suriye kürtlerinin fotoğrafı1
advertisement
SURİYE KÜRTLERİNİN FOTOĞRAFI1 Arap baharı olarak da adlandırılan Ortadoğu’daki değişim rüzgârları otoriter rejimleri ortadan kaldırırken onların baskı altında tuttuğu grupların siyaset arenasında yerlerini almalarını sağladı. Özellikle Suriye’de yıllardır süren Esad rejiminin baskı altında tuttuğu ve manipüle ettiği Kürtler artık kendi adlarına hareket etmeye başladılar. Bu durum bölgede değişimi savunan Türkiye’de kuşku ve güvensizlik oluşturmuş yeni yapıyı tehdit olarak gören değerlendirmeler de yapılmıştır. Ancak Suriye’deki Kürtlerle ilgili enformasyon eksikliği dezenformasyonları kolaylaştırarak korku ve tehdit algılarını kuvvetlendirmekte ve rasyonel çözümlemeleri imkansız hale getirmektedir. Bu nedenle Suriye Kürtlerine ait doğru bilgilenmenin büyük önemi bulunmaktadır. Coğrafya Kürtler Suriye nüfusunu oluşturan en büyük ikinci dil grubudur. Ancak oranları konusunda % 2,5’ten % 15’e kadar farklı rakamlar telaffuz edilmektedir.2 McDowall3 ve O’shea4 oranlarını %8, Bruinessen % 8.5,5 Chailand % 106 olduğunu belirtmektedir. Kürt kaynakları ise %20’ye varan7 rakamlar ileri sürmektedirler. Suriye’de 1943 yılı nüfus istatistiklerine göre Suriye’de yaşayan Kürtler, Suriye’nin toplam nüfusunun %7,5-8’ini oluşturuyordu.8 Suriye’deki idari bölümlenme dikkate alındığında Suriye’deki Kürt bölgesi temel olarak Hasaka vilayeti (Cezire bölgesi) ile Halep vilayetlerinden (Kobani ve Afrin bölgeleri ile Halep merkezinde) oluşmaktadırlar. Halep vilayetinin (4.045.166) nüfusunun yaklaşık % 15-20’si Kürt olup, (600-800 bin) 8 ilçesinin ikisinde (Afrin ve Kobani) Kürtler çoğunluktadırlar. Hasaka vilayetinin (1.275.118) nüfusunun % 50-65’i Kürt olup (700-850 bin nüfus) 4 ilçesinin 3’ünde 1 Bozbuğa Rasim, Küçük Orta Doğu Suriye İç Çatışmadan Orta Doğu İç Savaşına Giden Yolun İlk Durağı mı? Ed. Ümit Özdağ, Kripto Yayınları Aralık 2012 kitabında “Suriye Kürtlerinin Fotoğrafi“ başlığıyla yayınlanmıştır. 2 Özkaya Abdi Noyan, Suriye Kürtleri: Siyasi Etkisizlik ve Suriye Devleti’nin Politikaları, USAK, Cilt 2, No: 8 ss.90-116 2007, http://www.usak.org.tr/dosyalar/dergi/IdZgitj2V2vbuyxGGkzJnS8yvQqpT5.pdf erişim 13 Temmuz 2012 3 McDowall David, The Kurds, Minority Rights Group 1996, updated seventh edition Published December 1996 4 O’shea Maria T., Trapped Between Map and Reality: Geography and Perceptions of Kurdistan, Routledge 2004 5 Bruinessen Martin Van, Agha, Shaikh and State: The Social and Political Structures of Kurdistan, Zed Books, 1992 London, s. 15 6 Chaliand Gérard, Kurdish Tragedy, Ingiliceye çeviren Philip Black, Zed Books, 1994, s.194 7 Jawad Mella, Kürdistan ve Kürdler Parçalanmış bir Ülke ve Devletsiz bir Ulus, Batı Kürdistan Derneği Yayınları, Londra 2011, s. 23 8 Fuccaro Nelida, SömürgeYönetimi Altındaki Suriye’de Kürtler Ve Kürt Milliyetçiliği: Siyaset, Kültür ve Kimlik, Çeviren Zeri İNANÇ, 17 Mayıs 2012 / Ji aliyê Kovarabir ve Di nav de, BÎR Hejmar 1, Kurd li Sûryê, Lêkolîn & Analiz, http://www.kovarabir.com/?p=1208 (Kamışlı, Resulayn, Melkiyye) Kürtler çoğunluktadır.9 Suriye’deki Kürt nüfusu bütünleşik bir coğrafya da yaşamamaktadır. Suriye’de Kürt nüfusu ağırlıklı olarak bir biri ile toprak bağlantısı olmayan 3 bölge ile büyük şehirlerde yaşamaktadırlar. Suriye’deki Kürt nüfusunun Afrin civarındaki Kürt Dağı bölgesinde % 30’u, Ain al-Arab (Kobani) bölgesinde % 10’u, Cezire (Kamişlı ve Amuda çevresi) bölgesinde de % 40’ının yaşadığı belirtilmektedir.10 Ancak Suriye Kürtlerin kayda değer bir kısmı Suriye’nin yerlisi olmayıp büyük çoğunlukla Türkiye’den gelenlerden oluşmaktadır. Özellikle Cezire bölgesinin büyük kısmı böyledir. 