Barselona Deklarasyonu

İSTANBUL TİCARET ODASı
YAYıN NO: 2003 - 34
AVlUPA · AKDENiz ORTAKLlGI
VE
TÜRKiYE
Hazırlayan:
Senem ÇEŞMECiOGLU
© Bu eserin tüm hakları Istanbul Ticaret Odası'na (ıTO) aittir.
ıTO' nın ve yazarının ismi kaydedilmek koşuluyla yayından alınh yapmak mümkündür.
Ancak, ITO'nın yazılı izni olmadan yayının tamamı veya bir bölümü, kopyalanamaz,
çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz.
EKIM 2003 Istanbul
ISBN 975-512-757-7
ıTO yayınları için ayrıntılı bilgi
Etüt ve Araştırma Şubesi
Ticari Dokümantasyon Servisi' nden
edinilebilir.
T e l : (212) 455 6000/4556328
faks
: (212) 513 88 27 - 520 1027
E. Posta : [email protected]
Baskı:
Acar Matbaacılık A.Ş.
Tel: (212) 422 1834 (Pbx) faks: (212) 422 1804
ÖNSÖZ
1960'lı
yıllara
kadar uzanan AB - Akdeniz ilişkileri
1970'lerin ikinci yarısında "Yenileştirilmiş Akdeniz Politikası" ile
genişletilmiş, 1995 'te Barselona Deklarasyonu ile "Avrupa Akdeniz Ortaklığı" adıyla bugünkü halini almıştır. 15 AB üyesi ve
12 Akdeniz ülkesi arasında ortaklığı oluşturan bu Deklarasyon ile
20 ı O yılına kadar Bölgede bir serbest ticaret bölgesi oluşturulması
ve MEDA Programı ile Akdenizli ortakların ekonomik ve sosyal
yapılarında reform gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir.
Avrupa Birliği'nin ilk ve en önemli ticari ortaklarından olan
Akdeniz Bölgesi ile ilişkilerinin temeli ise AB 'nin bölgedeki
ekonomik reformları ve demokratik değerleri desteklemesi ana
fikrine dayanmaktadır. Zira, bölge ülkelerindeki siyasi
istikrarsızlık, ekonomik ve demografik dengesizlik, söz konusu
ülkelerle başta ticari ve siyasi alanda olmak üzere pek çok alanda
ortaklığı bulunan AB ülkelerini büyük ölçüde etkilemektedir.
Hem AB'ye aday hem de Akdeniz Bölgesi'nin en önemli
ülkelerinden biri olan Türkiye için de Avrupa - Akdeniz Ortaklığı
büyük önem arz etmektedir. Bölge ülkeleri içinde AB ile Gümrük
Birliği'ni tamamlamış tek ülke olan Türkiye'nin bazı Akdeniz
ülkeleri ile serbest ticaret anlaşması bulunmakta, diğerleri ile de
müzakereleri devam etmektedir. Bu nedenle, bu geniş perspektif
içinde mevcut durum, muhtemel gelişmeler ve fırsatlar hakkında
üyelerimizin ve kamuoyunun bilgilenmesi önem arz etmektedir.
Avrupa - Akdeniz Ortaklığının gelişimini ve içeriğini, ayrıca
Ortaklığa üye ülkelerle olan ilişkilerimizi inceleyen bu çalışmanın
üyelerimize ve ilgililere faydalı olacağını umar, çalışmayı
gerçekleştiren Etüt ve Araştırma Şubesi Avrupa Birliği Servisi Şefi
Senem Çeşmecioğlu'na teşekkür ederim
Dr. Cengiz ERSUN
Genel Sekreter
3
İçİNDEKİLER
Ö N S Ö Z..............................................................
3
i. BÖLÜM
AVRUPA - AKDENİz ORTAKLıGl
7
ı. AKDENİz BÖLGESİNİN GENEL DURUMU................
9
2. AKDENİz BÖLGESİ VE AVRUPA BİRLİGİ................
12
3. AVRUPA - AKDENİz ORTAKLlGl...........................
15
3.1. Tarihler Avrupa - Akdeniz Ortaklığı. .......... ...........
3.2. Ortaklığın Tarihçesi............................................
3.2.1. Yenileştiriimiş Akdeniz Politikası... ................
3.3. Ortaklığın Oluşturulması: Barselona Deklarasyonu...
3.3.1. Barselona Deklarasyonunun İşleyişi................
3.4. AB'nin Yeni Akdeniz Stratejisi...... ...... ... ............ ...
3.5. Agadir Deklarasyonu... ... ... ... ......... .....................
3.6. Avrupa - Akdeniz Serbest Ticaret Bölgesi............ ....
3.6.1. Serbest Bölgenin Oluşturulması......................
3.7. OrtaklıkAnlaşmaları........................... ...............
3.8. STA ve Ortaklık Anlaşmalan
Somut Sonuçlarının Hayata Geçirilmesi......... ..........
15
17
18
20
27
27
29
29
30
31
33
4. AVRUPA - AKDENİz MALİ İŞBİRLİGİ / MEDA ......... , 34
4.1. Genel Değerlendirme ve MEDA i .......................... . 34
4.1.1. Rakamlarla MEDA i .................................. . 38
4.1.2. MEDA'nın İşleyişi...................................... 40
4.1.3. MEDA Kapsamındaki Projeler...................... 41
4.1.3.1. İki Taraflı ve Büyük Ölçekli Projeler..... 41
4.1.3.2. Büyük Ölçekli Bölgesel Projeler........... 42
4.2. MEDA ii.......................................................... 45
4.3. MEDA i ve MEDA II Farklılıkları. ........................ . 46
5
5. AVRUPA - AKDENİz ORTAKLıGl VE TÜRKİyE.......
5.1. Türkiye'nin Barselona Süreci
çerçevesindeki Konumu......................................
5.2. Ortaklık çerçevesinde Türkiye - AB Mali İlişkileri.....
5.2.1. YAP Çerçevesinde......................................
5.2.2. MEDA i Çerçevesinde..................................
5.2.2.1. MEDA i Kapsamında Türkiye'de
Uygulamaya Konulan Projeler.......................
5.2.3. MEDA II Çerçevesinde................................
5.2.4. Tek Çerçeve Yönetmelik...............................
48
49
52
52
53
55
62
64
II.BÖLÜM
AVRUPA - AKDENİz ORTAKLıGl VE
BU ORTAKLARLA İLİşKİLERİMİz
67
1. AB - AKDENİz ÜLKELERİ TİcARİ İLİşKİLERİ.........
69
2. TÜRKİYE - AKDENİz ÜLKELERİ İLİşKİLERİ..........
76
2.1. CEZAYİR.........................................................
2.2. FAS................................................................
2.3. TUNUS...........................................................
2.4. İSRAİL ............................................................
2.5. LÜBNAN................. ............................. ............
2.6. MISIR... ......... ... ... ... ............. ... ...... ............... ...
2.7. SURİYE ...........................................................
2.8. ÜRDÜN...........................................................
2.9. MALTA ...........................................................
76
85
93
102
110
118
125
133
140
SONUÇ VE DEGERLENDİRME ................................ 147
KA YNAKÇA.......................................................... 151
6
i. BÖLÜM
AVRUPA - AKDENiz ORTAKLlGI
VE TÜRKiYE
7
1. AKDENİz BÖLGESİ'NİN GENEL DURUMU
Akdeniz Bölgesi, tarihi geçmişi ve coğrafi konumu ile çok
önemli bir ticaret merkezi olmakla birlikte aynı zamanda siyasi
açıdan da oldukça karışık bir bölgedir.
Akdeniz Bölgesi'nin özellikle ekonomik ve sosyal açıdan
çeşitlilik gösteren ülkeleri ve toplumları barındırması Bölge'de
büyük farklılıkların doğmasına sebep olmuştur. Bir yanda Avrupa
Birliği üyesi olan gelişmiş ülkeler; İspanya, İtalya, Fransa,
Yunanistan, bir yanda Kuzey Afrika ülkeleri Fas, Cezayir, Tunus,
başka bir yanda Ortadoğu'nun her zaman sorunlu ülkeleri, Suriye,
Lübnan, İsrail ve AB'ye adaylık sürecinde olan Türkiye, Malta ve
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi. Ülkeler arasındaki bu farklılık,
özellikle Afrika ve Avrupa arasındaki ekonomik, politik, sosyal ve
demografik eşitsizlik çok derindir. çoğu Akdeniz ülkelerinin
yaşadığı siyasi istikrarsızlık, hızlı nüfus artışı, yüksek işsizlik gibi
nedenler de kuzey ve güneyarasındaki bu yapı eşitsizliğinin daha
da artmasına neden olmuştur.
Ekonomik
açıdan
da Akdeniz Bölgesi'nin güney ve kuzey i
arasındaki farklılığın ne kadar büyük olduğu özellikle bu ülkelerin
alım gücü, kişi başına düşen gayri safi milli hasıla, dünya ticareti
içindeki payları incelendiğinde ortaya çıkmaktadır. Örneğin
Fransa, İtalya ve İspanya sayesinde kuzey ülkelerinin dünya
ticareti içindeki payı oldukça yüksektir; bu ülkeler dünya
ticaretinin % 15' den fazlasını kapsarken güney Akdeniz
ülkelerinin payı ise sadece % 3 'tür.
9
Demografik açıdan incelendiğinde ise; bu eşitsizliğin güney
ülkeleri lehine değiştiği görülmektedir. 1990 yılı Akdeniz Bölgesi
için tarihi bir yılolmuştur zira 1990 yılında ilk defa güneyın
nüfusu kuzey in nüfusunu geçmiştir.
Bu nüfus farkının önümüzdeki yıllarda daha da artacağı
dolayısıyla buna bağlı olarak kuzey - güneyarası farklılığının da
artacağı tahmin edilmektedir.
AKDENİz'İN GÜNEY VE BATISINDAKİ NÜFUS YAPıSı
(Milyon Kişi)
Fas
Tunus
Cezayir
Mısır
Ürdün
Lübnan
Suriye
İsrail
Türkiye
Toplam Nüfus
2001
Toplam Nüfus·
2015
29,2
9,7
30,8
70,7
5,1
4,4
18,8
6,4
65,5
35,8
11.7
41,9
79,2
6,8
5,2
22,3
7,5
79,4
Yılbk
Ortalama
Oram (%)
2001-2015
Artış
1,5
1,3
2,0
1,7
2,4
1,3
2,2
1,4
1,2
* Tahmini
Kaynak: Mediterranee: Vingt ans pour reussir, J.L. Reiffers
10
AB ÜLKELERİ NÜFUS YAPıSı
(Bİn Kİşİ)
1977
1995
1977-2002
2002
Artış Oranı
Almanya
78,357
81,539
81,859
4.5
İngiltere
56,208
58,500
59,591
6.0
İtalya
55,011
57,269
57,875
5.2
Fransa
52,848
58,020
59,344
12.3
İspanya
36,155
39,177
39,527
9.3
Hollanda
13,787
15,424
16,085
16.7
Belçika
9,806
10,143
10,277
4.8
Portekiz
9,396
9,921
10,379
10.5
Yunanistan
9,304
10,465
10,552
13.4
İsveç
8,246
8,816
8.876
7.6
Avusturya
7,542
8,055
8.096
7.3
Danimarka
5,072
5,251
5,369
5.9
Finlandiya
4,732
5,099
5.195
9.8
İrlanda
3,222
3,598
3,861
19.8
-
407
445
-
340,382
372,384
377,331
Lüksemburg
TOPLAM
(%)
Kaynak: Euromonitar International
Yukarıdaki
olmayan
tablolardan da
Akdenİz ülkelerİnİn
görüıeceği
nüfusu düzenli bir
gibi, AB üyesi
şekilde
AB üyesi ülkelerin nüfusu ya artmamakta ya da çok
artmaktadır.
Buna göre; bugün
nüfusunun 2050
yılında
yaklaşık
60 milyon
tahmin edilmektedir.
11
kayıpla
artarken
düşük
oranda
377 milyon olan AB
311 milyona
düşeceği
Bölgedeki bu ekonomik ve demografik farklılık bölgenin
siyasi yapısını da oldukça etkilemektedir. Güney bölgesindeki
ülkelerin yönetimleri politik, ekonomik ve sosyal sorunlara yeterli
çözüm bulamadıkları için pek başarılı değillerdir. Bunun
sonucunda da bu ülkelerde bazı radikal değişiklikler meydana
gelmiştir.
Güney Akdeniz ülkelerindeki bu gelişmeler ve buna bağlı
olarak ortaya çıkan çatışmalar, silah ve askeri teknolojinin de
bölgeye girmesiyle uzun dönem için risk teşkil eden bir durum
oluşturmuştur.
Akdeniz Bölgesi'nin güneyindeki siyasi istikrarsızlık ve az
gelişmiş ekonomiler sadece bu ülkeleri değil ayrıca Avrupa Birliği
ülkelerini de çok yakından ilgilendirmektedir. Bu bölgeden en
büyük göçün AB ülkelerine olduğu düşünülürse bölgenin
güvenliğinin ve refahının AB için ne kadar büyük önem arz ettiği
de görülmektedir. Bu nedenle, Avrupa Birliği bu ülkelerdeki
ekonomik reformları ve demokratik değerleri desteklemektedir, bu
destek Avrupa - Akdeniz Ortaklığının ana fikrini oluşturmaktadır.
2. AKDENİZ BÖLGESİ VE AVRUPA BİRLİGİ
Avrupa'nın
kendi içinde bölgesel işbirliğinin başlamasından
20 yıl sonra Avrupa'nın etrafındaki jeopolitik oluşumlar, AB'nin
genişleme politikaları sonucunda Birliğin güney komşularıyla
ilişkilerinin yeniden tanımlanmasına ihtiyaç doğurmuştur. Mal
alışverişi, turizm ve göçler nedeniyle Akdeniz ekonomileri her
zaman yoğun olarak Avrupa'ya entegre olmuşlarsa da bu tarihe
kadar AB 'nin Akdeniz ülkeleri ile ilişkileri hiçbir zaman istenen
düzeye ulaşamamıştır.
12
Yetmişli yıllardan
itibaren ortaya çıkan çeşitli yeni finansal
enstrümanların, artan ticari işbirliklerinin yarattığı fon akımlarının
kaynak yaratma etkisi, bazı Akdeniz ülkeleri ile Birlik arasındaki
ticari ilişkilerin öneminin daha da artmasına neden olmuştur.
Ekonomik açıdan oldukça zor geçen 80'li yıllar içerisinde
gelişmekte olan birçok ülke gibi Akdeniz ülkeleri de borç krizi,
istikrar politikaları ve düşük büyüme oranları ile karşı karşıya
kalmışlardır, bunun sonucunda da Avrupa ve Akdeniz bölgelerinde
gelir dağılımındaki ayrılık giderek artmıştır. Bu yıllarda, AB ile
Akdeniz Bölgesindeki ilişkiler bir belirsizlik ortamına girmiştir.
Fakirlik, eşitsizlik ve yüksek işsizlik gibi sorunlar devam etmiş,
ancak Avrupa - Akdeniz arasındaki ilişkiler bu olumsuzluklara
rağmen gerilememiştir.
1980'lerin sonunda ıse, özellikle 1989' da ideolojik
ayırımların sembolü olan Berlin Duvarı'nın yıkılması ve Sovyetler
Birliği'nin dağılmasıyla birlikte soğuk savaş yılları sona ermiş,
dünya iki kutuplu sistemden çok kutuplu sisteme geçmiştir. Aynı
zamanda iki Almanya'nın birleşmesine de yol açan bu değişimler,
Avrupa Birliği'ni jeostratejik önceliklerini yeniden gözden
geçirmeye zorlamıştır.
Bu çerçevede, Akdeniz Bölgesi ile ticari ve ekonomik
ilişkilerdeki karşılıklı bağımlılıklar ve bölge ülkeleri ile AB
ülkeleri arasındaki yüksek gelir farklılıkları göz önüne alındığında
bölgenin barışı, güvenliği, globalleşen ekonomiyle birlikte artan
refahtan payalması açısından dış politikada güneye doğru açılarak
AB ve Akdeniz ülkeleri arasında daha yakın ve güçlü ilişkilerin
kurulması zorunlu hale gelmiştir.
13
Genel Akdeniz Politikası ve Nedenleri:
Avrupa Birliği'nin ilk ekonomik ve ticari ilişkileri Akdeniz
ülkeleri ile kurmasının pek çok değişik nedeni bulunmaktadır:
1.
Ekonomik Nedenler: Coğrafi konumu nedeniyle Akdeniz
Bölgesi stratejik olarak Avrupa için en önemli bölgedir.
Avrupa'da tüketilen petrolün çoğu ya Kuzey Afrika'dan ya
da Ortadoğu'dan gelmektedir. Arap Bölgesi Avrupa
Birliği'nin % 20 oranında enerji ithalatını yaptığı bölgedir.
Akdeniz, Batı Avrupa'nın ham petrol ve diğer ham
maddeleri temin ettiği taşıma yoludur. Dolayısıyla bu ticari
yolun güvenliği Avrupa sanayi için yaşamsal bir önem
taşımaktadır.
2.
Ticari Nedenler : Avrupa Birliği Akdeniz ülkelerinin
bölgesel alanda en önemli ticari partneridir. Avrupa ve
Akdeniz ülkeleri arasındaki ticaret yaklaşık ı 45 milyon
dolar (200 i itibariyle) civarında olup, bu miktar Akdeniz
ülkelerinin dış ticaretinin yarısından fazlasını oluşturmakta
ve AB'nin dış ticaret hacminin %10.5'ini oluşturmaktadır.
3.
Akdeniz'e verdiği
desteğin artmasının diğer bir önemli nedeni de NATO'nun
güney bölgesini oluşturan Akdeniz'in stratejik önemi ve
diğeri
de güneydoğu Akdeniz'deki karışıklıkların
dengelenmesi için Avrupa'nın çabalarıdır. Avrupa Birliği
ile Akdeniz Bölgesi arasındaki işbirliğinin ilerlemesinin
desteklenmesi için tarafların belli nedenleri vardır. Bu
nedenlerden başlıcaları AB için güvenlik politikaları, Arap
Bölgesi 'nden petrol tedariği ve geniş tabanlı siyasi
nedenlerdir. Akdeniz Bölgesi'nde siyasi istikrarsızlığın
artması özellikle göç dalgalarıyla ilk olarak AB'yi
etkilemektedir.
Güvenlik Nedenleri:
Avrupa'nın
14
3. AVRUPA - AKDENİz ORTAKLH;]
Tarihlerle Avrupa - Akdeniz Ortaklığı
3.1.
f-----1957----TRo~;---A~~ti~ş;~;~---i~~;1~~~ş~---F~~---~-e---f~~~~;---tic~~~~---o~~i~i~---;-i~iö;ij-!
if-------------------f---------,-------------------------------------------------------------------------------------------{
i alJ1llstır.
i
i 1962 ! Yunanistan ile Topluluk arasmda güJ1lliik birliğini hedefleyen Ye bu i
i
isüreç içinde mali yardımlar öl1gören Oı1aklık Anlaşması imzalaıU1l1ştıL i
'ta a:'"111 şaı-dan içeren 1
i
i Ortaklık Anlaşması imzalanmıştır,
r-----i963----rfö~i;_~e---Üe---Topl~-i~k---~1ı~~sti-~d;~-y~~;aıı1stan
i
ı-----i96~----TI~~~aii-Tie--Topi~1~i-aı"~s~~da--iica;:--ı-l;-b~11~ı-a~~ıas~~laiaı-~--iınia[1~illis-t~:--------i
t-----1965----TLijb~an-He-Topl~ı~k-ara;ınaa-t:ıcm~1-:ısbll~il~:ı--a~as-maiar;:-~-aıal~~stll:~--t
i 1969 ! Tunus Ye Fas ile Topluluk arasmda kısmi bir Ortaklık Anlaşması i
f-------------+--------------------------------"------------,--------------.----{
i
!
!ımzalatU1l1ştır. Bu aıılaşma ile iki ülkeıı1ll taı"ım Ye saıtayı ÜrÜtııerüun !
!hemen hemen tamamı için Topluluk pazarına serbest giriş sağlanmıştır" !
i
i imzalanmıştır.
i
i tmZalaılll11stır.
[------------------rGÖıle~~-Kibı:ıs---~:e---fvı-aıta---1ie--Topı~i~k---aı:a-slll(fa--o~iaiJ;:CAlllaş-mas-;:-l
i
!------------------TIsia~i-~:e-Ltibl;Mile-fopl~i~k al:asl~(ia-iel:cillıTt-lc~et--;:-e"Jlill~--i;;:Jaş-ma;-;:-1
i
r----1972-----n.li~s~~Tie--~fopI~i~k---a~~a-s~~I~---5---;:;-ii~i~--bii-sij~e--Iç~~--;-e~:best---t~c~~~~ti
1
!
! hedefleyen bir tercihli ticaret anlaşması imzalanmıştır.
!
!
! yaratılmasmdan açıkça söz eden Ticaret Anlaşması imzalanınıştır.
!
!
!arası~da yeni Ortalık Ye İsbirliği Aıılasmal~ı imzalanmıstır.
!
i
i ticaret bölgesi yaratılmıştır.
i
[-----1975----TIs~~aii-----:ıle----To-l;1~i~i-----a~as~d-a------b~:-----seı~be;t-----tlcaı:et-----bÖlges:ı~;I;:~-1
!--i9-76=77-TCeia~:1l:~--f~ı~;~--Fas~---iXisll:~--Ltib~M:--S~~:ı~:e---~:e--Uı~(fü-ı~--:ıle--Topi~l~;F!
r-----i989----TIs~aIr-1ie~--TopT~i~F-aı:a-s~1(fa---;a;:~a;T'tiıijiJeıT~I-Tap;-a~'a~---b-{ı:----se~~bes-t-l
r-----iii95-----r27=i8---Kas;:ın-'-(fa-A~:i~pa---=--Akae~~---DışışieiI--Baka~lı-a~:~-Ko;:~fe~~a.~s-;:l
!
!toplaıtarak AYfupa - AkdetUZ OrtaklığUll oluşturan Barselona!
l-------------------LQ-~!--~~~~~Y..2~.':l--~~~!~~~!Ş-!!!:.:------------------------------------------------------------------------J
!
i Fas, Tunus Ye Israine Auupa Birliği arasUlda Auupa - Akdeıuz i
!
!Ortaklık Anlaşması imzalannııştır.
[
i-----1996--TFIÜ;tl~1---yÖ~~etiilll----1ie----AB---ara-s~l(fa--A~-~ui;a---=---Ak(ıeiU~---O~taıJ-ii~-i
i i Anlasıııası İlllZalaıl1ll1stır.
i
C~~~~~~==~~~~~~ns~11~~~~~~~I~~Qti~-ürB1:liğ_~~i~~ş!E~~~~~~==~~=~~~=~=~=~===~=~~=~~!
i 1999
!
! Urdün, Lübnan Ye Cezayir ile AB arasUlda Auupa - Akdeniz OrtaklıJ,;: i
i
i Aıılasıııasımüzakerelert sürdürülmüstür.
t---------l Türlci;~efes~en AB'ye aday ülke ila~ı edilmiştir
1
:
~
[-----l(lijT--TıVi~s~~--ü-e----AB----a~:a;~l(la----A~~~-~;p--a---=-~Al~(ı-e~u~---O-~talJii~---~~;;ias-illas-;-i
i
:.
i ımzalaıll11tstır.
:
i
r-- 2!}i:i2---TCe~a;:~~---~~~--Ltib~lrul---1ie---AB- ~as1ıld~---A~:~~~l;a---=---Ai.;:de~li~- ofiaki~k-!
if-------------------1----------'---------------------------"----------------------------------------------------------------------------------------{
i Anlasınası imzalannusİlr.
i
i
i Kopenhag Zinesi -nde Malta Ye Güney
Kıbrıs
Rum Yönetiminin 2004 i
l______________lıılı~~~~_ş:_Y..~_!_!x..~__2!~~~~J~!.!~~~_~E.~!ş~~:______________________________________.J
15
16
3.2.
Ortaklığın
Tarihçesi
Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)'nin kurulmasının
ardından Akdeniz havzasındaki ülkeler gerek bu yeni oluşumun
içinde yer alabilmek gerek Avrupa pazarına giriş kolaylığı
sağlayabilmek düşüncesiyle Topluluk ile özel bağlar oluşturmak
istemişlerdir. Bu amaçla ilk olarak Türkiye ile tam üyeliği öngören
bir ortaklık anlaşması imzalanmış, Topluluğa üye olmayan diğer
Akdeniz ülkelerinin bir çoğu ile de ilk olarak sadece ticari ilişkiler
ile sınırlı, sanayi ürünlerinin serbest dolaşımı ve bazı tarım ürünleri
için özel imtiyazları öngören anlaşmalar yapılmıştır.
Avrupa - Akdeniz Ortaklığının temelleri ise Topluluğun ilk
kez Akdeniz Bölgesindeki ülkelere verilen taahhütleri yerine
getirilmesinin önemini vurgulamasıyla, Ekim 1972 tarihli Paris
Zirvesi'nde atılmıştır.
1970'lerin ikinci yarısında Topluluk, ikili tercihli
anlaşmaların Akdeniz ülkeleri arasında eşitsizlik ve istikrarsızlık
yaratabileceği,
bölgenin önemli sorunlarının da yetersiz
kalabileceği
düşüncesiyle
Global
Akdeniz
Politikasını
benimseyerek bu politikayı geliştirmeye başlamıştır.
1973'de Kopenhag Zirvesi ile Arap Diyaloğu'nu başlatmaya
karar veren Topluluk, 1975, 1976 ve 1977 yıllarında bütün
Akdeniz ülkeleriyle her biri beş yıl süreli ticari işbirliği anlaşmaları
imzalamıştır. Anlaşmalar, mali protokollerle güçlendirilmiş ve
i 996 yılına kadar Akdeniz ülkelerinin ekonomik kalkınmasına
katkıda bulunmak amacıyla başlıca 4 mali protokol hayata
geçirilmiştir.
17
1980'li yıllarda tüm dünyada etkili olan ekonomik daralma
Topluluğu da etkilemiş ve bu dönemde Topluluk daha çok kendi iç
sorunlarıyla uğraşmak zorunda kalmıştır. Önce Yunanistan'ın,
ardından da İspanya ve Portekiz'in tam üyeliklerinin getirdiği bazı
zorluklar ve dünya pazarlarındaki durgunluğun yanı sıra, 1992' de
Maastricht Anlaşması ile iç pazarın tamamlanmasını sağlama
çabaları bu dönemde Topluluğun eskisi kadar aktif bir dış politika
uygulamasını engellemiştir. Ayrıca o dönemlerde Doğu Bloku'nda
meydana gelen büyük değişimler, Avrupa'nın gelecekteki şekli ile
ilgili görüşleri önemli ölçüde etkilemiş ve Topluluk bu anlamda
Avrupa'nın geleceğinin belirlenmesi amacıyla Doğu Avrupa ve
EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi, İzlanda, İsviçre, Norveç)
ülkeleriyle yoğun ilişkiler içine girmiştir.
3.2. ı.
Yenileştirilmiş
Akdeniz Politikası (YAP)
Topluluk tarafından uzun süre ihmal edilen Akdeniz
ülkelerine yönelik politikaya yeniden işlerlik kazandırmak
amacıyla 1980'lerin sonunda Topluluk ile Akdeniz ülkeleri
arasında ikili ilişkiler ve işbirliğinin geliştirilmesini hedefleyen
Yenileştirilmiş
Akdeniz Politikası'nın (YAP) oluşturulması
gündeme gelmiş ve Avrupa Birliği 1992 yılında YAP'ı yürürlüğe
sokmuştur.
Yenileştirilmiş
Akdeniz Politikası ile Akdeniz ülkelerine
sağlanan mali destek % 50 oranında arttırılmış ve bölgesel işbirliği
politikası uygulanmaya başlanmıştır. 1996 yılına kadar sürdürülen
YAP'nin içerdiği hususlar:
-
Akdeniz ülkelerindeki ekonomik reformların desteklenmesi,
- Bu ülkelerde özel yatırımların teşviki,
IS
-
Yatırımların
-
Bu ülke
-
Bu ülkelerin
daha
mallarına
geniş
ölçek içinde
gerçekleştirilmesi
Topluluk pazarlarının
Topluluğun gelişme
açık tutulması
süreci ile daha
yakın
şekilde ilişkilendirilmesi
- Ekonomik diyaloğun güçlendirilmesidir.
için Topluluk 4.405 milyon Ecu'lük tahsisat
ayırmıştır. Bunun mali protokoller ve ekonomik reform amaçlı
krediler dışında kalan 2.030 milyon Ecu'lük kısmı ise Akdeniz
Bölgesinde çevre, insan hakları, bölgesel işbirliği, ortak yatırımlar
ve orta ya da bölgesel çıkarlara hizmet edebilecek yatay projelerin
finansmanında kullanılmak üzere ayrılmıştır.
YAP
YAP ilkeleri arasında yatay projeler için ayrılmış olan 2.030
milyon Ecu'lük Topluluk mali yardımının bölgesel nitelikteki
projelerin finansmanında kullanılması, projelerin seçiminde birden
fazla ülkenin veya bütün bölgenin ihtiyaçlarının dikkate alınması
hususu yer almaktadır. Öte yandan, bu çerçevedeki mali
yardımların tümünün işlerlik kazanması, ancak üye ülkelerin
oybirliği ile karar almalarına bağlıdır. Topluluk Konseyi ayrıca bu
politika çerçevesinde mali işbirliğinden Topluluk ile Ortaklık veya
Mali İşbirliği Anlaşması bulunan tüm Akdeniz ülkelerinin
yararlanabileceği hususunu karara bağlamıştır.
•
YAP ve Türkiye
YAP yaklaşımı çerçevesinde yapılan değerlendirmelerde
Türkiye, Topluluğa tam üyeliği hedef alan ortaklık ilişkisi de
vurgulanmak suretiyle bir Akdeniz ülkesi olarak dikkate alınmış ve
sadece yatay işbirliğini öngören bazı projelerden ve bunların mali
kaynaklarından yararlandırılması tasarlanmıştır.
