öğretmen notları

ÖĞRETMEN NOTLARI
TANIMLAR
Küresel ısınma, dünyadaki yaşamın sürdürüldüğü ekosistemlerin bütüncül yapısını tehdit eden,
binlerce bitki ve hayvan türlerinin yok olmasına neden olan, insan yaşamını etkileyen, aşırı sıcaklık,
yangın, susuzluk, kuraklaşma gibi diğer meteorolojik afetlerin artmasına sebep olan bir oluşumdur.
Küresel Isınmanın Sonuçları
Küresel ısınma ile birlikte Dünya'daki ortalama sıcaklıklar giderek artmakta ve bunun da sonuçları
yavaş yavaş karşımıza gelmektedir.
Atmosferdeki karbondioksit oranı sanayi öncesinden 2005 yılına kadar %35,nitroksit %18, metan ise
%250 artmıştır. Bununla birlikte 1850 li yıllardan itibaren son 12 yılın (1995-2006) 11 yılı en sıcak yıllar
arasında yer almaktadır. 100 yıllık (1901–2000) ortalama sıcaklık artışı 0.6 oC iken 1906-2005
periyodunda ortalama sıcaklık artışı ise 0,74 oC olmuştur Uzmanlara göre atmosferin kirlenmesi
durdurulsa bile Dünya’nın ısısı önümüzdeki yüzyılda 1.2 derece artacak. Uzmanlar Dünya’nın
önümüzdeki yıllarda 2 dereceden fazla ısınması durumunda küresel ısınmanın artık
durdurulamayacağını söylüyorlar. Peki, küresel ısınmanın durdurulamaması nelere yol açacak?
Küresel ısınma sonrasında gerçekleşmesi beklenen bazı olaylar;

Özellikle Avrupa ve Rusya'da tarımdaki verim azalacak.

Deniz ve okyanus seviyelerindeki artma sonucu kıyı şeridi olan ülke, ada ve şehirler sulara
gömülecek.

Orman yangınları artacak

Kuraklık, erozyon, çölleşme gibi afetlerde artış yaşanacak

Canlı alanları ve canlı türlerinde azalma olacak.

Sıcak hava dalgalarına bağlı ölümler olacak.

Kuzey Afrika çölleşecek ve büyük göçler olacak.

Tatlı su kaynaklarında azalma sonucu insanlık susuzlukla karşı karşıya kalacak.

Mercan resiflerinin neredeyse tamamı (%97si) yok olması, kutup ayılarının soylarının
tükenmesi gibi canlı alanları ve canlı türlerinde azalmalar yaşanacak.

Kuzey Buz Denizi tamamen kaybolacak.

