egzersizler, koruyucu, tedavi edici ve muayene pozisyonları
advertisement
Sağlık Bakım Sistemi SOSYAL ANTROPOLOJĠ HEDEFLER Sağlık bakımının tanımını yapabilme Sağlık bakım sisteminin kültürel normlarını sayabilme Sağlık bakımını etkileyen kültürel faktörleri ifade edebilme Sağlık bakımını etkileyen kültürel faktörlerin özelliklerini analiz edebilme Kültürel faktörlerin sağlık bakımı üzerindeki etkilerini kavrayabilme ĠÇĠNDEKĠLER GiriĢ Sağlık bakımı Sağlık bakım sisteminin kültürel normları Sağlık bakımını etkileyen kültürel faktörler HAFTA 13 SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ 1-GĠRĠġ Toplumu oluĢturan bireylerin sağlık bakımı, ortamın kültürel yapısından, sağlık bakımı hakkındaki inanç ve beklentilerden ve kültürel özgeçmiĢlerden etkilenmektedir. Bireylerin sağlığa iliĢkin inançları, kültürü, geçmiĢteki sağlık deneyimleri bir bütündür ve bu bütün bireylerin sağlıklarını geliĢtirmede yaĢamsal bir rol oynar. 2-SAĞLIK BAKIMI Sağlık bakımı, akut ya da kronik hastalığı olanların yanı sıra, kiĢilerin sağlığının sürdürülmesi, hastalık ve sakatlıkların önlenmesi, erken tanısı ve tedavisiyle rehabilitasyonu ve sağlık eğitimi gibi tüm etkinlikleri belirten bir terimdir. (1,2). Sağlık bakım sistemi; kendine ait yasaları, değerleri, hakları ve dili olan bir kültürdür Eğitim döneminde sağlık bakım kültürü ile sağlık ve sağlık bakım kültürüne iliĢkin değerler kazanılır. Örnegin, hemsirelik ya da hekimlik sağlık bakım sisteminin bir alt kültürüdür. Sağlık hakkında belli bir değer edinmiĢ bir hemĢire ya da hekim, kendi değerlerini geliĢtirmiĢ bir birey ile etkileĢime girdiğinde iletiĢimi etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar: 1-Katılımcıların kültürel özgeçmiĢi 2-Sağlık bakımı hakkında inanç ve beklentiler 3-KarĢılaĢılan ortamın kültürel yapısı 4-Ġki kiĢinin inanç ve değerlerinin uyuĢma derecesidir Bireylerin sağlığa iliĢkin inançları, kültürü, geçmiĢteki sağlık deneyimleri bütündür ve bu bütün bireylerin sağlıklarını geliĢtirmede yaĢamsal rol oynar. (3) 3-SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠNĠN KÜLTÜREL NORMLARI Ġnançlar Sağlık ve hastalığın standardize edilmiĢ tanımları Teknolojinin yeterliliği Uygulamalar Sağlığın sürdürülmesi hastalıkların önlenmesi Yıllık fiziksel muayeneler ve tanıya yönelik uygulamalar Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ AlıĢkanlıklar Kayıt tutma Meslek dilinin sürekli kullanımı Sistemli araĢtırma ve sorun çözme yönteminin kullanımı Benzerlikler Dakik olmak Düzen ve organizasyon Uyum sağlama Farklılıklar Ağır hareket etme Düzensizlik ve organizasyonsuzluk Gelenekler Otokratik ve bürokratik sistemdeki uygulamalara itaat ve bağlılık Doğum ve ölüme iliĢkin belli prosedürleri kullanma Adetler Fizik muayene Cerrahi iĢlem Tedavi ve bakım kararlarına hastanın katılımını vurgulayan ikili etkileĢim yaklaĢımı, belli değerleri, idealleri, davranıĢ standartlarını ve sağlık çalıĢanı – hasta etkileĢim kurallarını kapsar. BaĢka bir deyiĢle ikili etkileĢim bir sağlık bakım kültürü olarak düĢünülebilir. Ne var ki bazı hastalar kendi değerlerini ikili etkileĢimin üzerinde tutup geleneksel bir tedavi yöntemini tercih edebilirler. Hastanın tedavi ve bakım kararlarının verileceği süreçten beklentilerinin sağlık çalıĢanları tarafından anlaĢılması gerekir.