19
YAP'ın Türkiye'nin yararlanabileceği yatay mali işbirliğine
ilişkin bölümünün 230 milyon Ecu'lük kısmının Topluluk
Bütçesinden 1.800 milyon Ecu'lük kısmının ise Avrupa Yatırım
Bankası kaynaklarından yararlandırılması tasarlanmıştır. YAP'ın
Türkiye'nin yararlanabildiği yatay mali işbirliğine ilişkin
bölümünün 230 milyon Ecu'lük kısmının ise AYB kaynaklarından
karşılanması öngörülmüştür.
3.3.
Ortaklığın Oluşturulması:
Barselona Deklarasyonu
1995 yılında 27 AB ve Akdeniz ülkesi Dışişleri Bakanının
bir araya gelmesi ve bölgenin refahı, barışı ve güvenliği gibi
amaçların yanı sıra, bu amaçlara hizmet edecek bir çalışma
programını da içeren Barselona Deklarasyonu ile asıl Avrupa Akdeniz Ortaklığı gerçekleşmiştir.
Akdeniz ülkeleriyle olan ilişkilerinde birçok sıkıntı yaşayan
Avrupa dünya ekonomisindeki gelişmeler sonucunda Akdeniz
ülkeleriyle ilişkilerini yeniden gözden geçirmek zorunda kalmıştır.
Bu çerçevede 1990'lı yıllarda Avrupa Akdeniz Ortaklığı AB'nin
Doğu
Avrupa'ya yönelik olarak öngördüğü genişlemeyi
dengeleyici bir unsur olmuştur. Bu kapsamda, Avrupa Birliği
Devlet ve Hükümet Başkanlarının 8 - 9 Aralık i 994 tarihlerinde
Essen' de yapılan zirve toplantısında aldıkları karar uyarınca, AB
ile Birlik üyesi olmayan 12 Akdeniz ülkesi (Cezayir, Fas, Tunus,
Mısır, İsrail, Lübnan, Filistin Yönetimi, Ürdün, Suriye, Türkiye,
Malta, Güney Kıbrıs R. Y.J arasında kalıcı ve kurumsal bir işbirliği
çerçevesinin oluşturulması öngörülmüştür.
20
Türkiye dahil 12 Akdeniz ülkesini, AB Üyesi 15 ülke ile
ortak bir şemsiye altında buluşturan Avrupa - Akdeniz
Ortaklığının temelleri 27 - 28 Kasım 1995 tarihinde Barselona'da
gerçekleştirilen AB ve Akdeniz Dışişleri Bakanları Konferansı'nda
atılmıştır. Barselona Deklarasyonu veya Bildirgesi olarak anılan bu
konferansın sonuçları adeta Avrupa - Akdeniz Ortaklığının
anayasası olmuştur.
Ortaklığın
temel hedeflerinden biri 2010 yılına kadar
Akdeniz Bölgesi'nde bir serbest ticaret bölgesinin hayata
geçirilmesidir. Bu amaç doğrultusunda, gümrük vergileri, malların
serbest dolaşımı, fikri ve mülkiyet hakları, mali hizmetler ve kamu
alımları gibi alanlarda Akdenizli ortak ülkelerin yasa ve
standartları hızlı bir şekilde AB 'ninkilerle yakınlaştınlması
hedeflenmektedir. Bu amaca yönelik ikili ve bölgesel nitelikte
proje ve programlar MEDA Programı (Akdeniz Ekonomik Gelişme
Bölgesi-Mediterranean Economic Development Area) kapsamında
desteklenmektedir.
Sözkonusu Ortaklığa şekil veren Barselona Konferansı'nın
düzenlenmesinde AB 'nin doğu ve kuzey yönünde genişlemesini
dengeleme amacı ve Birliği genel dış politikasına uyum sağlanması
ihtiyacı kadar, Akdeniz' de işbirliği vasıtasıyla bölgede barış,
istikrar ve refahı yaygınlaştırarak, Kuzey Afrika' dan AB ülkelerine
yönelik göçün önlenmesi hedefi de etkili olmuştur.
Barselona Konferansı'na Libya, Arnavutluk ve eski
Yugoslavya'da çatışmalara taraf olan ülkeler hariç; Akdeniz'e
kıyısı bulunan 12 ülke; Türkiye, Cezayir, Fas, Tunus, İsrail, Ürdün,
Lübnan, Malta, Suriye, Filistin Özerk Bölgesi, Güney Kıbrıs Rum
Yönetimi ve 12 AB üyesi katılmıştır.
21
AB Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ile Moritanya, Arap
Birliği ve Maghreb Birliği de ayrı bir statüde toplantılara iştirak
etmişlerdir.
Libya sürece gözlemci statüsüyle katılmıştır.
Toplantıyı ayrıca, Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri (MDAÜ),
Rusya ve diğer bazı ülkeler de gözlemci sıfatıyla izlemiştir.
Barselona Konferansı sonunda yayınlanan deklarasyon ile
Avrupa - Akdeniz ortaklığına giden yolu düzenleyen bu sürecin 3
ana hedefi; Siyasi ve Güvenlik Ortaklığı, Ekonomik ve Mali
Ortaklık, Sosyal, Kültürel ve Beşeri Ortaklıktır.
Bu hedefler
Deklarasyonu'nda;
~
doğrultusunda
"Kapsamlı işbirliği
ve
dayanışma
ilişkileri
ile tarihin
niteliği
doğrultusunda,
hazırlanan
Barselona
komşuluk
temelinde ve
biçimlendirdiği
bağların
ayrıcalıklı
Akdeniz 'in stratejik önemini
vurgulayarak ve gelecekteki ilişkilerine yeni bir boyut
katma arzusuyla hareket ederek;
~
Akdeniz 'in her iki tarafındaki yeni siyasi, ekonomik ve
toplumsal sorunların, koordine edilmiş ve bütüncül bir
biçimde karşılanması gereken ortak sorunlar olduğunun
bilincinde olarak;
~
Bu amaçla ortaklık ruhuna dayanan, çok taraflı ve
ilişkiler çerçevesi kurma kararıyla;
~
Bu çok taraflı çerçeveyi, korunması önemli olan ve
nitelikleri vurgulanması gereken ikili ilişkilerin tamamlayıcı
unsuru sayarak;
22
kalıcı
bir
~
Avrupa - Akdeniz girişiminin bölgede barış, istikrar ve
gelişmeye yönelik diğer girişimlerin başarısına katkıda
bulunacağını vurgulayarak,
~
Akdeniz havzasını barışı istikrar ve refahı güvenceye alacak
bir diyalog, değişim ve işbirliği alanına dönüştürmek genel
hedefinin, demokrasi ve insan haklarına saygının
güçlendirilmesini, sürdürülebilir ve dengeli bir ekonomik ve
sosyal gelişmeyi, yoksullukla mücadele önlemlerini ve
kültürler arasındaki karşılıklı anlayışın artmasını gerekli
kıldığı ve bunların tümünün ortaklığın vazgeçilmez olduğu
inancıyla (. ..) "
katılımcılar
Ortaklığı
arasında
kurmak konusunda
kapsamlı
bir Avrupa -
Akdeniz
anlaşmaya varılmıştır.
Bu çerçevede ele alınan en önemli konulardan biri "ortak
barış ve istikrar alanı"nın kurulmasıdır. Bu amaçla Deklarasyona
taraf olan ülkeler Akdeniz Bölgesi'nde barış, istikrar ve güvenliği,
ellerindeki bütün olanaklarla destekleyip güçlendireceklerini
taahhüt etmiş ve ortak bir refah alanı kurulması doğrultusunda
sürdürülebilir, dengeli bir ekonomik yapı ve sosyal gelişmeye
verdikleri önemi vurgulamıştır.
Katılımcılar istikrara ulaşma doğrultusundaki uzun dönemli
hedeflerini :
~
Sürdürülebilir sosyo-ekonomik kalkınmanın hızlandırılması;
~ Halkların
yaşam
koşullarının
iyileştirilmesi,
istihdam
düzeyinin yükseltilmesi ve Avrupa - Akdeniz Bölgesi'ndeki
gelişmişlik farkının azaltılması;
~
Bölgesel
işbirliği
ve
bütünleşmenin
belirlemişlerdir.
23
teşviki
olarak
Bu hedefler doğrultusunda Deklarasyona taraf ülkeler bir
"Ekonomik ve Mali Ortaklık" kurmayı kararlaştırmışlardır.
Bu ortaklık:
~
Bir serbest ticaret bölgesinin aşamalı olarak kurulması,
~
Uygun ekonomik işbirliği ve ilgili alanlarda koordinasyonun
uygulanması,
~
AB 'nin
ortaklarına sağladığı
mali
yardımda
önemli bir
artış
gerçekleştirilmesi,
gibi unsurları içermektedir.
Burada bahsedilen Serbest Ticaret Bölgesi'nin yeni
Avrupa - Akdeniz Anlaşmaları (Association Agreements - Ortaklık
Anlaşmaları) ve AB 'nin ortakları arasındaki serbest ticaret
anlaşmaları yoluyla kurulması kararlaştırılmıştır. Bu çerçevede
taraflar, Dünya Ticaret Örgütü'nden kaynaklanan yükümlülüklere
de uygun olarak, ticaretin büyük bölümünü kapsayacak bu
bölgenin aşamalı olarak kuruluşu için 2010 yılını hedeftarih olarak
belirlemişlerdir.
Bu amaçla, mamul ürünlerin ticaretindeki tarife ve tarife
dışı engellerin kaldırılmasına karar verilmiştir. Bunun yanı sıra,
geleneksel ticaret akışlarından yola çıkılarak, çeşitli tarım
politikalarının imkan verdiği ölçüde ve GA TT müzakerelerinin
sonuçlarına uygun olarak, tarım ürünleri ticareti taraflar arasında
karşılıklı tercihli giriş yoluyla aşamalı olarak serbestleştirilecektir.
24
"Ekonomik İşbirliği ve Koordinasyon" alanında ise taraflar:
~
Ekonomik gelişmenin, iç tasarrufların yanı sıra yabancı
sermaye yatırımlarıyla desteklenmesi gereğini kabul etmiş,
özellikle teknoloji transferi, üretim ve ihracatın artması
sonucunu doğurabilecek bu tür yatırımların önündeki
engellerin aşamalı olarak kaldırılması yoluyla yatırımlara
uygun bir ortam yaratılmasının önemini vurgulamışlar,
~ Özellikle taraflar arasındaki ticareti geliştirmek amacıyla
gerçekleştirilen bölgesel işbirliğinin bir serbest ticaret
bölgesinin oluşturulmasına temel önem taşıdığını
belirtmişler,
~ İşletmeleri
kendi aralarında anlaşmalar yapmaya teşvik
etmiş,
bu işbirliğini ve sanayide modernizasyonu
desteklerneyi taahhüt etmişlerdir. Ayrıca taraflar KOBİ'ler
için bir destek programının kabul edilmesi ve uygulanması
gereğinin altını çizmişler,
~
~
Kadınların gelişmedeki
temel rolünü kabul etmiş, onların
ekonomik ve sosyal hayata ve istihdam yaratılmasına aktif
katılımını desteklerneyi taahhüt etmişler,
Avrupa - Akdeniz ekonomik ortaklığında enerji sektörünün
sahip olduğu önem çerçevesinde enerji politikaları alanında
işbirliğini
güçlendirerek
diyaloğu
derinleştirmeyi
kararlaştırmışlar,
~ Tarımın
modernizasyonu, yeniden yapılandırılması ve
entegre kırsal gelişmenin desteklenmesinde işbirliğine
gitmeyi kararlaştırmışlardır. Bu işbirliğinin özellikle teknik
yardım
ve eğitim,
ortaklar tarafından üretimin
çeşitlendirilmesine yönelik politikaların desteklenmesi ve
çevre dostu tarım uygulamalarının teşviki üzerinde
yoğunlaşması öngörülmüştür.
25
Taraflar, ayrıca taşımacılık, telekomünikasyon, bilim ve
teknoloji, veri araştırması gibi konularda da işbirliğine gitmeyi
hedeflemişlerdir.
"Mali İşbirliği Alanında" bir serbest ticaret bölgesinin
kurulması ve Avrupa - Akdeniz Ortaklığı 'nın başarılı olabilmesi
için mali yardımlarda önemli bir artışın gerçekleşmesi gereği
çerçevesinde;
~
Cannes Avrupa Konseyi'nde, sözkonusu mali yardım için
1995 - 1999 döneminde kullanılabilir Topluluk bütçesi
fonları çerçevesinde 4.685.000.000 Ecu tahsis edilmesi ve
bu tutarın, ek krediler şeklindeki Avrupa Yatırım Bankası
(AYB) fonla-rrve üye ülkelerin iki taraflı mali katkılarıyla
desteklenmesi;
~ Ortakların
her birinin özel niteliklerinin göz önünde
tutulduğu, birkaç yılı kapsayan bir program çerçevesinde
yönetilen etkili mali işbirliği oluşturulması;
~ Ortaklığın
başarısı
ıçın
sağlam
yönetimin büyük önem taşıdığı
bir
makroekonomik
vurgulanmıştır.
Ekonomik ve mali konuların yanı sıra, Ortaklığa taraf
ülkeler sosyal, kültürel ve beşeri alanlarda da işbirliği oluşturmayı
kararlaştırmışlardır.
Bu
çerçevede
ınsan
kaynaklarının
geliştirilmesi, kültürler arasında karşılıklı anlayışın ve sivil
toplumlar arasındaki değişimin teşvik edilmesi öngörülmüştür.
26
3.3.1. Barselona Deklarasyonİı'nun işleyişi
Yukarıda
yer alan Barselona Deklarasyonu'nda yer alan
hedeflerin takibi Avrupa Birliği Troykası (AB 'nin bir önceki,
halihazırdaki ve bir sonraki Dönem Başkanları), AB Komisyonu
temsilcileri, üye ülkelerin tamamının temsilcileri ve 12 Akdenizli
ortaktan
oluşan
EUROMED
Komitesi
tarafından
gerçekleştirilmektedir.
Üç ayda bir toplanan EUROMED Komitesi, AB üye ülke
temsilcilerinden oluşan MED Komitesi'nin de görüşü alındıktan
sonra Komisyon tarafından bütçesinin onaylanması gereken
bölgesel girişimleri kabul etme yetkisine sahiptir. Komite ayrıca
bölgesel projeler ile programların uyumunu takip etmekten ve
Bakanlar toplantısının organizasyonundan sorumludur.
3.4. AB'nin Yeni Akdeniz Stratejisi
19-20 Haziran 2000 tarihlerinde Santa Maria da Feira'da
gerçekleştirilen AB Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesinde, AB
Viyana Zirvesinde (11-12 Aralık 1998) Akdeniz Bölgesine yönelik
bir AB Ortak Stratejisi geliştirilmesi yönünde başlatılmış olan
çalışmalar tamamlanmış ve hazırlanmış olan taslak metin Feira'da
kabul edilmiştir.
Belgede, Barselona Sürecini yeniden canlandırmak için
AB 'nin bu süreci tekrar gözden geçireceği ifade edilmektedir.
Ortak Strateji 4 yıl için geçerli olacak, ancak, AB Devlet ve
Hükümet Başkanları tarafından alınacak bir karar çerçevesinde bu
sürenin uzatılması mümkün olabilecektir.
27
Ortak Stratejide dikkati çeken en önemli unsurlardan biri,
AB'nin Malta, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) ve Türkiye
ile
ilişkilerinin
söz
konusu
Strateji
kapsamında
değerlendirilemeyeceğinin kaydedilmesi ve buna gerekçe olarak,
bu üç AB adayı ile ilişkilerin "Katılım Süreci" çerçevesinde
yürütüldüğünün belirtilmesidir.
Diğer
taraftan, bu strateji Barselona Sürecine tam üye
olmayan Libya ile ilişkileri de kapsamaktadır. Böylece, AB 'nin
Barselona Sürecinde coğrafi bakımdan yer alan ve Arap ülkelerinin
eleştirilerine maruz kalan bir boşluğu doldurarak, Libya ile
ilişkilerine yönelik alacağı kararları Ortak Strateji çerçevesinde
uygulamayı öngördüğü anlaşılmaktadır.
Akdeniz Ortak Stratejisi, AB 'nin ıç belgesi (internal
document) niteliğini taşımakta, 15 üye arasında Akdeniz ülkelerine
yönelik uyumlu ve yeknesak bir ortak politika belirlemek amacını
taşımaktadır.
Ortak Stratejinin Barselona Sürecinin yeni bir kopyası
olmadığı, Barselona Süreciyle oluşturulan ilkelerden geri adım
oluşturmadığı, bu süreç çerçevesinde oluşturulan müktesebatın
uygulanmasına ilişkin olarak AB 'nin kendi içinde nasıl organize
olacağını belirlemeye çalışan bir belge niteliğinde olduğu
bildirilmektedir.
28
3.5. Agadir Deklarasyonu
Avrupa - Akdeniz Ortaklığı çerçevesinde ancak Ortaklık
dışında ayrı bir oluşum da Fas, Tunus ve Ürdün tarafından
gerçekleştirilen
bölgeler üstü bir işbirliği olan Agadir
Deklarasyonu'dur.
Mayıs
2001' de gerçekleştirilen bu deklarasyonun ana
amacı, 4 ortak ülke arasında bir serbest ticaret bölgesinin
oluşturulmasıdır. Bu sürece ortak olan ülkelerin Ma,ghreb (Fas,
Tunus, Cezayir, Moritanya, Libya) ve Mashrek (Suriye, Ürdün,
Lübnan) ülkelerine de taraf olmaları oldukça dikkat çekici bir
konudur.
Agadir sürecinin başlıca hedefleri; ekonomik ve sanayi
entegrasyonunun sağlanması, yatırımların teşvik edilmesi, rekabet
gücünü arttırmak, ve 4 ülke arasında ticareti arttırmaktır. Bu süreç
diğer Avrupa - Akdeniz ortaklarına da açıktır.
AB, Agadir Sürecini finansal ve teknik yönden
desteklernekte olup, Sürece 2003 yılında 4 milyon Euro'luk
bölgeler üstü bir program tahsis edilecektir. Söz konusu program
EuropeAid tarafından hazırlanmaktadır.
3.6. Avrupa - Akdeniz Serbest Ticaret Bölgesi
Barselona Deklarasyonu'nun en somut adımı belki de 2010
yılına kadar Avrupa - Akdeniz Serbest Ticaret Bölgesi'nin
oluşturulması girişimleridir. Bu serbest bölgenin 15 AB üyesi
ülkeyi ve 12 Akdeniz ülkesini bir araya getireceği
düşünülmektedir. Daha ileriki yıllarda EFTA ve AB adayı olmayan
(yeni katılımlarla 25 üye ülke) MDAÜ'lerin katılımıyla bu
bölgenin 40 ülke ve 600 - 800 milyon tüketicisiyle dünyanın en
büyük ticaret oluşumlarından biri olması hedeflenmektedir.
29
3.6.1. Serbest Bölgenin
Oluşturulması
Avrupa Komisyonu; Güney ve Doğu Akdeniz Bölgesiyle
ekonomik ve ticari işbirliğinin gerçekleşmesini sağlayacak ortaklık
anlaşmalarını hazırlamak, müzakere etmek ve uygulamakla
sorumludur. Türkiye, GKRY ve Malta ile gümrük birliğini de
içeren ortaklık anlaşmaları kabul edilmiştir. (AB ve Türkiye
arasındaki Gümrük Birliği 1996 yılında yürürlüğe girmiştir). Son
dönem Avrupa - Akdeniz Ortaklık Anlaşmaları ikili serbest
ticaretin uygulanması konusunda hükümler içermektedir. Avrupa Akdeniz Serbest Ticaret Bölgesi; piyasa mallarının serbest
ticaretini ve tarım ürünlerinde ileri liberalizasyonu öngörmektedir.
Serbest Bölge Oluşturulmasının Ortak Hükümleri
D
D
D
Tamamlanacak Ortaklık Anlaşmaları ile Dünya Ticaret
Örgütü kuralları ile uyumlu bir serbest ticaret bölgesinin
oluşturulması öngörülmektedir.
Anlaşmaların
yürürlüğe
girmesinden itibaren, 12 yılı
kapsayan
bir
geçış
döneminde
serbest
ticaret
tamamlanmalıdır. Rekabet, devlet yardımları ve tekellere
ilişkin hükümler düzenlenmelidir.
AB 'nin bir Akdenizli Ortak ülkeye yaptığı sanayi ürünleri
ihracatında konan gümrük vergileri, geçiş döneminde
kademeli olarak kaldırılacaktır. Ortakların AB 'ye
gönderdikleri bu tür ürünlerin ihracatı zaten vergiden
muaftır.
30
CJ
Pazar tercih li gırış yoluyla, tarımsal ürünlerin ticareti,
kademeli olarak karşılıklılık esasında serbestleştirilmelidir.
AB tercihli ticareti, mevcut düzenlemeler ışığında
genişletirken, Akdenizli ortaklar bunu daha sınırlı bir
şekilde yapmaktadır.
CJ
CJ
Fikri ve mülkiyet haklarının üst düzeyde korunması
sağlanmalı,
hizmet ticareti ile kamu alımlarındaki
düzenlemeler kademeli olarak serbestleştirilmelidir.
Ortaklardan AB 'ye yapılan bütün sanayi ürünleri ihracatı
vergiden muaftır. AB sanayi ürünleri de Türkiye, İsrail ve
Filistin'e vergiden muaf girmektedir.
3.7.
Ortaklık Anlaşmaları
(Association Agreements)
Avrupa - Akdeniz Ortaklığının başlıca özelliklerinden biri;
Avrupa - Akdeniz Ortaklık Anlaşmalarıyla AB ve 9 Akdeniz
ülkesi arasındaki müzakerelerdir. Bu müzakereler Avrupa Akdeniz Bölgesi'nde serbest ticaret alanı oluşturulmasının son
aşamasını oluşturmaktadır.
Avrupa - Akdeniz Ortaklık Anlaşmalarının ikili
düzenleyen hükümleri her ortak için değişiyor olmasına
tüm ortakları bağlayıcı kesin hükümler de taşımaktadır.
ilişkileri
rağmen,
Bu hükümler:
•
Siyasi diyalog
•
İnsan haklarına ve demokrasiye saygı
•
ı 2 yıllık geçiş sürecinin ardında Dünya Ticaret Örgütüne
uygun serbest ticaretin kurulması
31
•
Mülkiyet
kuralları,
hakları,
hizmetler, kamu tedariki, rekabet
devlet yardımları ve tekellere ilişkin hükümler
•
Geniş
•
Sosyal meseleler ve göçlere
•
Kültürel işbirliği
bir sektör
alanını
kapsayan ekonomik işbirliği
ilişkin işbirliği
Ortaklık Anlaşmalarının uygulanması
oluşturulmuştur: Ortaklık
Konseyi ve
Ortaklık Anlaşmalarına
ile
Ortaklık
için iki ortak birim
Komisyonu.
taraf olan Akdeniz ülkeleri Avrupa
uyguladıkları
aralarında
ortadan
ikili dikey ticaret liberalizasyonunu kendi
da uygulamak durumundadırlar. Gümrük vergilerinin
kaldırılması
sağlam reformların
mali, ekonomik ve endüstriyel sektörlerde
oluşmasına neden olmaktadır.
ORTAKLıK ANLAŞMALARıNıN
Ortak
M üzakerelerin
Ülke
Sonnçlanması
Tunus
İsrail
Hazİran
SON DURUMU
İmza Tarihi
Yürürlüğe
Giriş
1995
Temmuz 1995
Eylül 1995
Kasım
1995
Tarihi
Mart 1998
Hazİran
2000
Fas
Filistin
Yönetimi
Kasım
1995
Şubat
1996
Mart 2000
Aralık
1996
Şubat
1997
Temmuz 1997
Ürdün
Nisan 1997
Kasım
1997
Mayıs
Hazİran
2001
-
Hazİran
2002
Mart 2003
Mısır
Hazİran
Lübnan
Şubat
Cezayİr
Aralık
Suriye
1999
2002
2001
Müzakereler devam
ediyor
Nisan 2002
-
Kaynak: Avrupa Birliği web sayfası
32
-
2002
Bu ülkelerin dışında diğer 3 Akdenizli ortak olan Malta,
Türkiye ve Güney Kıbrıs ise AB'ye aday ülke olmaları nedeniyle
farklı bir konumda yer almaktadır. AB bu ülkelerle ı. Nesil
Ortaklık Anlaşmalarını 1960 ve 70'lerde tamamlamıştır. Türkiye
ile AB arasında i 996 yılında Gümrük Birliği oluşturulmuş, Güney
Kıbrıs ve Malta ise Aralık 2002 Kopenhag Zirvesi'nde 2004'te üye
olacak aday ülkeler arasında resmen ilan edilmişlerdir.
3.8.
STA ve Ortaklık Anlaşmaları'nın Somut
Sonuçlarının Hayata Geçirilmesi
Özellikle güney - güney ticareti ve entegrasyonunun, menşe
kümülasyonunun yürürlüğe konulmasını ve hizmetler ticaretinin
serbestleştirilmesinin teşviki hedeflenen serbest ticaret alanının
gerçekleştirlmesine yönelik olarak Komisyon Agadir Anlaşması ve
benzeri bölge içi entegrasyonlar konusunda destek sağlamaktadır.
Bu destek ile beklenen sonuçlar:
-
-
serbestleştirilmesini
taraf 4 ülke arasında ticaretin
takiben, bu ülkeler ve diğer ülkeler
arasında
serbestleştirilmesi,
Agadir
Anlaşması'na
da ticaretin
Pan - Avrupa - Akdeniz Menşe Kümülasyonunun
uygulamaya konulmasını teminen yürürlükteki STA'ların
Menşe Protokollerinde gerekli değişikliklerin yapılması,
Hizmetler Ticareti
Çalışma
tarafından,
hizmetlere
ilişkin mevzuatın uyumlaştırılabilmesi için gerekli temel
prensiplerin
tespiti
ve
hizmetler
ticaretinin
serbestleştirilmesine yönelik olarak yürütülen iki taraflı
müzakerelerin sonuçlandırılmasıdır.
33
grubu
Menşe kuralları
ve Hizmetler Ticareti Çalışma Gruplarının
ulaştığı sonuçların uygulanabilmesi ve güney - güney ticaretinin
serbestleştirilmesi için bir teknik yardım havuzu oluşturulacaktır.
Ayrıca,
Avrupa Tek Pazarı tecrübesinin Avrupa - Akdeniz
STA'sının hukuksal çerçevesini belirlemekte kullanılabileceği
düşüncesiyle, ı 998 yılında yayımlanan Komisyon Bildirisi 'nde,
ortak hareketin karşılıklı fayda sağlayabileceği düşünülen sekiz
alan (gümrükler ve vergilendirme, malların serbest dolaşırnı, kamu
alımları, fikri mülkiyet hakları, mali hizmetler, muhasebe ve
denetim, bilgi korunumu ve rekabet kuralları) tespit edilmiştir.
4. AVRUPA - AKDENİZ MALİ İŞBİRLİGİ / MEDA
4.1. Genel Değerlendirme ve MEDA i
Barselona Deklarasyonu sürecinde öngörülen en önemli
hedeflerden biri Akdeniz Bölgesi 'ne fon tahsisi için salt bu amaca
yönelik bir programın oluşturulması ve uygulanmasıdır. Bu
amaçla, Avrupa - Akdeniz Ortaklığı çerçevesinde ekonomik ve
sosyal yapıların reformuna yönelik mali ve teknik destek
önlemlerine dair 23 Temmuz 1996 tarih 1488/96 sayılı Konsey
tüzüğü ile sağlanacak yardımın yasal dayanağı ve ilgili
düzenlemeler oluşturulmuştur. MEDA Programı adı verilen bu
program AB 'nin, Avrupa - Akdeniz İşbirliği süreci için kullandığı
temel finansman aracı olmuştur. Bu program Akdenizli ortakların
ekonomik ve sosyal yapılarında reform gerçekleştirecek teknik ve
finansal destek ölçülerini içermektedir.
34
Geleneksel gelişme yardımlarının ötesinde, MEDA;
PHARE ı ve TACIS 2 programlarına benzer olarak AB ile Akdeniz
Bölgesi arasındaki finansalortaklığın temel konusu olan ekonomik
geçişi ve serbest ticareti de gerçekleştirmektir.
kadar sürecek geçiş dönemi sonrasında Akdeniz
havzasında bir serbest ticaret bölgesinin kurulması için bölgedeki
ülkelerin ekonomik açıdan desteklenmeleri amacıyla gerekli mali
yardımların koordineli bir şekilde gerçekleştirilmesi gereği ortaya
2010
yılına
çıkmıştır.
Öteden beri Ortaklık ya da İşbirliği Anlaşmaları
çerçevesinde yer alan Mali Protokoller ile söz konusu ülkelerdeki
ekonomik ve sosyal reformları desteklemek için sağlanan mali ve
teknik yardımlar, 1996 tarihinde yayımlanan Konsey Yönetmeliği
ile MEDA Programı kapsamına dahil edilmiştir. Böylece mali
protokollerin yerini alan bu program ile yardımların tek bir bütçe
kalemi altında toplanarak etkinliğinin arttırılması hedeflenmiştir.
1995 - 1-999 dönemi için geçerli olan MEDA Programı,
27 Kasım 2000 tarih ve 2698/2000 sayılı Konsey tüzüğü ile
değişikliğe uğramış ve 2000 - 2006 dönemini içeren MEDA II
Programı oluşturulmuştur.
ve Programın işleyişine yardım edecek
mali araçların yönetimi -MED Komitesi tarafından yürütülmektedir.
Mali' yardımlar, hibeler, risk sermayesi işlemleri ve bütçe
kaynaklarından özel koşullarda tahsis edilen krediler şeklinde
MEDA
Programı
yapılmaktadır.