1925 sayımında Suriye ve Lübnan’ı içeren Fransız bölgesinde Kürtler toplam nüfusun % 6,2’sini oluşturmaktaydılar. Bununla birlikte nispi olarak etkin bir azınlıktılar. Örneğin Suriye ordusundaki subayların % 22,7’sini teşkil etmekteydiler. 11 Harita I:Suriye’de Kürt bölgeleri12 9 Provinces of Syria, http://www.statoids.com/usy.html, Vilayet 2004 sayımını esas alan bu siteden alınmıştır. Vilayetlerin nüfuslarına ilişkin tahminler Hasaka vilayeti için % 1937 sayımındaki etnik oranlar ile Halep vilayeti için toplam ilçelerindeki nüfuslar esas alınarak oluşturulmuştur. 10 Gambill Gary C., The Kurdish Reawakening in Syria http://www.meforum.org/meib/articles/0404_s1.htm 11 N. E. Bou-Nacklie, Les Troupes Speciales: Religious and Ethnic Recruitment, 1916-46, International Journal of Middle East Studies, Vol. 25, No. 4 (Nov., 1993), pp. 645-660 12 Hassanpour Amir, Nationalism and Langugage in Kurdistan 1918-1985, San Fransisco, 1992 s. 10 Suriye’de Kürt nüfusun en yoğun yaşadığı bölge hiç şüphesiz Cezire bölgesidir. Kürtler bu bölgede 175 mil (281 km) uzunluğunda 12-36 mil (19-57 km.) genişliğinde dar bir koridor içinde yaklaşık 700 köyde yaşamaktadırlar.13 Bu bölgeyi Mardin ve Şırnak illerinin güneyi olarak tanımlayabiliriz. Birinci dünya savaşından önce bu bölge büyük çoğunlukla hali boş topraklardı. Kışın Kürt aşiretlerinin yazın ise Arap aşiretlerinin otlaklarıydı. Ayrıca önemli miktarda Hristiyan nüfus da yaşamaktaydı. Bölgede Osmanlı’nın asayişi sağlaması sonrasında göçebe Kürt aşiretleri yavaş yavaş bu arazilere yerleşmeye başladılar. 1918 yılında ise Kürt nüfusu biraz fazla olsa da Kürt ve Arap nüfus dengedeydi. Ancak daha sonraki yıllarda Türkiye’den Fransız kontrolündeki bölgeye yapılan göçlerle Cezire bölgesindeki Kürt nüfus daha da arttı. 1937 yılında ise Cezire bölgesinde 42.000 Arap (% 27), 82.000 Kürt (% 53), 32.000 (%20) Hristiyan bulunmaktaydı. Daha sonraları da bir miktar daha yeni gelenler olmuş ancak güneyden devletin iskanı ya da kendiliğinden Arap göçü de söz konusu olmuştur. Müslüman nüfusta kısmi artışa karşın doğal nedenlerle yada göçler sonucunda Hristiyan nüfusun oranında düşüş gözlemlenmiştir. Diğer taraftan 1962 yılında yapılan sayımda 1945 öncesinde Suriye’de bulunduğunu ispat edemeyen 120.000 Kürt vatandaşlık hakkından mahrum edilmiştir.14 Suriye Kürtlerinin sayısını belirleme konusunda sorun olan konulardan biri de vatandaş sayılmayan Kürtlerdir. Gambill 2004 yılında vatandaşlık hakkından mahrum olan Kürtlerin sayısının 160.000’ı yapancı (ajanib), 75.000’i kayıtsız-kaçak (maktumin) olarak nitelendirilen insan kitlesi olduğunu belirtmektedir.15 Suriye hükümeti 2011 yılında ülke genelinde yapılan gösteriler sonrasında vatandaşlık hakkı olmayan ve sayıları 300.000 civarında olduğu iddia edilen bu insanlara vatandaşlık haklarını vermeye başlamıştır.16 Halep vilayeti içerisinde Kürtler birbiri ile toprak bağlantısı olmayan Kürt dağı-Afrin ve Ayn-el Arap-Kobani bölgelerinde yaşamaktadırlar. Chaliand Kürt dağı bölgesinde, Kürtlerin 360 civarında köyde yaşadıklarını, 290.000 civarında nüfusları olduğunu belirtmektedir. Chailand Kobani bölgesinde yaşayan Kürtlerin sayısı hakkında rakam vermemekle birlikte Kürtlerin 120 adet köyde yaşadıklarını ifade etmektedir.17 Rizgar Kurdaxî ise Afrin bölgesinde yaşayan 13 Chaliand Gérard, A people without a country: the Kurds and Kurdistan, Interlink Books, 1993, s. 195 McDowall David, A Modern History of the Kurds, I.B.Tauris, 2000, s. 460-480 15 Gambill Gary C., The Kurdish Reawakening in Syria http://www.meforum.org/meib/articles/0404_s1.htm 16 Stateless Kurds in Syria granted citizenship, http://articles.cnn.com/2011-0407/world/syria.kurdish.citizenship_1_kurdish-region-kurdish-identity-stateless-kurds?