(3) 4-SAĞLIK BAKIMINI ETKĠLEYEN KÜLTÜREL FAKTÖRLER Kültürün sağlıkla iliĢkileri incelendiğine, bazı kültürel özelliklerin olayı kolaylaĢtırdığı, olayın doğrudan nedeni olduğu veya koruyucu özellikler taĢıdığı görülmektedir. Tıbbi Antropologlar ve epidemiyologlar tarafından incelen bu özelliklerden bazıları aĢağıda verilmiĢtir. (3) 1.Ekonomik Durum Refahın toplumdaki dağılımı; gelirin, konut, beslenme, giyinme için yeterli olup olmamasıdır (4). Genellikle gelirin toplumda nasıl dağıldığı, ev koĢullarının uygunluğu, Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ beslenme ve giyim için yeterli olup olmadığı; zenginlik, fakirlik. iĢsizlikle ilgili kültürel değerleri kapsar. Ekonomik durumun iyi olması, çekirdek veya geniĢ aile gibi aile yapılarının toplumdaki yaygınlığı sağlık hizmeti alımını direk olarak etkiler. (3,5) 2.Aile Yapısı Ailelerin geniĢ ya da çekirdek olup olmadığını; aile bireyleri arasındaki iliĢki, çatıĢma ve karĢılıklı desteğin derecesi; bireysel baĢarının mı yoksa ailesel baĢarının mı daha önemli olduğu; çocuk, yaĢlı ve hasta bakımı; yiyeceklerin sağlanması gibi sorumlulukların aile üyeleri arasında nasıl paylaĢıldığını kapsar.(3) Geleneksel geniĢ aile yapısı içerisinde; bireyler sağlık hizmetlerini nereden ve nasıl alacaklarına kendileri karar veremezler. (6) Ayrıca sağlık ekibinin önerilerine uyma konusunda da bağımsız değillerdir. Örneğin; genç bir anne yeni doğan bebeğinin bakımı konusunda hemĢirenin önerilerini kayınvalidesi onaylamadığı için uygulamayabilir. Oysa çekirdek aile üzerinde akraba grubunun denetimi azalmıĢtır ve bireyler kendi kararlarını alma ve uygulama konusunda daha özgürdür.( 5 ) 3.Cinsiyete Dayalı Roller Cinsler arasındaki iĢ bölümü; çalıĢan- evde olan- yemek hazırlayan-çocuk bakımını gerçekleĢtirenin kim olduğu; iki cinsin beklentileri, sorumlulukları ve sosyal hakları, her bir cinsin davranıĢına iliĢkin kültürel inançları sağlığı etkileyebilir. (4) Birçok kültürde kadın ve erkek farklı, bazı kültürlerde erkekler daha baskın konumdadır. Bu tip kültürlerde erkek diğer aile bireyleri hakkında da karar verici konumdadır. Örneğin tıbbi bir bakım gereksinimi ortaya çıktığında ailenin hangi bireyleri ile ilgili olursa olsun kararı ailenin erkeği verir. Erkeklerin baskın olduğu kültürlerde kadınlar genellikle pasiftir. Bakımın planlanmasında hangi grubun baskın olduğunun bilinmesi çok önemlidir. Eğer hasta olan, baskın olan aile üyesiyse karar verme aĢaması çok uzun sürmeyebilir. Tersi bir durum söz konusu olduğunda ise birey çocuk yetiĢtirme, cinsellik gibi gereksinimlerini ifade etmek için bile yardım isteyebilir.(3) 4.Evlilik Örüntüleri Çok eĢli, tek eĢli evlenmeler, endogamik-ekzogamik evlilikler, akraba evlilikleri sağlığı etkileyebilir. ÇalıĢılan toplumda “çok eĢlilik mi, yoksa tek eĢlilik mi cesaretlendiriliyor ve toplum içinden mi yoksa toplum dıĢından mı eĢ seçmek yaygın” gibi soruların yanıtları sağlık açısından önemlidir. Örneğin; iç evlenmelerin fazla olduğu toplumlarda resesif gen havuzunun oluĢum olasılığı daha yüksektir.