ı PHARE : Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri Ekonomik Kalkınma Programı
2 TACIS : Doğu Avrupa, Merkezi Asya (Azerbaycan, Ermenistan, Beyaz Rusya,
Gürcistan ...) teknik destek programı
35
Akdeniz ülkelerine bugüne kadar tahsis edilen toplam
yardımının % 37' sinin AYB kredilerinden, % 63 'ünün ise bütçe
kaynaklarından
oluştuğu
göz önüne alındığında MEDA
kapsamındaki hibelerin Akdeniz ülkeleri açısından önemi daha net
bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
MEDA i
Avrupa - Akdeniz Ortalığının temel mali aracı olan MEDA
Programı, Barselona sürecinin 3 ana faaliyet alanına Isiyasi ve
güvenlik, ekonomik ve mali, sosyal, kültürel, insani) ilişkin
program ve projelere kaynak sağlamaktadır.
MEDA Programı genel çerçevede :
•
Ortaklığa
taraf olan ülkelerde ekonomik geçişin sağlanması
ve rekabetçi piyasaların gelişmesini teşvik etmeyi, siyasi ve
sosyal reformları güçlendirmeyi, sadece makroekonomik
yapısal uyurnun sağlanmasında değil mikroekonomik
düzeyde de katalizör işlevi görmeyi,
• Bu tip uyum çalışmalarında karşılaşılan ilköğrenim, sağlık
sistemi, kırsal kalkınma gibi sorunların desteklenmesini
amaçlamaktadır.
MEDA Programı kapsamında Birlik bütçesinden ayrılan
kaynaklar ikili anlaşmalar ve bölgesel programlar çerçevesinde
hibe olarak kullandırılmaktadır. Ancak, İsrail, Malta ve Güney
Kıbrıs R.Y.
ekonomik gelişmişlik seviyelerinin yüksekliği
nedeniyle iki taraflı yardımlardan faydalanamamaktadır.
36
İkili anlaşmalar AB ve Akdeniz ülkeleri arasındaki ortaklık
anlaşmalarını
içermektedir. Türkiye, Malta ve Güney Kıbrıs aday
ülke olarak özel statüleri bu anlaşmalardan farklı bir konumdadır.
Barselona Deklarasyonu kapsamında MEDA kaynakları
ikili ve bölgesel programlar kapsamında 3 tür projeye
aktarılabilmektedir :
Serbest piyasa ekonomisine geçişe destek,
Sosyo-ekonomik gelişme,
-
Demokratikleşme
ve sivil toplumun güçlenmesi
İkili düzeyde MEDA Programının kaynaklar bakımından
önceliklerini ise:
Özellikle özel sektörün kalkınması sağlanarak sürdürülebilir
bir ekonomik büyüme hedefine ulaşılmasını teminen
rekabet gücünün arttırılması ve bu sayede serbest ticaretin
gerçekleştirilmesi için hazırlığın yapılması,
Sosyo - ekonomik dengenin güçlendirilmesi açısından,
sosyal politika alanında gerekli önlemleri almak suretiyle
serbest piyasa ekonomisine geçişin kısa vadeli maliyetinin
hafifletilmesi oluşturmaktadır.
MEDA kapsamında hibeler, öncelikle, Avrupa - Akdeniz
serbest ticaret alanının oluşturulması sırasındaki ekonomik geçişin
geliştirilmesi amacıyla iş alanları yaratılması, özel sektöre ve
KOBİ'lere destek, AB ve Akdenizli ortaklar arasında yatırım,
sanayi ve ticari işbirliğinin teşviki ile maliye ve vergilendirme
sistemlerini de içeren altyapı sisteminin geliştirilmesi gibi
çalışmalarda kullanılabilir.
37
Ayrıca,
taraf ülkelerdeki temel mali yapıları belirleyen dış
borç, ödemeler dengesi, kişi başına gelir, işsizlik düzeyi, döviz
rezervleri gibi unsurlara yönelik yapısal uyum programlarına da
destek sağlanmaktadır.
Bunların yanı sıra,
Akdeniz ülkelerinde daha iyi bir sosyo-
ekonomik dengenin oluşturulması amacıyla yapılan fakirliğe karşı
mücadele, sağlık, aile planlaması, çevreye ilişkin diğer hizmetler,
kırsal kalkınma ve kentsel yaşam koşullarının iyileştirilmesi
faaliyetlerinin yanı sıra, bölgeler ve ülkeler arasındaki taşımacılık,
enerji, telekomünikasyon ve insan kaynaklarının geliştirilmesi,
bilimsel ve teknik araştırma potansiyelinin iyileştirilmesi
yönündeki ortak girişimlere katkıda bulunmaktadır.
Özellikle bölgesel ve sınır işbirliğinin geliştirilmesi
bakımından
büyük önem taşıyan taşımacılık, enerji ve
haberleşmeyi içeren altyapı çalışmalarının yapılmasına ve bunların
Trans-A vrupa şebekelerine bağlanmalarına finansman kolaylıkları
sağlanmaktadır. Bu çerçevede, araştırma, seminer ve yerel işbirliği
programlarının yapılması teşvik edilmektedir.
4.1.1. Rakamlarla MEDA i
ı 995
- ı 996 yılları arasında MEDA programı aşamalı
olarak, o zamana kadar varolan finansal mekanizmaların yerini
almış, ı 999'da AB Bütçesi'nden Akdeniz ülkelerine yapılan
toplam taahhüdün % 90'ını kapsar hale gelmiştir.
MEDA Programı kapsamında Topluluk Bütçesinden
Akdenizli ortaklara ayrılan yardım tutarı ı 995 - 1999 yılları
arasındaki dönem için 3.435 milyon Euro olup, yardımın büyük bir
bölümünün hibe şeklinde kullanılması planlanmıştır.
38
Buna rağmen projelerin geliştirilmesi ve kabul süreçlerinin
uzunluğu nedeniyle bu miktarın yalnızca % 25'ini oluşturan 890
milyon Euro ödenmiştir. 2000 ve 2001 yıllarında proj e
değerlendirme sürecinin hızlandırılmasıyla 732 milyon Euro çeşitli
programlara tahsis edilmiş ve kullandırılan fon miktarı % 45' e
ulaşmıştır.
1995 - 1999 yılları arasında kullanılan MEDA Fonlarından
ikili işbirliğine yönelik yardımların dağılımı ise şöyledir:
•
Yapısal uyumlaştırmaya
destek olarak iki
için öngörülen toplam yardım
miktarının
% 16' sı,
geçiş
ve özel
destek için toplam yardım
miktarının
• Serbest piyasa ekonomisine
gelişmesine
• Klasik
taraflı işbirliği
kalkınma
projelerine toplam
yardım
sektörün
% 30'u,
miktarının
% 40'ı (esas olarak eğitim, sağlık, kırsal kalkınma)
• Bölgesel projeler: toplam yardım
39
miktarının
% 14'ü.
1995 - 2000 DÖNEMİNDE MEDA KAPSAMıNDA AKDENİZ
ÜLKELERİNE TAHSİS EDİLEN FONLAR
(Milyon Euro)
İki Taraflı Fonlar
1995
1996
1997
1998
1999
Cezayir
-
-
41
95
28
164
30
Mısır
-
75
203
397
11
686
l3
Filistin Ö.Y.
3
20
41
5
42
III
97
Ürdün
7
100
10
8
129
254
15
Lübnan
-
10
86
-
86
182
-
30
-
235
219
172
656
141
Suriye
-
l3
42
-
44
99
38
Tunus
20
120
l38
19
l31
428
76
-
33
70
l32
140
375
310
60
370
866
875
783
2.954
720
Toplam Bölgesel
113
33
93
46
l33
418
l39
TOPLAM
173
403
981
941
937
3.435
879
Fas
Türkiye
Toplam İki
1995-1999
2000
taraflı
Kaynak:
Dış
Ticaret Müsteşarlığı
4.1.2. MEDA'nın İşleyişi
yasal dayanağı 1996 MEDA
Yönetmeliğidir. (EC/1488/96 no'lu Konsey Yönetmeliği) Bu
yönetmelik 2000 yılında yenilenerek MEDA II Yönetmeliği
oluşturulmuştur. MEDA'nın tüm işleyiş alanları ve hedefleri
tamamen Barselona Deklarasyonu'nun hedefleri ile aynıdır.
MEDA
Programının
40
MEDA kaynakları ise programlanmıştır; 4 yıllık strateji
raporları ulusal ve bölgeselolarak hazırlanmaktadır. Bu raporlar
temel alınarak hazırlanan 3 yıllık Ulusal Belirleyici Programlar
(National lndicator Programme - NIP) ise Akdenizli ortaklarla ikili
ilişkileri düzenlemektedir. Bu programları ve raporları AB Dış
İlişkiler Genel Müdürlüğü hazırlamakla yükümlüdür. EuropeAid
İşbirliği Ofisi ise yıllık finansal planları hazırlamakta ve proje ve
programların en başından sonuna kadar takip etmektedir.
MEDA için öngörülen finansal taahhütler ve ödemeler, Bütçe
Komisyonu (AB Konseyi ve Avrupa Parlamentosu) tarafından
yetkilendirilmektedir.
4.1.3. MEDA Kapsamındaki Projeler
4.1.3.1. İki Taraflı Ve Büyük Ölçekli Projeler
MEDA Programı çerçevesindeki iki taraflı
•
Yapısal
işbirliği
projeleri:
Uyumlaştırma:
Akdenizli ortakların Avrupa Akdeniz Ortaklığı'nı uygulamaya yönelik kuralları hayata
geçirebilmek için yaptıkları reformlara verilen desteklerdir.
1995 - 1999 döneminde MEDA fonlarının % 15'i bu
kapsamda Fas, Cezayir, Tunus, Ürdün ve Lübnan'a
verilmiştir.
•
Serbest Piyasa Ekonomisine Geçiş Desteği: Özel sektörün
gelişmesine yönelik şartları yaratmayı amaçlamaktadır. Bu
çerçevede yapılan yardımlar, Komisyon tarafından işbirliği
programları, AYB kapsamında ise risk sermayesi olarak
işletilmektedir. Risk sermayesi işlemleri, Fas, Tunus,
Ürdün, Mısır, Filistin toprakları ve Türkiye olmak üzere 6
41
ülke
geçiş
arasında paylaştırılmıştır.
Serbest piyasa ekonomisine
desteği MEDA fonlarının % 30'unu oluşturmaktadır.
•
Sosyo-ekonomik Dönüşüme Destek: Sağlık ve eğitim
alanlarını da kapsayan sosyal alandaki faaliyetlere destek,
ortakların
sosyoekonomik dengelerini güçlendirmeyi
hedeflemektedir. 1995 - ı 999 yılları arasında bu kapsamda
yapılan ödemeler fonların % 29'unu oluşturmaktadır.
•
Çevre: Fas ve Ürdün'de yürütülen çevreye yönelik
faaliyetler bu dönemdeki fonların % Tsini oluşturmaktadır.
•
Kırsal Kalkınma:
olan
kırsal
Fas, Tunus ve Suriye'de hayata geçirilmiş
kalkınma faaliyetleri toplam fonların % 4.5'ini
oluşturmaktadır.
4.1.3.2. Büyük Ölçekli Bölgesel Projeler
Bölgesel
İşbirliği
kapsamında
aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır
yürütülen
faaliyetler
:
Siyasi: Avrupa - Akdeniz Ortaklığı Barış ve İstikrar
Paktı 'nın ana hatları şunlardır:
Euromesco Avrupa - Akdeniz Etütleri Komisyonu benzeri
Dış İlişkiler Enstitüsü ağlarının oluşturulması
Beşeri
ve
doğal
felaketlere
karşı
sivil koruma hareketleri
arasında işbirliği kurulması,
İki taraflı anlaşmalar
sicili oluşturulması,
İnsan hakları
ve silahsızlanma konularında uluslararası
anlaşmalar üzerinde bilgi alışverişinde bulunulması,
Diplomatlar için eğitim seminerleri düzenlenmesi.
42
Ekonomi ve Finans: Bu çerçevede yatırımlarda ilerleme,
yenilik ve kalite, Euromed piyasa programının mekanizmaları ve
araçları ile KOBİ'lerin gelişmesine yönelik ortamın iyileştirilmesi
olmak üzere dört ana konu belirlenmiştir.
Bu kapsamda MEDA, istatistik enstitüleri arasında işbirliği
programı olan MEDSTAT'ı, bir çok ekonomi enstitüsü ve bir
İktisadi Bilimler Enstitüsü (FEMISE) ağını finanse etmiş, ticaret
odaları, fuarlar, ihracat geliştirme organları, KOBİ'ler ve sanayi
birlikleri arasında bağlantılar kurulmasına ortam sağlamıştır.
Çevre (kısa ve orta vadeli öncelikli faaliyet programı
SMAP), su, enerji, ulaşım ve bilgi teknolojisi (EUMEDIS)
alanlarında da çeşitli ödemeler gerçekleşmektedir.
Sosyal, kültürel ve beşeri alanlarda Euromed Kültürel Miras
Programı i ve II, Euromed Görsel-İşitsel Programı, gençler
arasında değişim programı olan Euromed Gençlik Programı da
MEDA çerçevesinde gerçekleşen programlardır.
Bu çerçevede Türkiye'nin de
projeler şunlardır:
-
katılımına
açık
bölgesel
Avrupa - Akdeniz Kültürel Miras Programı II (Euromed
Heritage) : Avrupa - Akdeniz kültürel mirasını geliştirmeyi
hedefleyen Program çerçevesinde projeler, Avrupa Akdeniz kültürel mirasıyla ilgili konularda bölgesel işbirliği
başlatmaya yöneliktir. Projelerin asıl amacı, Akdenİz
ülkelerinin kendi kültürel miraslarına sahip çıkmasını
sağlamak ve bunu geliştirmektir. Önerilen faaliyetlerin
coğrafi ölçeği, Barselona Deklarasyonu'na istinaden, bütün
Akdeniz Bölgesi veya bağlı bölgeler olarak belirtilmiştir.
43
2002 - 2006 dönemini kapsayan ve 24 milyon Euro tutarında bütçesi olan projelerin süresi 36 aydır.
-
Görsel - İşitsel Bölgesel İşbirliği Programı MEDEA : 1998
yılında başlatılan Program çerçevesinde 1999 yılında 6
proje seçilerek desteklenmiştir. Program Avrupa - Akdeniz
alanında görsel-işitsel endüstriyi teşvik etmektedir. Bu
kapsamda, sinema ve televizyon projelerinin geliştirilmesi
ile görsel - işitsel alanda gerçekleştirilecek tamamlayıcı
eğitim programlarının desteklenmesi amaçlanmaktadır.
2000 - 2002 yıllarında gerçekleştirilen projenin 5 milyon
Euro bütçesi bulunmakta idi.
-
Avrupa - Akdeniz Bilgi Toplumu (EUMEDIS) : Bilgi
toplumu için gerekli temel kaynakların teminini öngören
Programın birinci bölümünde 7 milyon Euro, ikinci
bölümünde ise 5 uygulama alanında finanse edilecek pilot
projeler için 35 milyon Euro bütçe ayrılmıştır. Projeler
kapsamında
desteklenen alanlar; eğitim sistemine
uygulanacak bilgi iletişim teknikleri, elektronik ticaret ve
ekonomik işbirliği, sağlık-bakım ağları, kültürel miras ve
turizme multimedya erişirni, sanayide modemizasyonda
kullanılacak bilgi ve iletişim teknolojileridir. Eumedis
girişimin ana hedef grubu hastaneler, sanayi ve ticaret
odaları, üniversiteler, kamu ve özel araştırma merkezleri,
müzeler, sivil toplum kuruluşlarıdır.
-
Kısa ve Orta Vadeli Öncelikli çevre Eylem Programı
SMAP : Akdeniz Bölgesi'nde çevresel amaçlar için hem
politika hem mali destek bazında ortak temeloluşturma
amacındadır. Projenin başvuru tarihi Ekim 2000'de sona
ermiştir.
44
UNIMED İş Ağı: 27 Akdeniz Ortaklığı ülkesinden işveren
örgütlerini bir araya getiren bu proje UNICE (Avrupa
tarafından
Sanayi ve İşverenler Konfederasyonu)
yönetilmektedir. UNIMED'in ana hedefi deneyimlerin
paylaşılması
ve Akdenizli ortaklara mali yardım
sağlanmasıdır.
EUROMED Gençlik: Barselona Deklarasyonu'nun sosyal,
kültürel ve beşeri hedefleri doğrultusunda i 998 yılında
oluşturulan Euromed Gençlik Programı, farklı kültürlerden
gençlerin karşılıklı anlayışını geliştirmek, gençlerin sosyal
ve profesyonel hayata katılımını sağlamak ve Akdenizli
ortak ülkelerdeki sivil toplumu geliştirmek amacındadır. İlki
1999 - 2001 yıllarında 9,7 milyon Euro bütçe ile
gerçekleştirilen Programın ikincisi 2002 - 2004 yıllarında
Cezayir, Güney Kıbrıs, Mısır, İsrail, Ürdün, Lübnan, Malta,
Fas, Filistin, Suriye, Tunus ve Türkiye'ye yönelik ve toplam
14 milyon Euro bütçeye sahip olacaktır.
4.2. MEDA II
MEDA Programı Kasım 2000 yılında değiştirilmiş ve yeni
program MEDA II olarak adlandırılmıştır. Bu programın amaçları
da temelolarak Barselona Deklarasyonuna dayandırılmıştır. 2000
- 2006 dönemini kapsayan MEDA II kaynakları da MEDA i gibi
ancak programlar çerçevesinde kullanılabilmektedir.
MEDA II, 2000 - 2006 döneminde ön gösterge olarak tahsis
edilen 5.350 milyar Euro'nun yanı sıra Avrupa Yatırım Bankasının
7.4 milyar Euro'luk kredisi ile birlikte toplam 12,75 milyar
Euro'luk bir bütçeye sahiptir. Bugüne kadar Akdeniz Bölgesi
ülkeleri için taahhüt edilen en yüksek mali yardım olan MEDA II
Programı AB 'yi de Akdeniz ülkelerinin en önemli mali destekçisi
45
konumuna getirmiştir. Birlik bütçesinden sağlanan bağışlar
AYB' den gelen kredilerdir. 1995 - 1999 yılları arasında toplam
AYB borçlanması 4.808 milyon Euro, AYB 'nin Euromed n kredi
miktarı 6.400 milyon Euro'dur. Banka, uluslararası projeler için
kendi kaynaklarından 1.000 milyon Euro bağışlamıştır.
4.3. MEDA i ve MEDA II
Farklılıklan
MEDA i Programının işleyişindeki yavaşlık ve
prosedürlerin karışıklığı MEDA n için yeni açılımları zorunlu
kılmıştır, hazırlanan yeni mevzuat (27 Kasım 2000 tarih ve (CE)
2698/2000 sayılı tüzük) Barselona Sürecinin hedeflerine özellikle
serbest
ticaret
alanının
oluşturulmasına
daha
fazla
yoğunlaşabilmeyi teminen, bir önceki programa göre daha fazla
program yönelimli ve stratejik olarak planlanmıştır.
MEDA n'nin etkinliğinin
çalışmalar 3 ilkeye dayandırılmıştır.
-
geliştirilmesine
yönelik
Karar alma sürecinin daha stratejik ve etkin programlama
ile rasyonelleştirilmesi : Komisyon MED Komitesi'ne
bireysel projeler yerine artık ulusal ve bölgesel strateji
dokümanlarını, belirleyici programları ve yıllık finansman
planlarını sunmaktadır. Ulusal ve bölgesel belirleyici
programlar MEDA n dönemini kapsayan ilgili strateji
dokümanlarına dayanmakta
ve 3 yıllık bir süreyi
kapsamaktadır.
-
Programlama ve uygulama kapasitelerinin arttırılması : Bu
hedefe Akdenizli ortaklarla diyalog güçlendirilerek
ulaşılmaktadır.
46
Kabul edilen önlemlerin daha hızlı ve daha etkin bir şekilde
uygulanması için prosedürlerin kısaltılması : Karar alma
sürecinin temelolarak ulusal ve bölgesel finansman
planlarını kapsayacak şekilde yeniden yapılandırılmasının
ve sözleşme prosedürlerinin basitleştirilmesinin sistemin
işleyişinde önemli ölçüde zaman tasarrufu sağlaması
beklenmektedir.
Bu çerçevede belirtilmesi gereken önemli bir husus,
program ve projelerin kalitesinin iyileştirilmesi ve uygulanışının
hızlandırılmasına yönelik olarak Komisyon bünyesinde yeni bir
birimin oluşturulmasıdır. Bu amaçla 1 Ocak 2001 tarihinde
faaliyete başlayan "EuropeAid İşbirliği Ofisi" özellikle MEDA
olmak üzere AB'nin hemen hemen tüm dış yardım programlarının
operasyonel düzeyde teknik idaresinin yanı sıra sözleşmeler ve mal
açıdan idaresinden ve ödeme talimatlarından da sorumlu olup,
projenin belirlenmesinden değerlendirilmesi saflıasına kadar tüm
süreç itibariyle yönetimini üstlenmektedir.
EuropeAid İşbirliği Ofisi'nin kuruluş amacı, AB'nin dış
yardımlarını
düzenlemek ve bu yardımların kalitesini
yükseltmektir. Bu çerçevede Komisyon, AB 'nin mali yardımda
bulunacağı projelerin kalitesini arttırmanın yanı sıra sözkonusu
projeleri en verimli ve en çabuk şekilde uygulamaya koymayı
hedeflemektedir.
47
--------- - - -
5. AVRUPA - AKDENİZ ORTAKLıGl VE TÜRKİYE
Hem Avrupa hem de Akdeniz ülkesi olan Türkiye için
Ortaklığın ayrı bir yeri ve önemi bulunmaktadır. Türkiye'nin
şimdiye kadar AB 'nin Akdeniz ülkeleriyle başlattığı bütünleşme
ve işbirliğini arttırmaya yönelik girişimlerine, AB tam üyeliği
hedefi olan bir ülke olarak ileride AB 'nin sadece "Akdenizli bir
ortağı" olarak kalma endişesiyle yaklaştığı söylenebilir.
Ancak Avrupa - Akdeniz Ortaklığı içinde İspanya, İtalya,
Fransa, Portekiz ve Yunanistan gibi AB üyesi ülkelerin de yer
alması bu endişeyi geçersiz kılmaktadır.
Orta ve Doğu Avrupa ülkeleriyle ilişkilerini adaylık
sürecinde geliştiren, Bağımsız Devletler Topluluğu ile ilişkilerine
hız kazandıran Avrupa Birliği için, Avrupa - Akdeniz Ortaklığı,
Topluluğun
küresel bütünleşme hareketinin Akdeniz'deki
uzantısıdır ve Türkiye ile AB arasındaki ilişkilerin seyriyle
yakından ilgilidir.
Türkiye için bu ortaklığın ayrı bir önemi vardır; çünkü bu
ortaklıkta hem AB 'ye aday ülke hem de Akdenizli ülke
konumundadır. Bu nedenle, Türkiye Avrupa - Akdeniz Ortaklığına
etkin bir şekilde katılmalı ve Akdeniz'deki ekonomik bütünleşme
sürecindeki yerini almalıdır. Türkiye, hem ekonomik ve mali
ilişkilerinde, hem de sosyal ve beşeri konularda, AB 'ye çoğu
Akdeniz Ortağı ülkeden daha yakındır. Bu yakınlığın, uygun
şekillerde gündeme getirilmesine önem verilmelidir.
48
5.1. Türkiye'nin Barselona Süreci çerçevesindeki
Konumu
Türkiye Akdeniz'de barış ve güvenliğin tesisi ve bölgenin
kalkınma ve ilerlemesinin bir önkoşul olarak ortaya çıkması ve
kalıcı bir siyasi istikrarın, ekonomik ve mali işbirliğinin
geliştirilmesiyle sağlanabileceği görüşünden hareketle Barselona
sürecinin oluşturulmasını desteklemiştir.
Türkiye'nin Sürece bakış açısı, Aralık 1999'da AB
adaylığının tesciline kadar geçen zaman içinde, Gümrük Birliği ve
ülkemizin, Topluluğun Akdeniz Havzasındaki en önemli ticari
partneri olduğu gerçeği çerçevesinde şekillenmiştir.
Bu bağlamda, Avrupa-Akdeniz süreci bünyesinde ortaya
çıkacak ekonomik işbirliği imkanından, bir yandan diğer Akdeniz
ülkeleriy le aynı derecede yararlanılması, diğer yandan da, bu
işbirliğine
aktif şekilde katılarak ortaya çıkan imkanları
değerlendirmek suretiyle, iki bölge arasındaki köprü rolünün
güçlendirilmesi öngörülmüştür.
Türkiye, Avrupa-Akdeniz İşbirliği Anlaşmaları ve serbest
ticaret anlaşmaları yoluyla Akdeniz bölgesinde 2010 yılına kadar
aşamalı olarak bir serbest ticaret alanı oluşturulması hedefini de
desteklemiş ve esasen İsrail'le bir Serbest Ticaret Anlaşması
imzalamış olduğunu, diğer Akdenizli ortaklarıyla da benzer
anlaşmalar imzalamaya hazır bulunduğunu bildirmiştir. Bu
kapsamda, Mısır, Fas, Tunus ve Filistin Özerk Yönetimi ile Serbest
Ticaret Anlaşması görüşmeleri sürdürülmektedir.
49
Ancak, Avrupa-Akdeniz İşbirliği sürecinin mali işbirliği
ayağı olan MEDA i Programından Türkiye'nin yararlanmasının
siyasi nedenlerle engellenmesi ve Akdeniz havzasında barışa,
istikrara, refaha katkıda bulunmak amacıyla geliştirilen MEDA
Yönetmeliği'nin herhangi bir ülkeye karşı ayırırncı muamele
yapılmasını öngörmemesine karşın, Türkiye'nin ayırırncı bir
muameleye tabi tutulması, Barselona Sürecine duyulan güven ve
isteğin zamanla kırılmasına yol açmıştır.
Türkiye, İsrail ile birlikte bölgenin tek demokratik ve laik
ülkesi olarak AB'nin MEDA konusundaki tutumundan rahatsızlık
duyduğunu çeşitli şekillerde dile getirmiş, Avrupa Birliğinin
taahhüt ettiği ve aslında sembolik bir değer taşıyan bu program
konusunda Türkiye'ye engeller çıkarmasının, Avrupa Birliğinin
bölge ülkeleri nezdinde ki inandırıcılığı bakımından varmak istediği
sonuca zarar verdiğini bildirmiştir.
Bunun yanı sıra, Avrupa Birliği, Türkiye'yi Barselona
Sürecinde "Akdeniz havzası içerisinde bir ülke" olarak
değerlendirme eğilimi içinde olmuş, ayrıca, Gümrük Birliği
öncesinde yapılan görüşmeler sırasında hayata geçirilemeyen mali
işbirliği paketinin, bir ölçüde Süreç çerçevesinde öngörülen
MEDA fonları ile ikame edileceğini beyan etmiştir. Bu bağlamda,
MEDA i kapsamında Türkiye'ye 376 milyon Euro taahhüt edilmiş
olmakla birlikte, fiilen bunun ancak bir bölümü aktarılmıştır.
yönünden şu ana kadar fazla bir yarar
sağlanamadığı gibi, sürecin güvenlik boyutunda diyaloğun da
Türkiye'ye kayda değer bir fayda getirmemiştir. Zira, Türkiye,
NATO ve BAB'da AB ile beraber yer alırken, Avrupa - Akdeniz
Ortaklığı'nda Akdeniz ülkeleriyle birlikte AB'nin karşı tarafında
oturmak durumunda kalmaktadır.
Mali
işbirliği
50
Bununla birlikte, Barselona Süreci Faaliyet Programında yer
alan İzleme Komitesi Toplantılarına, Siyasi ve Güvenlik İşbirliği
Üst Düzey Memurlar Toplantılarına ve sektörel toplantılarına
düzenli olarak iştirak edilmektedir. Toplantılar, itirazlara rağmen,
kaçınılmaz olarak bir Avrupa-Arap diyaloguna dönüşmektedir.
Türkiye ayrıca, Sürecin kapsamında, İsrail ile bölgesel
nitelikte kültürel ve bilimsel (güneş enerjisi, arkeoloji, sulama
teknolojileri vb.) projeler yürütmek için temas içindedir. Bölgesel
projelere iki Akdenizli ve iki AB üyesi ülkenin taraf olması
gerekmektedir.
Barselona Sürecinde bugüne kadar gerçekleştirilen
faaliyetler, Avrupa-Akdeniz işbirliğinde şimdiye kadar somut bir
ilerleme kaydedilemediğini göstermektedir.
AB'nin işbirliği süreci için başlangıçta öngörmüş olduğu
faaliyet programının fazla iyimser olduğu görülmüş ve süreç, daha
çok, AB 'nin Akdeniz ülkelerine yaklaşımı açısından zemin
oluşturmuştur. Bu bakımdan, Akdeniz İşbirliğine ülkemizin
katılımı
bir ölçüde teknik düzeyde tutulmuş ve Sürece
yaklaşımımız sınırlı bir çerçevede sürdürülmüştür.
Diğer taraftan, 10-11 Aralık 1999'da Helsinki Zirvesinde
ülkemizin AB 'ye adayolarak tescil edilmesi ve açılan üyelik
perspektifi, zaman içerisinde, Türkiye'nin Süreç içindeki statüsü
itibariyle yaşadığı sıkıntıların ortadan kalkmasına ve daha aktif bir
roloynamaya başlamasına zemin hazırlamıştır. Ancak buna
rağmen, Süreç içinde şimdiye kadar sağlanabilen gelişme ve siyasi
konuların çoğu kez işbirliğinin önüne geçmekte oluşu, Sürecin
geleceği
konusunda
ıyımser
tahminler
yapılmasını
zorlaştırmaktadır.
51
5.2. Ortaklık çerçevesinde Türkiye - AB Mali İlişkileri
5.2.1. YAP çerçevesinde
AB 'nin mali protokoller sisteminden vazgeçıp, proje
bazında kredi - hibe sistemine geçmesi ile mali ilişkiler 1980'lerin
sonunda Topluluk ile Akdeniz ülkeleri arasındaki ikili ilişkilerin ve
işbirliğinin
Akdeniz
geliştirilmesi
amacıyla
oluşturulan
Yenileştirilmiş
Programı
(Y AP), Akdeniz ülkeleriyle ekonomik
diyaloğun güçlendirilmesi, ilgili ülkelerdeki yatırımların teşviki, bu
ülkelerin mallarının Topluluk pazarına girişinin kolaylaştırılması,
yatırımların geniş ölçeklerde gerçekleştirilmesinin sağlanması ve
bu ülkelerin Topluluğun gelişme süreci ile ilişkilendirilmesi
hususlarını içermektedir. YAP çerçevesinde Türkiye'ye ayrılan
kaynak AYB kredisi şeklinde 339.5 milyon Euro'dur.
