BSBEEP Faaliyet GA1.1 Özet

Black Sea Building Energy Efficiency Plan - BSBEEP
ENPI-Karadeniz Havzasında Sınır Ötesi İşbirliği Programı
2007-2013
BSBEEP
Karadeniz Havzası Binalarda Enerji Verimliliği Planı
GA1: Mevcut Dış Durumun Analizi
Veri ve Bilgi Toplanması ve Dağıtılması
Faaliyet GA1.1
Özet
Avrupa Birliği, Ulusal ve Yerel Düzeyde Binalarda Enerji
Verimliliği İle İlgili Kurumsal Ve Yasal Çerçevenin
Derlenmesi ve Karşılaştırılması
1
Black Sea Building Energy Efficiency Plan - BSBEEP
“Bu yayın Avrupa Birliği’nin yardımıyla hazırlanmıştır. Bu yayının içeriğinden yalnızca Samsun Büyükşehir Belediyesi
sorumlu olup, herhangi bir şekilde AB’nin görüşlerini yansıttığı şeklinde yorumlanamaz.”
2
Black Sea Building Energy Efficiency Plan - BSBEEP
ENPI-Karadeniz Havzasında Sınır Ötesi İşbirliği Programı 2007-2013
Karadeniz Havzası Binalarda Enerji Verimliliği Planı (BSBEEP)
Samsun
ve
Tekirdağ
Büyükşehir
Belediyeleri
tarafından
uygulanmakta olan Karadeniz Havzası Binalarda Enerji Verimliliği
Projesinin amacı yerel yönetimlerin ve kurumların kapasitelerini
güçlendirerek bölgede ortaklıklar ve işbirliği programlarının
güçlenmesine katkıda bulunmaktır. Yerel ve küresel ölçekte çok
önemli etkileri olan binalarda enerji verimliliği sektöründe yerel
yönetim ve kuruluşların kapasitelerinin güçlendirilmesi oldukça
önemlidir.
Proje ile ulaşılması hedeflenen gruplar başta Belediyeler (teknik
hizmet departmanları, finansal destek hizmetleri), üniversitelerin
konu ile ilgili bölümleri, laboratuvarları, belediyeye hizmet verenler
(yönetsel ve teknik personel), enerji verimliliği ile ilgili çalışmalar
yürüten firmalar, uzman gazetecilerdir.
Projenin çıktıları finansal açıdan başta kentin kolektif kuruluşları
(örneğin ticaret odası, mühendis odaları, sendikalar, finansal
kuruluşlar) olmak üzere belirli meslek grupları (yapı malzemesi
üreticileri, inşaatçılar), enerji ile ilgili kurum ve kuruluşlar (elektrik
dağıtıcı şirketler, ESCO’lar), inşaat şirketleri, genel kitle (potansiyel
yatırımcılar, vatandaşlar) üzerinde etkili olacaktır.
Projenin beklenen sonuçları arasında; binalarda enerji verimliliği ile
ilgili organize bilgi paylaşımı ve bilginin Karadeniz Bölgesine
sistematik olarak yayılmasının sağlanması, doğru bilginin toplanması
ve özellikle belediye binaları ve belediye düzeyinde enerji tüketimi
müdahale alanlarında güvenilir analizler yapılması, enerji verimliliği
konularında kısa ve orta dönemli planlama yapabilmek için güvenilir
temel bir çalışma yapılması vardır. Bunun yanında hedef grupların
eğitimi, geniş kitlelerin farkındalığının arttırılması beklenmektedir.
AB proje yönetimi konusunda üye olmayan ülkelere de bilgi transferi
yapılmaktadır.
BSBEEP projesi hakkında daha fazla bilgi için :www.bsbeeb.com
3
Black Sea Building Energy Efficiency Plan - BSBEEP
GA1.1:
Avrupa Birliği, ulusal ve yerel düzeyde binalarda
enerji verimliliği ile ilgili kurumsal ve yasal
çerçevenin derlenmesi ve karşılaştırılması
Binalarda enerji verimliliğinin geliştirilmesi, Karadeniz Sınır Ötesi İşbirliği Programı
kapsamında uygulanan BSBEEP projesinin ortağı Ermenistan, Yunanistan, Moldova,
Romanya, Türkiye, Ukrayna gibi ülkelerde olduğu gibi ve Karadeniz Havzasının
çevresindeki birçok ülke için de büyük önemli taşıyan, öncelikli bir konudur.