(3,4) Türkiye’de yalnızca akraba evliliği bakımından değil, evliliğin kuruluĢuna iliĢkin diğer özellikler bakımından da, Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ gelenekleri sürdüren ve belki de toplumsal modernleĢme ile büyük oranda uyum sorunları yaĢayan büyük bir kitlenin varlığı dikkat çekicidir.(7) Ġmam nikâhıyla evlenen kadınlar evlilikleri ve çocukları üzerinde yasal hak iddia edemezken, eĢlerinin sağlayacağı sosyal güvenlik ve sağlık hizmetlerinden de yararlanamamaktadır.(5) 5.Cinsel DavranıĢlar Evlilik öncesi ve evlilik içindeki cinsel iliĢkiler, yasaklar, kadına ve erkeğe özgü cinsel normlar, toplum içindeki sınırlı gruplara uygulanan cinsel normlar, kadında ve erkekte homoseksüelliğin hoĢ görülmesi veya yasaklanması, hamilelik, menstruasyon, emzirme boyunca cinsel iliĢki tabularının olup olmadığı gibi konuları kapsar.(3,4 ) 6.Doğum Kontrolü Doğum kontrolü, gebeliği önleme ve kürtaja iliĢkin kültürel tutumların kadın sağlığını nasıl etkileyeceği, gebeliği önleyici yöntem kullanımına iliĢkin tutumlar, cinsel yolla geçen hastalıkların yayılması (hepatit B ve AIDS vb.) gibi davranıĢlar toplumun kültürüne göre değiĢiklikler göstermektedir (4). 7.Nüfus Politikaları Optimum aile büyüklüğüne (örneğin, Çin’de bir çocuklu aile politikası) ve çocuğun cinsiyetine iliĢkin inançları kapsar. Kendi kendine düĢük yapma ve bebekleri öldürme ile ilgili davranıĢlar bu inançların sonucudur. Örneğin Brezilyalı Hint kabilesinde bir kadının üçten fazla çocuk sahibi olması ve bunların da aynı cinsten olmaması gerektiğine inanılmaktadır. Eğer bir kadın üçüncü kızı doğurursa onun öldürülmesi gerektiği düĢünülmektedir. Bu tür inanıĢlar, zaman içinde bölgesel toplumlarda nüfusun büyüklüğünü ve kompozisyonunu etkiler. (3,4) 8.Gebelik ve Doğum Uygulamaları Hamilelik boyunca beslenme, giyinme, doğumda kullanılan teknikler, bebeğin beslenmesinde kullanılan yiyecekler davranıĢtaki değiĢmeleri kapsar (4). Örneğin, ülkemizdeki uygulamalar arasında; yeni doğan bebeğe üç ezan vakti geçinceye kadar ağzı kokmasın diye su verilmemesi, hem geç emzirme nedeniyle annenin sütünün az olmasına, hem de bebeğin ilk saatlerde aç kalmasına ve sonuç olarak ta sağlığını bozulmasına neden olabilmektedir. (8) 9.Beden imajı Vücuda iliĢkin kültüre göre değiĢen imaj ve değiĢmeleri içerir. Sünnet, kulak deldirme, Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ dövme, kozmetik cerrahi iĢlemler ve bunlar gibi vücutta yapılan veya yaptırılan bazı değiĢiklikler bu konunun kapsamındadır. Ayrıca özellikle kadınlar arasında, vücudun Ģekli ile ilgili kültürel değerler, ĢiĢmanlık/zayıflık, kısalık/uzunluk, sağlık açısından son derece önemli olabilmektedir. (3,4) 10.Yiyecekler ve Beslenme Yemeklerin nasıl hazırlandığı, nasıl korunduğu, yemek piĢirmede kullanılan yollar, araçlar, gıda ve gıda olmayan Ģeylerin ayırımı, sıcak-soğuk gıdalar ayrımı, besin değerlerine iliĢkin anlayıĢlar, hamilelik, menstruasyon, emzirme, hastalık durumlarındaki özel beslenmeler, et yeme/yememe (vejetaryen) davranıĢları, beslenme alıĢkanlıkları ve modaları kapsar (4). Yiyeceklerin hazırlanması ve alınması genellikle kültür ile ilgilidir. Hastanedeki bireyler genellikle yiyeceklerin tür ve miktarını seçemezler. Özellikle kültürel ve dini tercihleriyle ilgili yiyecekleri seçmeyebilirler böylece yetersiz beslenme riski doğabilir. Bireyde iĢtah azalması ya da yememe görüldüğünde bunun kültürel nedenlerden kaynaklanabileceği düĢünülmelidir.