YAP ÇERÇEVESİNDE AYB TARAFINDAN
FİNANSE EDİLEN PROJELER
Antalya Belediyesi Kanalizasyon Projesi
TEAŞ Ege Bölgesi Hava Kirliliğini Önleme Projesi
PTT Telekomünikasyon Modernizasyon Projesi
TEAŞ Türkiye - Suriye Enterkoneksiyon Projesi
ASKİ Ankara Kanalizasyon Projesi
Konteyner Terminalleri Ekipman Alımı Projesi (TCDD)
Endüstriyel Atık Projesi (İzmit Belediyesi)
CS2 ve CS3 Kompresör İstasyonları ve
Marmara Ereğlisi LNG Ekipman Alımı Projesi
TOPLAM
52
35
40
40
13.5
45
36
50
80
339.5
YAP ÇERÇEVESİNDE AYRıLAN KAYNAKLAR
(Milyon E uro)
Topluluğun Ayırdığı
PROJE FİNANSMANI
2.030
339.5
AYB Kredisi
Mali Protokol
4.405
AYB Kredisi ve
Bütçeden Ribe
Kaynak
Türkiye'ye Verilen
Finansman Türü
Topluluğun Ayırdığı
Kaynak
Finansman Türü
Kaynak:
Dış
Ticaret Müsteşarlığı
5.2.2. MEDA i çerçevesinde
MEDA Programı çerçevesinde Türkiye i 996 yılından bu
yana AB kaynaklarından faydalanmaktadır. 1999 Relsinki Zirvesi
öncesindeki dönemde mali yardımların toplamı hibe olarak 376
milyon Euro'yu bulmuştur. 1999 yılı sonu itibariyle Türkiye'ye
ayrılan bu miktarın tamamı, Barselona Deklarasyonunun hedefleri
esas alınarak ikili ve bölgeselolarak; sosyo-ekonomik gelişme,
demokratikleşme ve sivil toplumun güçlendirilmesi başlığı altında
3 tür projeye aktarılmıştır.
MEDA Programı'ndan Türkiye'nin 1996 - 1999 yıllarında
yararlanması öngörülen meblağa oranla daha az ödeme yapılmıştır.
Ayrıca hibe olarak öngörülen 700 milyon Euro'nun sadece 376
milyon Euro'su taahhüde bağlanmıştır. 2000 yılından itibaren bu
tutarın i 2 milyon Euro' su, 5 yıllık bir dönem için İdari İşbirliği
Programına tahsis edilmiştir.
53
MEDA i Programı çerçevesinde Türkiye'ye yapılan
yardımlar; sivil toplumun gelişimi, kamu sağlığı, KOBİ'lerin ve
özel sektörün modernizasyonu, çevrenin geliştirilmesi ve temel
eğitim konuları gibi 5 öncelikli konuya ayrılmıştır. Türkiye daha
çok kamu kuruluşlarının hazırladığı eğitim konusundaki projelerin
desteklenmesine öncelik vermektedir.
Dışişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan
5 milyon Euro
tutarındaki "Jean Monnet Bursu" bu kapsamda yer almaktadır.
MEDA Programının genel yapısı içinde yer alan sosyal hizmetlerin
geliştirilmesi ve çevre ile ilgili faaliyetlere ek olarak Gümrük
Birliğinin
uygulanmasına
dair genel üretim altyapısının
geliştirilmesi, KOBİ'lere mesleki eğitim desteği ve teknoloji
transferi uygulamaları ile devlet ve özel sektör kuruluşlarının
Gümrük Birliğine uyumunun sağlanması gibi eylemlerin
desteklenmesine olanak sağlanmıştır.
Ayrıca,
tüketicinin korunması, insan hakları, çocuk hakları
gibi konularda 20 sivil toplum kuruluşunun desteklenmesine
yönelik projeler de kabul edilmiştir.
Türkiye, ikili işbirliğinin yanı sıra MEDA kapsamında
desteklenen Kültürel Miras Programı (Euromed Heritage), Gençlik
Eylem Programı, Görsel-İşitsel İşbirliği Programı, Eumedis ve
SMAP gibi çeşitlli bölgesel programlardan da faydalanmaktadır.
54
5.2.2.1. MEDA i Kapsamında Türkiye'de
Uygulamaya Konulan Projeler
İki taraflı ve Büyük Ölçekli Projeler (1995 - 1999)
1- İş Geliştirme Ağı : KOBİ'leri desteklemek amaçlı
KOSGEB (Küçük Orta Sanayi Geliştirme Başkanlığı)
tarafından uygulanmış bir projedir. AB katkısı 3.165.000
Euro'dur.
2- Otomotiv Yan Sanayi Organize Küçük Sanayi Bölgesi :
Sanayiyi daha verimli bir biçimde yapılandırmak amaçlı
KOSGEB-TAYSAD (Türkiye Taşıt Araçları Yan Sanayi
Derneği) tarafından uygulanan bir projedir. AB katkısı
1.245.000 Euro'dur.
3- AB Online Bilgi Ağı: Türk KOBİ'lerini ülke çapında bir iş
bilgi ağına kavuşturmak amaçlı ve KOSGEB tarafından
uygulanan projeye AB katkısı 773.000 Euro'dur.
4-
Ayakkabıcılık
Sektörü Mesleki Eğitim Merkezi: Uygulayan
kuruluş KOSGEB, AB'nin katkısı 1.962.000 Euro'dur.
5- Konfeksiyon Merkezi Eğitim Merkezi: Uygulayan
KOSGEB, AB'nin katkısı 1.490.000 Euro'dur.
kuruluş
6- Tekstil Sektöründe Çevre Standartları : Türk tekstil
sanayinde kullanılan malzemelerin çevre standartlarıyla
uyumlu belgelendirme sistemi oluşturmak amaçlı projenin
uygulayıcısı KOSGEB'dir.
AB'nin katkısı 1.000.000
Euro 'dur.
55
7- AB - Türkiye İş Merkezlerinin Desteklenmesi : Kocaeli,
Gaziantep ve İzmir'de KOBİ'lere destek sağlayacak 3 iş
merkezinin kurulması amaçlı projenin uygulama ortakları
arasında TOBB (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği)
bulunmaktadır. AB katkısı 17.3 milyon Euro'dur.
8- Dergi Yayını: AB katkısı 250.000 Euro olan projeyi
uygulayan kuruluş AnadoluAjansıdır.
9- Fikri Mülkiyet Hakları: Türk mahkemelerince 1995 yılında
kabul edilen fikri, sınai, ticari mülkiyet haklarıyla ilgili
kararnameleri etkili bir şekilde uygulamalarına katkıda
bulunmak amaçlı olan projeyi Adalet Bakanlığı
uygulamaktadır. AB'nin katkısı 1.7 milyon Euro'dur.
10-İstanbul'un
Balat ve Fener Semtlerinin Rehabilitasyonu
Fatih Belediyesince uygulanan projeye AB'nin katkısı 7
milyon Euro olup, Türkiye'nin katkısı 10 milyon Euro'dur.
ll-Üç İş Ortaklığı: Düzenlenen 3 toplantı ile AB şirketlerinin
Türkiye'de potansiyelortaklarla tanışabilmelerine ortam
hazırlamayı hedefleyen projeyi İKv (İktisadi Kalkınma
Vakfı) ile İtalyan Mondimpresa uygulamıştır.
12- Üreme Sağlığı Programı: Türk halkının cinsel ve üreme
sağlığını
özellikle kadınlar açısından geliştirmeyi
hedefleyen projeyi Sağlık Bakanlığı ve sivil toplum
örgütleri uygulamaktadır. AB katkısı 55 milyon Euro'dur.
13-Mesleki Eğitim ve Çıraklık Projesi: Projenin ortakları
Milli Eğitim Bakanlığı ve MEKSA (Mesleki Eğitim ve
Küçük sanayi Destekleme Vakfı) dır. AB katkısı 51.020.000
Euro 'dur.
56
14- Sivil Toplumu Destekleme Programı : Türkiye'de sivil
toplumun, yerel seviyede ise vatandaşların girişimlerinin
güçlendirilmesini, AB ile diyaloğun arttırılmasını ve
STÖ'lerin faaliyetlerinin
kapsamı
ile potansiyeli
konularında
bilgi
düzeyinin
yükseltilmesini
amaçlamaktadır. Projeye AB katkısı 8 milyon Euro'dur.
15-insan Haklarının iyileştirilmesi : Marmara Üniversitesi
Avrupa Topluluğu Enstitüsü tarafından uygulanmış olan
projeye AB katkısı 120.000 Euro ' dur.
16- Basın Özgürlüğü : Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü
tarafından uygulanmış olan projeye AB katkısı 200.000
Euro 'dur.
17- Kadın liderliği
amaçlayan projeyi
uygulamakta olup,
Euro 'dur.
Kadın
girişimlerin
Kadın
projeye
Emeğini
AB 'nin
desteklenmesini
Geliştirme
katkısı
Vakfı
200.000
18-Kadının
Siyasi Katılımın Arttırılması: Türk Sivil Toplum
Örgütü olan KADER'e kadınların politikaya katılımını
arttırmaya yönelik çalışmalara destek veren projeye AB 'nin
katkısı 339.396 Euro'dur.
19- Bağımsız iletişim Ağının Kurulması : iletişim Vakfı
tarafından uygulanan projeye AB'nin katkısı 621.000
Euro'dur.
20-Gecekondu Bölgelerinde Aile Planlaması: Sağlık Bakanlığı
Anne-Çocuk Sağlığı ve Aile Çocuk Planlaması Dairesi
tarafından yürütülen projeye AB'nin katkısı 1 milyon
Euro'dur.
57
21-Kanser Erken Teşhis Merkezi : Sağlık Bakanlığınca
uygulanan projeye AB katkısı 1.90 milyon Euro'dur.
AB katkısı 100 milyon Euro olan projenin
amacı, bir yandan Milli Eğitim Bakanlığı 'nın eğitime
katılım
ve
sürekliliğinin
sağlanması
stratejisini
desteklerken, diğer yandan eğitim ve öğrenim alanlarında
ulusal standartların yükseltilmesini sağlayacak bir sistemin
geliştirilmesidir. Projeyi uygulayan kuruluş Milli Eğitim
22-Temel
Eğitim:
Bakanlığı' dır.
23-Teknolojik Bazlı Eğitim ve İnsan Kaynakları Geliştirme
Merkezi : Boğaziçi Üniversitesince uygulanan projeye AB
katkısı 1.8 milyon Euro'dur.
24- Kadın
Girişimcilerin
Desteklenmesi : Türkiye çapında 5
eğitim merkezi açarak 1500 kadını pazarlama yönetimi,
finans vb. Özel konularda girişimci olacak şekilde eğitmeyi
amaçlayan projeyi TESK Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar
Konfederasyonu) uygulamaktadır. AB katkısı 1.040.000
Euro'dur.
25-Mesleki Eğitimin Modemleştirilmesi : AB
milyon Euro olan projeyi Milli Eğitim
katkısı
14
Bakanlığı
uygulamaktadır.
26-Jean Monnet Bursu (i) : 1989'dan bu yana sürmekte olan ve
bir çok öğrenci/çalışana AB nezdinde eğitim imkanı veren
Jean Monnet Bursu
Dışişleri Bakanlığı tarafından
uygulanmakta olup, AB katkısı 5 milyon Euro'dur.
58
27-Gıda
Denetimi Hizmetlerine Destek: Türkiye'de temizlik,
tüketici korunması ve halk sağlığı standartlarına uyumun
güçlendirilmesi amacı olan projeyi Tarım Bakanlığı
uygulamaktadır. AB katkısı 10.123.000 Euro'dur.
28-Diyarbakır Atık Su İşletmesi: AB katkısı 9.100.000 Euro
olan proje
Diyarbakır
Belediyesi
tarafından
uygulamaya
konulmuştur .
29-Tarsus Atık Su İşletmesi: AB katkısı 9.550.000 Euro olan
projeyi Tarsus Belediyesi uygulamaya koymuştur.
30-Şanlıurfa İçme
Suyu Projesi: AB katkısı 21.3 milyon Euro
olan projeyi Şanlıurfa Belediyesi uygulamaktadır.
31-Adana Atık Su İşletmesi: AB katkısı 10.8 milyon Euro olan
ve 45 milyon Euro'luk krediyle AYB tarafından da
desteklenen proJeyı Adana Belediyesi uygulamaya
koymuştur.
32-İzmit Sınai Atık
Su Toplama ve Arıtma İşletmesi : AB
katkısı 11.395.000 Euro olan projeyi İzmit Belediyesi
uygulamaya koymuştur.
59
Kücük Ölcekli Sivil Toplum Örgütleri Projeleri (1995 -1999 / € )
r-·-··-"·-·:·~~. . Ş~~_y'~_y~el YÖE~imler ul~;ı~~~;;~-Bi;ii~T--·~~.~::·~~:~=~~=~~=.:~Ş~~?.:.Q.~Q.-. .....J
i
2. Kentsel Toplumun Güçlendirilmesi
3. Tük;i-~i-K~~~~~-"Biıi~~i'-o"i~;~;;;'-----
i
i
1.025.650
410.000
i
r4.-"'K;~tt;"K~d~~---"""--·-·----~~Q:ooo
~~ Diyarbakır'da Kadınİs~
150.000
i
y_o_·n_e)ik Eğit~!ll Prosr...~!......____. .___._______._____._________-+-_ _ _- - - j
, 6. Çocuklan Koruma Merkezi
150.000
7. D~~~~~ik"İık~-~~"'H~kl~~GÜ~lendirilmesi İçin
250.000
f---_ _
i
i __Y~~!!~~.~~. §_ğ~!.~~L___. . _.__._. _.__._.
!1
i
!
8. Genç Kız ve Kadınların Sosyal ve
100.000
Kültürel Gelişimin!!l_ De~!~klel!!ll_e_s_i_________+-___- j
9. Kadınların Türkiye'nin Ekonomik ve
100.000
_~~~~~~~~~:~!na Kat~!!!_~~__._ _ _ _ _ _ _+ _ - - - _ _ ;
i 10. Çocuk Haklarına Ilişkin Uluslararası Düzeyde
l
i
Karşılaştırmalı Durum Tespiti Pr~jesi
1:_~.!1!~~-,~_§..i~i~i~~L~~ K~~~i;i;~·~ T~pi~~~~;~·
.
[-i
.
:
i
i
i
i
. .----·-..---·--l----..·-4.64O"'1
;
L._.l?:::...!?_€Emokratikleşme Programı
80.000
,
. __. . .___.____. _. . L_....!.Q,9.09..Q. ....J
13. Umut Otobüsü (kayıp kişil~rin bUIl!~S..!~.y<?~~!.i..~L_. . . . . . . . ._. . __._I...-...- ..-..~.Q.:.QQQ.J
i 14. Sağlıklı Başlangıçlar
i 100.0
-.--------..-.-.-..---..----.------..--.. .".----.-..---------1-··--ir--.. .15.
Insan. .·--.Hakları
. 170.000
--..-..-·Kadının
. . ·---·. -.. . . .---·-----.
.-..
!
ı------.
i
16. Yargı Kararlarının Etkinleştirilmesi
60.000
i 17. Görs~:!~!~~I. . Medyad~_Ka.4!.!!__._. . . ._. . . . . . . . . . _._. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . _. _. . . . . . ._
130.000
18. Kimsesiz
İnsan
70.000__
-_
_._.__ ___.-.Çocuklara
__ _._ _----_. __
__ Hakları
_._ _--_ _..Eğitimi
___ __ __._---_ _ _.__.-....- _ _-_
..
.. .. ..
..
.......
._._.
..... ..
....
_~_
.. ..
. ....
....
............
......_..
.... ... .
. . . ....!.. ~.:.._!:!.~~t.. ~y.L(~~~~ ç~~klarına yönelik)
70.000
100.000 i
1 20. Uluslararası Kadın Demokrasi Merkezi
.
i
i 21. Avrupa Çalışmaları Merkezi
150.000 i
.-.---.._.--..
i..........22.
Türk
300.000 i
_......................
_..__...._....Toplumunun
_-_...- ..__._...__......_.__._.._...Kültürel
_._-----_._.__.__Bütünleşmesi
.._......_-_._._. ._._.__._._---_.._._.._._------_.- _._-..._-----.....;
23. KOBİ'ler İçin Risk Sermayesi Kaynakları
12.000.000
ı-----------
---.---~-------J
__
;.
i
24. Türkiy~~_~~_I?~y.!~1__P.l~tf~..!llu ______._____.
25. Avrupa - Türkiye Diyaloğu
60
i
600.000
500.000
Demokratikleşme
ve Sivil Toplumun Güçlendirilmesine
Yönelik Projeler
MEDA çerçevesinde finanse edilen 3. gruptaki projeler,
demokratik ilkeler ve insan haklarının güçlendirilmesi ve bu
konuda bilgi seviyesinin yükseltilmesini hedeflemektedir.
İkili işbirliği kapsamında eğitim,
kültür, insan hakları ve
kadınların toplumsal ve ekonomik yaşama katılımını desteklemeye
yönelik çok sayıda projeye AB'den yılda yaklaşık 500.000 Euro
yardım gelmektedir.
Bu bağlamda Türkiye çapında 25 ilde tabandan başlayarak
demokratik kuralların yaygınlaşması, bilinç uyandırılması ve insan
hakları konusunda bilgilendirmeyi amaçlayan Demokratik Kural
ve Hakların Teşviki için Sivil Eğitim konulu proje halen devam
etmektedir. AB'nin sözkonusu projeye katkısı 250.000 Euro ' dur.
Bölgesel İşbirliği programlarının başında ise i 996 yılında
başlatılan MEDA Demokrasi Programı gelmektedir. Program,
Akdeniz ülkelerinde insan hakları, çoğulculuk ve bağımsız
medyanın teşvik edilmesini öngörmektedir. Program kapsamında
AB tarafından desteklenen ve her biri 270.000 Euro bütçeli iki
proje mevcuttur.
Bu projelerin yanı sıra MEDA fonlarıyla desteklenen
Akdeniz ülkelerindeki sivil toplumu güçlendirmeye yönelik
programlar arasında Med Campus, Med Urbs ve Med Media da
sayılabilir.
Programların
temel amacı, bölgede eğitim, medya, gençlik,
çevre, yerel idareler ile küçük ve orta ölçekli işletmelerin
desteklenmesidir.
61
5.2.3. MEDA II çerçevesinde
2000 - 2002 yıllarını kapsayan dönemde Türkiye'ye MEDA
II bütçe kaynaklarından % 60'ı altyapı çalışmaları ve sektörel
politikalar, % 35'i katılım süreci ve % 5'i sivil topluma yönelik
milyon Euro' luk hibe sağlanması
olmak üzere 381
öngörülmektedir.
MEDA i kapsamındaki projeler genel bir karakter taşırken
MEDA II'de yardımlar Türkiye'nin katılım öncesi stratejisine
yönelik olarak yapılacaktır. Dolayısıyla sunulacak projelerde de
katılım öncesi stratejisine uygunluk aranacaktır.
Aynı şekilde diğer
2 aday Akdenizli ülke olan Malta ve
Güney Kıbrıs da MEDA Fonlarından katılım öncesi stratejisine
uygun olmak durumundadırlar. Hali hazırda Güney Kıbrıs ve
Malta bölgesel projelere yönelik krediler almaktadır.
Avrupa Komisyonu 1999 Helsinki Zirvesi'nin ardından
Türkiye'ye yapılacak mali yardımların arttınlacağı kararını almış,
bu kapsamda MEDA II'nin % 15'lik kısmını Türkiye'ye
ayırmıştır.
Buna göre 2000 - 2006 döneminde kullanılmak üzere
Komisyon tarafından Türkiye'ye verilecek hibe miktarı 2 katına
çıkarılarak 890 milyon Euro'ya ulaşmıştır. Aynı şekilde 2002
Kopenhag Zirvesi'nde Türkiye'ye müzakere tarihi verilmezken
açıklanan Zirve Sonuç Bildirgesi'nin Türkiye ile ilgili bölümünde
Türkiye'ye yapılan mali yardımların arttınlacağı belirtilmiştir.
Bunun
AYB
yanı sıra
tarafından
gene MEDA II kapsamında Türkiye'ye
1.470 milyon kredi verilmesi öngörülmektedir.
62
MEDA II PROGRAMI ÇERÇEVESiNDE 2000 YILI
İTiBARİYLE FİNANS E EDİLEN PROJELER
Uygulayıcı Kuruluş
Proje Adı
Dışişleri Bakanlığı
J ean M onnet Programı
Yapısal Uyum Yardımı
Bursa Atık Su İşletmesi
(AYB Faİz sübvansiyonu)
T.C. Hazine Müsteşarlığı
Bursa Büyükşehir Belediyesi
TOPLAM
Hibe Tutarı
(Euro)
10.000.000
150.000.000
16.058.000
176.058.000
Kaynak: Avrupa Birliği Genel Sekreterliği web sayfası
2001 YILI içiN MEDA II ÇERÇEVESiNDE SAGLANAN
HİBE YARDıMıYLA FİNANSE EDİLECEK PROJELER
Uygulayıcı Kuruluş
GAP İdaresi
Adalet Bakanlığı
Devlet İstatistik Enstitüsü
Proje Adı
GAP Bölgesel Gelişimi
Yargı
Modernizasyonu ve
Ceza Reformu
KOBİ Kredi Programı
Türk İstatistik Sisteminin
Hibe Tutarı
47.000.000
(43.500.000+ 3.500.000
10.700.000
20.000.000
15.300.000
Geliştirilmesi
Devlet Planlama Teşkilatı
Doğu
Anadolu'yu
Geliştirme
45.000.000
Programı
Maliye Bakanlığı/Devlet
Personel Dairesi
Endüstriyel Kirliliğin
Önlenmesi
(A YB faiz sübvansiyonu)
Mersın Atık Su İşlemesi
(AYB faiz sübvansiyonu)
Kamu Hizmetleri
Modernizasyonu
16.700.000
Yerel Yönetimler Reformu
3.500.000
4.000.000
14.300.000
2.500.000
Başkanlığı
İçişleri Bakanlığı
Sınai Yatırım Bankası
KOBİ Finansmanı Kolaylığı
Projesinin Genişletilmesi
63
Uy~ulayıcı Kuruluş
-
Pro.ie Adı
Topluluk Programlarına ve
Ajansıarına Türkiye'nin
Hibe Tutarı
11.000.000
Katılımı
-
TAIEX
İdari İşbirliği II
6.000.000
8.000.000
Avrupa Birliği Genel
Katılım Öncesi Yardımın
5.000.000
Sekreterliği
Ara Değerlendirilmesi
Katılım Öncesi Yardımın
Toplam Tahsisi
TOPLAM
Avrupa Birliği Genel
Sekreterliği
-
5.000.000
214.000.000
Kaynak: Avrupa Birliği Genel Sekreterliği web sayfası
Yukarıda
tabloda yer alan rakamlar incelendiğinde ve
Güney Kıbrıs, Malta hariç diğer aday ülkelere 21,6 milyar Euro
ayrıldığı göz önüne alındığında Türkiye için ayrılan kaynakların ne
kadar yetersiz olduğu ortaya çıkmaktadır.
5.2.4. Tek Çerçeve Yönetmelik
Türkiye'ye yönelik mali yardımları adaylık süreci ve AB'ne
uyum hedeflerine yönlendiren Türkiye İçin Katılım Ortaklığı
Belgesinin hukuki zeminini oluşturan "Çerçeve Yönetmelik"
(Framework Regulation) Mart 2001 'de yürürlüğe girmiştir.
Katılım
stratejisi uyarınca yapılacak hibe nitelikli
yardımların tek bir çerçeve altına toplanması amacıyla hazırlanan
ve kısaca "Tek Çerçeve" (Single Framework) olarak bilinen
yönetmelik 1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
64
Türkiye'nin
halihazırda
AB'den hibe
yardımı
aldığı
3 kaynağı:
- MEDA II Programı,
- Ekonomik ve toplumsal gelişmeyi desteklemeye yönelik
tedbirler içeren yönetmelik,
- Türkiye - AB Gümrük Birliğini güçlendirmeye yönelik
yardım içeren yönetmelik standart prosedürlere dayanan tek
bir bütçe kalemi şeklinde yeniden düzenlenmekte ve
sağlanacak
yardımın
yalnızca
belirtilen öncelikler için
Katilım
kullanılmasını
Ortaklığında
güvence
altına
almaktadır.
Ayrıca
Tek çerçevenin yürürlüğe girmesiyle birlikte bugüne
kadar MEDA yönetmeliği çerçevesinde karmaşık ve uzun
bürokratik işlemlere tabi olan ülkemize yönelik mali yardımların
taahhüt ve tahsis süreci, diğer adaylarla aynı prosedürlere
bağlanmaktadır. Türkiye aynı zamanda MEDA kapsamında
bölgesel fonlardan da yararlanmaya devam edebilecektir. (2002
yılında
Türkiye'ye yeni
kaynak
ayrılmadığından
bu
gerçekleşmemiş
olup, 2006 yılına kadar da bunun
gerçekleşmeyeceği ifade edilmektedir).
Tek Çerçeve Tüzükle birlikte Türk müteahhitler
MDAÜ'lere açık olan PHARE, ISPA, SAP ARD, MEDA, CARDS
programları
kapsamında
Türkiye'de
açılacak
ihalelere
katılabilecektir. Diğer taraftan, üye devletler ve diğer aday
ülkelerin gerçek ve tüzel kişileri, AB yardımları kapsamında
Türkiye' de açılacak ihalelere katılabilecektir.
65
ii. BÖLÜM
AVRUPA - AKDENiz ORTAKLlGI VE
BU ORTAKLARLA iLişKiLERiMiz
67
1. AB - AKDENİz ÜLKELERİ TİcARİ İLİşKİLERİ
Tunus, Cezayir, İsrail, Mısır,
Malta, Türkiye, Güney Kıbrıs, Ürdün,
Lübnan, Suriye, (Filistin için
veri
Akdeniz Ülkeleri (12) ,-;, Fas,
!!
ii
! ! bulunmamaktadır)
--------------------------------------------------+--+----------------------------------------------------------------------------------
!:! 5.098.000 km2
~~~!~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~I~[~~~i~~~ily~~~~~{i~~Li!i~~~!iii~2~~~~~~~~==~~~~
Yüzölçümü (km2)
-ǧX!!!--------------------------------t~t---7}-~--!!!~!yarJ~~~E~J~OQ_L~!i~_~~!y!_~)______________
Kişi Başına GSYİH
1.1
3.070 Euro
~--------------------------~
AKDENİz ÜLKELERİNİN GENEL DIŞ TİcARETİ
(Milyon Euro)
İhracat
Dünya Ticareti
İçinde Payı (%)
İthalat
Dünya Ticareti
İçinde Payı (%)
Hacim
Denge
1980
1990
2001
24.636
42.989
121.393
2.5
2.3
2.4
32.125
65.673
164.840
3.1
3.3
3.0
66.761
108.662
-7.489
-22.684
Kaynak: Eurosfaf
286.233
-43.477
69
AB - AKDENİz ÜLKELERİ DIŞ TİcARETİ
Avrupa ile Akdeniz ülkeleri arasındaki ticaret yaklaşık 145
milyon Euro olup, bu miktar, Akdeniz ülkelerinin dış ticaretinin
yarısından biraz fazlasını oluştururken AB dış ticaret hacminin
yaklaşık % 10'unu oluşturmaktadır. Bu rakam, bölge arasındaki
ekonomik güçlerin ne derece farklı olduğunun bir göstergesidir.
Avrupa pazarında Akdeniz ülkelerinin payını belirleyen en
önemli özellik petrol ürünler ihracatıdır. 1970'li yılların başında
Akdeniz ülkeleri, esas olarak tarımsal ürünler ve petrol ihracatçısı
konumunda iken, ilk petrol krizinden itibaren 1986'ya kadar
hidrokarbonların fiyatının yükselmesi toplam ihracatın içinde bu
ürünlerin payını yükseltmiştir.
Ancak bu dönemin sonunda fiyatlar, başlangıç noktasının
altına inmiştir. Buna karşılık, imalat sanayi ürünleri, Akdeniz
Bölgesi 'nin ihracatında birinci sıraya oturmuştur.
Ancak Avrupa - Akdeniz ticareti, kuzey - güney
tamamlayıcılığı ve Akdeniz ülkelerinin imalat sanayi ürünlerinin
Avrupa'nın
talebine cevap verememesı gibi hususlarla
belirginleşmiştir.
Bu gelişmelere rağmen Avrupa pazarında 80'li yıllara kadar
giderek artan Akdenizli ülkelerin payı Asya ülkelerinin çıkışı ile
yavaşlamıştır.
70
AB - AKDENİz ÜLKELERİ DIŞ TİcARETİ
(Milyon Euro)
1980
1990
2001
AB İhracat
AB Ticareti İçinde
Payı (%)
20.931
34.603
77.042
10.3
8.8
7.8
AB İthalat
AB Ticareti İçinde
Payı (%)
14.719
27.811
68.109
5.3
6.4
6.6
Hacim
35.650
62.414
145.151
Denge
6.212
6.792
8.933
Kaynak: Eurostat
Avrupa Birliği, Akdeniz ülkelerinin bölgesel alanda en
önemli ticari partneridir. Aşağıdaki tabloda da görüleceği gibi
AB 'nin ihracatında Akdeniz Bölgesi 4. sırada iken, Birliğin
ithalatında ise 6. sıradadır.
Ayrıca
Akdeniz Bölgesi AB için en yüksek ticari fazlalığı
sağladığı bölgelerden biridir. Akdeniz Bölgesi'nin yapısalolarak
ticaret özellikle imalat sanayi ürünlerine duyduğu ihtiyaç Bölgenin
AB için önemini de arttırmaktadır.