_s=PM:WORLD 17 Chaliand Gérard, A people without a country: the Kurds and Kurdistan, Interlink Books, 1993, s. 195 14 Kürtlerin 366 adet köyde yaşadığını az miktarda da Arap nüfus bulunduğunu belirtmektedir.18 Afrin bölgesinde yaşayan belli başlı Kürt aşiretleri, Bülbül ve Reco nahiyelerinde Amikî, Bülbül nahiyesindeki Biyan (Biyî), Bu iki nahiye ile birlikte Hastiyan dağı civarında bulunan Şeyhan, Hastiyan dağında (Mabetan) Hastiyan aşireti, Cinderesi nahiyesindeki Cumiyan aşireti olarak sıralanabilir. Ayrıca, Şikakan, Rubaran, Heştiyan, Şerevan, Çakallı aşiretleri de bulunmaktadır. Afrin Kürtlerinin çok az yezidi dışında tamamına yakını Sünni Hanefidir.19 Afrin’de Kürtlerin çoğunluğu bulunmaktadır. Bununla birlikte bölgede yukarda belirtiğimiz gibi Arap nüfus ile birlikte çoğunluğu Türkiye sınırları yakınlarında olmak üzere Türkmen nüfus da yaşamaktadır.20 Suriye’de Kürt nüfus Türkiye’deki uzantıları paralelinde aşiret yapısına sahiptir. Resulayn bölgesinde Milli aşireti mensupları yerleşiktir.21 Suriye’deki Kürtler genel olarak yaşadıkları Kuzey vilayetlerinden sadece Hasaka’da çoğunlukta yada en büyük grupturlar. Bölgede bulunan Kürt aşiretleri büyük ölçüde Mardin civarında bulunan aşiretlerin Suriye’deki uzantılardır. Bölgede bulunan Kürt aşiretleri Huverki, Kiki, Kocari, Mersinan, Milli, Dakuri gibi sayabiliriz.22 Ayrıca Hasaka vilayetinde nüfusunun hepsi de Kürt değildir. Bu vilayette önemli miktarda Hristiyan nüfus da bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri Mardin Süryanileri ile benzerlik gösteren ve Melkiye-Derik civarında yerleşik Süryani nüfustur. Onlar Melkiye merkezinde geçmişte mutlak çoğunlukta olsalar da Hristiyan nüfusun yoğun göçü neticesinde oranları azalmıştır. Vilayetin batısında ise Nasturi-Asuriler, Rasulayn ile Hasaka arasındaki Habur vadisine yayılmış 35 adet köyde yaşamaktadırlar. Ayrıca vilayet genelinde önemli miktarda Ermeni nüfus da bulunmaktadır.23 Hasaka vilayetinde yaşayan bir diğer halk kitlesi de Araplardır. Hasaka vilayetinin kuzeyinde yaşayan Mardin göçmeni Arapların yanı sıra bölgenin yerlisi olan bedevi Araplarla 18 Kurdaxî Rizgar, Kurdax Herêma Çiyayê Kurmênc, erişim 27 Temuz 2012 http://www.efrin.net/cms/kurdi/index.php?option=com_content&task=view&id=18&Itemid=7, 19 Reşîd Mustefa, Herêma Çiyayê Kurmênc (Efrîn), erişim 14 Haziran 2012 http://www.efrin.net/cms/kurdi/index.php?option=com_content&task=view&id=12&Itemid=7 20 Suriye Türkmenleri, http://www.turkmens.com/Suria.html 21 Winter Stefan, The Other "Nahḍah": The Bedirxans, The Millîs And The Tribal Roots Of Kurdish Nationalism In Syria, Oriente Moderno Nuova serie, Anno 25 (86), Nr. 3 (2006), 472 22 New Document: Al-Hasakah province delegation sends demands to President Bashar al-Assad http://kurdwatch.org/html/en/pdf/html/pdf/index.php?aid=1691&z=en&cure=141 23 Fernandez Alberto M., Dawn at Tell Tamir: The Assyrian Christian Survival on the Khabur River, http://www.aina.org/articles/asotk.pdf, Assyrian Villages in Khabur, Syria, http://www.aina.org/maps/khaburmap.htm, erişim 27 Temmuz 2012 devletin iskanı sonrasında yerleştirilen Arap nüfus da bulunmaktadır. Bununla birlikte Erkmen’in iddia ettiğinin aksine bölgedeki Arap nüfus temel olarak sonradan yerleştirilenlerden değil bölgenin yerlilerinden oluşmaktadır.24 Hasaka vilayetinde bulunan Arap aşiretlerinin belli başlılarını Kamışlı civarındaki Tay aşireti ile Kamışlı ve Hasaka civarındaki Cubur, Anaze, Şammar’ olarak sayabiliriz.25 Hasaka vilayetinin Hasaka ilçesinde Arapların çoğunluğu bulunmaktadır. Chailand Hasaka’da Arap Kürt oranını 10/1 olarak Araplar lehine olduğunu belirtmektedir.26 Hasaka vilayetinin en doğu ucunu oluşturan Melkiye ilçesinin (Cizre’nin güneyi) Irak sınırına yakın bölgesinde Tay aşiretinin yanında Şammar, Dari (Zubi?), Güneyden getirilerek yerleştirilen derleme aşiret grupları da yaşamaktadırlar. Bölgede bulunan Şammar nüfus Telefar’ın