(3) **Kutsal Olan ve Olmayan Yiyecekler Bazı yiyecek ve içecekler bazı dinlerde yasaklanmıĢtır. Dini inançlar hangi yiyeceklerin yenmesi hangi yiyeceklerin yenmemesi gerektiğini belirlemiĢtir. Örneğin Ġslam dininde domuz eti yemek yasaktır. Ayrıca sadece geviĢ getiren hayvanların etleri ve onlardan elde edilen ürünler yenebilir ve onların da yenebilmesi için hayvanların Ġslami koĢullar yerine getirilerek kesilmesi gerekir. Ġslam'da hangi yiyeceklerin yenip hangilerinin yenmeyeceği helal ve haram kavramlarında anlam bulur. Yenmesi uygun görülen yiyecekler "helal", yenilmemesi gereken yiyecekler "haram"dır. Buna ilave olarak Ġslam dininde alkollü içeceklerin tüketilmesi de haram kabul edilir. Beslenme ile ilgili benzer yasaklar diğer dinlerde de mevcuttur. Hinduizmde inekler kutsal sayılır, öldürülmesi ve kesilmesi yasaktır.(9) **Paralel Yiyecek Sınıflamaları Hastalıkların, soğuk ve sıcağa bağlı hastalıklar Ģeklinde ikiye ayrılması gibi yiyecekler de soğuk ve sıcak yiyecekler olmak üzere iki ana grupta toplanmakta ve sağlık, soğuk ve sıcak kategoriler arasında bir denge durumu olarak tanımlanmaktadır Türkiye'de insanlar hastalıkları sıcak-soğuk ikilemesine göre sınıflar ve bunların tedavileri de yine sıcak-soğuk derecesine göre yapılır. Ġnsan, soğukla ilgili bir hastalığa yakalandığı zaman sıcak yiyecekler tüketilir. Sıcakla ilgili hastalıklar halinde ise soğuk Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ tipte yiyecekler tercih edilir. Mesela soğuk algınlığı halinde soğuk su içilemez. Bunun gibi harareti olan hastalar için de yoğurt, limonata ve karpuz tavsiye edilir. (10) Ġngiltere'de yaĢayan hem Hindu hem de bazı Müslümanları kapsayan Asyalı göçmenler arasında da benzer sıcak-soğuk sınıflama sistemi tanımlanmıĢtır. Hastalıklar vücuttaki soğuk ve sıcak güçler arasındaki dengenin düzenlenmesi ile tedavi edilmektedir; örneğin ateĢli hastalıklar pirinç ve ayran gibi soğuk yiyecekler tarafından tedavi edilir. Paralel besin sınıflamaları bazen serin (cool) veya nötral gibi orta kategorileri içerir. (9) 11.Giyim Kadın ve erkeklerin giyim biçimlerine iliĢkin kültürel algılamaları, giyime iliĢkin kültürel uygulamalar sağlık sistemi üzerinde etkili olabilmektedir Çok dar ve sıkı elbiseler, korseler, dümdüz ya da yüksek topuklu ayakkabılar; hem çok kapalı hem de çok koyu renk giysiler bazı rahatsızlıklara ve hastalıklara neden olabilir. Örneğin bir araĢtırmada çarĢaf giyen ve peçe takan Yemenli kadınlarda osteomalazi, tüberküloz ve anemi insidansı çok yüksek bulunmuĢtur. (3,4,5,9) 12.Hijyen Bireysel kiĢisel hijyenin gerçekleĢtirilip gerçekleĢtirilmediği, yıkanma ve temizlik alıĢkanlıkları sağlık ve hastalıkla yakından iliĢkilidir. "KiĢisel hijyen toplum tarafından cesaretlendiriliyor mu, yoksa ihmal mi ediliyor? Temizlenme ve yıkanma bireylere ne ifade ediyor? Banyo yapma alıĢkanlıkları nasıl? gibi soruların yanıtları toplumun hijyenik yapısını verir. (3,4) Örneğin, diĢ fırçalama alıĢkanlığının olmadığı toplumlarda; diĢ çürüklerine, diĢ eti enfeksiyonlarına ve diğer ağız-diĢ sağlığı problemlerine çok sık rastlanmaktadır. Evde banyo olmaması nedeni ile umumi hamamların kullanılması bulaĢıcı hastalıkların geçicini kolaylaĢtırabilmektedir.