlığına Geçmesi.................................................47
6.1.5. Kişinin Birden Fazla Vatandaşlığa Sahip Olması.................. 47
6.1.5.1. Üçüncü Bir Devlete Karşı Diplomatik
Koruma Yolunun İşletilmesi......................................... 49
6.1.5.2. Vatandaşı Olunan Devletlerden Birine Karşı
Diplomatik Koruma Yolunun İşletilmesi..................50
6.2. Tüzel Kişiler....................................................................................................... 52
6.2.1. Şirketler.................................................................................................52
6.2.1.1. Şirketin Vatandaşlığı....................................................... 53
6.2.1.2. Şirketin Vatandaşlığının Sürekliliği............................55
6.2.1.3. Şirket Hissedarlarının Korunması...............................57
6.2.1.4. Şirket Hissedarlarına Yönelik Doğrudan
Zararlar................................................................................. 60
6.2.2. Diğer Tüzel Kişiler............................................................................ 61
6.3. Devletin, Vatandaşı Olmayan Kişilerin Uğradığı
Zararlardan Dolayı Diplomatik Koruma Yolunu İşletmesi..............62
6.3.1. Vatansızlar........................................................................................... 63
6.3.2. Mülteciler.............................................................................................64
7. Şirketin Gördüğü Zararlardan Dolayı Şirket Hissedarlarının
Vatandaşlığında Oldukları Devletlerin Diplomatik Koruma
Yolunu İşletmesi.........................................................................................................65
7.1. ELSI Davası........................................................................................................ 66
7.2. Diallo Davası.....................................................................................................68
7.2.1. Hissedarlık ve Diplomatik Koruma............................................ 68
7.2.2. Şirket ve Diplomatik Koruma.......................................................69
7.2.3. Diallo Davası ve UAD’nin Taslak Metnin İlgili
Maddelerine Yaklaşımı................................................................... 70
7.2.3.1. Diplomatik Korumanın Tanımı ve Kapsamı
Bakımından Yaklaşımı.....................................................70
İçindekiler
X
1232. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesine İlişkin
İspat Yükü Bakımından Yaklaşımı.............................. 70
7.2.3.3. Hissedarların Doğrudan Etkilenen
Haklarının Kaynağı Bakımından Yaklaşımı............. 72
7.2.3.4. Şirketin Vatandaşlığının, Hissedarın
Vatandaşlığında Olduğu Devlet Tarafından
İkame Edilmesi Bakımından Yaklaşımı.....................73
III. DİPLOMATİK KORUMA YOLUNUN İŞLETİLMESİNİ
SINIRLANDIRMAYI AMAÇLAYAN DOKTRİNLER...................................... 74
1. Calvo Doktrini........................................................................................................... 74
1.1. Calvo Kaydı...................................................................................................... 76
1.2. Calvo Kaydının Uygulama Biçimleri....................................................... 76
1.3. Calvo Kaydının Etkinliği...............................................................................76
1.4. Calvo Kaydının Geleceği ve Yatırım Antlaşmaları.............................77
2. Clean Hands Doktrini ve Etkileri........................................................................ 78
2.1. Clean Hands Doktrini ve Uluslararası Hukuk......................................79
2.2. Clean Hands Doktrininin Diplomatik Koruma Açısından
Etkileri................................................................................................................ 79
IV. DİPLOMATİK KORUMA YOLLARI................................................................81
1. Diplomatik Yollar.....................................................................................................82
1.1. Görüşme............................................................................................................82
1.2. Dostça Girişim................................................................................................ 83
1.3. Diplomatik Talep........................................................................................... 83
2. Yargısal Yollar............................................................................................................83
V. DİPLOMATİK KORUMANIN HUKUKİ SONUÇLARI................................... 84
1. Uluslararası Hukuka Aykırı Davranışa Son Verme...................................... 84