71
AB'NİN DIŞ TİcARETİ
(Milyon Euro)
İhracat
İthalat
Denge
2001
2002
2001
2002
ABD
239.9
141.5
195.7
106.8
44.2
34.7
JAPONYA
EFTAl
44.9
24.5
76.3
39.8
-31.4
-15.4
103.3
58.2
108.5
64.4
-5.2
-3.1
MDAÜ 2
138.6
85.2
116.9
71.8
21.7
13.4
BDT 3
38.0
23.0
57.7
34.0
-19.7
-11.0
AFRİKA
69.9
40.6
87.1
48.8
-17.1
-8.2
L.AMERİKA
57.0
29.2
49.9
28.9
7.0
0.3
DAE 4
81.9
45.3
98.1
52.7
-16.2
-7.4
çİN
30.1
18.9
75.9
44.5
-45.8
-25.6
DİGERASYA
93.1
55.9
90.2
48.8
2.9
7.2
OKYANUSYA
AKp 5
19.7
11.9
12.9
7.5
6.9
4.5
40.2
23.5
47.6
27.9
-7.4
-4.4
AKDENİz
77.04
59.08
68.10
50.01
8.93
9.07
ASEAN 6
42.7
22.8
66.3
35.8
-23.5
-13.1
OPEC 7
NAFTA 8
63.9
38.8
77.0
38.0
-13.0
0.9
276.9
163.5
221.0
120.6
55.8
42.9
(J)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
..
2001
2002
Avrupa Serbest Tıcaret Bolgesı (Isvıçre, Norveç, Izlanda)
Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri
Bağımsız Devletler Topluluğu
DAE - Dinamik Asya Ekonomileri
Afrika - Karayip Ülkeleri
Güney Doğu Asya Birliği
Petrol İhracatçısı Ülkeler Birliği
Kuzey Amerika SerbestTicaret Bölgesi (ABD, Kanada, Meksika)
Kaynak: Eurostat
72
Avrupa Birliği üyelerinin Avrupa - Akdeniz ticaretine olan
katkıları, ekonomik güçlerine ve Dünya ticaretindeki paylarına
bağlıdır. AB'nin nispeten küçük ülkeleri Portekiz, Danimarka,
İrlanda Avrupa - Akdeniz ticaretine en az % 1.5 gibi bir oranla
katılırken, Almanya, Fransa, İtalya gibi ülkeler % 20'den fazla
oranda katkıda bulunmaktadır.
Bu oranlarda ülkelerin coğrafi yakınlığı da büyük rol
taşımaktadır. İngiltere'nin en önemli altı Akdeniz ülkesi içinde
sadece İsrail ile ticari ilişkileri yoğundur. Almanya'nın da ticari
ilişkileri Türkiye ile yoğundur ancak bu yoğunluk hiçbir zaman
Fransa'nın Maghreb ülkeleriyle olan ilişkileri kadar olamamıştır.
Bununla birlikte Fransa'nın Maghreb ülkeleriyle ilişkilerinin
yoğunluğu İspanya'nın Tunus ile veya İtalya'nın Fas ile olan
ilişkilerinden daha azdır.
İkili ilişkiler, Akdeniz Bölgesi'nin AB'nin dış ticaretindeki
payının
ülkeden ülkeye değiştiğini göstermektedir. Almanya'nın
Birlik dışı ticaretinin yaklaşık % 5'i Akdeniz Bölgesine giderken,
Fransa'nın ihracatının yaklaşık % II 'i bu bölgeye yönelmiştir.
Bu rakamlar bir yandan Fransa'nın Akdeniz Bölgesine olan
ilgisinin nedenini açıklarken diğer yandan da Güney Avrupa
ülkelerinin Akdeniz Politikası konusunda belirleyici rol
oynamalarının nedenini de açıklamaktadır.
73
AB'NİN AKDENİZ BÖLGESİ İLE
ÜLKE BAZıNDA TİcARETİ
AB'NİN İHRACATı (Milyon Euro)
Ülkeler
1998
1999
2000
2001
2002*
1,978
2,078
2,787
2,501
2,084
22,187
20,580
29,953
20,266
17,637
Güney Kıbrıs
2,130
2,368
3,123
2,956
2,096
Fas
6,603
6,627
7,736
7,478
5,629
Cezayir
5,268
5,220
6,107
7,508
5,886
Tunus
5,784
6,031
7,283
7,965
5,593
Mısır
7,597
7,927
7,868
6,905
4,681
Lübnan
2,823
2,666
2,856
3,063
2,218
Suriye
1,534
1,665
1,760
2,089
1,460
İsrail
10,892
12,866
15,846
14,449
10,272
Ürdün
1,139
1,244
1,622
1,830
1,533
67,935
69,272
86,941
77,01
59,089
Malta
Türkiye
TOPLAM
* Ocak - Eylül 2002
Kaynak: Eurostat
74
AB'NİN İTHALATI (Milyon Euro)
Ülkeler
1998
1999
2000
2001
2002*
765
851
1,035
1,171
884
13,624
15,071
17,547
20,217
15,591
434
605
1,004
955
564
Fas
5,334
5,553
6,015
6,241
4,830
Cezayir
6,807
7,776
16,424
16,034
10,310
Tunus
4,290
4,774
5,495
6,188
4,541
Mısır
2,527
2,394
3,436
3,138
2,505
154
209
245
305
141
Suriye
3,711
4,743
8,426
6,675
3,962
İsrail
6,291
7,648
9,957
9,568
6,456
159
169
180
151
230
43,70
49,793
69,764
70,50
50,01
Malta
Türkiye
Güney
Kıbrıs
Lübnan
Ürdün
TOPLAM
* Ocak -
Eylül 2002
Kaynak: Eurostat
75
2. TÜRKİYE - AKDENİz ÜLKELERİ İLİşKİLERİ
Bu bölümde; Barselona deklarasyonu ile oluşturulan Avrupa
- Akdeniz Ortaklığına dahil olan 12 Akdeniz ülkesinin (Malta,
Fas, Tunus, Cezayir, İsrail, Mısır, Lübnan, Suriye, Ürdün, Türkiye,
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Filistin) genel durumu, AB ile
ilişkileri ve Türkiye ile ilişkileri kısaca incelenmiştir.
Ancak, bu incelemeye işbirliğimizin olmadığı Güney Kıbrıs
Rum Yönetimi ve istatistiki bilgilerin olmadığı Filistin Yönetimi
dahil edilmemiştir.
2.1. CEZAYİR
SİYASAL YAPI
_!!~_~_~~_A~~______________~____ç~~~~_~·J!~~pkr_~_~~_!!~ltÇ~~!:':!Ü~~!L
J!~l~!!!!L
_________________________;___Ç~_~~Yi~_____________________________________________________ _
_X!!~!!!~_~lI!!!!L___________;_Ç~~!_!!iY__~!________________________________________
_X~~_~~_~~~_~Jk~~)_______:_____~:_~_~L7~_~_~:_________________________________________________
_~~!~~___________________________________:__}_~_~~!YQ~G_QQ~J!~_~!~E~Y_Lt?l______________________
_!!~_~_!!ll__t!!~____________________________;___~!api~L~~~'!~~~~!!_____________________________________
J~!!~J~l!:~_~~____________________:____~~_~~~_~_Qj!.1~!!_{~Ql_______________________________
J!!~!:~_~~_~_I!!!~_~________________;__iŞ_ v~!~y e!_______________________________________
Yasama Ore:anı
: İki Meclisli Parlamento
76
TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
1997
GSYİH
(Milyar $)
GSYİH Artış
Oranı % (%)
Kişi Başına
GSYİH $
N üfus (Milyon)
Enflasyon (%)
Toplam Dış
Borç (milyar $)
Döviz Kuru
Ort, AD:$
1998
1999
2000
2001
2002 *
47,9
47,4
47,6
55,3
55,1
54,9
1,1
5,1
3,2
2,4
1,9
3,0
1.646
1.603
1.580
1.528
1.788
29,1
5,7
29,5
2,3
29,9
2,7
31,0
0,3
30,8
4,2
31,5
3,0
30,9
30,7
28
25,2
22,8
21,6
57,71
58,74
66,57
75,26
82,96
81,85
-
Kaynak: ElU 2001: Country by Country
GENEL EKONOMİK DURUM
Cezayir, petrol ve doğalgaz gibi kaynaklarına sahip alt orta
gelir grubunda bir ülkedir. Doğal zenginliği sayesinde gelirlerinin
%96,5'ini bu ürünlerin ihracatından elde etmektedir. Dolayısıyla da
ekonomisi petrol fiyatlarındaki değişimlerden büyük ölçüde
etkilenmektedir. ı 995 yılından itibaren planlı ekonomiden serbest
ticaret politikasına geçen İsrail'in dış ticaret politikası ödemeler
dengesinin açık vermemesi üzerine kurulmuştur. Çifte döviz kuru
uygulaması ve gümrük mevzuatı düzenlemeleri gibi önlemlerle
ihracatı arttırmanın yanı sıra ithalatı da kontrol altında tutmaktadır.
Cezayir'in Maghreb Birliği üyesi ve diğer Arap ülkeleriyle yaptığı
gümrük anlaşmaları, ithalat yasakları, kalite kontrolü ve asgari
ithal fiyatları uygulamaları ise diğer önlemler arasında yer
almaktadır.
77
Ancak 2001 yılında AB ile yapılan Ortaklık ve İşbirliği
Anlaşmasının getirdiği yükümlülüklerden dolayı ithalattan alınan
vergilerde bir takım indirimler uygulanmıştu.
GSYİH'sının
sadece % 11 'ini oluşturan tarım sektöründe
buğday ve arpa başta olmak üzere tahıllar, turunçgiller, sebzeler,
üzüm ve hurma yetiştirilir. Sanayi sektörünün payı % 37 iken
hizmet sektörü de GSYİH içinde %52'lik bir paya sahiptir.
Uluslararası ilişkiler
Cezayir, Arap Maghreb Birliği, Arap Petrol İhracatçısı
Ülkeler Örgütü (OAPEC), Afrika Birliği Organizasyonu, Birleşmiş
Milletler ve benzeri birçok uluslararası örgüte üyedir. Cezayir
Dünya Ticaret Örgütüne üyelik müzakerelerini sürdürmektedir.
Cezayir'in Fransa'nın petrol çıkarma haklarını
millileştirilmesi ve iki ülke arasında sık sık ortaya çıkan göç ve
ticari konulara ilişkin anlaşmazlıklara rağmen Cezayir ve Fransa
arasında kuvvetli ve köklü ilişkiler bulunmaktadır.
1971
yılında
İçinde bulunduğumuz yıllarda
Cezayir'in dış politikasını
oluşturan iki önemli husus radikal dinci hareketler ve AB ülkeleri,
ABD, Japonya, ve Arap Ülkelerinden sağlanan kredilerdir.
Ekonomik baskıların, ülkede ihtilalci hareketleri başlatabileceği
korkusu, Batılı ülkeleri yüksek siyasi riske rağmen Cezayir' e kredi
açmaya zorlamıştır.
Cezayir 1989'da kurulan Arap Maghreb Birliğinin üyesidir.
Gümrük birliği şeklinde oluşturulan organizasyonun ortak Pazar
haline getirilmesi için çalışmalar Birliğe üye 5 ülke tarafından
(Libya, Moritanya, Fas, Tunus, Cezayir) sürdürülmektedir.
78
DIŞTİcARET
Cezayir 1995 'ten itibaren serbest ticaret politikası izlemeye
başlamıştır. Cezayir hükümetinin dış ticaret politikası özellikle
ödemeler dengesinin açık vermemesini hedeflemektedir.
Bu çerçevede ihracat gelirlerinin arttırılması için yoğun
çabalar harcanmakta ancak ithalat kontrol altında tutularak
planlanan miktarın üzerinde artmaması için ciddi tedbirler
alınmaktadır.
CEZAYİR'İN DIŞ TİcARETİ (Milyar Dolar)
2002*
1998
1999
2000
2001
İhracat
9,403
9,018
9,201
9,780
5,340
İthalat
10,213
11,385
19,575
19,070
8,970
Hacim
Denge
19,616
810
20,403
2,367
28,776
10,374
28,850
9,780
14,310
3,630
* 2002 Ocak - Haziran
Kaynak: ElU Country Profile 2002
Başlıca İhraç Ürünleri
Ham petrol, doğalgaz, petrol ürünleri, yağ ve asfalt, hurma,
çeşitli örtüler, pamuklu kumaşlar, sal.a, hidrojen ve mekanik
olmayan diğer maddeler.
Başlıca İthal Ürünleri
Buğday
ve tahıllar, süt ürünleri, şeker, kahve, çay, meyve,
makine, metal, kimyasallar, kara taşıtları.
79
Başlıca
Ticari Partnerleri
Cezayir ihracatının % 62'sini AB ülkelerine yapmaktadır.
%22.8'lik pay ile İtalya, Cezayir'in ihracatında en önemli ülkedir.
Fransa % 14.6'lık payı ile, İspanya ise %13.9'luk payı ile ihracatta
diğer önemli ülkelerdir. AB ülkeleri dışında, ABD, Türkiye,
Kanada, Brezilya, Endonezya, Meksika, Fas diğer önemli
partnerleridir.
Cezayir ithalatının % 67'sini AB ülkelerinden yapmaktadır.
Bu oran içinde % 37.3'lük pay ile Fransa ile sırada yer almaktadır.
Diğer ülkeler arasında ise en önemli pay %11.3 ile ABD'nindir.
Türkiye, Kanada, Ukrayna, Rusya, İsviçre ise diğer önemli ithalat
yapılan ülkelerdir.
AB İLE İLİşKİLER
AB ve Cezayir arasındaki işbirliği çalışmaları ülkedeki
politik ve güvenlik sorunları nedeniyle uzun yıllar ertelenmiştir.
Cezayir' deki iç siyasi sorunlar nedeniyle geçici olarak dondurulan
ilişkiler 1999 yılında tekrar başlamıştır.
Bu çerçevede 22 Nisan 2002 tarihinde AB ile imzalanan
Ortaklık Anlaşması sonucu AB ile ticari ilişkiler büyük ölçüde
artmıştır. Anlaşma AB mallarına uygulanan ithal vergilerini 12
yıllık bir süre zarfında kaldırılmasını öngörmektedir. Anlaşma ile
birlikte % 25 oranında bir indirim sağlanacak, 7 yıllık bir süreçte
ise % 40 oranında indirime gidilecek, i 2 yılda ise sıfırlanacaktır.
Anlaşma ile Cezayir tarımsal ürünleri AB 'ye sıfır vergi ile giriş
hakkı kazanmıştır. Halihazırda sanayi ürünleri AB'ye vergi ve
kotadan muaf girebilmektedir.
80
Ortaklık
Anlaşması
çerçevesinde düzenlenen mali
işbirliğinde ise, Cezayir MEDA programı çerçevesinde serbest
piyasa ekonomisinin kurulması, özel sektörün geliştirilmesi, sosyoekonomik yapının güçlendirilmesi amacıyla AB fonlarından
yararlanmaktadır. Bu kapsamda Cezayir' e 1996 - 1999 döneminde
MEDA I'den toplam 164 milyon Euro ayrılmıştır.
Avrupa Komisyonu'nun 1996 - 1999 döneminde Cezayir'e
yönelik olarak saptadığı Ulusal Belirleyici Program (National
Indicator Programme) uyarınca MEDA yardımlarının % 43'ü
yapısal uyumlaştırmaya destek, % 20'si KOBİ'lere destek, % 20'si
sosyal çalışmalar, % 12'si özelleştirme ile endüstriyel yapılanmaya
destek ve % 5'i de borsa ve finans sektörlerinin reformu için
ayrılmıştır.
Fonların aktarıldığı
projelerden bazıları:
Yapısal
uyum için 30 milyon Euro
KOBİ teşvikleri için 57 milyon Euro
Sanayinin yapılanması ve özelleştirme için 38 milyon Euro
Finansal hizmetler sektörünün yenilenmesi için 23 milyon Euro
Cezayir Geliştirme Organizasyonuna destek için 5 milyon Euro
Sanayi bölgelerini temizleme projeleri için 10,75 milyon Euro
Bu projelerin dışında 2000 yılında 4 yeni program için 90
milyon Euro aktarılmıştır. Ortaklık Anlaşmasının imzalanmasının
ardında da 2002 - 2004 dönemi için alt yatırımlara, ekonomik
reformlara insan kaynaklarının geliştirilmesi ve hukuk devleti
çalışmalarına destek verileceği açıklanmıştır.
MEDA II kapsamında da Cezayir tarafından sunulan Yıllık
Finansman Planı MED Komitesi'nce onaylanarak, 2001 yılı için
bu ülkeye 110 milyon Euro'luk mali yardım taahhüt edilmiştir.
81
Yardımların
60 milyon Euro tutarındaki 6 yıllık Mesleki
Eğİtim Sisteminin Modernizasyonu ve 50 milyon Euro tutarındaki
5 yıllık Cezayir'in Kuzey Doğu Bölgesinin Geliştirilmesi
projelerinde kullanılmasİ öngörülmektedir.
AB ÜLKELERİYLE YAPILAN
DIŞ TİcARET DEGERLERİ
~'l
ı~yon
E uro)
1990
1997
1998
1999
2000
2001
İhracat
7,280
8,361
6,807
7,776
16,424
15,871
İthalat
5,209
4,357
5,268
5,220
6,107
7,454
Hacim
12,489
12,718
12,075
12,996
22,531
23,325
Denge
2,071
4,274
1,539
2,556
10,317
8,327
Kaynak: External and Intra-European Union Trade
CEZAYİR - AB TİcARETİNE KONU OLAN BAŞLıcA
ÜRÜNLER (2001- Milyon Euro)
CEZAYİR'İN
İHRACATı
CEZAYİR'İN
İTHALATI
Toplam AB
Değer
Ürünler
İthalatındaki
Toplam AB
Değer
payı(%)
Tarım
Ürünleri
Ener.ii
Makine
Ulaşım Araçları
Kimyasal Ürünler
Tekstil ve Konf.
2.1
0.2
0.7
1.0
0.7
0.3
1.307
56
2.097
1.708
996
118
Kaynak: Eurostat
82
ihracatındaki
Payı
37
11.089
21
416
163
2
(%)
0.04
7.6
0.01
0.4
0.2
O
TÜRKİYE - CEZA YİR EKONOMİK İLİşKİLERİ
Türkiye İle Olan Anlaşma ve Protokoller
Anlaşma
İmza Tarihi
/ Protokol
Ticaret Anlaşması
Turizm İşbirliği Anlaşması
Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması
Gümrükler Arası İdari Yardımlaşma Anlaşması
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve
Korunması Anlaşması
Gümrükler Arası İşbirliği Anlaşması
Kaynak:
Dış
9.05.1979
12.01.1980
20.10.1983
2.08.1994
6.11.1997
3.06.1998
08.09.2001
Ticaret Müsteşarlığı
Cezayir ile ülkemiz arasındaki dış ticaret dengesi 1995
yılına kadar artış eğilimi gösterirken Cezayir' den petrol ürünleri,
LNG ve LPG alımlarının artmasıyla, dış ticaret dengesi ülkemiz
aleyhine gelişme göstermeye başlamıştır.
Bu
rakamların
haricinde Türkiye - Cezayir ticari
ilişkilerinin önemli bir bölümünü bavul ticareti oluşturmaktadır.
Bavul ticareti yoluyla Cezayir'e 100 - 150 milyon $ tutarında
ihracat yapıldığı tahmin edilmektedir.
Türkiye - Cezayir serbest ticaret anlaşmasının bir an önce
yapılması özellikle aleyhimize seyreden dış ticaretimiz için ve de
firmalarımızın AB' li firmalar ile Cezayir pazarında rekabet
edebilmeleri için çok önemlidir. Ülkemizde sözkonusu serbest
ticaret anlaşmasına yönelik bir STA taslağı Cezayir' e iletilmiştir.
83
DIŞ TİcARET DEGERLERİ (Bin Dolar)
Yıl
Türkiye'nin Türkiye'nin
İhracatı
İthalatı
Denge
Hacim
1994
1995
237.556
94.677
142.879
332.233
269.187
447.970
-178.783
717.157
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
278.351
727.938
-449.587
1.006.289
317.127
768.021
-450.894
1.085.148
482.293
647.284
-164.991
1.129.577
407.644
68ı.885
-274.241
ı.089.529
383.461
ı.192.412
- 808.951
ı.614.375
42ı.963
ı.063.982
- 642.019
1.485.945
503.495
ı.049.300
-599.441
ı.552.795
Kaynak: DİE ve DTM
Başlıca İhraç Ürünlerimiz
Cezayir'e ihracatımıza konu olan başlıca ürünler motorlu
kara taşıtları, demir-çelik, kazanlar, makinalar, otomotiv ve yan
sanayi, pamuk, örülmemiş giyim eşyası, sentetik suni devamsız
lifler, hububat, hayvansal ve bitkisel yağlardır.
Başlıca İthal Ürünlerimiz
Sıvılaştırılmış
doğal
gaz, mineral yakıtlar, anorganik
kimyasallar, ham postlar, sentetik suni devamsız lifler, kazanlar,
makinalar, demir-çelik, mobilyalar, tuz, kükürt, çimento.
84
2.2. FAS
SİYASAL YAPI
Resmi Adı
: Fas Krallığı
---------------------------------------------------------------------------------------------------------_~_~l~~!'!!
~~~~!
_____________________________;___
________________________________________________________________ _
_yi!!!~!!_~_!!!~!_~!______________L___~~~.Y~~~LM2_~~~_Şj_________________________________________________
_Y!~_~l_ç~~_!i~!!1~L_________~_____n_Q_~ş_~_QJ~!~{______________________________________________________
J~~~!!!~_____________________________________;____~2~~_
_~!Jx~~_{~QQL_~_!i~~~~~!.t?1_________________________
!!~_~_~J!!!_________________________ ~ ___~~~Px~_"__~~~!:l.~~?:~~__________________________________________ _
Para Birimi
: Dirhem
J~~!:!J!~!i!~ler ____________~ __12_~!L~y~!_______________________________________________________
: İki Meclisli Parlamento
Yasama Or~anı
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
1997
GSYIH
(milyar $)
GSYİH
Artış oranı
1998
1999
2000
2001
2002
33,4
35,7
35
32,9
33,1
40
-2,2
6,8
-0,7
0,3
5,7
4,0
1.223
1.284
1.241
1.146
1.133
1.351
1,1
2,7
0,7
1,9
0,6
3,0
20,2
20,5
19,2
17,9
17,2
-
9,53
9,60
9,80
10,63
11,30
10,72
%
Kişi Başına
GSYİH ($)
Enflasyon %
Toplam Dış Borç
(milyar $)
Döviz Kuru Ort,
Dh:$
Kaynak: ElU Country Report, Morocco, 2002
85
GENEL EKONOMİK DURUM
Fas, 1995 yılından bu yana Dünya Bankası tarafından
önerilen bir ekonomik program yürütmektedir. Ülke genelindeki
sosyal ve ekonomik eşitsizlik, büyümenin en önemli engeli olarak
görülmektedir. Ülkenin rekabet ekonomisine geçmesini büyük
ölçüde yavaşlatan bürokrasi, aynı zamanda Fas firmalarını
Avrupa' dan gelecek rekabet karşısında zayıf duruma
düşürmektedir.
Hükümet, bazı ürünler üzerindeki fiyat
kontrollerini azaltırken, sosyal baskılar nedeniyle gıda, sağlık ve
eğitim materyallerini sübvanse etmektedir.
Başlıca
sektörler arasında iş gücünün %40'nı istihdam eden,
GSYİH'daki payı %15 olan tarım sektörü gelmektedir. Fas tarım
ürünlerinin başlıca rakipleri AB piyasasında daha ucuz ürünler
sunan Yunanistan, İspanya ve Türkiye' dir. Ayrıca fosfat
üretiminde dünya üçüncüsü olan Fas'ta madencilik sektörü de
ülkedeki en önemli ekonomik kaynaktır. GSYİH içinde % 20'lik
bir paya sahip olan imalat sanayinde de Fransa ve İspanya
gibi yabancı ortaklarla Avrupa standartlarına ulaşmak
hedeflenmektedir.
Uluslararası ilişkiler
Arap Maghreb Birliği başta olmak üzere birçok uluslararası
kuruluşa üye olan Fas, ABD, İspanya ve Fransa ile yakın ilişki
içindedir. ABD ile serbest ticaret anlaşması imzalanması ve bu
amaçla düşük gümrük vergilerinin kaldırılması, yatırımların
karşılıklı olarak serbestleştirilmesi konusunda ikili serbest ticaret
birliğine
gidilmesiyle ilgili müzakereler sürmektedir. Bu
kapsamda, Fas, Ürdün'den sonra ABD ile Serbest Ticaret
Anlaşması yapmış olan ikinci Arap ülkesi olacaktır.
86
FAS'IN DIŞ TİcARETİ (Milyon Dolar)
1998
1999
2000
2001
2002
İhracat
7,144
7,509
7,419
7,116
7,543
İthalat
9,463
9,957
10,654
10,225
Hacİm
16,607
17,466
18,073
17,306
10,375
17,918
Denge
-2,319
-2,448
-3,235
-3,109
-2,832
Kaynak: ElU Country Report, Morocco 2002
Başlıca İhraç Ürünleri
ve fosfat ürünleri Fas ihracatının 1/3'ünü
oluşturmaktadır. Bunun dışında hazır giyim, fosforik asit, gübre,
deniz ürünleri, taze sebze, limon başlıca ihraç ürünleridir.
Fosfat
Başlıca İthal Ürünleri
Ham petrol, işlenmiş ürünler, buğday, bitkisel yağlar,
demir-çelik, kimyasal maddeler, plastik, endüstri makinaları,
tekstil, telekom ekipmanları.
Başlıca
Ticari Partnerleri
Fas'ın
ihracat yaptığı ülkeler incelendiğinde en önemli ticari
ortağı olan Fransa'nın payı % 24, İspanya'nın payı %11.4,
İngiltere'nin %4, İtalya'nın ise % 5.6 olduğu görülmektedir. AB
ülkeleri dışındaki en önemli partnerleri: ABD, Hindistan ve
Japonya' dır.
87
İthalatta
ıse
Fransa'nın
%22.3, İspanya'nın % 11.6,
Almanya'nın %5.4, İtalya'nın ise % 6.5'dur. Diğer en önemli ticari
ortağı ABD'dir.
AB İLE İLİşKİLER
1996 yılında imzalanan ve 2000 yılında yürürlüğe giren AB
- Fas Ortaklık Anlaşmasıyla birlikte Avrupa Birliği ülkeleriyle
ticaret giderek artmış, Fas'ın dış ticaret gelirlerinin %50'sinden
fazlası AB ülkelerinden elde edilir hale gelmiştir.
Bu anlaşma ile Fas'ta üretilmeyen endüstriyel ürünler
üzerindeki tarifeler 4 yıl içinde sıfırlanacaktır, ülkede üretilmekte
olan ürünlere ilişkin tarifeler 2-3 yıllık % 10 olmak üzere giderek
azaltılacak ve AB ile Fas arasındaki tam gümrük birliği 2012
yılında tamamlanacaktır.
AB - Fas Ortaklık Anlaşması ile birlikte Fas'ın Avrupa Akdeniz Bölgesi'ne entegrasyonunun sağlanması amacıyla
fınansal işbirliği kurulmuştur. Fas, Ortaklık Anlaşmasının ardından
ilk Ulusal Belirleyici Programı 'nın kabulünden bugüne kadar
geçen sürede MEDA yardımlarından en çok faydalanan ülkelerden
biri olmuştur.
1996 - 1999 dönemi MEDA i projeleri kapsamında toplam
630,53 milyon Euro taahhüt edilen Fas, bu tutardan 434,23 milyon
Euro'luk kısmı projelendirerek uygulamaya koymuştur. Fas ayrıca,
MEDA i Programı kapsamında serbest piyasa ekonomisine geçişe
destek başlığı altında ise 27 projeyi başlatmış durumdadır.
88
1996 - 1999
yılları arasında
aktarılan fonların dağılımı
ise
Fas'a
şu şekildedir;
çalışmalarına
Ekonomik reform
kapsamında
MEDA i
120 milyon Euro
Özel sektör gelişimine 168.5 milyon Euro
Sosyo-ekonomik dengenin
-
Kültür ve sivil halkın
sağlanmasına
gelişimine
240 milyon Euro
15 milyon Euro.
MEDA II kapsamında ise, toplam 426
milyon Euro ülkenin gelişimi ve fakirliğin azaltılması amacıyla
aktarılacaktır. Bu çerçevede Komisyon toplam 141 milyon Euro
bütçeli 5 projeye onay vermiştir. Bunun yanı sıra 2001 yıllık
Finansman Planı çerçevesinde su idaresi politikasının
oluşturulması ve su kaynaklarının etkin kullanımına yönelik
projesi için MEDA II Programı kapsamında 120 milyon Euro
taahhüt edilmiştir.
2002 - 2006
yılı
AB ÜLKELERİYLE YAPILAN
DIŞ TİCARET DEGERLERİ
(Milyon Euro)
1990
1997
1998
1999
2000
2001
İhracat
3,116
4,750
5,334
5,553
6,015
6,202
İthalat
3,695
5,329
6,603
6,627
7,736
7,419
Hacim
6,811
10,079
11,937
12,180
13,751
13,621
Denge
-0,579
-0,579
-1,269
-1.074
-1.721
-1.217
Kaynak: External and Intra-European Union Trade
89
FAS - AB TİcARETİNE KONU OLAN BAŞLıcA
ÜRÜNLER (2001- Milyon Euro)
Ürünler
Tarım Ürünleri
Enerji
Makine
Ulaşım Araçları
Kimyasal Ürünler
Tekstil ve
Konfeksiyon
FAS'IN
FAS'IN
İHRACATı
İTHALATI
EJ
Toplam AB
ithalatındaki
Payı
626
230
2.102
631
685
1.762
Toplam AB
Değer
Payı
(%)
1.0
1.0
0.7
0.4
0.5
4.2
ihracatındaki
1.269
161
640
126
357
2.771
(%)
1.5
0.1
0.2
0.1
0.5
3.8
Kaynak :Eurostat
AB'nin Fas'taki yatırımları ise yıllar itibariyle;1999'da 41
milyon Euro, 2000'de 259 milyon Euro, 2001 'de 239 milyon Euro
olarak gerçekleşmiştir.