(4,5) 13.Konut KoĢulları Evin yapısı, oturma ve yatak odalarının bölünmesi, aynı alanın kimler tarafından paylaĢıldığı, odaya düĢen birey sayısı gibi ev koĢulları da bazı hastalıkların belirleyicisi olabilir. Çok küçük bir evde, aynı odada kalabalık aile bireylerinin yaĢaması enfeksiyonları artırırken, yüksek ve sıkıĢık apartmanlarda yaĢamakta ruhsal gerilimin artmasına, çocuk oyun alanlarının kısıtlanmasına neden olabilmektedir.(3,4 ) Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ 14.Genel Sağlık Düzenlemeleri ve Sanitasyon Çöplerin nasıl değerlendirildiği, yok edildiği, su kaynakları veya gıda üretiminin ve dağıtılmasının yerleĢim bölgeleriyle uzaklığı gibi konular sağlık açısından önemlidir. Günümüzde hızlı nüfus artıĢı, kentsel bölgelere göçler; çevre sağlığı, temiz su kaynakları sağlama ve çöp değerlendirme sorunlarını ortaya çıkarmıĢtır (4). 15.Meslek Erkek ve kadınların aynı meslekten olup olmadıkları, toplumda bazı mesleklerin yalnızca bazı özel bireylere, ailelere, gruplara ait olması; bazı mesleklerin diğerlerine göre daha yüksek prestij ve dolayısı ile daha fazla gelir sağlaması; geleneksel avcılık, balıkçılık, tarım ve madencilik gibi iĢlerde belirli tekniklerin kullanılması, ki bunlar kaza ile ölüm, travma veya bulaĢıcı hastalık riskini arttırır. (3) 16.Din Din, evrenin yaratıcısı ve hükmedicisi olarak ibadet edilmesi ve itaat edilmesi gereken ilahi ve/veya insanüstü güç ve güçlere olan inançtır. Etnik değerler ve din, bir inanç ve uygulamalar sistemi, daha sonra bir referans ve perspektif çerçevesi oluĢturarak etnik yapıyı açıklar. Her dini yaklaĢımın değiĢik uygulama ve inançları o toplumun sağlığına yansır. Birçok dinsel inanıĢ ve uygulama sağlık ve hastalıkla ilgilidir.( 3) Dini hayat çoğu kez hastanın dünyasına etkide bulunur. Ġslamiyet’te alkolün günah sayılması alkolizmden ve alkol sonucu oluĢabilecek hastalıklardan korurken, içinde alkol olması düĢüncesiyle hekim tarafından önerilen Ģurubun çocuğa içirilmemesi sağlık açısından sakınca yaratabilmektedir. Bazı durumlarda, kadere ve hastalığın Allah’tan geldiğine inanmak hastalıkla baĢ etmeyi kolaylaĢtırırken bazı kiĢilerde bu kaderciliğin aĢırı olması hastalığın tedavisine yönelmemesine neden olabilmektedir. (4,11) Birçok toplumda hastalıkların tedavisinde dinin kullanıldığı görülmektedir. Bazı fiziksel ve ruhsal rahatsızlıklardan kurtulmak için dinsel dualar okunur ve törenler yapılır. Geleneksel iyileĢtiricilerin çoğunun dinsel yönleri mevcuttur. Din bizzat rahatsızlık ve hastalıkla iliĢkili belirli sorunlara yönelirken, ayrıca dinin suçluluk mekanizması aracılığıyla tıbbi karakterde bazı sorunlar yaratması da söz konusudur.