Binalarda enerji verimliliğini geliştirme sürecinin bir çok alt başlığı bulunmaktadır. Bu
rapor binalarda enerji verimliliği ile ilgili aşağıdakileri aşağıda sıralanan konu
başlıklarını ele almaktadır:
1.
2.
3.
4.
Ulusal Yasal-Düzenleyici Çerçeve
Ulusal Kurumsal (İdari) Çerçeve
Yerel Yönetim Politikaları (Şehir Düzeyinde)
Yerel Kurumsal (İdari) Çerçeve (Şehir Düzeyinde)
Bu çalışma ayrıca binalarda enerji verimliliğini konusunda yasal ve kurumsal alanda
karşılaşılan engellerin üstesinden gelmeye yardımcı olabilecek faaliyetleri sunmak
için proje ortağı ülkelerin enerji verimliliğini yasalarını, kurumsal yapılarını ve
karşılaştırabildikleri mevcut durum analizlerini ortaya koymaktadır.
Ulusal Politika Çerçevesi
Ülkelerin enerji verimliliği politikalarına ulusal enerji güvenliği, ithalata bağımlılık,
ekonomik rekabet, arz güvenilirliği ve enerji hizmetlerinin satın alınabilirliği gibi
çeşitli ihtiyaçlar tarafından yön verilmektedir. Ülkeler aynı zamanda çeşitli
uluslararası anlaşmalarda değişkenlik gösteren statülerinin yanı sıra bir dizi dış
faktöre de maruzdurlar. Binalarda enerji verimliliğini geliştirmeyi hedefleyen AB
politikaları çeşitli politika alt başlıkları çerçevesinde uygulanırken, tüm üye ve üyelik
başvurusunda bulunan ülkelerin yasalarını AB politikası hedeflerine adapte
edebilmeleri için büyük bir reform süreci başlatılmıştır. Yunanistan ve Romanya gibi
bazı ülkeler için üye devletler olarak AB enerji verimliliği direktiflerinin iç hukuka
aktarılması zorunlu iken, diğer ülkeler de ulusal politika reformlarını hızlıca
geliştirmekte ve AB Ortak Üyesi olarak, Enerji Topluluğu Anlaşması altında Taraf
Ülkeler olarak ya da hiç bir uluslararası zorunluluk olmaksızın sadece uluslararası en
iyi uygulama olarak AB yasal uygulamalarının aktarımı için veya dış ticaret ortağının
piyasa kurallarına ulusal politikaları uydurmak için
AB enerji verimliliği
düzenlemelerinin iç hukuka aktarımını gerçekleştirmektedirler.
Tüm ülkelerin BM İklim Değişikliği Konvansiyonu çerçevesi altında kendi ilgili
yükümlülükleri vardır. Yunanistan ve Romanya için Ek 1 ve 2 olarak paylaşılan AB
hedefleri içerisinde yükümlülükler söz konusu iken; Türkiye, Moldova, Ukrayna ve
Ermenistan için kantitatif emisyon azalımı yükümlülükleri söz konusudur.
4
Black Sea Building Energy Efficiency Plan - BSBEEP
Çeşitli politik ve diplomatik statülere rağmen, BSBEEP projesinin ortağı olan ülkeler
enerji verimliliğine ve iklim değişikliğinin azaltılmasına büyük önem vermektedirler.
Hükümetler, şu anda da Yunanistan ve Romanya’da Enerji Verimliliği Direktifleri
üzerinde çalışmakta olup, Enerji Hizmetleri direktiflerinin ve Binalarda Enerji
Performansı direktiflerinin aktarımında büyük adımlar atmışlardır.
