adabı şer`iyye: muhammed`i yaşama biçimi

ADABI ŞER’İYYE: MUHAMMED’İ YAŞAMA BİÇİMİ
Pazartesi, 01 Mart 2010 21:45
Adabı şer’iyye en kısa tanımıyla şeriatın insana sağladığı hayat tarzı, kuran ve sünnette var
olan edep bilgisi. Kısacası efendimiz Muhammed (s.a.v)in yaşayış biçimidir. Hayatını kuran ve
sünnete uygun biçimde yaşaması. Yani islamiyete göre bir müslümanın hayatının her türlü
anında ne yapması ve nasıl davranması gerektiğidir. Mesela bir yolculuğa çıkılacağı zaman ya
da bir hasta ziyaret edileceği zaman nasıl davranılması gerektiğini gösteren edep halidir. Bu
edep hali yeme içmeyi, uyumayı, abdest almayı, misafirliğe gitmeyi, seyahate çıkmayı yani
hayatın her alanını kapsayan edep hallerinin tümüdür.
Efendimizin yemek adabı:
Allah’ın bahşettiği nimet karşısında bir mahviyet havasına bürünen Peygamber Efendimiz,
sofrada hep şükür hali içinde bir tavır takınmışlardır. Sofraya beraber oturma yanında sofradan
birlikte kalkmada Efendimizin yemek adaplarındandır. Bununla ilgili “sofra konduğu zaman, hiç
kimse, sofra kaldırılıncaya kadar kalkmasın. Ve karnı doysa bile, sofrada bulunanları, mahcup
etmemek için, herkes doyuncaya kadar elini sofradan çekmesin. Yani, doyduğunu hissettiren
hiçbir davranışta bulunmasın. Zira erken kalkmakla, kişi arkadaşını mahcup etmiş olur; o da,
yemekten elini çekmek mecburiyetinde kalır. Ola ki, onun karnı henüz doymamıştır!”
buyurmuştur. Yemekten önce ve sonra elerlin yıkanması hususunda da titizlikle durmuş bu
konuda “Elindeki yemek bulaşığını yıkamadan yatan kimse, şayet gece başına bir musibet
gelirse bu durumda, kabahati başkasında değil bizzat kendisinde arasın” buyurmuşlardır. Her konuda bize örnek ve önder olan Efendimizin yemek adabını şöyle sıralayabiliriz:
1. Yemekten evvel ve sonra elini yıkamak.
2. Yemeği kendi önünden almak.
3. Sağ eliyle yemek.
4. Lokmayı ağza göre almak ve iyice çiğnedikten sonra yutmak.
5. Lokmayı yutmadıkça lokmaya el uzatmamak ağzında lokma ile konuşmamak.
6. Suyu içmeden evvel bardağa bakmak.
7. Suyu bir solukta içmemek.
8. Bardağın içine nefes vermemek.
9. Başkalarını tiksindirecek söz ve hareketten kaçınmak.
10. Başkasının lokmasına ve yediğine bakmamak 11. Lokmayı ağzına korken kafasını tabağa doğru uzatmamak 12. Yemekte israf etmemek lokmasını ve aldığı yemeği bitirmek 13. Ağzından bir şey çıkarmak gerektiğinde yüzünü sofradan çevirmek ve sol eli ile almak.
1/4
ADABI ŞER’İYYE: MUHAMMED’İ YAŞAMA BİÇİMİ
Pazartesi, 01 Mart 2010 21:45
14. Dişleriyle koparmış olduğu lokmayı yemeğe batırmamak.
15. Helâlinden temiz yemek ve Allah'a şükretmek.
16. Sofra sahibiyse utanmamaları için herkes yiyip bitirmedikçe sofradan el çekmemek ve
kalkmamak. (az yiyen biriyse ağır yemeli ve yer gibi davranmalı.)
17. Önce yaşça veya mevkice büyük olanın başlaması.
Efendimizin abdest adabı:
Allah resulü şöyle buyurmuştur “müslüman veya mümin bir kul, abdest aldığında yüzünü
yıkadığı zaman, yıkadığı su ile veya suyun son damlasıyla birlikte gözleriyle bakmak suretiyle
işlemiş olduğu bütün küçük günahları yüzünden çıkıp gider. Ellerini yıkadığı zaman, yıkadığı su
ile veya suyun son damlasıyla birlikte elleriyle işlemiş olduğu bütün küçük günahları ellerinden
çıkıp gider. Ayaklarını yıkadığı zaman, yıkadığı su ile veya suyun son damlasıyla birlikte
ayaklarının yürümek suretiyle işlemiş olduğu bütün günahları ayaklarından çıkıp gider. Öyle ki
günahlardan tamamen arınarak çıkar.”