(9) 17.Göç Göçmenlerin, davranıĢ, dil, beslenme ve giyinmede somutlaĢan ve yeni kültüre uyum sağlayıp sağlamadıkları, ayrımcılığa konu olup olmadıkları, yerli topluluğun zulmüne ya Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ da ırkçılığa maruz kalıp kalmadıkları; aile yapısı, dinsel dünyanın göç sonrası değiĢip değiĢmediği, yerli topluluğun kültürü ve göçe iliĢkin tutumları içerir. ( 3,4 ) 18.Madde - Kimyasal Rahatlatıcıların Kullanımı Alkol, tütün, çay, kahve, reçeteli ya da reçetesiz satılan ilaçlar ve diğer çeĢitli uyuĢturucularla ilgili toplumun kültürel değerleri sağlık bakımı üzerinde etkilidir .(3,4) 19.BoĢ Zaman Aktiviteleri Spor ve eğlence ile ilgili davranıĢlardır. Bunların yaralanmalara ve hastalıklara zemin hazırlama olasılıkları ile ilgili tartıĢmaları kapsar. Örneğin, yüzme ve güneĢlenmenin sağlık açısından birçok yararları olmasına rağmen boğulma ve yanık tehlikeleri de olabilmektedir. (3,4) 20.Evde Hayvan Besleme Toplumda hayvan beslemenin yaygınlığı, bu hayvanların cinsleri, sayıları, evde mi bahçede mi oldukları; insanların hayvanlarla direkt fiziksel temas derecesi ve veteriner tarafından periyodik kontrollerden geçirilip geçirilmedikleri gibi konulan kapsamaktadır.(4) 21.Dil ve iletiĢim Toplumda madde ve kavram olarak yer alan her Ģey dilde de vardır. ĠletiĢimde aynı kavramlar değiĢik kiĢiler için değiĢik Ģeyleri ya da farklı kavramlar aynı Ģeyleri ifade edebilir. Yani kültürel süreç içinde iletiĢim değiĢken olabilir. (3) 22.Fizyolojik Özellikler AraĢtırmalar bireylerin onları kapsayan çevreye çok yavaĢ adapte olduklarını göstermektedir. Bilimsel antropolojik olarak bu adaptasyonlar insan varlığını ve yaĢamını iyileĢtirici yönde oluĢan mantıklı değiĢikliklerdir. Bu biyolojik değiĢkenlerden bazıları belli bir çevrede yaĢam için gerekli olan adaptasyonlardır. Birey biyolojik değiĢimin oluĢmasını sağlayan çevresinden uzaklaĢtığı zaman değiĢim sağlık ve iyiliği olumsuz etkileyebilir. (3) 23.Psikolojik Özellikler Çoğunlukla aynı kültürdeki bireylerin davranıĢları benzerlik gösterir. Sağlık bakım boyutunda hasta bakım vericinin tutum ve davranıĢlarını değerlendirirken, bakım veren birey de hastanın tutum ve davranıĢlarını değerlendirmektedir. Hasta için önemli ve Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ kayda değer bulunan bir Ģeyin bakım veren kiĢiye saçma gelebileceği unutulmamalıdır. Bakım veren profesyonelin mantıklı bulduğu uygulamalar da hastaya önemsiz hatta tehlikeli bile gelebilir. Birçok etnik grup kendi durumlarındaki iyilik ve reaksiyonlarla ilgili kabul edilmiĢ bazı davranıĢlara sahiptir. Bazı kültürler bireysel ve ailevi sorunlar hakkında konuĢmaktan kaçınırlar ve bu bireylerde etkili psikoterapi yapmak zordur. Örneğin Çinliler akıl hastalıklarını utanç verici ve psikiyatrik yardım almayı küçük düĢürücü bulmaktadırlar. Türkiye’de de akıl hastalıklarını gizleme eğilimi vardır.(3) 24.Kendi Kendini Tedavi Stratejileri ve Terapiler Halk arasında kullanılan alternatif yöntemler (kullanılan tedaviler, bitkisel ilaçlar, özel yiyecekler) ele alınır Genellikle bu tür uygulamaların bir toplumsal özelliği vardır.Bir ritüel olarak gerçekleĢtirilir. (3,4) 25.Ağrıya Tepki Sağlık bakım araĢtırmacıları ağrıya tepkinin kültürlere göre tanımlanabileceğini belirtmektedirler. Bazı kültürler ağrı deneyimleyen bireylerin duygularını açıkça ifade etmesine izin hatta destek vermektedir. Bazı kültürlerde ise buna izin verilmemektedir. Kültürel bir gösterge olan bu duruma karĢı bakım veren profesyonellerin dikkatli olması gerekir.