90
TÜRKİYE - FAS EKONOMİK İLİşKİLERİ
Türkiye İle Olan Anlaşma ve Protokoller
Anlaşma
İmza
/ Protokol
Tarihi
Ticaret Anlaşması
16.051972
Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği
20.06.1984
Hava Ulaştırma Anlaşması
24.09.1985
Deniz Ulaştırma Anlaşması
Türkiye - Fas Hükümetler Arası Daimi
Komisyon Kurulmasına Dair Anlaşma
26.03.1987
Turizm İşbirliği Anlaşma
27.08.1992
Yatırımların Karşılıklı Teşviki
ve
08.04.1997
Korunması Anlaşma
Kaynak:
Dış
12.07.1988
Ticaret Müsteşarlığı
Fas, dış ticaretimizde S9. ülke konumunda olup, dış ticaret
dengesi genelde ülkemiz lehine seyretmektedir. Afrika'ya yönelik
ihracatımızın % S.L 'i, ithalatımızın ise % 2.6'sı Fas'tan
gerçekleşmektedir.
ülkemiz arasında THY'nin direk uçuşunun
bulunmaması diğer bölge ülkeleriyle yoğun olarak gerçekleştirilen
bavul ticaretini engellemektedir.
Fas
ile
1999 yılında başlayan ve halen müzakereleri devam eden
Türkiye - Fas Serbest Ticaret Anlaşması iki ülke arası ticari
ilişkilerinde en önemli konudur. Fas'ın AB ile 2000 tarihinde
yürürlüğe giren STA'sı firmalarımızı Fas pazarında AB karşısında
haksız rekabete uğratmaktadır. Bu nedenle Türkiye - Fas STA'sı
bir an önce sonuçlandırılmalıdır.
91
DIŞ TicARET DEGERLERİ (Bin Dolar)
Türkiye'nin
Türkiye'nin
İhracatı
İthalatı
1995
67.269
1996
Yıl
Denge
Hacim
52.476
14.793
119.745
52.290
82.116
-29.826
134.406
1997
51.905
52.597
-692
104.502
1998
99.427
46.896
52.531
146.323
1999
90.444
44.468
45.975
134.913
2000
70.413
71.466
-1.053
141.879
2001
98.149
38.194
59.955
136.343
2002
131.936
68.314
63.622
200.250
Kaynak: DİE ve DTM
Başlıca ihraç Ürünlerimiz
hububat, demir-çelik, kara ulaşım araçları,
haberleşme araçları, sanayi makinaları, kauçuk ve mamulleri,
çimento, tekstillifleri, metallerden nihai ürünler.
Tekstil
elyafı,
Başlıca ithal Ürünlerimiz
Anorganik asitler (fosfat türevi), gübreler, odun hamuru,
tabii kalsiyum, arıtılmış kurşun, elektrikli makina, hazır deri, demir
- çelik.
92
2.3. TUNUS
SİYASAL YAPI
_________________________ ~__!_~Q~~_ç_~_~~~!X~_g________________________________________
J!~l~~~!L_____________________________LI~Q~~_________________________________________________________________________
_X~_~~!!_~_!!!_~!!!!!_________________;___Ç~~h!!~!x~t______________________________________________________________
_X!!~_~~_~!!~_~__{~~~L_________;___l§_~_:~_QQ~~______________________________________________________________
J~~~!!f!!~ _______________________________ L2:2_~g~Q~J~_QQlj!~_~~~_~~J~1_____________________________
1!~~~~_A~!
_~_~_~!!llJ!!~__________________________;__~~~~Ç_~~_JE~~_Ş_!~_~~___________________________________________
: Tunus Dinarı
Para Birimi
J~aıj_ll_~J ü'!!_~~_~_____________~_~_~j!~r~~___________________________________________
Yasama
Organı
: Tek Meclisli Parlamento
TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
GSVİH
(milyar $)
GSVİH
Artış
oram %
Kişi BaşlOa
GSVİH$
Enflasyon
Toplam
Dış Borç
(milyar $)
Döviz Kuru
Ort, TD: $
1997
1998
1999
2000
2001
18,9
19,8
20,8
19,5
19,6
5,4
4,8
6,1
4,7
4,0
2.054
2.129
2.189
2.031
2.020
3,7
3,2
2,7
2,9
1,9
11,2
10,8
11,9
11,2
11,6
1,106
1,139
1,186
1,371
1,442
Kaynak: EIU Country Report, Tunisia, 2002
93
GENEL EKONOMİK DURUM
Akdenizin güneyinde yer alan Tunus, bir taraftan Avrupa'ya
siyasi ve ekonomik açıdan yakın, diğer taraftan siyasi dengeleri
istikrarlı, modem bir Arap ülkesi profili çizmektedir.
bu yana pazar ekonomisi kurallarının
uygulandığı Tunus ekonomisi tarım, madencilik, enerji ve imalat
sektörleriyle gelişen bir ülkedir. Gıda ürünleri ithalatta önemli bir
yer tutmakla birlikte ülke, başta zeytinyağı olmak üzere, önemli bir
tarım ürünleri ihracatçısıdır. Dünya fosfat üretiminde ilk sıraları
alan Tunus, fosfatı işleyerek fosforik asit ve gübreye
dönüştürmektedir. Ülkede petrol ve gaz üretilmektedir. İmalat
sektöründe ise tekstil ve deri ürünleri en önemli ihraç malları
arasında yer almaktadır.
i 986
yılından
GSYİH'daki payı
%15 olan tarım, aktif nüfusun Y4'ünü
istihdam etmektedir. Sanayi sektörünün GSYİH içindeki payı %32
iken hizmet sektörü de %54'lük bir paya sahiptir. Yerli üreticileri
korumak için AB dışı ülkelerden gelen ürünlere, özellikle de
sermaye malı olmayan ithalata, hükümet önemli ölçüde ticari
engeller uygulamaktadır.
Uluslararası İlişkiler
Dünya Ticaret Örgütü'nün kurucu üyesi olan Tunus, Arap
Maghreb Birliği'nin, Arap Serbest Ticaret Bölgesi'nin ve birçok
uluslararası kuruluşun üyesidir. Coğrafi olarak Libya ve Cezayir
gibi sorunlu ülkelerin arasında yer alan Tunus özellikle Fransa,
İtalya, İspanya ve ABD ile ittifak halindedir.
94
Tunus, Genel Preferanslar Sistemi çerçevesinde mamul
mallarda tarımsal ürünlerde ve el sanatları ürünlerinde; ABD,
Kanada, İsviçre, Avustralya ve Japonya'nın tercihli tarifelerinden
yararlanmaktadıf. Ayrıca, Mısır, Fas, Ürdün ile tarife engellerini
kademeli olarak tümüyle indirmeye yönelik Serbest Ticaret
Anlaşmaları bulunmaktadır.
TUNUS'UN DIŞ TİcARETİ (Milyon Dolar)
1997
1998
1999
2000
2001
İhracat
5,559
5,724
5,873
5,840
6,588
İthalat
7,514
7,875
8,015
8,092
9,042
Hacİm
13,073
13,599
13,888
13,932
15,630
Denge
-1,955
-2,151
-2,142
-2,252
-2,454
Kaynak: ElV Country Report, Tunisia, April 2002
Başlıca İhraç Ürünleri
Tekstil ve deri (%48.6), mekanik ve elektrik endüstrileri
(% 18.6), fosfat ve türevIeri (%8.5), tarım ve balıkçılık (%8.2),
çeşitli sanayi (%6.8), enerji (%9.2).
Başlıca İthal Ürünleri
Tüketim malları (% 34), hammadde ve yarı mamuller
(% 26.7), yedek parça ve ekipmanları, gıda (% 6.5), enerji (% 9.3)
95
Başlıca
Ticari Partnerleri
Tunus'un dış ticaretinde Fransa, İtalya ve İspanya'nın
büyük önemi bulunmaktadır. Fransa, Tunus'un ihracatında
% 28.9'luk payıyta 1. sırada yer almaktadır. Diğer ülkeler ise
sırasıyla % 23.2 ile İtalya, % 11.7 ile Almanya, % 4.9 ile Belçika,
% 4.8 ile İspanya % 3.6 ile Libya'dır. Bu rakamlardan da
görüldüğü üzere AB ülkeleri Tunus'un en büyük ortaklarındandır.
Tunus'un ithalatında ise gene Fransa % 26'lık payıyla ı.
sırada yer almaktadır, Fransa'yı % 19.2 ile İtalya, % 9.7 ile
Almanya, % 4.6 ile İspanya takip etmektedir. ABD ise % 4.1 'lik
payıyla Tunus'un ithalatında 6. sırada yer almaktadır.
AB İLE İLİşKİLER
Tunus, Temmuz 1995 'te AB ile Avrupa-Akdeniz Serbest
Ticaret Bölgesi oluşumunun bir parçası olan Ortaklık Anlaşmasını
imzalamıştır. 1998 yılında yürürlüğe giren bu anlaşma ile 10 yıllık
bir dönem içinde üye ülkeler arasındaki gümrük vergilerinin lineer
olarak yılda % 10 azaltılması hedeflenmektedir. Tunus'un dış
ticaretinin yaklaşık % 80'inin AB ülkeleri ile olduğu düşünülürse
bu anlaşmanın önemi daha da artmaktadır. Tunus bu anlaşma ile
AB ve Ortadoğu pazarları arasında bir köprü vazifesi görmeyi
hedeflemektedir.
Tunus, AB fonlarından en iyi şekilde yararlanan ülkelerden
biridir, özellikle imzalanan Ortaklık Anlaşması ile mali işbirliği
değişik bir boyuta ulaşmıştır. MEDA i Programından 1996 - 1999
yılları arasında 428.4 milyon Euro Tunus'a aktarılmıştır. AB Tunus mali işbirliği 1997 - 2001 9. Tunus Geliştirme Planı temel
alınarak aşağıdaki başlıklar altında gerçekleşmiştir.
96
Ekonomik reformlar
milyon Euro.
Dünya
Bankası
ile birlikte
ı 80
Özel Sektörün Geliştirilmesi : Özelleştirmeye i O milyon
Euro, Tunus ekonomisinin rekabet gücünün arttırılmasına
ı O milyon Euro, özel sektör yatırımlarının desteklenmesi
için 4 milyon Euro, Profesyonel eğitim programı için 45
milyon Euro.
Sosyal denge : Kırsal kesimin kalkındırılması, doğal
kaynaklar yönetimi için 50 milyon Euro. Özelleştirme
çerçevesinde mesleki eğitim için 9.6 milyon Euro.
Bu fonların dışında Avrupa Yatırım Bankası ı 996
kadar Tunus'a 620 milyon Euro'luk kredi sağlamıştır.
Diğer
fonlar: Tunus'a MEDA - Demokrasi
30 milyon Euro aktarılmıştır.
yılına
programından
MEDA II çerçevesinde 2000 - 2002 yılları arasında Tunus
için taahhüt edilen yardımlar, reform sürecine destek, özel sektörün
gelişmesi ile sosyo ekonomik denge ve çevre konuları
yoğunlaşmıştır.
97
AB ÜLKELERİYLE YAPILAN
DIŞ TİcARET DEGERLERİ
(Milyon Euro)
1990
1997
1998
1999
2000
2001
İhracat
2,284
4,017
4,290
4,774
5,495
6,154
İthalat
3,053
5,285
5,784
6,031
7,283
7,927
Hacim
Denge
5,337
9,302
9,777
10,805
12,788
14,081
-0,769
-1,268
-1,494
-1,254
-1,788
-1.773
Kaynak: External and Intra-European Union Trade
AB, Tunus'un en önemli ticari partneridİr, Tunus'un
ihracatının % 8S'i AB ülkelerine yönelikken, ithalatının da % 77'si
AB' den gelmektedir.
TUNUS - AB TicARETİNE KONU OLAN BAŞLıCA
ÜRÜNLER (2001 - Milyon Euro)
TUNUS'UN
TUNUS'UN
İHRACATı
iTHALATı
Toplam AB
Ürünler
Değer
ithalatıodald
Payı
Tanm Ürünleri
Enerji
Makine
Ulaşım Araçları
Kimyasal Ürünler
Tekstil ve
Konfeksiyon
Değer
Toplam AB
ihracatlOdaki
Payı
(%)
(%)
349
491
1.839
1.032
661
0.6
2.1
0.6
0.6
0.5
350
500
890
283
245
0.4
0.3
0.3
0.3
0.3
2.080
4.9
3.114
4.3
Kaynak: Eurostat
98
TÜRKİYE - TUNUS EKONOMİK İLİşKİLERİ
Türkiye İle Olan Anlaşma ve Protokoller
Anlaşma
İmza Tarihi
i Protokol
Turizm İşbirliği Anlaşması
Sivil Havacılık Anlaşması
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması
Hükümetler Arası Daimi Komisyon
28.09.1981
07.05.1982
02.10.1986
Kurulmasına İlişkin Anlaşma
23.05.1989
Deniz Taşımacılığı Anlaşması
23.05.1989
Tarım Alanında İşbirliği Anlaşması
23.05.1989
Yatırımların Karşılıklı Teşviki
29.05.1991
ve Korunması Anlaşması
Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması
Kara Ulaştırması Anlaşması
25.03.2000
Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması
22.03.2001
15.07.1992
Kaynak: DTM Anlaşmalar Genel Müdürlüğü
Tunus'a yönelik ihracatımız yıllar itibariyle artış eğilimi
göstermekle birlikte özellikle 1998 yılında büyük bir artış
kaydedilmiştir
Bunun nedeni, ihracatçılarımızın Libya'nın
ambargosu nedeniyle bu ülkeye ihracatlarını Tunus üzerinden
gerçekleştirmeleridir. Libya ambargosunun hafiflemesi ile birlikte
Libya'ya ihracat doğrudan yapılmaya başlamıştır.
Tunus, Afrika'ya yönelik ihracatımızda Cezayir ve
Mısır'dan sonra 3. ülke konumunda olup, Tunus'a yönelik
ihracatımız Afrika'ya ihracatımızın % 12'sini oluşturmaktadır.
İthalatımızda ise, Tunus, Afrika'daki 7. ülke konumunda olup,
Tunus'tan ithalatımız Afrika'dan toplam ithalatımızın % 2.4'ünü
teşkil etmektedir.
99
Tunus ile Türkiye arasında dış ticaret ilişkilerinin en önemli
konusu aslında bavul ticaretidir. Her ay ortalama 5.000'e yakın
Tunuslu alışveriş ve bavul ticareti yapmak amacıyla Türkiye'ye
gelmektedir.
İki ülke arasında Türk ve Tunus Hava Yolları karşılıklı 8
sefer gerçekleştirmektedir. Bu kapsamda yapılan ticaretin 100 150 milyon $ seviyesinde olduğu tahmin edilmektedir. Özellikle
11 Eylülolayından sonra, daha önce bavul ticareti amacıyla İtalya
ve Fransa başta olmak üzere Avrupa ülkelerine giden Tunusluların
vize almakta yaşadıkları güçlükler nedeniyle ülkemize gelişleri
daha da artmıştır.
AB ile gerçekleştirdiğimiz Gümrük Birliği Anlaşması
çerçevesinde, Türkiye'nin AB 'nin Ortak Ticaret Politikasına uyum
sağlanması
amacıyla
gerçekleştirmekle
yükümlü olduğu
anlaşmalar arasında Tunus ile de bir serbest ticaret anlaşması
yapılması yer almaktadır.
Bu çerçevede Türkiye Tunus Serbest Ticaret Anlaşması
Taslağı 1997 yılında Tunus tarafına iletilmiş, müzakerelere
başlanmıştır. Ancak sözkonusu anlaşma halen sonuçlandırılamamış
olması, AB ile arasında STA bulunan Tunus'ta fırmalarımızın
pazar paylarını kaybetmelerine neden olmaktadır.
100
DIŞ TicARET DEGERLERİ (Bin Dolar)
Yıl
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Türkiye'nin
Türkiye'nin
ihracatı
İthalatı
Hacim
Denge
119.950
59.914
179.864
60.036
350.045
63.088
413.133
286.957
238.454
66.575
305.009
171.859
162.272
64.843
227.115
97.429
213.530
67.656
189.268
117.467
71.801
Kaynak: DIE ve DTM
45.666
140.593
72.937
Başlıca ihraç Ürünlerimiz
Tunus'a yönelik ihracatımızın % 37'sini buğday, % 19'unu
makine ve cihazlar, % 6'sını da motorlu kara taşıtları ve parçaları
o luşturmaktadır.
Başlıca ithal Ürünlerimiz
Tunus'tan ithalatımızın ise % 76'sı gübre, fosfat ve türevIeri
oluşturmaktadır. Diğer önemli kalemler ise; inorganik bileşikler,
tuz, kükürt, toprak ve taşlar, alçılar, çimento, pamuk, gıda, giyim,
meyve, deri ve tütündür.
101
2.4. İSRAİL
SİYASAL YAPI
Resmi Adı
: İsrail Devleti
. Kudüs (Türkiye tanımaz, Büyükelçiliği
__________________________________________________:_____I~L~~t~~:_q~~!!1 _______________________________________________________
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Başkenti
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __
_X~:'!~!!~J~~_~!!!!~______________~_____~~!~gı~~!~!_Q~~~_~~L_____________________________________ _
_X!!~~~_~!!_~_!!_J~:L_______;____~9~~_~~__~=
_~!!!l!~_____________________________;_____§.~~_Q7:_~QQ__(~QQ!_~i~~!l!~__________________________
: İbranice
Resmi Dil
J:~~!:~J!!!1!!!!_______________________;_____!L~~J_~!~i~~~~~!L____________________________________________
J!!~E~_~_~!~!!!!~!________________;_____§J?~Ag~_______________________________________________________________________ _
Yasama
O~anı
: Tek Meclisli Parlamento
TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
1997
GSYİH
i
(Milyar $)
GSYİH
Artış
Oram %
Kişi Başına
GSYİH $
Enflasyon
Toplam Dış Borç
(Milyar $)
Döviz Kuru Ort.
NIS: $
1998
1999
2000
2001
100,0
101,9
102,2
112,5
110,7
4
3,8
4,1
6,4
-0,6
17.241
16.983
16.754
17.857
17.296
9
5,5
5,2
1,1
1,1
37,6
38,7
40,4
40,8
40,2
3,45
3,80
4,14
4,08
4,21
Kaynak: ElU, Country Report, lsrael, July 2002
102
GENEL EKONOMİK DURUM
İsrail, özellikle komşu ülkeleriyle karşılaştırıldığında farklı
ve devletin de önemli ölçüde katıldığı, teknolojik açıdan gelişmiş
bir piyasa ekonomisine sahiptir. İsrail'in bugünkü ekonomik
yapısını belirleyen unsurlar; iç pazarın küçüklüğü nedeniyle
ihracata yönelme zorunluluğu, suyun az olması nedeniyle tarım
teknolojisini geliştirme gerekliliği ve kalifiye Musevi işgücünün
İsrail' e göçü olmuştur. Bu nedenle, özellikle teknolojik birçok
alanda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. İsrail, 20 yılı aşkın
süredir tarım ve sanayi sektöründe buğday dışında ülke içindeki
gıda ihtiyacını tek başına karşılayacak kadar gelişmiştir. Ancak
ekonomik ve askeri kaynağın temelini oluşturan ABD'ye olan dış
borç, hükümetin dış borçlarının yarısını oluşturmaktadır.
Ancak, II Eylül 2001 yılında yaşanan olaylar, global
ekonomiye ilişkin yapılan tahminleri daha da karamsar hale
getirmiş ve İsrail ekonomisinde olumsuz yönde etkilemiştir. Ancak
İsrail gene de ekonomik gelişme konusunda başarısını devam
ettirmiştir. Bu başarının kaynağı yüksek eğitim düzeyi ve savunma
konularındaki ar-ge faaliyetlerine yapılan büyük yatırımlardan
kaynaklanan, ar-ge çalışmalarında sahip olduğu karşılaştırmalı
üstünlükleridir. Ayrıca İsrail hem ABD hem de AB ile serbest
ticaret anlaşması imzalayan ülkedir.
Sektörlerin GSYİH içindeki payları göz önüne alındığı
takdirde %59'luk payı ile hizmet sektörü ilk sırada yer alır. Onu
%37 ile sanayi sektörü izlerken tarım sektörünün payı ise % 4 'tür.
Hizmetler sektörü özellikle finans sektörü İsrail ekonomisinde
önemli yer tutmaktadır.
103
İSRAİL'İN DIŞ TİcARETİ (Milyar Dolar)
1997
22,698
27,824
50,522
-5,126
Ihracat
İthalatı
Hacİm
Denge
1998
22,974
26,199
49,173
-3,225
1999
25,576
30,041
55,617
-4,465
2000
30,947
34,036
64,983
-3,089
2001
27,679
30,942
58,621
-3,263
Kaynak: ElU Country Report, İsrael, July 2002
Başlıca İhraç Ürünleri
İhracatın sektörel yapısı incelendiğinde toplam ihracatın
% 73 'ünü sanayi mamülleri ve software ürünleri, % 24 'ünü
işlenmiş
elmas, % 2.5 'unu ise tarım ürünleri oluşturmaktadır.
İhracatta başlıca ürünler ise; makine, elektronik ve metaller,
kimyasallar, tekstil, hazır giyim, deri, gıda, kauçuk, plastik,
mücevher, tarımsal ürünlerdir.
Başlıca İthal Ürünleri
İsrail'in
hammadde, enerjı, tarımsal gıda,
makine, ulaşım araçları, deri, mantar, ağaç, kağıt, cam, demirçelik, kimyasal ürünler, mineral yakıtlar, işlenmemiş elmas önemli
yer tutmaktadır.
Başlıca
ithalatında
Ticari Partnerleri
İsrail'in
en önemli ticari partneri ihracatta da ithalatta da
Serbest Ticaret anlaşması olan ABD'dir. ABD'nin İsrail
ihracatındaki payı % 38'dir.
104
Bunun en önemli nedenlerinden biri ABD - İsrail Serbest
Ticaret Anlaşması'dır, zira bu anlaşma ile İsrail'e çok geniş menşe
kuralları imkanları tanınmıştır, İsrail bu anlaşma sayesinde ABD
pazarına en düşük ortalama gümrük vergi oranı ile (%0.8) ile
girme imkanına sahiptir. ABD'yi % 6 ile Belçika - Lüksemburg,
% 4.8 ile Almanya, % 4.4 ile Hong Kong, % 4.3 ile İngiltere takip
etmektedir.
İsrail'in ithalatında en önemli pay gene % 19.6 ile ABD'ye
aittir.
Diğer
önemli ülkeler ise; Belçika- Lüksemburg % 10,
İngiltere % 7.6 ve Almanya'dır % 7.5.
Uluslararası İlişkiler
İsrail kurulduğu günden bu yana açık bir ekonomi politikası
sürdürmüş
ve dünya ekonomisi ile bütünleşmeyi amaç edinmiştir.
İsrail Dünya Ticaret Örgütü üyesi olup, AB, ABD, Türkiye,
Kanada, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Polanya ve
Slovenya ile serbest ticaret anlaşmaları, Ürdün'le de 4 yıllık bir
süre için uygulanacak olan, karşılıklı tavizler öngören bir anlaşma
imzalamış bulunmaktadır.
AB İLE İLİşKİLER
İsrail gerek ekonomik ve ticari, gerekse de sosyal ilişkiler
bakımından
AB ülkeleri ile çok yakın ilişki içindedir. AB ile
imzalanan serbest ticaret anlaşması da bu yakın ilişkilerin bir
göstergesidir. İsrail'in gelişmiş ekonomi düzeyi diğer Akdeniz
ülkeleri ile karşılaştırılınca çok yüksektir. Bu nedenle, İsrail
MEDA'nİn İkili mali işbirliği fonlarının yararlanıcısı değildir.
105
İsrail ve Avrupa Akdeniz Ortaklığı kapsamında Ortaklık
Anlaşması
ve 2000 yılında yürürlüğe
girmiştir. İsrail AB' den herhangi bir MEDA yardımı almamıştır.
Ancak bununla birlikte bazı MEDA fonları bölgesel işbirlikleri
(gençlik projeleri, kültür, ekonomik ve sanayi networkleri) için
i 995
yılında imzalanmış
kullanılmıştır.
AB ÜLKELERİYLE YAPILAN
DIŞ TİcARET DEGERLERİ
(Milyon Euro)
1990
3,626
5,456
9,082
-1,830
Ihracat
İthalat
Hacim
Denge
1997
6,274
11,512
17,786
-5,238
1998
6,921
10,892
17,813
-3,971
1999
7,648
12,866
20,514
-5,218
2000
2001
9,957 9,377
15,846 14,026
25,903 23,403
-5,889 -4,649
Kaynak: External and Intra-European Union Trade
İsrail ve AB ticari ilişkileri köklü bir geçmişe sahiptir, İsrail'in
ihracatının
% 31 'i AB'ye yönelikken,
gelmektedir.
106
ithalatının
da % 41 'i AB 'den
İSRAİL- AB TİcARETİNE KONU OLAN BAŞLıcA
ÜRÜNLER (2001- Milyon Euro)
İSRAİL'İN
İHRACATı
İSRAİL'İN
İTHALATI
Toplam AB
Ürünler
Değer
ithalatındaki
Payı
Tarım Ürünleri
Enerji
Makine
Ulaşım Araçları
Kimyasal Ürünler
Tekstil ve
Konfeksiyon
Toplam AB
Değer
ihracatındaki
Payı
(%)
(%)
695
131
3.559
1.819
1.820
1.1
0.5
1.2
1.1
1.3
922
168
2.594
202
1.672
1.1
0.1
1.0
0.2
2.2
402
1.0
389
0.5
Kaynak: Eurostat
AB'nin İsrail'deki yatırımları 2000 yılında 775 milyon
Euro, 2001 yılında ise 236 milyon Euro olarak gerçekleşmiştir.
107
TÜRKİYE - İsRAİL EKONOMİK İLİşKİLERİ
Türkiye İle Olan Anlaşma ve Protokoller
Anlaşma
İmza Tarihi
/ Protokol
Serbest Ticaret Alanı Anlaşması
Ticari, Ekonomik, Sınai, Teknik ve
Bilimsel İşbirliği Anlaşması
Çifte Vergilendirmenin
Önlenmesi Anlaşması
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması
Anlaşması
Gümrük İdarelerinin Karşılıklı
Yardımlaşmasına İlişkin Anlaşma
Turizm İşbirliği Anlaşması
Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması
Standartlar Alanında İşbirliği Anlaşması
Kaynak:
Dış
14.03.1996
14.03.1996
14.03.1996
14.03.1996
23.12.1996
1.06.1996
14.03.1995
23.09.1997
Ticaret Müsteşarlığı
Türkiye ve İsrail arasında Serbest Ticaret Anlaşması
14 Mart 1996 yılında imzalanmış ve 1 Mayıs 1997 yılında
yürürlüğe girmiştir. Sözkonusu Anlaşma, sanayi ürünlerini ve
başlangıç olarak karşılaştırılan bir kısım tarım ve işlenmiş tarım
ürünlerini kapsamaktadır.
Serbest ticaret anlaşmasının yürürlüğe girdiği tarihten bu
yana iki ülke ilişkileri ve ticaret hacminde de büyük gelişmeler
olmuştur. Bu ilişkilerin önümüzdeki yıllarda daha da artması
beklenmektedir. İki ülke arasındaki ticaret dengesi Türkiye lehine
seyretmekte olup, İsrailli yetkililer üreticilerin baskısı ile dış ticaret
İsrail
aleyhine
gelişmesinden
rahatsızlık
dengesinin
duymaktadırlar.
108
DIŞ TicARET DEGERLERİ (Bin Dolar)
Yıl
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Türkiye'nin Türkiye'nin
Hacim
Denge
166.635
406.604
73.134
254.569
192.038
446.004
61.628
391.457
229.282
620.739
162.175
478.637
282.754
761.391
195.883
585.239
298.258
883.497
286.591
616.955
502.491
1.119.446
114.466
805.217
529.489
934.211
275.728
833.200
492.831
1.326.031
340.369
İhracatı
İthalatı
239.769
Kaynak: DİE ve DTM
Başlıca ihraç Ürünlerimiz
İhracatımızda 9. sırada yer alan İsrail' e ihracatımızda en
önemli ürünler; maden ve metaller ile tekstil ve hazır giyim
ürünleridir. Bunların dışında demir-çelik ürünleri, petrol, bakır
teller, taşlar, çimento, temizlik malzemeleri, taze ve kuru
meyveler, dayanıklı tüketim malları, kağıt diğer önemli ihraç
ürünleridir.
Başlıca ithal Ürünlerimiz
İsrail'den ithalatımızda
en önemli ürünler arasında jetler,
petrol, propilen, siklik hidrokarbonlar, vinil klorür, fosforik asit,
pamuk, telefon, telgraf, muhasebe makinaları, fosfat, haşerat
öldürücü, kimyasal gübreler yer almaktadır.