Ulusal enerji verimliliği politikası çerçevesinin ana unsurları tüm ülkelerde bazı
farklılıklarla birlikte şunları kapsar :
1. Politika: Karar, deklarasyon, uluslararası anlaşma, vs
2. Ulusal Strateji: enerji üzerine, enerji verimliliği ve ekonomik gelişim üzerine,
ideal olarak da binalarda enerji verimliliği üzerine ayrı bir strateji şeklinde
3. Yasama: Enerji sektörü veya enerji verimliliği üzerine tasarlanan yasa,
rasyonel enerji kullanımı, enerji koruma üzerine yasalar yoluyla binalarda
enerji verimliliğini düzenleyen öncül yasa vs
4. Düzenlemeler: Bunlar yasaları uygulamaya imkan veren kodlar, normlar,
teknik düzenlemeler ve standartlar yoluyla ikincil yasama sağlar
5. Programlar/Planlar: Ulusal ve yerel programlar ve planlar yoluyla hükümet
veya topluluklar zaman çizelgeleri, hedefler, çeşitli sorumlu kurumlar ve
roller oluşturur
6. Fon Şeması: Politika uygulamalarını desteklemek adına, sürdürülebilir bir
finansal mekanizma, parasal teşvikler, sübvansiyonlar ve fonlar,
tüm
geliştirici önlemlere düzenli olarak yatırım yapmak için doğrudan yapılan
enerji verimliliği gelişimi önlemleri kadar gereklidir
Yukarıdaki 5. ve 6. maddeler hem ulusal hem de yerel düzeyde mevcut kalabilirken,
1-4. maddeler ulusal düzeydedir. Tüm bu maddeler eşit olarak gerekli olsalar da
ülkeler politika çerçevesini bu maddelerden bir ya da bir kaçı eksik olarak
tamamlayabilmektedirler. Böyle bir farklılık diğer politika dokümanlarında daha
kapsamlı bir detay düzeyi gerektirmekte ve ikincil yasama için ihtiyaç doğurmaktadır.
Bu, bina enerji kodları ve belgelendirmesi için düzenleyici çerçeve ve etiketleme
prosedürü, alet ve ekipmanlar için enerji verimliliği test altyapısı, bina izolasyon
standartları, enerji etüdü uygulama prosedürleri ve denetmen belgelendirmeleri,
enerji yönetimi için yetkileri, belediyenin enerji verimliliği planlaması ve yönetimi,
performans sözleşmelerini kolaylaştıran düzenlemelerdir vs.
İkincil Mevzuat
Binalarda enerji verimliliği ile ilgili ikincil mevzuat süreçlerine daha sonra başlamış
Moldova, Ermenistan ve Ukrayna gibi ülkelerde binalarda enerji verimliliği alanında
kurumsal hafızanın oluşturulması ve daha fazla ilerleme sağlanabilmesi adına bu
alanda ileri uygulama örneklerine sahip proje ortağı ülkelerden öğrenebilecekleri ve
kendilerine adapte edebilecekleri çok fazla konu bulunmaktadır. Belirtmek gerekir ki
proje ortakları ülkelerdeki yasal reformlardaki gelişmeler etkileyiciyken, bu yasaların
ve özellikle ikincil mevzuatın uygulanmasında bazı ülkelerde hala aksaklıklar
bulunmaktadır. Binalarda enerji verimliliği alanında proje ortağı ülkelerin yanı sıra
5
Black Sea Building Energy Efficiency Plan - BSBEEP
Karadeniz Havzasında yer alan diğer ülkelerin, AB’ne üye ülkelerin binalarda enerji
verimliliği alanda sahip oldukları iyi uygulama projeleri ile birlikte ortak uygulama
faaliyetinde ve deneyim alışverişinde bulunmaları Karadeniz bölgesi ülkelerinin
yararına olacaktır.
Proje ortağı ülkelerin binalarda enerji verimliliği alanında hali hazırda sahip oldukları
yasal ve kurumsal düzenlemelerin göreceli karşılaştırılması amacıyla hazırlanan
rapor, proje ortağı ülkelerin bir çoğunun binalarda enerji verimliliği alanında yasal ve
kurumsal düzenlemeler çerçevesinde ciddi başarılar elde ettiklerini ortaya
koymaktadır.