(3,12) ÖZET Sağlık bakımı, akut ya da kronik hastalığı olanların yanı sıra, kişilerin sağlığının sürdürülmesi, hastalık ve sakatlıkların önlenmesi, erken tanısı ve tedavisiyle rehabilitasyonu ve sağlık eğitimi gibi tüm etkinlikleri belirten bir terimdir. Sağlık bakım sistemi; kendine ait yasaları, değerleri, hakları ve dili olan bir kültürdür. Bu sistem inançlar, uygulamalar, alışkanlıklar, benzerlikler, farklılıklar, gelenekler ve adetlerden oluşan kültürel normlara sahiptir. Sağlık bakımı birçok faktör kültürel faktörün etkisi altındadır. Bakımı etkileyen bu kültürel faktörler sağlıkla ilgili uygulamaların çoğunda hayati önem taşırlar. Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ DEĞERLENDĠRME SORULARI 1-AĢağıdakilerden hangisi sağlık bakımının içinde yer alan etkinliklerdendir? a) b) c) d) e) Sağlığının sürdürülmesi, Hastalık ve sakatlıkların önlenmesi, Erken tanısı ve tedavi Sağlık eğitimi Hepsi 2-AĢağıdakilerden hangisi sağlık bakımını etkileyen evlilik örüntülerinden değildir? a) b) c) d) e) Çok eĢli evlenmeler Tek eĢli evlenmeler, Endogamik- ekzogamik evlilikler, Çocuk sahibi olma Akraba evlilikleri 3-AĢağıdakilerden hangisi yiyeceklerin kültürel açıdan sınıflamaları) yaygın olarak kullanılan ikilemelerden değildir? a) b) c) d) e) sınıflamasında Sıcak-soğuk Helal-haram Kutsal olan – kutsal olmayan Serin – nötral PiĢmiĢ - çiğ CEVAP ANAHTARI 1. E 2. D 3. E Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi (besin SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ YARARLANILAN KAYNAKLAR 1-Kızılçelik S. Türkiye’nin sağlık sistemi, Bir medikal sosyoloji denemesi, Saray Kitabevleri, Ġzmir 1996 2-WHO. Repor of WHO expert committee on organization of local and intermediate health administration, Tech rep. Series, no: 499 1972 3-Kuğuoğlu S. Transkültürel HemĢirelik. Ed: Karadakovan A, Eti aslan F. Ġçinde Dahili ve cerrahi hastalıklarda bakım, 2010. 4-Özen S. Sağlık ve Sosyo-Kültürel Yapı DeğiĢkenleri. Sosyoloji Dergisi E.Ü.Edebiyat Fakültesi Yayınları, sayı5, Ġzmir 1994 5-Bolsoy N, Sevil Ü. Sağlık-hastalık ve kültür etkileĢimi, Atatürk Üniversitesi HemĢirelik Yüksekokulu Dergisi Cilt: 9 Sayı: 3 2006 6-Sayın Ö . Aile Sosyolojisi. 1. Basım, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova-Ġzmir,1990 7-Ayan D, Beder ġen R, Yurtkuran S ve ark. Akraba evliliğinin kültür birikiminde ve toplum hayatındaki bazı görünümleri: dil, din ve tıp. Aile ve Toplum 2(5): 2002 8- Karadakovan A . Türk kültüründe sağlık uygulamaları ve kalite. HemĢirelik-Ebelik Eğitim ve Uygulamalarında Kalite Sempozyumu, Kayseri, 1998 9-Adak, NurĢen Özçelik. Sağlık Sosyolojisi Kadın ve KentleĢme, Ġstanbul: Birey Yayıncılık Ġstanbul, 2003 10-Türkdoğan O . Kültür ve Sağlık-Hastalık Sistemi. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları:2213, Bilim ve Kültür Eserleri AraĢtırma Ġnceleme Dizisi, 1991 11-Callster LN. Culturally competent care of women and newborns: knowledge, attitude, and skills. Journal of Obstetric, Gynecologic, and Neonatal Nursing 30: 2001 12-Eti Aslan F.Ağrı doğası ve kontrolü. Avrupa Tıp Kitapçılık, Ġstanbul 2006 Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