109
2.5. LÜBNAN
SİYASAL YAPI
____~ B~y!!!.!___________________________._______._ _
yö~eti!!J!~~!~~______________;____ç!!.~!?~!i~.t____._____________________ _
yüzö_·lçü~ü ~~:t
;_!Q:!?_~__~~_________________________
1!~şkenti
_____
_________________________________;____4. 478.344 (20~Li!!~!~~~~2_________________________
!!!~!!!P_i1___._______
A_r_~ça,_E!:~!!~].~~~________________- . - - - - - - - - l
I!~!1!~
Para Birimi
: Lübnan Poundu
-------------------------------------t~~!.U~_ö_·li!_m
__le_r_____5_vi_ıa__"_y_e__
t ____________________________
Tek Meclisli Parlamento
Yasama Or2anı
--------------------------------------
TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
GSMH
(Milyar $)
GSMH
Artış Oranı
%
Kişi BaşIDa
GSYİH$
Enflasyon (%)
Toplam
Dış Borç
i (Milyar $)
Döviz Kuru
Ort. LE: $
1997
1998
1999
2000
2001
14,687
16,167
16,400
16,642
16,680
3,5
2,0
1,0
0,0
2.550
4.850
4,450
4,220
4,170
7,8
5,0
1,0
0,0
0,0
2,435
4,165
5,538
6,990
9,606
1,539
1,516
1,508
1,507
1,507
Kaynak: E/U, Lebanon, Country Report, April 2002
110
1,0
GENEL EKONOMİK DURUM
Lübnan, ekonomik altyapısını çökerten ve ulusal üretimini
yarı yarıya azaltan 1975-91 Sivil
Savaşıının sona ermesiyle
birlikte ulusal bağımsızlığını kazanmış, politik yapısını yenilemiş
ve ekonomik alanda gelişme kaydetmiştir. Barışın sağlanmasıyla
birlikte vergiler toplanmış, limanlar ulaşıma açılmış ve hükümetin
sağladığı imkanlar artmıştır. Ekonomik yapının yenilenmesinin
yanı sıra bankacılık sistemindeki gelişmeler ile küçük ve orta
ölçekli işletmeler de finansal açıdan ekonomiye katkıda
bulunmuştur. Bankacılık hizmetleri, uluslararası yardımlar, imalat
ve tarım sektöründeki ihracat, döviz gelirlerinin temelini
oluşturmaktadır. Gittikçe azalan yabancı döviz rezervleri ve
çoğunluğu yerli bankalardan alınan borçlar Lübnan hükümetinin
en önemli sorunları arasında yer almaktadır.
İç savaş sonrası
ülke ekonomisinin genel görüntüsü, tüm
fiziki alt ve üst yapının çöküntü içinde olması, kaynakların israfı,
girişimci ve profesyonel işgücünün göçü, düşmüş üretim
kapasitesi, dahilde mal ve hizmetlerin tüketiminde görülen azalma
ile açıklanabilir.
Savaşın
sona erdiği ı 990' dan itibaren iç piyasada bir
canlanma ve buna bağlı olarak da ekonominin bir çok sektöründe
üretim artışı kaydedilmiştir. Bunun yanısıra kaçan sermaye ve
işgücü ülkeye geri dönmeye başlamıştır. Bu yapı içinde hizmet
sektörü % 6 i oranla GSMH içinde en büyük paya sahip sektördür.
Hizmetler sektörünün ana başlıkları (ticaret, turizm, mali
hizmetlerdir). Hizmetler sektörünü % 27 ile sanayi sektörü izlerken
tarım sektörünün payı ise GSMH içindeki payı % I2 dir.
l
111
Uluslararası İlişkiler
Lübnan, Birleşmiş Milletler ve Arap Birliğinin kurucu üyesi
olup, aynı zamanda birçok kuruluşun da üyesidir. Lübnan'ın Arap
ülkeleri Avrupa ve Amerika ile ilişkileri mevcuttur. Komşusu
Suriye ile siyasi, ekonomik ve askeri işbirliği anlaşmaları
imzalayan ve ayrıca 1993'te Suriye, 1996'da Kuveyt ve 1998'de
Mısır
ile imzalanan Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA)
kapsamında,
1999' dan itibaren gümrük vergilerini sanayi
ürünlerinde her yıl kademeli olarak % 25 indirmeye başlamış olup,
benzer şekilde Birleşik Arap Emirlikleri ile de 2000 yılında bir
anlaşma imzalamıştır. Son olarak Nisan 2002'de Irak ile STA
imzalanmıştır.
LÜBNAN'IN DIŞ TİcARETİ (Milyon Dolar)
1997
İhracat
1998
1999
2000
2001
642
716
677
714
889
İthalat
7,456
7,060
6,506
6,228
7,291
Hacim
8,098
7,776
6,883
6,942
8,180
Denge
-6,814
-6,344
-5,529
5,514
-6,402
Kaynak: EIU Country Report, Country Report, April 2002
Başlıca İhraç Ürünleri
Mücevherat (% 15.9), makinalar ve elektrik aletleri
(% 12.8), gıda ürünleri (% 11.3), kimyasal ürünler (% 9.9) toplam
ihracatın % 50'sini oluşturmaktadır.
112
Başlıca İthal Ürünleri
Maden ürünleri (% 18.4), makinalar ve elektrikli aletler
(% 13.7), otomobiller (% 9.8), kimyasal maddeler (% 8.2) ve gıda
ürünleri (% 6.9) toplam ithalatın % 5Tsini oluşturmaktadır.
Başlıca
Ticari Partnerleri
Lübnan' ın ihracatının coğrafi dağılımı incelendiğinde;
% 9,6 ile Suudi Arabistan, % 8.2 ile BAE, % 7.7 ile Irak, % 7.1 ile
İsviçre, % 6.8 ile ABD, % 4.3 ile Fransa, % 4 ile Suriye ve % 3.5
ile Ürdün toplam ihracatın % 51 'ini oluşturmaktadır. AB
ülkelerine yapılan ihracat toplam ihracatın içinde % 19
civarındadır.
Buna karşılık ithalatta ise; Avrupa Birliği'nin Lübnan'ın ana
tedarikçisi olduğu görülmektedir. İthalatın % 42'si AB üyesi
ülkelerden yapılmaktadır. Buna göre; % 9.7 ile İtalya, % 8.6 ile
Almanya, % 8.4 ile Fransa, % 7 ile ABD, % 5.6 ile Çin ve Rusya,
% 5 ile İsviçre ve Suriye, % 3.9 ile İngiltere ve % 3.6 ile Suudi
Arabistan toplam ithalatın % 62.4'ünü karşılamakla ilk sıralarda
yer almaktadır.
AB İLE İLİşKİLER
Lübnan ile AB arasındaki mevcut ilişkiler, taraflar arasında
1977 yılında imzalanan ve Lübnan ürünlerinde AB pazarına büyük
ölçüde serbest giriş imkanı tanıyan İşbirliği Anlaşması
çerçevesinde yürütülmektedir. Sözkonusu ilişkiler Yeni Avrupa Akdeniz politikası çerçevesinde ve Barselona Deklarasyonunda
kabul edilen ilkeler doğrultusunda taraflar arasında bir ortaklığı
öngören müzakere süreci ile başlatılmıştır.
113
Bu sürecin sonunda Haziran 2002' de AB ile Lübnan
Ortaklık Anlaşması imzalanmış, Mart 2003 'te Geçici Anlaşma
(Interim Agreement) ile yürürlüğe girmiştir. Sözkonusu anlaşma
kapsamında sürdürülen global müzakereler sürecinde ilk defa bir
ülkeye tarımsal ürünlerde anında sıfır gümrük ile AB pazarına giriş
imkanı tanınmıştır. Bunda, Lübnan'ın savaş sonrası durumu, zayıf
tarım kesimi ve Avrupa ürünleriyle rekabet şansının yok denecek
kadar az olması gibi unsurlar etkili olmuştur.
Lübnan'a MEDA i Programı çerçevesinde (1996 - 2001
dönemi) 166 milyon Euro hibe sağlanmıştır.
Bu projeler:
Kamu idari Yapısının Rehabilitasyonu
Yatırım Planlama Programı
Sanayi Modernizasyonu Programı
Yapısal Uyum Kolaylığı
Sosyal ve Ekonomik Gelişme Fonu
Su Tesisi Programı
: 38 milyon Euro,
: 21 milyon Euro,
: Ilmilyon Euro
: 50 milyon Euro
: 25 milyon Euro
: 21 milyon Euro
Bu rakamlarla Lübnan program kapsamında Akdenizli
ortakları arasında AB' den fert başına en yüksek mali yardımı alan
ülke olmuştur.
Lübnan, MEDA kapsamındaki bölgesel işbirliğinden
Avrupa - Akdeniz Bilgi Toplumu, Bölgesel Uyumlaştırılmış
istatistik Çalışmaları, Kuzey ve Güney Akdeniz Ticaret Odaları
Arası işbirliği, Serbest Piyasa Ekonomisine Geçiş Çerçevesinde
Teknik ve Bilimsel Bilginin iletişimi ve Araştırmaların
iyileştirilmesine Yönelik İşbirliği, Kültürel Mirasın Korunması,
Gençler Arası değişim ve Görsel- İşitsel işbirliği Programları
çerçevesinde de faydalanmaktadır.
114
Ayrıca
kültürel alanda Avrupa Sineması Festivali, AvrupaArap Caz Festivali ve bir çok sanat festivali de MEDA kapsamında
finanse edilmiştir. Bunun yanı sıra Lübnan, Akdeniz Kültürel
Mirasının korunmasına yönelik olan Euromed Heritage Bölgesel
Programı çerçevesinde 4 projeye katılmaktadıf. MEDA Demokrasi
Programı çerçevesinde 1995 yılından bu yana AB Komisyonu
tarafından Lübnan'a yaklaşık 2.4 milyon Euro tutarında yardım
sağlanmıştır.
MEDA II kapsamında ise, ekonomik reformlar, Ortaklık
Anlaşmasının yürütülmesi, insan hakları, çevre koruma vb. konular
desteklenmeye devam edilmektedir.
AB ÜLKELERİYLE YAPILAN
DIŞ TİCARET DEGERLERİ
(Milyon E uro)
1990
1997
1998
1999
2000
2001
İhracat
92
154
154
209
245
304
İthalat
785
3,095
2,823
2,666
2,856
3,027
Hacim
877
2,645
2,977
2,875
3,101
3,331
Denge
-693
-2,941
-2,669
-2,457
-2,611
-2,723
Kaynak: External and Intra-European Union Trade
en önemli ticari partneridir. Lübnan'ın
ihracatının % 29.8'i AB ülkelerine yapılmakta, ithalatının ise
% 44.7'si AB ülkelerinden yapılmaktadır.
AB,
Lübnan'ın
115
LÜBNAN - AB TİcARETİNE KONU OLAN BAŞLıcA
ÜRÜNLER (2001- Milyon Euro)
LÜBNAN'IN
LÜBNAN'IN
İHRACATı
İTHALAT i
Toplam AB
Değer
Ürünler
ithalatındaki
Payı
Tarım Ürünleri
Enerji
Makine
Ulaşım Araçları
Kimyasal Ürünler
Tekstil ve
Konfeksiyon
Değer
(%)
Toplam AB
ihracatmdaki
Payı (%)
467
245
492
382
462
0.8
1.0
0.2
0.2
0.3
38
0.001
22
107
25
0.04
0.0000004
0.01
0.1
0.03
219
0.5
14
0.02
Kaynak: Eurostat
TÜRKİYE-LÜBNAN EKONOMİK İLİşKİLERİ
Türkiye ile Olan Anlaşma ve Protokoller
Türkiye ve Lübnan arasında 1991 tarihinde imzalanan;
Ticari, Ekonomik, Sınai, Teknik ve Bilimsel İşbirliği Anlaşması
bulunmaktadır. Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi ve yatırımların
Karşılıklı Teşviki anlaşmalarında çalışmalar başlatılmış olmasına
rağmen
herhangi bir gelişme
sağlanamamıştır.
İki ülke arasındaki coğrafi yakınlık göz önüne alındığında,
kişilerin
beraberinde getirdikleri ticari amaçlı malın yani "bavul
ticareti"nin istatistiklere yansımadığı fakat önemli bir meblağ
oluşturduğu bilinmektedir.
116
Bununla birlikte, Ortaklık Anlaşması çerçevesinde AB ile
imzalanan STA'nın, AB ile Gümrük Birliği bulunan ve Birliğin
ortak dış ticaret politikasını benimseyen ülkemiz açısından büyük
bir önemi vardır. Nitekim birçok MDAÜ, Maghreb ve Mashrek
(Suriye, Lübnan, Ürdün) ülkesiyle imzalanan veya halen müzakere
sürecinde olan bu paraleldeki STA'ların Lübnan ile de
imzalanmasının
dış
ticaretimize yeni açılımlar yaratacağı
bilinmektedir. Bu kapsamda taslak STA metni 3 Nisan 2002
tarihinde Lübnan'a iletilmiştir.
DIŞ TicARET DEGERLERİ (Bin Dolar)
1998
1999
2000
2001
2002
Türkiye'nin
Türkiye'nin
İhracatı
İthalatı
155.206
161.748
129,266
183,880
183.420
29.021
11.072
22,173
26,024
41.921
Kaynak:
DİEve
Hacim
Denge
184.227
172.820
151.439
209.904
225.341
126.185
150.676
107.093
157.856
141.499
DTM
Başlıca ihraç Ürünlerimiz
Lübnan'a ihracatımıza konu olan başlıca ürünler kimya
sanayi ve buna bağlı ürünler, metaller, taş, alçı, çimento, seramik
mamulleri, cam eşya, derileri, canlı hayvanlar ve hayvansal ürünler
sayılabilir.
Başlıca ithal Ürünlerimiz
İthalata konu
olan başlıca ürünler arasında ise canlı
hayvanlar ve hayvansal ürünler, demir-çelikten hurdalar, koyun ve
kuzu ham derileri, bitkisel ürünler yer almaktadır.
117
2.6. MISIR
SİYASAL YAPI
_~!~~_t~!!!_____________________~___M!~~E__~~'!l?_~~~l!~~r~!L_____________________________
_~~~!~_~_!!________________________________;_____~_~h!~~_____________________________________________________________
_X~!~!!!!!_~!ç!~____________~_____Ç~~~_~Al'_~!_________________________________________________________
_X~~~_~Ç_~_~~_!!!!!~t__________~_____tQ_QL:~Ş_QJ~!l!_~_________________________________________________
_~~_!~~_______________________________________;___2Q}L~_:~_~_{~QgJj!A~_~~!~~_~L_______________________
J!~~~!~,L ___________________~____~~~l?s.~____________________________________________________________ _
Para Birimi
: Mısır Poundu
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------İdari Bölümler
: 26 vilayet
: İki Meclisli Parlamento
----------------------------------------------------------------------------------------------
Yasama Organı
TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
GSYİH
(milyar $)
GSYİH
Artış Oranı
%
Kişi Başına
GSYİH ($)
Enflasyon (%)
Toplam Dış Borç
(Milyar $)
Döviz Kuru
Ort. Et: $
1997
1998
1999
2000
2001
75,6
82,7
89
92,4
84,4
5,5
5,6
6
3,2
2,5
1.257
1.349
1.419
1.443
1.292
4,6
4,2
3, ı
2,7
2,3
29,9
32,3
30,8
29,9
29,5
3,39
3,39
3,40
3,47
3,96
Kaynak: ElU, Country Report, Egypt
118
GENEL EKONOMİK DURUM
Arap ülkeleri arasında Suudi Arabistan'dan sonra ikincİ
büyük ekonomi olan Mısır ekonomisi, Körfez Savaşı'ndan sonra
aşırı artan dış borçlarından dolayı ı 99 ı yılında IMF programını
uygulamaya başlamış ve 1990'lı yıllarda makroekonomik alanda
kayda değer bir gelişme göstermiştir. Özelleştirmeler ve yabancı
yatırımlar için getirilen kolaylıklar sonucu yabancı iş çevrelerinin
ülkeye olan ilgisi büyük ölçüde artmıştır.
Ancak Mısır'ın en önemli gelir kaynaklarından biri olan
turizm gelirlerinde son yıllardaki terör olaylarından dolayı belli bir
miktar azalma olması ve yine diğer önemli gelir kaynaklarından
biri olan ihraç edilen petrolün fiyatındaki düşüşten dolayı son
yıllarda Mısır'ın ekonomik büyümesi nispeten azalmıştır. Ancak
petroldeki azalmanın yerini artan doğal gaz ihracatının doldurması
sonucu enerji sektörü Mısır ekonomisindeki önemini
korumaktadır. Mısır'ın hedefleri arasında ise işsizlik sorununu
çözmek ilk sıralarda yer almaktadır.
Kişi başına
milli gelir bakımından Afrika'nın en zengın
ülkesi konumunda olan Mısır' da, sulama sisteminin gelişmesi
sonucu Nil suları kontrol altına alınmış ve GSYİH'nın % ı Tni
oluşturan tarımsal üretim üç katına çıkmıştır. Maden ve petrol
kuyuları bakımından zengin olan Mısır' da endüstri sektörü
GSYİH'nın
% 32'sini, hizmet sektörü ise % 5 ı 'ini
oluşturmaktadır.
Hizmet sektörünün hemen hemen tamamını
turizm sektörü oluşturmaktadır.
119
Uluslararası İlişkiler
Mısır, Körfez Ülkeleri İşbirliği, Güney ve Doğu Afrika
Topluluğu
(COMECA) ve diğer birçok uluslararası kuruluşa
üyedir. Bununla birlikte, Irak, Cezayir, Tunus, Suudi Arabistan,
Libya, Suriye, Fas ülkelerinin yanında COMECA'ya üye;
Madagaskar, Cibuti, Kenya, Sudan, Malavi, Mauritius, Zambiya,
Zimbabwe ile de serbest ticaret anlaşmaları imzalamıştır.
MısıR'ıN DIŞ TİcARETİ (Milyon Dolar)
1997
1998
1999
2000
2001
İhracat
5,525
4,403
5,237
7,061
7,024
İthalat
14,157
14,617
15,165
17,568
15,796
Hacim
19,682
19,020
20,402
22,443
22,820
Denge
-8,632
-10,214
-9,928
-10,507
-8,772
Kaynak: ElU Country Report, Country Raport, Egypt, May 2002
Başlıca İhraç Ürünleri
Mineral maddeler, pamuk, pirinç, petrol, tabi gaz, fosfat,
tuz, demir, bitkisel ürünlerdir
Başlıca İthal Ürünleri
Makine ve mekanik cihazlar, buğday, teknik malzeme,
silah, araç ve gereçler, kimya sanayi ürünleridir.
120
Başlıca
Ticari Partnerleri
Mısır'ın
politik olarak müttefiklerinin değişimiyle birlikte
ticari ortaklarında da değişim meydana gelmiştir. Bugün Mısır'ın
ihracatında en önemli pazarları İtalya, Almanya, İngiltere ve ABD
oluşturmaktadır.
İthalatının ise % 40'ı AB ülkelerinden % 20'si ABD'den
yapılmaktadır.
AB İLE İLİşKİLER
Mısır'ın
AB ile 5 yıl süren müzakerelerinin sonucunda
Haziran 2001' de Avrupa - Akdeniz Ortaklık Anlaşması
imzalanmıştır. Mısır'a göre anlaşma neticesinde Mısır'ın AB'ye
yönelik ihracatı artarken, Avrupalı yatırımcının Mısır' a gelmesi
kolaylaşacak, Avrupa piyasasında Mısır mallarının rekabet gücü
gelişecek, bu durum ise Mısır sanayinin modernizasyonuna yardım
edecektir.
Anlaşmaya
göre, Mısır gümrük vergilerinden muaf Avrupa
pazarına yönelirken, kendisi de endüstriyel ürünlerde aşamalı
gümrük indirimine gidecektir. Anlaşma yürürlüğe girdikten sonra 3
yıl içinde endüstri hammadde ve sermaye mallarındaki tarifeler
kaldırılacaktır.
Mısır, Güney Kıbrıs, Malta ve İsrail dışında kalan 9
Akdenizli ortaktan, MEDA i Programı
taahhüt edilen ülke olmuştur.
121
kapsamında
en çok yardım
Bu fonlardan AB verilenler;
-
ikili protokolleri
kapsamında
Kamu Şirketleri Reformu ve Özelleştirme için 43 milyon
Euro
Özel Sektör Geliştirme Programı için 45 milyon Euro
Finans Sektörü Gelişimi için 11.7 milyon Euro
Özel Sektör Finansal Çizelgesi için 52.5 milyon
Sosyal Gelişim Fonu için 122.5 milyon Euro
MEDA i
-
Mısır
Programı
çerçevesinde verilenler ise;
Sosyal Gelişim Fonu II için 155 milyon Euro
Temel Eğitim Güçlendirme Programı için 100 milyon Euro
Endüstriyel Modernizasyon Programı için 250 milyon Euro
Sağlık Sektörü Reform Programı için 110 milyon Euro.
AB ÜLKELERİYLE YAPILAN
DIŞ TİCARET DEGERLERİ
(Milyon Euro)
1990
1997
1998
1999
2000
2001
İhracat
2,390
2,637
2,527
2,394
3,436
3,129
İthalat
4,449
6,758
7,597
7,927
7,868
6,839
Hacim
6,839
9,395
10,124
10,321
11,304
9,968
Denge
-2,059
- 4,121
- 5,070
- 5,553
- 4,432
- 3,710
Kaynak: External and Intra-European Union Trade
122
MISIR - AB TİcARETİNE KONU OLAN BAŞLıcA
ÜRÜNLER (2001 - Milyon Euro)
MısıR'ıN
MısıR'ıN
İHRACATı
İTHALATI
Toplam AB
Değer
Ürünler
ithalatındaki
Değer
Payı(%)
Tarım
Ürünleri
Enerji
Makine
Ulaşım Araçları
Kimyasal Ürünler
Tekstil ve
Konfeksiyon
1.1
0.3
0.9
0.4
0.9
0.3
684
80
2.580
617
1.255
109
Toplam AB
ihracatmdaki
Payı (%)
276
1.182
167
138
206
535
0.3
0.8
0.01
0.1
0.3
0.7
Kaynak: Eurostat
Mısır' daki
AB yatırımları yıllar itibariyle; 1999 yılında 402
milyon Euro, 2000 yılında 1.332 milyon Euro, 2001 yılında 278
milyon Euro olarak kaydedilmiştir.
TÜRKİYE - MISIR EKONOMİK İLİşKİLERİ
T··urkiıye İle OLan A ni aşma ve P rot ok oiier
Anlaşma
Yürürlüğe Giriş
ve Protokoller
Denizcilik Anlaşması
Hava Taşımacılığı Anlaşması
Kara Ulaştırması Anlaşması
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi
Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması
Ticaret Anlaşması
Yatırımların Karşılıklı Teşviki
Kaynak:
Dış
Ticaret Müsteşarlığı
123
14.02.1988
12.01.1993
7.11.1994
26.12.1993
18.07.1994
04.10.1996
4.10.1966
Mısır
ile ülkemiz arasındaki dış ticaret hacmi yıllar itibariye
artan bir seyir izlemektedir. İki ülke arasındaki dış ticaret dengesi
ı 997 yılı hariç Türkiye lehine fazlalık vermiştir.
B unların yanısıra Mısır ile Türkiye arasında önemli
miktarlarda bavul ticareti bulunmaktadır. Özellikle tekstil ve
konfeksiyon ürünleri il ederi ürünleri bavul ticaretine konu
olmaktadır.
Türkiye ile Mısır arasında Serbest Ticaret
konusunda müzakereler devam etmektedir.
Anlaşması
DIŞ TiCARET DEGERLERİ (Bin Dolar)
Yıl
Türkiye'nin
Türkiye'nin
İhracatı
İthalatı
1997
1998
1999
2000
2001
2002
304.459
474.229
467.413
375.707
421.468
321.382
398.896
392.959
108.976
140.720
91.720
117.896
Hacim
703.555
867.187
576.391
516.430
513.189
439.278
Denge
-94.437
81.271
358.437
234.986
234.986
203.846
Kaynak: Devlet Istatistik Enstitüsü
Başlıca ihraç Ürünlerimiz
Mısır'a
ihracatımıza
konu olan ürünlerin başlıcaları,
mercimek, fındık, irmik, disodyum sülfat, etilen, polietilen, sabun,
lastik, sentetik iplikler, cam, demir-çelik, bakır alaşımlar, otobüs,
araba, tekstil ürünleri, kauçuk, reçinedir.
Başlıca ithal Ürünlerimiz
Petrol ve mineraller, pamuk, pirinç, yer
linyİnt, alüminyum.
124
fıstığı,
kok kömürü,
2.7. SURİYE
SİYASAL YAPI
Resmi Adı
: Suriye Arap Cumhuriyeti
1-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
___________________________;_____Ş_~~_______________________________________________________________________________
_XQ.!!~_~!_~_!!!_~!_~L____________;_____Ç~_~~~_~A~_~!___________________________________________________________ _
_X~~~!_~~!!!.!t{~~:L__________;_____!_~~_~LŞ_Q~~=_______________________________________________________
_~~f~~_______________________________________:_____!_Ş:_ş__~_!b~_~!?_j~Q_Q_~__!!_!~~~!11_~L______________________
_~_~!'_~J~!!:~_~L_______________________;_____Ş_l:!!!1~__!:_!!:.~~~_________________________________________________________
J~!!:!_~_~!~!!!!~E_________________L___!j_~g~1~!________________________________________________________________ _
J!~l~~!!!L
Yasama
Organı
: Tek Meclisli Parlamento
Temel Ekonomik Göstergeler
GSYİH
(Milyar $)
GSYİH
Artış Oranı
Kişi Başına
GSYİH $
Enflasyon
Toplam
Dış Borç
(milyar $)
Döviz Kuru
Ort. Si:: $
%
1997
1998
1999
2000
2001
16,8
17,2
16,5
16,8
19,8
2,5
7,8
-1,5
1,5
1,7
1.112
1.102
1.024
1.012
1.081
2,3
-0,5
-2,7
0,5
1,7
20,9
22,4
22,7
22,9
22
44,20
45,33
46
46,50
47
Kaynak: ElV 2001: Country by Country
125
GENEL EKONOMİK DURUM
Suriye,
uzun
yıllar
sosyalist
ekonomik politikalar
uygulanmasına rağmen i 990'lı yıllardan itibaren serbest piyasa
ekonomisine geçmiş, 2000'li yıllardan itibaren de gerçekleştirdiği
ekonomik reformlar ve ticari liberalizasyon ile Orta Doğu ülkeleri
arasında yükselen bir konum almaya başlamıştır. Dışa açılım,
yatırım teşviki, özel sektöre daha fazla önem verilmesi, yabancı
sermayenin ülkeye çekilmesi, bankacılık, borsa ve kur politikaları,
Suriye hükümetinin son yıllarda üzerinde çalıştığı önemli
konulardandır. i 999 yılına kadar hızlı nüfus artışı, zayıf altyapı ve
katı devlet düzenlemelerinden dolayı sürekli azalan kişi başına
düşen milli gelir, 200 i yılında petrol fiyatlarının yükselmesi
sonucu artış göstermiştir. Aynı şekilde ekonomik büyümenin
ileriki yıllarda da sürekli olarak artış göstereceği tahmin
edilmektedir.
Petrol ihracatından sağlanan gelir dışında tarım sektörü
GSYİH içindeki % 29'luk payı ile ülke ekonomisinin temel
sektörünü oluşturmaktadır. Sanayi sektörünün payı % 22 iken
bölgede yaşanan istikrarsızlık ve barış sürecinin belirsizliğine
rağmen turizm gelirleri 200 i yılında da artış göstermiş ve hizmet
sektörü GSYİH içinde % 49 oranında bir payelde etmiştir.
SURİYE'NİN DIŞ TİcARETİ (Milyar Dolar)
İhracat
1997
4,057
(milyar $)
İthalat
3,603
(milyar $)
Hacim
Denge
7,660
0,454
1998
1999
2000
2001
3,142
3,806
5,146
4,984
3,320
3,590
3,723
4,201
6,462
-0,178
7,396
0,216
8,869
1,423
9,185
0,783
Kaynak: E/U 2001: Country by Country
126
Başlıca İhraç Ürünleri
en önemli kısmını ham petrol
oluşturmaktadır (% 68), diğer önemli ihraç ürünleri ise, ham
pamuk (% 4), fuel oil (% 3.50), yaş meyve ve sebze (% 2) dir.
Suriye'nin
ihracatının
Başlıca ithal Ürünleri
Suriye'nin uygulanan ekonomik politikaları doğrultusunda
en büyük ithal kalemleri, iplikler, demir-çelik teller, makinalar,
taşıt araçları, gıda maddeleri ve canlı hayvanlar, metal ve metal
ürünleri, kimyasal maddeler ve şekerdir.
Başlıca
Ticari Partnerleri
Suriye'nin ihracatı yaptığı ülkelerin başında Türkiye (% 8),
ABD, İtalya, Fransa, Suudi, Arabistan ve Lübnan gelmektedir.
İhracatın % 61.7'sini Avrupa Birliği, % 17.7'sini Ortadoğu
ülkelerine gerçekleştirmektedir.
İthalatında ise; % 34.2'si AB'den, % 12.7'si Eski Doğu
Avrupa ülkelerinden, % 8.3'ünü Asya ülkelerinden, % 8.2'sini
Orta doğu ülkelerinden gerçekleştirmektedir. Belli başlı ülkeler ise,
Almanya, ABD, İtalya, Ukrayna, Çin, Türkiye ve Fransa'dır.
Uluslararası ilişkiler
Suriye'nin, demirperde ülkelerinin rejimIerinin yıkılması,
eski Sovyetler Birliği'nin dağılması ve Avrupa entegrasyonundaki
gelişmeler çerçevesinde eski Sovyet Cumhuriyetleri ve Varşova
Paktı ülkeleri ile olan ilişkileri çok azalmıştır. Bugün Irak, Mısır,
Lübnan gibi ülkelerle serbest ticaret anlaşması olan Suriye, 13
Arap ülkesi ile 2005 yılına kadar bir ortak pazar kurmak üzere
çalışmalar yapmaktadır.
127
AB İLE İLİşKİLER
Avrupa Birliği, Ortadoğu ülkeleri ile gerçekleştirmeye
çalıştığı ve 12 Akdeniz ülkesini de içine alan Serbest Ticaret
Bölgesi çerçevesinde Suriye'ye ayrı bir önem ve öncelik
vermektedir. Bundan dolayı Suriye'nin serbest pazar ekonomisine
geçme gayretlerine Topluluk tarafından yardımlarla destek
sağlanmaktadır.
Topluluk, Suriye'nin sahip olduğu doğal
kaynakları devreye sokmada ve işletime açmada her türlü desteği
sağlama gayreti içindedir.
Suriye ilişkileri 1977 İşbirliği Anlaşmasına
dayanmaktadır. Suriye menşeli sanayı ürünlerinin AB pazarına
gümrüksüz geçişini sağlayan bu anlaşma çerçevesinde Suriye
birçok yardımdan faydalanmıştır. Diğer Akdeniz ülkeleri gibi,
Suriye de MEDA Programından yararlanan ülkelerden biridir.