Abdest ibadetlerimizin anahtarı hükmündedir. O halde kişi abdest alacağı zamanda bunu en
güzel şekliyle yapmalı ve Efendimizin abdest aldığı gibi almalıdır. Efendimiz abdest almaya
“Besmele” ile başlar, ellerini üç defa yıkar, parmak aralarını hilaller, sağ eliyle ağzına üç defa,
burnuna üç defa su verir, burnunu sol eliyle sümkürür ve temizlerdi. Üç defa yüzünü yıkar.
Sonra üç kere sağ elini ve üç kere sol elini bileklerine kadar yıkardı. Sonra iki elini ıslatır,
başının tamamını, kulaklarının içini ve dışını ve boynunu birer kere mesh ederdi. En sonunda
ayaklarını üçer defa yıkardı. Abdest aldıktan sonra kıbleye doğru döner "Kelime-i
Şahadet" getirirdi.
Abdest adabı:
1- Abdest alırken suyun sıçramasından korunmak için yüksek bir yere çıkmak.
2- Kıbleye doğru yönelerek abdest almak.
3- Abdest alırken kimseden yardım istememek. Yani abdest ibadetini, kimsenin yardımı
olmaksızın bizzat kendi yapmaya çalışmak. Hastalık v.s. gibi başkasının yardımını zarurî kılan
özür hâli bundan müstesnadır. Bir de kişi kendisi yardım talep etmeden, başka birinin ona
gönüllü olarak yardım etmesinde de bir mahzur yoktur. Adab ihlâl edilmiş olmaz. Nitekim
ashaptan bazılarının, Resûlullah Efendimize -Resûlullah`tan bir yardım isteği gelmediği haldeabdest alırken ibrikle su döktükleri ve duâ-yı Nebevîye mazhar oldukları hadis kitaplarında
kayıtlıdır. Bu da gösteriyor ki, başkasının gönüllü olarak yaptığı, abdest suyunu hazırlamak ve
dökmek gibi herhangi bir hizmeti kabûlde mahzur yoktur.
4- Zaruret olmadıkça abdest alırken konuşmamak. Çünkü dünyevî lâkırdı, insanı abdest
dualarını okumaktan alıkoyar.
2/4
ADABI ŞER’İYYE: MUHAMMED’İ YAŞAMA BİÇİMİ
Pazartesi, 01 Mart 2010 21:45
5- Abdest almaya kalben olduğu gibi dil ile de niyet etmek ve bu niyeti abdestin evvelinden
nihayetine kadar unutmayıp kalbde tutmak.
6- Her uzvu yıkarken ayrı besmele çekmek ve seleften nakledilen abdest dualarını okumak.
Eğer bu duaları bilmiyorsa, Peygamber Efendimize salât ü selâm getirmek...
7- Dar olmayan, altına su nüfuz edebilen yüzüğü oynatmak. Dar olan yüzük, zaten altına
suyun geçebilmesini sağlamak için oynatılmalıdır.
8- Ağza ve buruna su vermeyi sağ el ile yapmak...
9- Buruna çekilen suyu, sol el ile atmak.
10- Abdest alırken suyu ne israf derecede fazla ve ne de uzuvlardan, hiç damlamayacak
kadar az kullanmak. Yani israf da etmemek, çok da kısmamak... Resûlullah Efendimiz bir gün
Ashaptan Sa`d bin Ebî Vakkas`ı suyu bol bol dökünerek abdest alır halde görmüş ve ona
hitaben: - Bu israf nedir ki? Demiştir. Sa`d de bunun üzerine hayret dolu bir sesle: - Abdestte
israf olur mu ya Resûlullah? Diye sormuştur. Bunun üzerine Peygamber Efendimiz Sa`d`e şu
cevabı vermiştir: - Evet, akan bir nehrin kenarında bile abdest alsan, suyu fazla harcadın mı,
israf olur..."
11- Özür sahibi olmayan için, ibadete hazırlık olmak üzere, vakit girmeden abdest almak veya
her vakit abdestli bulunmaya gayret etmek. Vakit girmeden abdest almak, çok faziletlidir. Çünkü
bu durum onu ruhen ibadet havasına hazırlar, kalben ibadete müteveccih kılar. Devamlı abdestli
bulunmak ise, çok büyük sevaplara ve manevi faydalara vesiledir. Çünkü böyle bir kimse,
abdestle işlenmesi gereken Salih amellerden hangisini dilerse, nerede olursa olsun, kaçırmadan
işleyebilir. Cemaatle namaz kılabilir, nafile namaz kılabilir, cenaze namazı kılabilir, tilâvet
secdesi yapabilir, istediği zaman Mushaf’ı tutabilir. Kısacası her türlü Salih ameli işlemek, bu
sayede mümkün olur. Ayrıca abdestli iken vefat ederse, şehitlik mertebesine nail olması da
umulur. Hadisi-i Şerifte, daima abdestli bulunan ve yatağa abdestli olarak yatanlar için,
meleklerin devamlı istiğfarda bulundukları zikredilmiştir. Abdeste devam eden kimseye, yedi
hasletin ihsan edileceği rivayet edilir: * Melekler onun sohbetine rağbet ederler. * Kalem ona
sevap yazmaktan asla boş durmaz. * O kimsenin bütün azaları tespih ederler. * Cami ve
cemaatten geri kalmaz. * Melekler, onu gece karanlığında kendisine isabet edebilecek zararlı
şeylerden muhafaza ederler. * Sekerat hâlinde ölümü kolay olur. * Cenâb-ı Hakk`ın hıfz ve
emânında olur.