Binalarda enerji verimliliğini geliştirme konusunda karşılaşılan engelleri ortadan
kaldırmak amacıyla uygun fon mekanizmalarının araştırılması, bulanan programlar
dahilinde projeler geliştirilmesi suretiyle binalarda enerji verimliliğini artırma işi
daha somut hale gelmektedir. Binalarda enerji verimliliğini geliştirme hususunda
karşılaşılan problemler ve engeller şu şekilde sıralanmaktadır:
• Avrupa Birliği’nde teni yapılmış düzenlemelerinin ülkelerin ulusal yasalarına
uyarlanmasındaki gecikmeler,
• İdari kapasite eksikliği,
• Kamu ve özel sektöre yönelik yeterli finansman paketlerinin oluşturulamaması
(faiz oranları, geri ödeme süreleri, ek finansman ve teknik destek, enerji etüdü
vs.),
• Kentsel gelişim, çok daireli bina yönetim, sahip olunan/kiralık konut, medeni
kanun vs. gibi diğer sektörü ilgilendiren kanunlardaki karmaşıklık,
• İyi uygulama örneklerinin uygulanmasında karşılaşılan teknik ve tecrübe
yetersizlikleri,
• Binalarda enerji verimliliği yatırımlarının ekonomik, sosyal ve çevresel
faydaları konularında kamuoyunda yeterli farkındalığın oluşturulamamış olması
Etkisi bazı Avrupa ülkelerinde diğerlerine oranla daha fazla hissedilmekle birlikte tüm
Avrupa Birliği ülkelerini olumsuz etkileyen mevcut küresel finansal krizden, kredi
sağlayan piyasalar da kötü biçimde etkilenmiştir. Bu nedenle, finansal kurumlar
tüketici lehine risk almaya maalesef pek yanaşmamaktadırlar.
Kurumsal Çerçeve
Binalarda enerji verimliliği piyasası kendi kendine yetecek şekilde işleyebilene dek
kamu farkındalığını arttırıp özel sektör katılımını güçlendirirken, gerekli kurumları
kurmak/görevlendirmek, uygun planlama yapmak ve enerji verimliliği gelişim
programlarını finanse etmek yoluyla binalarda enerji verimliliğini geliştirmek için
daha fazla çaba harcamak gerekmektedir. Görevlendirilen kurumlar arasında
bakanlıklar, ulusal enerji firmaları, araştırma enstitüleri, profesyonel kuruluşlar,
mühendis odaları ve STK’lar vardır. Örneğin, proje ortaklarımızdan Galati Dunarea De
Jos Üniversitesi enerji verimliliği pilot projelerinin ve enerji verimliliği yatırımlarının
finansal mekanizmasının gelişimini hedefleyen ve sürekliliği olan bir araştırma
yürütmektedir( üniversitede enerji tüketim ölçümleri için inşa edilmiş bir deney evi).
6
Black Sea Building Energy Efficiency Plan - BSBEEP
Ülkelerin birbirlerinin tecrübelerinden faydalanabilecekleri bazı örnek programlar
bölgede mevcuttur. Örneğin Türkiye’de kamu binaları için yürütülen ve Enerji
Verimliliği Derneği tarafından yürütülen İl İl Enerji Verimliliği Hareketi 5 milyon
verimli ampul dağıtımınıyla bir ayda akkor telli ampullerin değişimini sağladığı
çalışma, küçük ölçekli güneş enerjisi üretimi için “çatılarda fotovoltaik” üzerine
Yunanistan’ın program, evlerde donanım iyileştirmesi için “Enerji Tasarrufu” gibi
Karadeniz Havzası’nda binalarda enerji verimliliğine yönelik projeler mevcuttur.
Yerel Yönetim Boyutu
Binalarda enerji verimliliği alanında yerel yönetimler çeşitli sürdürülebilir başarılar
sergilemişlerdir. Romanya ve Moldova gibi bazı ülkelerde enerji verimliliği politikaları
belediyelerin uygulaması gereken enerji yönetimi ve planlamasını hedefleyen zorunlu
faaliyet alanları yaratmıştır. Karadeniz Havzası’ndaki belediyeler yapmaları gereken
böyle zorunlu faaliyetleri kendi yerel bütçeleri çerçevesinde karşılamaya
çalışmaktadırlar. Belediye enerji verimliliği yöneticisi görevlendirmek, iç enerji sayım
sistemini geliştirmek, enerji etütleri yoluyla belediye binalarının enerji performansını
değerlendirmek, bu etütler sonucu ortaya konan önerileri uygulamak bu zorunlu
faaliyetlerden bazıları olarak sayılabilir. En önemlisi de binalarda enerji verimliliği
konusundaki ulusal politika belediyelerin yerel uygulama planlarına yansıtılmaktadır.
Bu durum sadece yerel yönetimlerin binalarda enerji verimliliği konusuna bağlılığını
göstermekle beraber aynı zamanda gelecek yıl için bina enerji yönetimine ayrılacak
bütçenin oluşturulmasına imkan sağlamaktadır.