2. Zararın Giderilmesi................................................................................. 84
2.1. Aynen İade (Eski Hale Getirme)............................................................... 85
2.2. Tazminat........................................................................................................... 85
2.3. Tarziye................................................................................................................85
3. Giderilen Zararın Sonuçlarının Kişiye Yansıtılması..................................... 86
VI. ULUSLARARASI ÖRGÜTLER VE DİPLOMATİK KORUMA..........................86
1. Fonksiyonel Koruma...............................................................................................87
İçindekiler
xi
2. Uluslararası Örgütteki Çalışmaları Nedeniyle Zarar Gören
Kişinin Vatandaşlığında Olduğu Devletin Diplomatik Koruma
Yolunu İşletmesi........................................................................................................ 88
3. Devletlerin Uluslararası Örgütlere Karşı Diplomatik Koruma
Yolunu İşletmesi.........................................................................................................88
İKİNCİ BÖLÜM
İNSAN HAKLARI HUKUKU VE
ULUSLARARASILAŞAN BİREYİN KORUNMASI
I. ULUSLARARASI HUKUKUN BİREYE YAKLAŞIMI........................................ 92
1. Klasik Uluslararası Hukuk Açısından Birey...................................................... 92
2. Modern Uluslararası Hukuk Açısından Birey..................................................93
II. ULUSLARARASI HUKUK VE İNSAN HAKLARI HUKUKU............................ 94
1. Uluslararası Hukukta Yeni Alanlar ve İnsan Hakları.....................................95
1.1. Uluslararası Hukukun Parçalanması........................................................ 96
1.2. Bir Uluslararası Hukuk Dalı Olarak İnsan Hakları Hukuku.............. 97
2. İnsan Hakları Hukukunun Uluslararası Hukukun Uygulanmasına
Etkisi............................................................................................................................... 97
3. Uluslararası Hukukta Bireyin Güçlenen Konumu..........................................99
III. İNSAN HAKLARI HUKUKU ÇERÇEVESİNDE BİREYİN KORUNMASI....... 100
1. İnsan Hakları Hukukuna İlişkin Temel Belgeler.......................................... 101
1.1. BM Bünyesinde Oluşturulan Metinler................................................. 101
1.1.1. BM Şartı............................................................................................. '01
1.1.2. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi...................................... 102
1.1.3. İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler................ 102
1.2. Bölgesel Sözleşmeler..................................................................................103
2. İnsan Hakları Hukukunun Uygulanması........................................................ 103
2.1. Uluslararası Hukuk Bakımından Uygulama........................................105
2.2. İç Hukuk Bakımından Uygulanma......................................................... 106
2.2.1. Devlet Egemenliği ve İnsan Hakları........................................ 106
2.2.2. Devlet - Birey İlişkisi......................................................................109
2.2.2.1. Vatandaş............................................................................ 111
2.22.2. Yabancı............................................................................... 112
İçindekiler
xii
2.2.2.3. Vatansızlar ve Mülteciler............................................. 114
2.2.2.4. Şirket Hissedarları.......................................................... 118
2.2.3. Devlet Organlarının Uluslararası İnsan Hakları
Hukuku Kurallarını Uygulamaları.............................................120
2.3. Bireyin Uluslararası Hukuk Siijeliği Açısından Bir
Değerlendirme............................................................................................. 125
IV. ULUSLARARASI HUKUKUN İNSANCILLAŞMASI..............................................127
1. İnsan Hakları ve Ergcı Omnes Yükümlülükler............................................ 128
2. Uluslararası Antlaşmalar ve İnsan Hakları................................................... 134
2.1. İnsan Haklarına İlişkin Gelişmelerin Uluslararası
Antlaşmalara Etkileri...................................................................................135
2.2. İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası Antlaşmalar............................. 138
2.2.1. İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası Antlaşmaların