12- Abdest üzerine abdest almak... Hadisi-i şerifte bir kimse abdestli iken bir daha abdest
alsa, ona on sevap yazılacağı beyan edilmiştir.
13- Abdestin sonunda kıbleye karşı ayakta olarak şahadet getirmek
14- Güneşte ısınmış su ile abdest almamak. Güneşteki gözle görünmeyen zararlı ışınların
suya geçeceği, abdest alan kimsenin sıhhatine zarar vereceği söylenmektedir.
15- İbrikle abdest alanların, ibriklerini boş bırakmayıp, diğer abdest için su ile doldurmaları...
Bu, namazın geciktirilmesi hususunda şeytanın tamaını ve ümidini kesmesine sebep olur,
denilmiştir.
16- Abdest sonunda kelime-i şahadeti söyledikten sonra Kadr suaresini üç kere okumak.
17- Kolları, yüzü ve ayakları yıkamakta mübalâğa yapmak. Yani kolları yıkarken omuza kadar
yıkamak, ayakları yıkarken dize kadar suyu çıkarmak, yüzü yıkarken suyu boyna kadar indirmek
de, âdâbdandır. Bunun sebebi, kıyamet gününde Muhammed (asm) ümmetinin yüzlerinin ve
abdest azalarının parlak ve nurlu olmasıdır. Bu, sadece İslâm ümmetine verilmiş bir özelliktir.
Abdest azalarındaki bu parlaklığı, nur ve beyazlığı daha da arttırmak ve büyütmek için hadisi-i
şerîfte abdest azalarının yıkanmasında mübalâğa edilmesi istenmiştir: "Muhakkak,
ümmetim kıyamet gününde gurra ve tahcil sahibi, yani, yüzleri nurlu ve abdest azaları abdest
3/4
ADABI ŞER’İYYE: MUHAMMED’İ YAŞAMA BİÇİMİ
Pazartesi, 01 Mart 2010 21:45
eserinden bembeyaz olarak geleceklerdir. Sizden kim bu nur ve beyazlığını uzatabilirse
uzatsın".
18- Abdestten sonra, kerâhet vakti değilse iki rek`at nafile namaz kılmak da âdabtandır.
Aile adabı:
Aileye son derece önem vermiş olan Efendimiz (s.a.v) bu konuda “hepiniz bir sürünün çobanı
gibisiniz. Çoban sürüsünü koruduğu gibi, sizde evlerinizde ve emirleriniz altında olanları
cehennemden korumalısınız! Onlara Müslümanlığı öğretmelisiniz! Öğretmez iseniz mesul
olacaksınız.” Buyurmuşlardır.
Eşler arasındaki adap:
1. Kadın eşine itaat etmeli.
2. Aile mahremiyetlerini muhafaza etmeli.
3. Ailenin sırlarını başkalarına anlatmamalı.
4. Erkek helalinden çalışıp evin geçimini temin etmeli.
5. Hanımıyla sevgi ve saygıya dayanan bir beraberlik sağlamalı.
6. Hoşgörülü olmalı.
7. Hanımıyla alay etmemeli.
8. Ayıp ve kusurlarını araştırmamalı.
9. Erkek, karısının öfkesi karşısında susmalıdır. Ta ki, kadın pişmanlık duyup eşinden özür
dileyene kadar.
10. Erkek eve girince ailesine selam vermeli hal ve hatırını sormalı.
Kişi hayatını Efendimizin hayıtına benzettiğinde Onun sevgisine boyandığında hakikat yoluna
ulaşmış olur. Efzaluddin’inde dediği gibi: “Hangi kimse adabı şer’iyye ve sünneti Ahmediyeden
birini ihmal etmişse o, bu hareketiyle bir mekruh işlemiştir. Bu halinde itiyat eden zamanla
harama yeltenir. Haramı irtikâp eden kimseden de hak ve hakikat yolunda ebediyen hayır
gelmez.”
4/4