El-Rabia nahiyesindeki Şammarların devamıdırlar.27 Ayrıca bölgede bulunan Arap aşiretlerin ileri gelenleri ile Körfez ülkelerinin hanedanlıkları arasında akrabalık bağı şeklinde de tezahür eden güçlü bağlar bulunmaktadır. Hasaka vilayetinde kuzeyden güneye doğru gidildikçe Kürt yoğunluğu azalmaktadır. Hasaka vilayetindeki Kürtlerin yoğun olduğu yerleşim merkezlerinin hemen hepsi Türkiye sınırındadırlar. Bunlar Derbesiye, Kamışlı, Amuda, Kahtaniye (Tırbesipi) gibi. Ancak sınırdan iç taraflara gidildikçe Arap oranı artmaktadır. Sınırdan 30-40 kilometre uzaklıkta yer alan AlJawadiyah ( Çil Axa)’nın 5.000 nüfusunun yarısı Arap iken 70-80 kilometre uzaklıkta olan Hasaka merkezde ise Araplar çoğunluktadır.28 Hasaka vilayetinde Türkiye sınırında da oldukça fazla miktarda Arap köyü de bulunmaktadır. Kürt milliyetçileri Cizre ile Ceylanpınar arasındaki bölgede her iki Kürt köyünün arasında bir Arap köyü olduğunu belirtmektedir. 29 Bölgede bulunan Arap aşiretleri 2005 yılındaki olaylarda rejimden yana tavır almışlar Kürt göstericilerin bastırılmasında aktif olarak katılmışlardır.30 24 Erkmen Serhat, Suriye’de Kürt Hareketleri, Erişim 17 Ekim 2012 http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/201286_127%20yeniraporson.pdf, 25 Carole A. O'Leary, Nicholas A. Heras, Syrian Tribal Networks and their Implications for the Syrian Uprising, Terrorism Monitor Volume: 10 Issue: 11, Erişim 27 Temuz 2012 http://www.jamestown.org/programs/gta/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=39452&tx_ttnews%5BbackPid%5D= 26&cHash=7a20925cf13da2607b897bb413a583b3 http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=39452 26 Chaliand Gérard, Ghassemlou Abdul Rahman, a.g.e., s. 195 27 Al-Malkiyye ( ))ال ح س كة( ال مال ك يةerişim 17 Ekim 2012 http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%8A%D8%A9_(%D8 %A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%83%D8%A9), 28 Cities, http://www.kurdwatch.org/index.php?cid=183&z=en, erişim 31 Temuz 2012 29 Amed Dicle, Batı Kürdistan, Petrol Kuyuları ve Uzun Kuyruklar -Amed Dicle, Erişim 4 Eylül 2012 http://www.firathaberajansi.org/haber/11284/bati-kurdistan-petrol-kuyulari-ve-uzun-kuyruklar-amed-dicle.anf 30 KURDWATCH Report 4 The »Al-Qamishli Uprising« The beginning of a »new era« for Syrian Kurds? http://www.kurdwatch.org/pdf/kurdwatch_qamischli_en.pdf Suriye’deki Kürt Hareketi Suriye’de Kürtlerin genel olarak Türkiye ile Irak’taki Kürtlerin uzantıları olmaları ve bütünleşik bir coğrafyaya sahip olmamaları nedeniyle etkin bir mücadele yöntemi geliştirememişlerdir. Büyük ölçüde Şam’ın ya da Şam’a hakim olanların (Sovyetler, Fransa gibi) diğer Kürtleri bölgedeki diğer devletlere karşı kullanma çabalarında manipülasyon aracı olarak kullanılmışlardır. Bununla birlikte Suriye Kürt milliyetçiliği açısından önemli bir merkez olmuştur. İlk olarak Kürtçenin (Kurmanci) standartlaştırılması ve self-determisyon talebinin savunulması noktasında büyük rolleri bulunan Kürt hareketine ev sahipliği yapmıştır.31 Birinci Dünya savaşı sonrasında Suriye’ye hakim olan Fransız manda yönetimi Suriye’deki 26 yıllık varlığı boyunca manda yönetimine karşı oluşabilecek tehditleri önleyici bir idare anlayışı ile Suriye’deki dini azınlıklara bir tür özerklik sağlamış ve bu yolla Sünni Arapların gücüne karşı bir denge kurmaya çalışmışlardır. Fransa, Osmanlı döneminde özerk bir yönetime sahip olan Dağlık Lübnan’ın sınırlarını her yönde biraz daha genişleterek burada Maruni Hıristiyanlarının egemen olduğu bir devlet kurmuş, ülkenin güneyinde yoğunlaşmış Dürzîler ve kuzeybatısında yoğunlaşmış Nusayriler için de özerk bölgeler tahsis etmiş ve ayrıca ‘Sancak’ olarak bilinen İskenderun’a (bugünkü Hatay) özerklik vererek Suriye’de bir böl-yönet siyaseti izlemişler ancak