Farklılıkları.........................................................................................138
2.2.2. 1969 Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesi ve
İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası Antlaşmaların
Yapısı.................................................................................................. 139
2.2.2.1. Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesi ve
İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası
Antlaşmaların Çok Taraflı Olma Özelliği...............140
2.2.22. İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası
Antlaşmaların Objektifliği...........................................141
2.2.2.3. Mütekabiliyet İlkesinin İnsan Haklarına
İlişkin Uluslararası Antlaşmalardaki Yeri...............142
2.2.2.4. İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası
Antlaşmaların Objektifliği ve Mütekabiliyet
İlkesine İlişkin Olarak Uluslararası Denetim
Birimlerinin ve Mahkemelerin Uygulamaları... 143
2.2.3. İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası Antlaşmaların
Yorumu..............................................................................................144
2.2.3.1. Uluslararası Antlaşmaların Yorumunda
Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesi
Sistemi............................................................................... 144
2.2.3.2. İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası
Antlaşmaların Özel Nitelikleri Göz Önünde
Bulundurularak Yorumlanması................................ 145
İçindekiler
xiii
2.2.3.3. İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası
Antlaşmaların Uluslararası Toplumun Ortak
Çıkarları Çerçevesinde Bireyin Lehine
Yorumlanması................................................................. 146
2.2.3.4. Dinamik Yorum...............................................................148
2.2.3.5. İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası
Antlaşmaların Viyana Antlaşmalar Hukuku
Sözleşmesi Sistemiyle Beraber
Yorumlanması................................................................. 151
V. ULUSLARARASI SORUMLULUĞUN İNSANCILLAŞMASI..........................153
1. İnsan Hakları Hukukunun Genel Etkileri........................................................154
2. Uluslararası Hukuk Komisyonu ve Uluslararası Sorumluluğa
İlişkin Taslak Metinde İnsan Hakları Hukukunun Etkileri........................156
3. Bireyin Haklarının Korunması Yükümlülüğünün Özel Niteliği ve
Etkileri......................................................................................................................... 160
4. Devletin Bireye Karşı Olan Sorumluluğunun Yer Bakımından
Uygulanması ve Sorumluluğun İleri Sürülmesinde Ulusal ve
Uluslararası Hukuk Yolları Sorunu................................................................... 163
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DİPLOMATİK KORUMANIN İNSANCILLAŞMASI
I. ZARAR GÖREN BİREY VE ONUN VATANDAŞLIĞINDA OLDUĞU
DEVLET AÇISINDAN DİPLOMATİK KORUMA........................................... 171
1. Geleneksel Anlamıyla Diplomatik Koruma...................................................173
2. Modern Uluslararası Hukuk ve Birey Açısından Diplomatik
Koruma....................................................................................................................... ' 73
2.1. Devletin Hakkı Olarak Diplomatik Koruma........................................174
2.2. Bireyin Haklan Bakımından Diplomatik Koruma............................. 179
2.2.1. Bireyin Uluslararasılaşmasının Diplomatik
Korumaya Etkisi.............................................................................. 180
2.2.2. Uluslararası Toplumun Ortak Çıkarları ve
Diplomatik Koruma....................................................................... 181
2.2.3. Uluslararası Hukukta İnsan Haklarını Koruma
Mekanizmaları ve Diplomatik Koruma.................................. 182
2.2.4. Diplomatik Koruma Yolunu İşletmenin Bir İnsan
Hakkı Olup Olmadığı Tartışması.............................................. 183
İçindekiler
2.2.5. Diplomatik Korumanın İnsan Hakları Hukukuna
Uygun Bir Nitelik Kazanması Yönündeki Çabalar.............185
3. Asgari Düzey ve İnsan Hakları İlişkisi.............................................................187
3.1. Diplomatik Koruma Yolunun İşletilmesinde Asgari Düzey.........188
3.2. Diplomatik Koruma Yolunun İşletilmesinde İnsan Hakları
Düzeyi..............................................................................................................188
II. BİREYİN, UĞRADIĞI ZARARIN GİDERİLMESİNİ TALEP ETME HAKKI.... 191
1. Devletin Diplomatik Koruma Yolunu İşletme Hakkı ve