Örneğin 2009 yılından bu yana Moldova’da Kahul Belediyesi ve Ukrayna’da Mikolayev
Belediyesi yıllık uygulama planlarına ciddi miktarda kamu binası dahil edip, enerji
etüt önerilerini uzun vadede uygulamak üzere binaların enerji ve enerji verimliliği
etütlerini yapmaktadırlar. Yerel uygulamaları veya belediyelerin enerji yönetimi
konusunda mevcut ulusal politikaları desteklemek adına onlarca Moldovalı belediye
personeli belediye enerji planlarını geliştirmek için eğitilmiş, bir çok kişi enerji
yöneticisi olarak işe alınmıştır. Yunanistan’da Kavala ve Galati Belediyeleri yıllık
uygulama planlarında belediye binalarının enerji verimliliği ölçüm sonuçlarını bir
araya getirmiş ve kamu binalarında bir dizi enerji verimliliği projesi uygulamışlardır.
Türkiye’de Samsun Büyükşehir Belediyesi BSBEEP projesi kapsamında binalarda enerji
verimliliği üzerine okul çocukları için eğitim materyalleri hazırlamış ve Orta
Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen “samSUN Solar Enerji Projesi”
tasarlamış ve inşa edilmeye başlamıştır.
Yerel yönetimler için binalarda enerji verimliliğiyle ilgili ulusal politika reformunun
yanı sıra bir takım dış faktörler daha vardır. Örneğin, Avrupa Belediye Başkanları
Sözleşmesi AB içerisinde sözleşme imzalayan tarafları bünyesinde toplamış ve daha
sonra Ukrayna, Moldova ve Ermenistan’da aktif biçimde işleyen COMO-Doğu sürecini
meydana getirmiştir. Ermenistan, binalarda enerji verimliliği ölçümleri ve sera gazı
salınımının azaltılması adına toplulukların potansiyelini belirlemek için kendi
Sürdürülebilir Enerji Eylem Planı’nı geliştiren 10 sözleşme ortağından biridir.
7
Black Sea Building Energy Efficiency Plan - BSBEEP
Yerel Kurumsal/İdari Çerçeve
Yerel yönetim ve otoritelerin programları uygulama becerileri fon bulmak kadar
eldeki personele, teknik yeterliliğe, diğer profesyonel kuruluşların teknik ve
uygulamaya dayalı knowhow kaynaklarına erişimine de önemli ölçüde dayanmaktadır.
Teknik ve kurumsal kapasiteler ciddi gelişim gerektirirken, fon temini ise başka diğer
bir konudur. Karadeniz Havzası’nda binalarda enerji verimliliğini toplulukların günlük
yaşantısına aktarabilecek sistematik, sürdürülebilir ve uzun vadeli programların
maalesef eksikliği vardır.
Potansiyel olarak yenilenebilen örneklerden biri Yenilenebilir Kaynaklar ve Enerji
Verimliliği Fonu (R2E2) olabilir. R2E2, gelecek yıllarda daha bir çok binanın
finansman düzeninin devam etmesine izin veren sınırlı finansmanın döndüğü ESCO
benzeri sözleşmeleri kullanarak 57 kamu binası için kamu binaları piyasa koşulları
altında böyle enerji verimliliği projelerini finanse edebilecek bir kredilendirme
mekanizmasından yararlanabilmiştir. Benzer şekilde Yunan Yeşil Fonu, hibe,
sübvansiyon, yerel otoritelerin finansman ve kredilendirmesini sağlarken çevre ve
enerji politikaları arasında sinerjiler yaratarak, ve idari ve teknik hizmetler sunarak
yenilenebilir enerji yatırımlarının gelişimine büyük katkı sağlamıştır.
Binalarda enerji verimliliği politikaları uygulamalarının sürdürülebilirliğini hala
yavaşlatan engellerden bir kaçını saymak gerekirse, çeşitli sosyal gruplar için
çeşitlendirilmiş finansman mekanizmalarının eksikliği, farkındalık eksikliğini, büyük
kamu borcu ve esnek finansal düzenlemeleri halletmekteki başarısızlıklar
sıralanabilir. Karadeniz Havzası’nda bölgesel işbirliğinin değeri binalarda enerji
performans sözleşmesi, hedef kitleleri tanımlanmış kredilendirme programları,
sektördeki profesyoneller için enerji verimliliği eğitim programları gibi başarılı
programlar ve finansman çözümlerini kullanmak sayılabilir.
8