Kürtlere herhangi bir özerk bölge tahsis etmemiştir.32 Bunda Kürtlerin Suriye’de bütünleşik coğrafyalarının bulunmamasının etkisi büyüktür. Ayrıca Kürtlerin yaşadığı en büyük “kısım” olan Cezire bölgesinde (Mardin’in güneyi) Fransa tam manasıyla otoritesini 1927 yılından sonra kurabilmiş ve bölgeye yerleşen Kürtlerin büyük çoğunluğu Türkiye topraklarından çok yakın tarihlerde gelerek Cezire bölgesine yerleşmişlerdi. Öte yandan bölge önemli miktarda Hristiyan ve Arap nüfus da barındırıyordu. Bununla birlikte 1936 yılına kadar Fransa’nın Kürtlere için yaklaşımı daha pozitifti. 1936 yılı sonrasında Fransa ile Suriye’nin anlaşması ve Türkiye ile sınır anlaşması Fransızların Kürtlere olan ihtiyacını ortadan kaldırmıştır. Bu dönemde Cezire’de bulunan Kürtlerle Hristiyanların bir arada otonom yönetim kurmalarını amaçlayan iki grubun ileri gelenleri arasında yakınlaşmalar da olmuşsa da bir otonom yapı kuramamışlardır. Bu dönemde eski Nusaybin kaymakamı ile Millili İbrahim Paşanın oğlu ile Aşiret lideri Haco Ağa Kürtlerin bölgede bulunan lider 31 Winter Stefan, The Other "Nahḍah": The Bedirxans, The Millîs And The Tribal Roots Of Kurdish Nationalism In Syria, Oriente Moderno Nuova serie, Anno 25 (86), Nr. 3 (2006), pp. 461-474 32 Özkaya Abdi Noyan, Suriye Kürtleri: Siyasi Etkisizlik ve Suriye Devleti’nin Politikaları, USAK, Cilt 2, No: 8 ss.90-116 2007, http://www.usak.org.tr/dosyalar/dergi/IdZgitj2V2vbuyxGGkzJnS8yvQqpT5.pdf erişim 13 Temmuz 2012 kadrosundandı.33 Bu ittifak çabalarına rağmen Kürtlerle Hristiyanların arasındaki sorunlar Hristiyanların özerklik talepleri karşısında daha da yükseldi ve Amuda’da çok sayıda Hristiyan Hükümet yanlısı Kürt aşiretleri tarafından öldürüldü.34 Her ne kadar Kürt ileri gelenleri Fransızlarla iyi ilişkiler kurmaya çalışsalar da özellikle Berazi, Milli, Rışvan aşireti kökenli geleneksel Kürt toplumu Fransızlardan uzak durmuşlar 13 defa Fransızlara karşı isyan etmişlerdir.35 Diğer taraftan her ne kadar Türkiye göçmeni Kürt elitleri Kürt milliyetçiliğini bölgede yükseltse de Suriye’nin geleneksel Kürtler elitleri Suriye toplumu ile iyi ilişkiler kurmuşlar ve Siyasi alanda da kendilerine önemli pozisyonlar elde etmişlerdir. 1949 darbesini yapanlardan biri ile 1956 yılındaki Genel Kurmay başkanı Kürt idi.36 Türkiye’den gelen milliyetçi Kürt elitleri 1927 yılında Suriye’de (Lübnan’da) Fransa’nın himayesinde Hoybun (Hwebun) adında bir örgüt kurmuşlardı. Örgüt’ün merkezi Halep idi. İlk Başkanlığını Celadet Bedirhan yapmıştı. Örgüt Pan Kürdist bir hareket niteliğindeydi. Suriye Kürtlerine ilişkin çok fazla projeleri yoktu. Ermeni Taşnak Partisi ile ilişki içindeydi. 37 Örgüt aşiret yapısı dışında örgütlü eğitimli bir silahlı mücadele yürütme taraftarıydı. Bu nedenle Sovyetlerin denetimindeki Uluslararası Azınlıklar Örgütünden Mali destek almış, Taşnak partisi ile ittifak kurmuş İtalyan ve Amerikalılardan askeri eğitim desteği sağlamaya çalışmıştır. Örgüt silahlı örgütleme yürütmesi amacıyla İhsan Nuri’yi Ağrı isyanın örgütlemek üzere göndermiştir. Örgütün faaliyetleri Türkiye tarafından takip edilmiş ve Hükümetin protestosu sonrasında Fransa örgütün Halep’teki faaliyetlerini sonlandırmışlardır. Kurucusu Celadet Bedirhan ise 1951 yılında bugün İsrail işgali altında olan Suriye istihbaratı ile ilişkili olduğu iddia edilen bir şekilde çiftliğinde öldürülmüştür.38 Celadet’in Kardeşi Kamuran’ın İsrail istihbaratı ile ilişkili olması ve onlardan para alması Celadet’i de Suriye istihbaratının hedefi yapmış olabilir.39 Bedirhan Kardeşler Hoybun’un liderliğinden ayrıldıktan sonra Fransız politikası paralelinde hareket etmeye ve Fransız yardımı almaya gayret gösterdiler. Bu bağlamda Suriye topraklarını hiçbir zaman Kürdistan toprakları olarak nitelendirilmediler. Ayrıca