Uluslararası Sorumluluk......................................................................................192
1.1. Bireyin Uğradığı Zararın Yalnızca Diplomatik Koruma
Yoluyla Giderilebilmesi Durumunda Uluslararası
Sorumluluk.....................................................................................................195
1.2. Diplomatik Koruma Yolunu İşletmeyen Devletin
Uluslararası Sorumluluğunun İleri Sürülmesi...................................196
1.3. Diplomatik Koruma Yolu İşletilmesine Rağmen Bireyin
Zararının Giderilmemesi........................................................................... 198
1.4. Zarar Veren Devletin, Aynı Zarardan Birden Fazla Kez
Sorumlu Tutulamaması.............................................................................199
1.4.1. Bireyin Doğrudan Başvurabildiği Uluslararası
Hukıık Yollarına Öncelik Verilmesi..........................................201
1.4.2. Bireyin Doğrudan Başvurabildiği Uluslararası
Hukuk Yollarına Başvurmaması Durumunda
Diplomatik Koruma Yolunun İşletilmesi.............................. 202
1.4.2.1. Bireyin, Doğrudan Başvurabildiği
Uluslararası Hukuk Yollarına Başvurmaması
Durumunda, Diplomatik Koruma Yolunun
İşletilmesi Gerekliliği.................................................... 203
1.4.2.2. Bireyin, Doğrudan Başvurabildiği
Uluslararası Hukuk Yollarına Başvurmaması
Durumunda, Diplomatik Koruma Yolunun
İşletilmemesi Gerekliliği..............................................203
1.4.2.3. Bireyin, Zararının Giderilmesini
İstememesine Rağmen Diplomatik Koruma
Yolunun İşletilmesi ve Bu Sebeple Ortaya
Çıkan Yeni Zararların Giderilmesi Sorunu........... 206
1.5. Diplomatik Koruma Yolunun İşletilmesi Sonucunda Elde
Edilen Zarar Giderimiııin, Zararın Tamamını
Karşılamaması.............................................................................................. 207
İçindekiler
XV
1.6. Diplomatik Koruma Yolunu İşleten Devletin, Birey
Açısından En Uygun Sonucu Elde Etmesi Gerekliliği..................... 208
2. Üçüncü Devletin, Bireyin Uğradığı Zararların Giderilmesi
Sürecine Miidahil Olması.....................................................................................209
2.1. Üçüncü Devletin, Bireyin Zararının Giderilmesini Talep
Edeceği Devlet.............................................................................................. 210
2.2. Diplomatik Koruma Yolunun İşletilmesi Sonucu Bireyin
Zararının Tam Olarak Giderilememesi Sebebiyle Üçüncü
Devletin Miidahil Olması...........................................................................212
3. İnsan Haklarının Korunmasında Devletlerin Birbirlerine Karşı
İşlettikleri Uluslararası Hukuk Yollan ve Diplomatik Koruma............... 212
4. İnsan Haklarının Doğrudan Diplomatik Koruma Yoluyla
Korunması................................................................................................................. 213
III. ULUSLARARASI HUKUK KOMİSYONU’NUN DİPLOMATİK
KORUMAYA İLİŞKİN ÇALIŞMALARI VE İNSAN HAKLARI HUKUKU.......217
1. Diplomatik Korumanın, Devletin Bir Yükümlülüğü Olmasını
Sağlamaya Yönelik Çabalar................................................................................ 220
2. Diplomatik Koruma ve İnsan Hakları İlişkisi Ekseninde
Vatandaşlık................................................................................................................223
2.1. Vatandaşlık Bağının Uluslararası Hukuka Uygunluğu................... 224
2.2. Birden Fazla Devletin Vatandaşlığını Taşıyan Bireyler...................229
2.3. Vatandaşlığın Sürekliliği............................................................................ 234
2.4. Taslak Metnin Vatandaşlık Unsuruna Yaklaşımı...............................236
2.5. İnsan Hakları Hukuku Bakımından Önemli Bir Adım:
Vatandaşlık Bağı Bulunmasa Dahi Diplomatik Koruma
Yolunun İşletilebildiği Durumlar............................................................ 238
3. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi Kuralı............................................................242
4. Şirket Hissedarlarının Zararlarının Giderilmesi............................................249
5. Gemi Mürettebatının Uğradığı Zararlardan Dolayı Diplomatik
Koruma....................................................................................................................... 257
6. Diplomatik Koruma Yolunu İşleten Devletin Elde Ettiği Zarar
Giderimini Bireye Yansıtması Sorunu..............................................................259
SONUÇ................................................................................................................ 261
KAYNAKLAR.......................................................................................................265