Bulaşıcı hastalıkların artış yaşanacak, özellikle Afrika ve Kuzey Amerika'da sıtma yayılacak
SERA GAZLARI
Sera gazlarının ısıyı tutma özelliği vardır. Bu gazların miktarındaki artış atmosfer ısısının yükselmesine
sebep olmaktadır. Bu da küresel ısınmaya en büyük etkendir.
Sera etkisini gösteren, atmosferde bulunan ve en çok ısı tutma özelliğine sahip olan bileşiklerdir.
Dünyanın çevresine yaydığı sıcak ışınlar, yani ısıyı aynen bir seranın tuttuğu gibi tutarlar.
Dünya'da başlıca sera etkisine neden olan gazlar %36–70 Su buharı, %9–26 Karbon dioksit, %4–
9 Metan ve %3–7 ile Ozon'dur. Ayrıca azot oksitler ve kloroflorkarbonlar da sera etkisine neden
olmaktadır. Sera gazlarının bir kısmı kendi kendine oluşurken, bir kısmı da insanlar tarafından üretilir.
Doğal yollarla oluşan sera gazları su buharı, karbondioksit, metan, nitroz oksit ve ozon içerir.
SU BUHARI
Su buharı suyun gaz halidir.
Su her sıcaklıkta buharlaşabildiği için havada her zaman su buharı bulunur. Sera etkisine neden olan
gazlardan biri de su buharıdır. Atmosferde su buharı %36- 70 oranında bulunmaktadır. Buharlaşma su
yüzeyinden meydana gelir. Suyun su buharı haline gelmesine buharlaşma denir. Su buharının tekrar
su haline geçmesine de yoğunlaşma denir. Su buharı ani yoğunlaşmalar yaşarsa yağmur yağar,
yoğunlaşma ortamı aniden ve aşırı soğursa su buharı direkt yoğunlaşma olmadan katı hale geçer.
KARBONDİOKSİT
Karbondioksit, fosil yakıtların (petrol ve türevleri, kömürlerin ve doğal gazın) sanayide kullanılması
sonucunda oluşarak atmosfere karışmaktadır. Atmosfere karışan karbondioksit fosil yakıtlardan,
canlıların solunumundan ve mikroskobik canlıların organik maddeleri ayrıştırmasından
kaynaklanmaktadır.
Sera gazları içinde karbondioksit, küresel ısınmada % 50 paya sahiptir. Bunun nedeni, hem miktarının
çok hem de karbondioksit moleküllerinin atmosferdeki ömrünün 50 – 100 yıl gibi çok uzun olmasıdır.
METAN GAZI
Metan gazı, Kimyasal yapısı merkezde yer alan bir adet Karbon(C) atomu ile bu atomu çevreleyen
dört Hidrojen(H) atomunun bir araya gelmesiyle oluşan kısaca “CH4” olarak ifade edilen bir gazdır.
Tamamen renksiz ve kokusuz bir yapıya sahip olan metan gazının canlılar tarafından solunması,
ölümcül tehlike yaratacak durumlar doğurur.
Kokusuz olduğu için insanlar tarafından fark edilmesi çok zor olan metan gazı, solunma dışında
patlama riski de bulunduğu için çok tehlikeli bir maddedir. Normal şartlar altında gaz halinde bulunan
metan, doğal gazın bileşenleri arasında yer alır. Metan gazının en büyük özelliklerinden biri de,
bulunduğu ortamda Oksijen(O) olması halinde yanma eğilimine geçmesidir. Sebep olduğu sera etkisi
nedeniyle son yıllarda küresel ısınma üzerine araştırma yapan bilim adamlarının araştırma konusu
olan metan gazı bu özelliği ile “sera gazları” sınıfına dahil edilmiştir. Metan gazı çoğunlukla bataklık
bölgelerde oluşmaktadır, bu nedenle bu gazdan “bataklık gazı” olarak da bahsedilir. Maden
çalışmaları sırasında da açığa çıkıp, ölümcül patlamalara neden olabilmektedir.
OZON GAZI
Ozon gazı (O3), 3 oksijen atomundan oluşan molekülleriyle renksiz bir gazdır ve atmosferin üst
katmanlarında bulunur. Sera gazları içinde yer alır. Ozon gazı %5–7 oranında sera etkisine neden
olmaktadır. Sıvı halde lacivert renge dönüşen ozon gazı, dünyayı güneşten gelen morötesi radyasyona
karşı korumaktadır. Ozon 3 oksijen atomundan oluştuğu için gıdada kullanımında çevreye ve insana
hiçbir zararı yoktur.
AZOT OKSİT
Azot oksit ya da azot monoksit, kimyasal formülü NO olan bir bileşiktir. Bu gaz, insanlar da dahil
olmak üzere- memelilerin vücutlarında önemli olmasının yanı sıra endüstride de önemli bir ara
üründür. Ayrıca NO, araba motorları ve elektrik santralleri tarafından üretilerek hava kirliliğine neden
olur. Yüksek dozda alınması doku zehirlenmesine ve dolaşım sistemi çöküşüne de yol açar. Kronik NO
salınımı, diyabet, beyini ve omuriliği tutan özbağışıklık hastalığı, bağırsak hastalığı gibi birçok iltihabi
hastalık ve kanser türüyle ilişkilendirilmiştir. Azot oksit, kimyasal formülü N2O ile ya da bir başka hava
kirletici madde olan (NO2) ile karıştırılmamalıdır.
KLOROFLORO KARBON
Klorofloro karbon gazı atmosfere parfümlerden yayılır. Ozon ile tepkimeye girerek, ozon
tabakasındaki ozon ile reaksiyona girerek parçalanmasın neden olur. Böylece ozon tabakasında ozon
derişimi azalır. Sera gazlarından olan kloro floro karbon küresel ısınmanın da başlıca
sebeplerindendir.
Bu sera gazları için doğal kaynak yoktur. Spreylerdeki püskürtücü gazlar, soğutucu aletlerde kullanılan
gazlar, bilgisayar temizleyiciler, bu gazların başlıca yapay kaynaklarıdır. Küresel ısınmadaki payları %
22 oranındadır.
SERA ETKİSİ