onlara Fırat’ın doğusuna geçmekte yasaklanmıştı.40 Suriye Kürtçenin (Kurmanci) standartlaştırılmasında önemli bir merkez olmuştur. Bedirhan ailesi üyeleri tarafından ilk def 1932 yılında Şam’da Hawar adında dergi çıkardılar. Bu 33 Tejel Jordi, Syria's Kurds: history, politics and society, Routledge, 2009, s. 1-30 Jwaideh, a.g.e., s.279 35 Winter, a.g..m., s 464 36 McDowall D, a.g.e., s 474 37 Gunter Michael M., Historical Dictionary of the Kurds, Scarecrow Press, 2011, s. 161 38 McDowall D., a.g.e, s. 201-204 39 McDowall D., a.g.e., s 471 40 Winter, a.g..m., s 466 34 dergi Latin harfleri ile çıkan ilk Kürtçe dergiydi. Daha sonraki yıllarda çıkardıkları Ronahi (1941-43) ve Roja Nu ve Ster dergi ve gazeteleri ile Kürtçenin standartlaştırılması için büyük çaba harcadılar.41 Fransa denetimindeki Suriye’de Kürtçe dergi ve gazete çıkmakta ve Fransız mandasının yayın organı olan Levant Radyosu’nda Kürtçe yayın yapılmaktaydı. Bağımsızlık yıllarının ilerleyen Arap Milliyetçiliğinin güçlendiği döneme kadar Kürtlerin durumu oldukça iyi idi. Ancak Suriye, Kürtlerin faaliyetlerine karşı tutumlarını 1956’dan itibaren daha da sertleştirmiştir. 1958 yılında Kürtçe müzik ve yayın, resmi olarak yasaklanmıştır.42 Bu dönemde Suriye içinde Suriye’deki Kürtler için faaliyet gösteren ilk Kürt partisi kurucu başkanlığını Nureddin Zaza’nın yaptığı, 1957 yılında faaliyete geçen Suriye Kürdistan Demokratik Partisi kurulmuştur (KDPS).43 Söz konusu parti çok fazla etkili olamamış Suriye hükümetinin baskısı ile bölünmüş ve çeşitli isimlerle başka partileri içinden çıkarmıştır. Mısır ile Suriye’nin birlikte kurduğu Birleşik Arap Cumhuriyeti BAC’nin kurulmasının ardından KPDS kapatılmış ve liderleri hapse atılmıştır. BAC dağıldıktan sonra parti toparlanmaya çalışmış ancak 1965 yılında başlayan bölünmeler sonucu parti, gücünü ve etkinliğini yitirmiştir. 1970’lerden itibaren Suriye’ye hakim olan Esad Irak ve Türkiye ile yaşadığı sorunlarda bu ülkelerdeki Kürtleri, Bağdat ve Ankara’nın istikrarını bozmak için kullanma politikasını yürürlüğe koymuştur. Kendi ülkesindeki Kürtlerin tepkisini azaltmak için ise ülkesindeki Kürtlere uygulanan baskıyı hafifletmiştir.44 Bu dönemde Hafız Esad Talabani’nin Partisine (PUK) ve Barzaninin partisine (KDP) ofisler açmalarına ve onların Suriye topraklarında Peşmerge devşirmelerine izin vermiştir. Aynı şekilde Hafız Esad PKK’yı himaye etmiş, PKK’nın Suriye’den militan devşirmesine izin vermiştir. PKK’nın militanlarının % 20’si Suriye orjinli olduğu belirtilmektedir.45 Diğer taraftan 1960’lı yıllarda Suriye’nin kuzey sınırları boyunca bir Arap kuşağı olarak Arap yerleşimleri yerleştirilmesi planlamıştır. Arap kuşağı politikası 1973 yılından itibaren uygulanmaya konulmuştur. Tabka barajının yapılması nedeniyle yerlerinden olan Arap Valda aşiretinden 4.000 aile Cezire bölgesindeki 41 model çiftliğe yerleştirilmiştir. Hafız Esad ancak kısa süre sonra (1976 yılı) Arap kuşağı politikasını yürürlükten kaldırılmış eski yerleşenlerin 41 Winter, a.g..m., s 464 Tejel Jordi, a.g.e.,s. 23-40 43 Zaza Nureddin, Bir Kürt Olarak Hayatım, Mezopatamya İsveç, 1994, s. 195 44 Özkaya Abdi Noyan, a.g.m., 45 Sinclair Christian, Kajjo Sirwan, The Evolution of Kurdish Politics in Syria, http://www.merip.org/mero/mero083111 42 durumunu değiştirmemiştir.46 Arap kuşağı politikasının sınırlı sayıda insanı kapsamasından ötürü bölgenin yapısını çok fazla değiştirdiğini söylemek mümkün değildir. Hafız Esad dönemi Kürtlere kısmi bir rahatlama da getirmiştir. Kürtlere dönük baskıları hafifletmiş sınırlı olarak faaliyetlerine izin vermiştir. Kürtlerin yaşadığı bölgelerdeki alt yapı imkânlarını artırmıştır. Hafız kendisi de azınlığa dayandığı için Kürtleri yanında tutmaya çalışmış hatta onları Müslüman Kardeşlere karşı da kullanmıştır.47 Suriye’deki Kürt hareketi devamlı olarak bir ayrılma ve birleşme çabaları ile karakterleşen bir özellik göstermektedir. İlk olarak KPDS ise Osman Sabri’nin sol, Nureddin Zaza’nın sağ fraksiyonları olmak üzere 1962’de fiili 1965’te resmi olarak ikiye bölünmüştür. Daha sonra sağ fraksiyon Hamid Hacı Derviş geçmiş Barzani’nin 1970 yılındaki birleştirme çabası başarısızlıkla sonuçlanmış Barzanici bir üçüncü partinin ortaya çıkması ile bölünme artmıştır. Daha sonraki yıllarda (1975) sol fraksiyon içerisinde Yekiti grubu ortaya çıkmıştır. 2003 yılında Suriye’de PKK’lılar tarafından kurulan ve PKK tarafından yönlendirilen Demokratik Birlik Partisi (Partiya Yekîtiya Demokrat-PYD) kurulmuştur. 2005 yılında ise Azadi partisi kurulmuştur.48 Amerikan’ın Irak işgali Suriye’deki Kürt hareketi açısından bir ivme noktası olmuş sonrasında bölgedeki Kürt unsur Irak’ın Amerikan işgali sonrasında meydana gelen gelişmelerle daha da politize olmuşlardır. Kıvılcım 12 mart 2004 yılında Deyri Zor kulübü ile Kamışlı futbol kulübü arasındaki maçta Deyri Zor’lu Arapların Saddam lehine, Barzani ve Talabani aleyhine Kürtlerinde Bush lehine slogan atmaları neticesinde başlamıştır. Olayları bastırmak isteyen Suriye güvenlik güçleri orantısız güç kullanmış ve sivil kayıpları olmuştur. Akabinde olaylar tüm Suriye genelindeki Kürtlerin bulunduğu kentlere sıçramış hükümet güçleri ve yerel Araplar saldırıların hedefi olmuşlardır. Kızgın Kürtler, ABD bayrakları taşımışlar, Bush ve eski İsrail Başbakanı Ariel Şaron lehine sloganlar atmışlar, hükümet binaları, özel mülkiyetlere zarar vermişlerdir. Hükümet güçlerinin orantısız güç kullanması ve Kürt militanlarının saldırıları neticesinde 7’si Arap 43 kişi ölmüştür. Bir yıl sonrasında Kürtlerin ileri gelenlerinden Şeyh Haznevi 10 mayıs 2005 yılındda kimliği belirsiz kişilerce kaçırılmış 3 hafta sonra da cesedi 46 Tejel Jordi, a.g.e., s 61-62 Özkaya Abdi Noyan, a.g.m., 48 Sinclair Christian, Kajjo Sirwan, a.g.m. 47 Deyri Zor’da bulunmuştur. Kürt gruplar olaydan hükümeti suçlamış cenazesi binlerce kişinin katılımıyla kaldırılmıştır.49 Günümüzde bu Suriye’deki Kürt partileri içinde Yekiti ile PYD’nin taban desteği daha güçlüdür. Ayrıca PYD’nin silahlı unsurları da bulunmaktadır. Suriye’de olaylar başladıktan sonra Barzani’nin girişimleri sonucunda bütün grupları birleştirmek amacıyla Kürt ulusal konseyi (KNC) kurulmuştur. Erbil’de bir araya gelen 15 adet grubun temsilcisi Abdul Hakim Bashar başkanlığında birleşerek KNC’yi oluşturmuşlardır.50 Bağımsız hareket etme eğiliminde olan PYD ise PKK’nın Esad taraftarı tutumuna paralel olarak rejim aleyhtarı olan Kürt göstericilere saldırmış önde gelen Kürt politikacılarından bazılarını hedef almış Gelecek hareketi lideri Temo’yu da öldürmüştür.51 Ancak PYD müttefiki olan Esad’ın kalıcılığına inancını kaybedince Haziran 2012’de KNC ile tekrar bir araya gelerek PYD’nin katılımıyla KNC Yüksek Kürt Konseyi olarak yeniden yapılanmaya karar verilmiştir.52 Türkiye tarafından en çok dikkat çeken örgüt olan PYD bağımsız hareket etmekte ve kurduğu kontrol noktaları ile PYD dışında grupların bölgede varlığına izin vermemektedir. Diğer Kürt hareketlerinden farklı olarak PYD silahlıdır ve Esad rejimi ile güçlü işbirliği içindedir. PYD 2.000 civarında olan militanı ile tamamen veya kısmen olarak Afrin ve Kobani bölgesi ile Halep’in 2 Kürt mahallesini kontrol etmektedir. Hasaka ilinde ise kontrol ettiği alanlar daha sınırlıdır. Bunda bölgenin etnik olarak heterojen olması ve Suriye ordu birliklerinin hala kısmen bölgede olmasının büyük etkisi bulunmaktadır.53 Suriye Kürtleri Kürtler içerisinde laik-Kürt milliyetçiliğinin en yüksek olduğu Kürt gruplarından birisidir. Ayrıca onlar içerisinde laik ve sosyalist fikirler de güçlüdür. Türkiye’de