Atmosferi oluşturan karbondioksit ve diğer gazlar güneş ışığını geçirir fakat ısıyı hapseder. Atmosferin
karbondioksit miktarının artması havanın normalden daha fazla ısınmasına neden olur buna “SERA
ETKİSİ” denir. Atmosferde bu gazların miktarının artması Yerküre'de ısınmayı artırır. Günümüzdeki
tehlike karbondioksit ve diğer sera gazlarının miktarındaki artışın doğal sera etkisini
şiddetlendirmesinde yatmaktadır. Binlerce yıldır dünyamızdaki karbon kaynakları kararlı kalırken,
şimdi modern insanoğlu aktiviteleri, fosil yakıtların kullanımı, ormanların yok oluşu, atmosfere büyük
miktarlarda karbondioksit ve diğer sera gazlarının salınmasına sebep olmaktadır.
SERA ETKİSİNİN SONUÇLARI:
Buzulların erimesi
Okyanusların yükselmesi
Küresel ısınma ve iklim değişikliği
Kuraklık ve çölleşme
Sel ve kasırgalar
Bazı hayvan ne bitki türlerinde azalma.
KARBON AYAK İZİ HESAPLAMA
Karbon Ayak İzi, birim karbondioksit cinsinden ölçülen, üretilen sera gazı miktarı açısından insan
faaliyetlerinin çevreye verdiği zararın ölçüsüdür.
KÜRESEL ISINMAYI ÖNLEMEK İÇİN NELER YAPILMALI?
1 - Enerji verimliliğini arttırmak:
Verimlilik en az girdi ile en fazla çıktıyı sağlamaktır. Evlerimizdeki karbon salımının en büyük kaynağı
tükettiğimiz enerjidir. Bizler elimizdeki enerjiyi mümkün olduğunca verimli kullanabilirsek, hem
giderlerimizden hem de emisyondan azaltım yapmış oluruz.
2 - Ağaç dikmek:
Dikilen her ağaç yılda 12 kg karbondioksit emer. Ömrü boyunca ise 1 ton karbondioksiti bertaraf
ederek doğanın en büyük koruyucularından olmaktadırlar.
3 - Geri dönüşüme katkıda bulunmak:
Çöplerinizi türlerine göre ayırarak geri dönüşüm kutularına bırakırsak, örneğin 1 ton kağıdın geri
dönüşümünden 36 ton, 1 ton alüminyumun geri dönüşümünden 13 ton karbondioksitin atmosfere
salınmasını önleyebilirsiniz.
4 - Yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmak:
Yenilenebilir enerji kullanarak karbondioksit emisyonlarının azaltılmasına büyük katkıda
bulunabilirsiniz. Mesela evinizin çatısına güneş panelleri koyarak veya imkanınız varsa jeotermal
enerjiden faydalanarak katkı sağlamaya başlayabilirsiniz.
5 - Karbon salımı düşük hizmet ve ürünlerin kullanımını tercih etmek:
İhtiyaçlarınızda önceliğinizi daha yeşil ürünlerden yana kullanarak çevreye katkıda bulunabilirsiniz.
Örneğin ihtiyacınız olan kağıdı geri dönüştürülmüş olanından, bilgisayar yazıcınızın kartuşunu geri
dönüştürülebilir olandan ve de alacağınız plastik ürünleri geri dönüştürülebilir olanlardan tercih
ederek veya alacağınız elektronik aletleri A Sınıfı olanlardan tercih ederek doğaya katkı
sağlayabilirsiniz.
6 - Daha vejetaryen beslenmek:
Kırmızı et kaynağı bir ineğin bir günde atmosfere saldığı metan gazı 0,23 kg civarıdır. Bunun
karbondioksit karşılığı 4,83 kg.CO2 olup tükettiğimiz pişmemiş 1 kg sığır eti için doğaya 34,6 kg
karbondioksit salınmaktadır.
7 - Ulaşımda toplu taşımayı tercih etmek:
Şahsi aracınızla gittiğiniz km başına olan emisyonları toplu taşıma kullanarak %90’a varan oranda
azaltmanız mümkün.
8 - Aracınızın lastik basıncını kontrol etmek:
Düşük basınçlı lastiklerinizi olması gereken basınca ayarlatarak yakıt tüketiminizi azaltır ve bu sayede
doğaya salınan karbondioksit miktarını azaltmış olursunuz.
9 - Aracınızı başkalarıyla paylaşmak:
4 kişilik aracınızla seyahat ederken sizin ile aynı yöne giden birileri mutlaka vardır. Onlarla aracınızı
paylaşarak hem ulaşım masraflarınızı hem de çevreye en azından bir aracın daha vereceği zararı
azaltmış olursunuz.
10 - Mümkün olduğunca kısa mesafelere yürüyerek veya bisiklet ile ulaşmak:
Aracınızı kullanmak yerine yürüyerek veya bisiklete binerek kat ettiğiniz 1 km mesafe için 0,15 - 0,3 kg
karbondioksitin doğaya salınmasını engellemiş olursunuz.
11 - Faturalarınızı e-posta üzerinden almak:
Faturalarınız için harcanmayan kağıtlar sayesinde ağaçları kesilmekten kurtarabilirsiniz.
12 - Uçak biletlerinizi mümkün olduğunca direk uçuş olarak seçin:
Uçakların kalkış ve inişlerdeki mil başına yakıt tüketimlerini normal seyir durumunkinden çok daha
yüksektir. Daha az yakıt, daha az salınan sera gazı demektir.
13 - Giysilerimizi mevsime uygun seçmek:
Yazın daha ince giyinerek klimayı, kışın daha kalın giyinerek evinizdeki ısıtıcının daha az çalışmasını
sağlayabilirsiniz. Böylece hem cebinize hem de doğaya fayda sağlamış olursunuz.
14 - Temiz yakıtları tercih edin:
Yakın bir zamanda karşımıza çıkan elektrikli ve hibrid araçları fosil yakıtlı araçlarımızın yerine tercih
etmenin zamanı geldi. Isınmak için de mümkünse yakıt tercihinizi doğalgazdan yana kullanın.
15 - Alışverişlerinizi toplu yapmaya özen göstermek:
Alışverişlerinizi haftalık yapmak yerine aylık yaparak aracınızı daha az kullanmış olursunuz. Böylece
daha az emisyon salarak doğayı korumuş olursunuz.