sağ çizgideki Kürt yazarlardan birisi “Dedeleri tasavvuf dergahlarında sofi, ilim dergahlarında seyda, kendileri ateizmin pençesinde ya da Zerdüştlük savunucusu olanları gördünüz mü? Suriye Kürtler arasında içeride ve dışarıda var. 30-40 yıl öncesine kadar “Allah… Allah” seslerinin yükseldiği, feqilerin kasidelerinin semasını süslediği, bugün ise gençlerin namaz kılmasının yadırgandığı Müslüman köyleri biliyor musunuz? Suriye Kürtlerinin coğrafyasında 49 Tejel Jordi, a.g.e., 106-132 Carnegie Middle East Center, The Kurdish National Council in Syria, http://carnegiemec.org/publications/?fa=48502, erişim 31 Temmuz 2012 51 Carnegie Middle East Center, The Kurdish Democratic Union Party, http://carnegiemec.org/publications/?fa=48526 erişim 31 Temmuz 2012 52 Ateş Hazal, Sabah Gazetesi 13.07.2012, http://www.sabah.com.tr/Gundem/2012/07/13/esadin-kurt-kartibarzaniye-gecti, erişim 31 Temmuz 2012 53 Wilgenburg Wladimir van, Assessing the Threat to Turkey from Syrian-Based Kurdish Militants, http://www.jamestown.org/programs/gta/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=39749&cHash=f8ff7cb3ce18db51316 d46dc25faae5a erişim 20 Ağustos 2012 50 var. Büyük anneleri, Allah aşkından cezbeye düşen, anneleri İslam üzerine titreyen, kendileri başı açık köy kızları duydunuz mu? Suriye Kürtlerinde köy kızları bile Türkiye şehirlerinde olduğu kadar açıklığa müptela.” sözleri ile Suriye Kürtlerindeki dönüşümü anlatmaktadır.54 Sonuç Yerine Arap baharı olarak da adlandırılan değişim rüzgârları Suriye’deki Kürt realitesi ile Türk kamuoyunu muhatap etmiştir. Ancak, kamuoyunu bilgilendirenlerin Suriye’deki Kürtler hakkında yeterli bilgi sahibi olmadığı gazetelerde çıkan haberlerden net olarak ortaya çıkmaktadır. Yapılan haberler büyük ölçüde dezenformasyon içermekte ve kamuoyunu yeni bir “Kürt tehdidi” ile karşı karşıya olduğumuz gibi bir algı oluşturularak korku ve panik havası yaratılmaktadır. Suriye’deki Kürtlerin, nüfus içinde çok büyük bir orana sahip olmamaları, coğrafi olarak birbirinden kopuk 3 farklı bölgede yaşamaları, en fazla nüfus içeren Cezire bölgesinde (Hasaka vilayeti) ise nüfusun heterojen bir yapıda olması vilayetin güneyinin Arap çoğunluğa sahip olması nedenleri ile onların potansiyellerini sınırlandırmaktadır. Diğer taraftan, Suriye’de Kürt hareketinin örgütlü ve silahlı olması sebebiyle bölgede bulunan Arap, Türkmen ve Hristiyan unsurları yerlerinden etme yada sindirme gibi yöntemlerle etkisiz hale getirilmesi halinde Talafar örneğindeki gibi trajediler tekrarlanabileceği gibi Türkiye’nin hemen güneyinde radikal Kürt gruplarca kontrol edilen bir kuşak oluşabilecektir. Bu nedenle PKK içinde % 20’ye varan Suriyeli Kürt varlığı ve Suriye Kürtlerinin yüksek milliyetçilik düzeyi Türkiye’nin Suriye Kürtlerine ayrı bir dikkatle takip etmesini zorunlu kılmaktadır. Ayrıca, Suriye yönetiminin kendi Kürtlerini komşulara karşı kullanma ve manipüle etme konusundaki yetkinliği ve geçmiş tecrübeleri dikkate alındığında Türkiye ile arasına tampon bir Kürt kuşağı oluşturmak isteyebileceğini değerlendirmek gerekmektedir. Kürt kuşağı projesi ile İran’ın Kürtler aracılığı ile hem Akdeniz’e hem de Suriye’ye Sünni Arap engeli olmaksızın ulaşmasının yolu açılacaktır. Bu nedenle Türkiye bölgede yaşanabilecek nüfus hareketlerini dikkatle takip etmeli ve oluşabilecek pogrom veya katliam gibi süreçleri engellemeye gayret göstermeli ve bölgede bulunan Arap, Türkmen, Nasturi, Kürt, Süryani, Çeçen gibi unsurların ileri gelenleri ile iletişim kanallarını açık tutarak oluşabilecek insani ve siyasi dramların önüne geçmeye çalışmalıdır. 54 Ahmet Yılmaz, Suriye Kürtleri İslam`dan Nasıl Uzaklaştı? – 4, Suriye Kürtleri – 1, erişim 31 Temmuz 2012, http://www.dogruhaber.com.tr/Haber/SURIYE-KURTLERI-1-1734.html