Ancak Suriye'nin MEDA Çerçeve Konvansiyonunu 2000 yılında
imzalaması
nedeniyle Suriye sadece birkaç projeden
yararlanabilmiştir. Bu projelerden en önemlisi MEDA fonları
kapsamında 2000 yılında Suriye ile ticareti geliştirmek için Avrupa
Birliği tarafından kurulan, Suriye - Avrupa İş Merkezi (SEBC Syrian European Business Center)dir.
AB
Suriye - AB mali işbirliği çerçevesinde bugüne kadar
Bankacılık Sektörüne Destek Programı, Kültürel Miras Eğitim
Programı, Demografi, Kurumsal ve Sektörel Modemleştirme
Yardımı, Telekomünikasyon Sektörüne Destek Programı gibi bir
çok sosyo ekonomik projenin finansman anlaşmaları
imzalanmıştır. Bunun yanı ısra Suriye, bölgesel çerçevede LifeÜçüncü Ülkeler ve Echo programlarından da faydalanmaktadır.
128
MEDA II kapsamında 2000 - 2002 dönemi için Sağlık
Sektörüne Destek Programı, Endüstriyel Modernizasyon, Sosyal
FonIY oksulluğun Azaltılması/Toplumsal Kalkınma, Kültür
Sektörüne Destek Programı ve Çevre Sağlığı'na yönelik projeler
halihazırda müzakere sürecindedir.
Ayrıca
30 milyon Euro bütçeli Sağlık Sektörü
Modernizasyonu ile 8 milyon Euro bütçeli Filistin Mülteci Kampı
Su ve Sağlık Şartlarına Destek Projelerinin Yıllık Finansman
Planları da MED Komitesi tarafından kabul edilmiştir.
Suriye'nin Avrupa Birliği ile Ortaklık Anlaşması
imzalanması konusundaki müzakereler halen devam etmektedir.
AB ÜLKELERİYLE YAPILAN
DIŞ TİCARET DEGERLERİ
(Milyon Euro)
Cezayir haricinde, AB ile ticarette, ticaret fazlası veren tek
ülke Suriye'dir. Suriye'nin ihracatının % 66'sı AB'ye yönelikken,
ithalatının % 34'ü AB' den gelmektedir. Suriye'den ithalat yapan
AB ülkeleri İtalya, Almanya ve Fransa' dır.
lı90
1997
1998
1999
2000
2001
1,294
2,027
1,465
2,158
3,426
4,128
İthalat
909
1,354
1,534
1,665
1,760
2,071
Hacim
2,203
3,381
2,999
3,823
5,186
6,199
Denge
385
673
69
493
1,666
2,057
İhracat
Kaynak: External and Intra-European Union Trade
129
SURİYE - AB TİcARETİNE KONU OLAN BAŞLıcA
ÜRÜNLER (2001 - Milyon Euro)
SURİYE'NİN
İHRACATı
SURİYE'NİN
İTHALATI
Toplam AB
Değer
Ürünler
ithalatındaki
Payı
Tanm Ürünleri
Enerji
Makine
Ulaşım Araçlan
Kimyasal Ürünler
Tekstil ve
Konfeksiyon
Toplam AB
ihracatındaki
Değer
Payı
(%)
(%)
231
94
672
361
339
0.4
0.4
0.2
0.2
0.2
124
3.666
10
27
3
0.1
2.5
0.004
0.03
0.004
54
0.1
197
0.3
Kaynak :Eurostat
TÜRKİYE - SURİYE EKONOMİK İLİşKİLERİ
Türkiye ile Olan Anlaşma ve Protokoller
Anlaşma
İmza Tarihi
i Protokol
Ticaret Anlaşması
Ekonomik, Bilimsel, Teknik ve Ticaret İşbirliği
Karma Komisyonu Kurulmasına İlişkin Anlaşma
Uzun Vadeli Ekonomik İşbirliği Anlaşması
Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anl.
Gümrük İşbirliği ve Kaçakçılığın
Önlenmesi Protokolü
Turizm İşbirliği Anlaşması
Turizm İşbirliği Uygulama Protokolü
Ekonomik İşbirliği Protokolü
Kaynak:
Dış
Ticaret Müsteşarlığı
130
17.06.1974
23.03.1982
23.03.1982
23.03.1982
23.03.1982
19.05.1982
16.03.1983
17.07.1987
Suriye ile olan dış ticaretimiz, iki ülke arasında yaşanan
siyasi gerginliklerden olumsuz etkilenmesine rağmen son 5 yılda
sürekli yükselen bir trend izleyerek önemli artışlar kaydetmiştir.
Coğrafi yakınlık ve iki ülke toplumu arasında varolan derin tarihi
ilişkiler ticari ilişkilerin gelişmesinde önemli roloynamaktadır.
Suriye, ihracatımızda 25. ülke konumunda gözükmesine
rağmen ticari ilişkilerimizde istatistiklerde yer almayan fakat iki
ülke ticareti için de büyük önem arz eden sınır ve bavul ticareti de
dikkate alındığında aslında dış ticaretimizde ilk sıralarda yer
almaktadır. Suriye ile Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Hatay
illerimiz arasında sınır ticareti yapılmaktadır.
DIŞ TİcARET DEGERLERİ (Bin Dolar)
Türkiye'nin
Türkiye'nin
Yd
İhracatı
İthalatı
1997
1998
1999
2000
2001
2002
268.754
309.045
232.208
184.266
281.141
256.515
456.283
308.003
307.001
545.237
463.477
506.813
Kaynak: DTM
131
Hacİm
725.037
617.048
539.209
729.503
744.619
762.698
Denge
-187.529
1.042
-74.793
-360.971
-182.335
- 249.668
Başlıca İhraç Ürünlerimiz
Suriye'ye ihracatımıza konu olan mamullerin başında,
tekstil elyafı ve mamulleri, tabii bal, şeker ve şekerli meyvalar,
mineral yağlar, elektrikli makine ve cihazlar, plastik, kükürt,
toprak, taş, demir-çelik, motorlu kara taşıtları, kauçuk, kağıt,
karton, cam gelmektedir.
Başlıca İthal Ürünlerimiz
İthalatımızda ise, petrol ve petrol ürünler, mineral yağlar ve
yakıtlar,
pamuk,gübreler, kağıt ve karbon, kahve, çay, plastikten
mamuller ilk sıralarda yer almaktadır.
132
2.8. ÜRDÜN
SİYASAL YAPI
Resmi Adı
: Ürdün
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------_~~~~~!!!~
AQ!Q!_~!!_____________________________________________________________________ _
________________________________;__
X~!!~!!!l!__~!ç~_!l!~_______________ LA!!~y~~_~LM_2~~!§L ______________________________________________
X_~!~!ç_~_~!!1~~1_________~_J~_~lQg_~Q!~________________________________________________________
~!!!'!~
_______________________________________;____~_:!~~_:lZtQgQ1j!!Q~!i~!~t_____________________________
_g_~~!l!!J~~L___________________________LA!~Q~~______________________________________________________________________
: Ürdün dinarı
Para Birimi
_
1~a r_~ ~!it~~!~_!:_________________LJ_~__~!!~y~!____________________________________________________________
: İki Meclisli Parlamento
Yasama Organı
TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
1997
GSYİH
(Milyar $)
GSYİH Artış
oranı %
Kişi başına
GSYİH $
Enflasyon
Toplam Dış
Borç (Milyar $)
Döviz Kuru Ort.
JD:$
1998
1999
2000
2001
7,3
8
8,1
8,3
8,8
3,1
2,9
3,1
4
4
1.196
,.,
1.269
1.246
1.238
1.275
-'
3,1
0,6
0,7
1,8
8,2
8,5
8,9
9
8,9
0,709
0,709
0,709
0,709
0,709
Kaynak: ElU Country Report, Jordan, March 2002
133
GENEL EKONOMİK DURUM
Orta Doğu Bölgesi'nin yükselen pazarlarından biri olan
Ürdün, bölgedeki siyasi istikrarsızlığın olumsuz etkilerine rağmen
1999'da Dünya Ticaret Örgütü'ne kabul edilmesiyle birlikte dış
dünyaya entegrasyonu yönündeki ekonomik reformlarını
sürdürmüş, yabancı yatırımcıların bu ülkeye olan ilgisini
arttırmıştır. Özelleştirme, modernizasyon, yasal ve bürokratik
reformlar, ülkenin son yıllarda ele aldığı konular arasında ilk
sıralarda yer alır. Bu olumlu gelişmeler sonucunda AB, Japonya ve
Dünya Bankası'nın Ürdün'e çeşitli yollarla yardımda bulunmuştur.
ı 999 yılından sonra ülkede büyüme ve gelirlerde kayda değer bir
artış yaşanmıştır. Madencilik ve turizm sektöründe yaşanan olumlu
gelişmeler ve Özellikli Sanayi Bölgeleri'nden ABD'ye yapılan
kotasız ve gümrüksüz ihracat, söz konusu büyürnede önemli rol
oynamıştır. Ekonomik reformların sonucu olarak bu büyümenin
ileriki yıllarda da devam edeceği tahmin edilmektedir.
Ürdün'de GSYİH'nın büyük bir bölümünü % 72'lik payı ile
hizmet sektörü oluştururken sanayi sektörü % 25, tarım sektörü ise
%3 'lük bir paya sahiptir.
ÜRDÜN'ÜN DIŞ TİCARET (Milyon Dolar)
2001
1997
1998
1999
2000
İhracat
İthalat
1,835
3,648
1,802
3,404
1,831
3,292
1,899
4,091
2,292
4,311
Hacim
5,483
5,206
5,123
5,990
6,603
Denge
-1,813
-1,602
-1,461
-2,192
-2,019
Kaynak: EIU Country Report, Jordan, March 2002
134
Başlıca ihraç Ürünleri
Fosfat, gübre,
tarım
ürünleri.
Başlıca ithal Ürünleri
Ham petrol, makine,
imalat sanayi ürünleri.
Başlıca
ulaşım araçları, gıda, canlı
hayvan,
Ticari Partnerleri
İhracatında
en önemli ülkeler; Irak, Hindistan, Suudi
Arabistan, Endonezya, BAE, Lübnan, Kuveyt gibi bölge ülkeleri
ve AB'dir.
Ürdün'ün ithalatında en önemli ülkeler ise, Irak, Almanya,
İngiltere, İtalya, ABD, Türkiye, Malezya, Suriye ve Çin'dir.
Uluslararası ilişkiler
Ürdün hükümetinin, batıyla ve Arap dünyasıyla aynı anda
yakın ilişkilerini yürütebilmesi, Ürdün'ü uluslararası ilişkilerinde
çok güçlü bir konuma getirmektedir. Ürdün 2000 yılında Dünya
Ticaret Örgütü'ne üye olmuş, 2000 yılında ABD ile, ve 2001
yılında EFTA ile serbest ticaret anlaşmaları imzalamıştır. Ürdün,
Kanada, Meksika ve İsrail'den sonra ABD ile STA imzalayan
4. ülke olmuştur. Anlaşma uyarınca 10 yıl içerisinde başta tekstil
ve gıda maddeleri olmak üzere bir çok ürünün gümrük vergilerinin
sıfırlanması
ve/veya
düşürülmesi
kademeli
olarak
öngörülmektedir.
135
AB İLE İLİşKİLER
Ürdün'ün, AB ile Ortaklık Anlaşması 1997 yılında
imzalanmış ve 2002 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu anlaşma ile 12
yıllık bir süre zarfında Ürdün ve AB arasında bir serbest ticaret
alanı oluşturulması ve politik, ekonomik ve finansal işbirliği
sağlanması amaçlanmaktadır.
Ürdün, yaklaşık % 80 oranında kullanım payıyla MEDA i
Programı hibelerinden en fazla yararlanan ülke konumundadır.
MEDA Programı çerçevesinde 1996 - 2000 döneminde 289
milyon Euro hibe ve Avrupa Yatırım Bankası'ndan 283 milyon
kredi almıştır. Yapılan yardımlar genelde, yapısal işlemler,
KOBİ'lerin gelişimi, reformlar, özelleştirme, su sektörü, Ürdün
kültürel mirasının korunması gibi konulara yöneliktir. 2001 yılında
MEDA tarafından reformlar ve özelleştirme için 20 milyon Euro
hibe verilmiştir.
AB - Ürdün İş Merkezi, endüstriyel modernizasyon, yapısal
uyumlaştırma yardımı, arkeolojik kazıların gerçekleştirildiği
gençlik kampı gibi projeler de MEDA bütçesinden finanse
edilmektedir. Bunun yanı sıra MED Komitesi, 2001 Yıllık
Finansman Planı'nda onayladığı Ürdün'e beş buçuk yıl sürmesi
öngörülen bir teknik yardım ve eğitim projesi için 20 milyon Euro
tutarında yardım sağlanacağı açıklanmıştır.
2002 - 2004 yıllarında
aktarılması
öngörülen bazı yardımlar
ıse; Ortaklık Anlaşmasının yürütülmesi için
20 milyon Euro,
Aqaba Bölgesinin Gelişimi için 10 milyon Euro, Ekonomik
reformlar için 60 milyon Euro, İnsan Haklarının gelişimi için 2
milyon Euro'dur.
136
AB ÜLKELERİYLE YAPILAN
DIŞ TİcARET DEGERLERİ
(Milyon Euro)
1990
1997
1998
1999
2000
İhracat
96
0,174
0,159
0,169
0,180
0,148
İthalat
867
1,200
1,139
1,244
1,622
1,810
Hacim
963
-1,026
-0,98
-1,075
-1,442
1,392
Denge
-771
1,374
1,298
1,413
1,802
1,958
2001
Kaynak: External and Intra-European Union Trade
AB, Ürdün'ün baş tedarikçisi olup, ihracatında da 4. sıradadır.
Ürdün'ün AB'ye ihraç ettiği ürünler genel uluslararası pazarda çok
fazla rekabet şansı olmayan kimyasal, mineral ürünlerdir
ÜRDÜN- AB TİcARETİNE KONU OLAN BAŞLıcA
ÜRÜNLER (2001- Milyon Euro)
ÜRDÜN'ÜN
ÜRDÜN'ÜN
İHRACATı
İTHALATI
Toplam AB
Ürünler
Değer
ithalatındaki
Payı
Tarım Ürünleri
Enerji
Makine
Ulaşım Araçları
Kimyasal Ürünler
Tekstil ve
Konfeksiyon
Değer
0.3
0.02
0.2
0.2
0.2
43
0.1
Kaynak :Eurostat
ihracatındaki
Payı
(%)
214
4
571
306
309
137
Toplam AB
(%)
6
0.01
-
-
32
10
45
0.01
0.01
0.1
14
0.02
TÜRKİYE - ÜRDÜN EKONOMİK İLİşKİLERİ
Türkiye İle Olan Anlaşma ve Protokoller
Anlaşma
İmza Tarihi
/ Protokol
Ticaret Anlaşması
Ekonomik, Sınai ve Teknik İşbirliği
17.06.1980
04.12.1983
Anlaşması
Yatırımların Karşılıklı Teşviki
02.08.1993
ve Korunması Anlaşması
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi
06.06.1985
Anlaşması
Uluslar arası Karayolu
Taşımacılığı
05.09.1988
Anlaşması
Kaynak:
Dış
Ticaret Müsteşarlığı
Ürdün, Türkiye'nin önemli ticari partnerlerindendir. İki ülke
arası dış ticareti Türkiye lehine fazla vermektedir. Ürdün
ithalatının % 3.3 'ünü Türkiye' den yapmaktadır.
DIŞ TİCARET DEGERLERİ (Bin Dolar)
Yd
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Türkiye'nin
Türkiye'nin
İhracatı
İthalatı
Hacim
Denge
106.851
29.857
136.708
76.994
141.12
7.707
149.119
133.705
88.150
16.643
104.793
71.507
99.404
27.258
126.662
72.146
118.472
13.526
131.998
104.946
114.244
18.382
132.266
95.862
Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü
138
Başlıca İhraç Ürünlerimiz
Sebzeler, elektrikli makine ve cihazlar, demir-çelik, giyim
eşyası, motorlu kara taşıtları, sentetik ve suni lifler, ağaç, kauçuk,
unlu mamuller, tütün, plastik.
Başlıca İthal Ürünlerimiz
Tuz, kükürt, toprak,
taşlar,
motorlu kara taşıtları, gübreler
139
2.9. MALTA
SİYASAL YAPI
Resmi Adı
Malta Cumhuriyeti
Valletta
Başkenti
--------------------------------·---------·---1
Yönetim Biçimi
Cumhuriyet
-:YÜ;ÖiçümÜ-(km2) -------3-1-6-km---1- - - - - - - - - - - - - - - - - 397.449 (2002 itibariyle)
Nüfus
------------------------------------------------------1
Malta Lirası
Para Birimi
----------------c--.----------------------------------------Tek Meclisli Parlamento
Yasama Organı
TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
GSYİH (MTL m)
GSYİH Büyüme %
Kişi Başına
GSVİHMTL
Enflasyon (%)
Toplam
Dış Borç (milyon $)
Döviz Kuru Ort.
MTL: $
1997
1998
1999
2000
2001
1,249
4,8
1,291
3,8
1,344
4,1
3,4
-
3,6
3.286
3.397
3.446
-
-
3,3
2,4
2,1
2,5
2,6
130
-
-
-
-
0,39
0,39
0,40
0,43
0,43
Kaynak:1) EIU, 2001: Country by Country, www.cia.gov
140
GENEL EKONOMİK DURUM
1801 -1964 yılları arasında bir İngiliz kolonisi olan Malta
1964 yılında bağımsızlığını ilan etmiş, 1974 yılında ise cumhuriyet
ilan edilmiştir. Bağımsızlığını ilan ettiği yıldan bu yana İngiliz
Uluslar Topluluğu üyesi olan Malta'da, son yıllarda AB'ye girme
çalışmaları kapsamında kamu kontrolündeki işletmeleri hızla
özelleştirilmekte ve liberal piyasa düzenine geçilmektedir. Oldukça
geniş çaptaki bütçe açıkları ve Avrupa Birliği'ne girme konusunda
halk arasındaki bölünmeler ülkenin en büyük sorunlarıdır.
Doğal kaynaklarının elverişsizliği
çok
sınırlı
miktarda
doğal
olup,
nedeniyle ülkede tatlı su
enerji kaynakları ıse
bulunmamaktadır.
Bu nedenle Malta ekonomisi dış ticarete, turizme ve tekstil
ve elektronik başta olmak üzere imalata dayanmaktadır. Hizmet
sektörünün GSYİH içindeki payı % 71,1 iken sanayininki % 25,5
tarımınki ise % 2,8'dir.
MALTA'NIN DIŞ TİcARETİ (Milyon Dolar)
1997
1998
1999
2000
2001
İhracat
1,661
1,824
2,015
2,500
2,432
İthalat
2,320
2,417
2,589
3,100
5,247
Hacİm
3,981
4,241
4,604
5,600
7,679
Denge
- 659
- 593
- 574
-600
- 2,815
Kaynak: ElU Country Report, 2001, Country By Country
141
Başlıca İhraç Ürünleri
Makine ve ulaştırma ekipmanları, çeşitli sanayi ürünleri,
kozmetik ürünleri, ev aksesuarları, temizlik ürünleri, kağıt, plastik,
metal, inşaat materyalleri, elektrik-elektronik ekipmanları.
Başlıca İthal Ürünleri
Makine,
Başlıca
ulaşım ekipmanları,
yiyecek, içecek, tütün.
Ticari Partnerleri
Malta'nın
ihracat yaptığı ülkeler ABD (% 27.3), Almanya
(% 9.6), Fransa (% 8), İngiltere (% 7.3), İtalya (3.4)'dır.
Malta'nın ithalat yaptığı ülkeler ise; Fransa (% 19.2), İtalya
(% 16.3), ABD (10.7), İngiltere (% 8.1), Almanya (% 8.1)'dır.
AB İLE İLİşKİLER
ve AB arasındaki ilişkiler 1960' lı yıllara
dayanmaktadır, 1964'te Malta'nın bağımsızlığını ilan etmesinin
sadece 3 yıl sonrasında Malta o günkü adıyla AET'ye ortaklık
kurmak isteğini beyan etmiştir. Bunun sonucunda AB - Malta
Ortaklık Anlaşması 1971 yılında imzalanmıştır. AB ile Malta
arasındaki mali ilişkiler, 1978-1999 yıllarını kapsayan dönemde
uygulanan 4 Mali Protokol çerçevesinde gelişmiştir.
Malta
1990
yılında
ise Malta AB 'ye resmen üye olmak için
başvurmuştur. Bu tarihten sonra Malta - AB ilişkileri üyelik
hedefiyle gelişmiştir, ancak 1996 yılında değişen hükümet üyelik
başvurusunu dondurmuştur.
142
Malta - AB ilişkileri ve üyelik girişimleri
tekrar başlamış, 1999 yılında üyelik müzakerelerinin ardından
Malta, AB' den MEDA fonları yerine aday ülke olarak teknik ve
finansal destek almaya başlamıştır. Bu doğrultuda Malta'ya toplam
130,5 milyon Euro mali yardım sağlanmış olup, bu yardımlar AYB
tarafından altyapı sektörüne yönelik krediler, AB - Malta ortak
girişimleri için risk sermayesi fonları ile teknik yardım ve ekipman
için hibeleri kapsamıştır. Bunların yanı sıra, Malta, MEDA II
kapsamında Eumedis, SMAP, Euromed-Gençlik gibi bölgesel
projelere de katılmaktadır.
1998
yılında
Aralık
2002'de yapılan Kopenhag Zirvesi'nde Malta'nın
2004 yılında üye olacağı resmen ilan edilmiştir. Malta'nın aday
ülke statüsünde olmasıyla birlikte mali yardım sistemi de katılım
çerçevesi stratejisi doğrultusunda uygulanmaya başlanmıştır. Bu
çerçevede 2000 - 2004 yıllarını kapsayan dönemde Malta'ya AB
müktesebatının uyumlaştırılmasına yönelik olarak kullanılmak
üzere,
toplam
38
milyon Euro
yardım
sağlanması
kararlaştırılmıştır. Malta, üyeliğinin ilk 3 yılında AB' den 194
milyon Euro'luk yardımı da garanti etmiştir.
AB ÜLKELERİYLE YAPILAN
İTHALAT - İHRACAT DEGERLERİ
(Milyon E uro)
1990
İhracat
İthalat
Hacim
Denge
664
1,243
1,907
- 579
1997
1998
1999
2000
2001
701
1,999
2,700
-1,298
765
1,978
2,743
-1,213
851
2,078
2,929
-1,227
1,035
2,787
3,822
-1,752
1,156
2,485
3,641
-1,329
Kaynak: External and Intra-European Union Trade - Eurostat
143
Malta'nın
AB ile ticareti özellikle
ardından
artmıştır.
yöneliktir,
ithalatının
Malta'nın
ise %
Ortaklık Anlaşmasının
ihracatının
63.2'sı
41.9'u
%
AB 'ye
AB'den yapılmaktadır.
MALTA - AB TİcARETİNE KONU OLAN BAŞLıcA
ÜRÜNLER (2001- Milyon Euro)
MALTA'NIN
MALTA'NIN
İHRACATı
İTHALATI
Toplam AB
Değer
Ürünler
ithalatındaki
Toplam AB
Değer
Payı~o/ol
PIlII{%l
Tarım Ürünleri
Enerji
Makine
Ulaşım Araçları
Kimyasal Ürünler
Tekstil ve
Konfeksiyon
ihracatındaki
238
404
801
318
167
0.4
1.7
0.3
0.2
0.1
66
381
259
9
0.01
0.05
0.1
0.2
0.01
124
0.3
159
0.2
11
Kaynak :Eurostat
TÜRKİYE -MALTA EKONOMİK İLİşKİLERİ
Türkiye ile Olan Anlaşma ve Protokoller
Anlaşma
İmza Tarihi
/ Protokol
Ticari Mübadele Anlaşması
Turizm Alanında İşbirliği An1a~ması
Eğitim, Kültür ve İşbirliği Anlaşması
144
31.08.1987
19.09.1997
13.2.1998
DIŞ TicARET DEGERLERİ (Bin Dolar)
Türkiye'nin Türkiye'nin
ihracatı
İthalatı
Denge
Hacim
1997
55.710
25.179
30.531
80.889
1998
44.094
8.330
35.764
52.424
1999
2000
2001
61.613
13.013
48.600
74.626
71.867
39.850
32.017
111.717
62.934
9.123
53.811
72.057
2002
61.110
18.179
42.931
79.289
Yıl
Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü
Başlıca ihraç Ürünlerimiz
Yün, pamuk, demir-çelik, meyve, fındık, limon, sebze, unlu
mamuller, tuz, sülfür, ilaç, organik kimyasallar, kağıt, halı, giyim
eşyası, cam, elektrikli makinalar, nükleer reaktörler, taşıtlar.
Başlıca ithal Ürünlerimiz
Balık,
elektrikli makinalar, yiyecek, organik kimyasallar,
kozmetik ürünleri, yapay lif, dokuma, demir-çelik, nükleer
reaktörler, televizyon ekipmanları.
145
SONUÇ VE DEGERLENDİRME
Akdeniz Bölgesi'ndeki ülkelerin Avrupa için stratejik önemi
büyüktür; özellikle bu ülkelerdeki barış ve istikrar AB için birinci
derecede önemlidir. Bölgedeki ülkelerin kalkınması, bu ülkelerdeki
istikrar en çok AB ülkelerini ilgilendirmektedir. Stratejik önernin
yanı sıra, ayrıca AB 'nin Akdeniz ülkeleri ile ticareti de Bölgenin
değerini arttırmaktadır. Bu ve benzeri etkenler sonucunda
Barselona Deklarasyonu ile oluşturulan Avrupa - Akdeniz
Ortaklığı, AB ülkelerinin güney komşularıyla arasındaki siyasal ve
ekonomik ilişkilerin temelini oluşturmuştur. Avrupa ile
entegrasyonun ekonomik ilişkiler sayesinde gerçekleşebileceği, bu
sürecin sonunda da siyasal istikrarın sağlanacağı göz önünde
tutulmuş ve bu amaçla ilk olarak bir Avrupa - Akdeniz Serbest
Ticaret Alanı'nın oluşturulması hedeflenmiştir.
Ancak bu hedeflere rağmen 1995 yılında bu yana geçen süre
içinde Avrupa
Akdeniz Ortaklığının beklenen yararı
sağlayamadığı düşünülmektedir. Barselona Deklarasyonu'nun
hayata geçirilmesi için gerekli olan barış ve istikrar ortamının bir
türlü temin edilememesi, bölgede halen tam bir barış ortamının
yaratılamaması gibi nedenler Ortaklığın başarılı olmadığını
düşündürmektedir.
Serbest piyasa ekonomisine geçişe verilen mali destek
sayesinde iki taraflı ve bölgesel işbirliği alanında ilerlemeler
sağlanmış olsa da Barselona Deklarasyonu'nda amaçlanan Ortaklık
yani serbest ticaret alanı hedefine de halen ulaşılamamıştır.
sebepleri arasında ülkelerin farklı ekonomik
yapıları, kalkınma düzeyleri, ve AB ülkeleri ile aralarındaki
farklılıklar, Anlaşmalarınfaaliyet alanının sınırlı olması ve de en
önemlisi Ortaklık Anlaşmalarının hepsinin yürürlüğe girmemiş
Bunun
olması bulunmaktadır.
147
Bu Anlaşmalara önemli sektörlerin dahil edilmemesi,
ticareti düzenleyici engeller konusunun Anlaşmalarda yüzeysel
olarak ele alınması da başarılı olunarnamasının diğer bir
faktörüdür.
Ayrıca,
Akdenizli ortaklara yapılan mali yardımların son
derece karmaşık, uzun ve yavaş işleyen prosedürü, bu yardımların
taahhüt edilen ve gerçekleşen miktarları arasındaki farklılık,
yardımların
verilmesinde izlenen yolun karmaşıklığı ve
desteklenen faaliyetlerin AB'nin öncelik sıralamasında sonlarda
yer alması gibi faktörler de Barselona Sürecinin hedeflerine
ulaşmasında ciddi sorunlar yaratmaktadır.
Ancak bu hedeflere ulaşılmasında sadece AB 'nin değil
Akdenizli ortaklarından da çaba sarf etmesi gerekmektedir.
Özellikle yatırımcılar için büyük önem taşıyan istikrar ve güven
ortamlarının yaratılması, gerekli yapısal reformların yapılması
gerekmektedir.
AB ülkeleri için oldukça iyi bilenen bir pazar olan Türkiye
dışında diğer Akdenizli ülkelerin Avrupalı yatırımcılar için fazla
çekici olmaması da Ortaklığın başarısını etkileyen unsurlardan biri
olmuştur. Bölgede halen sürmekte olan çatışmalar, istikrarsızlık,
elverişsiz ekonomi, zayıf piyasa koşulları vb. nedenler Avrupalı
yatırımcıların bu ülkelere yatırım yapmalarını engellemektedir.
Türkiye ise Avrupa - Akdeniz Ortaklığına her zaman
olumlu yaklaşmış, başından beri Sürece destek vermiştir. Ayrıca
1999 Helsinki Zirvesinde Türkiye'nin aday ülke olması ile Süreçte
Türkiye farklı bir konumda yer almaya başlamıştır. Stratejik
önemi, dinamik piyasa ve ekonomisi, coğrafi ve siyasalolarak hem
Avrupa kıtası hem de Akdeniz Bölgesinde özel bir konumu olan
Türkiye, Avrupa - Akdeniz Ortaklığından en fazla fayda
sağlayacak ülkelerden biridir.
148
Bu kapsamda,
Programından
Ortaklığın
olabildiğince
standartlarının yakalanmasına
mali kanadı olan MEDA
çok yararlanılması, Avrupa
ve sosyo-ekonomik seviyenin AB
ülkelerine yakınlaştırılmasına katkıda bulunmaktadır.
Bu nedenle, Türk girişimcilerinin AB 'nin MEDA Programı
kapsamında sunduğu tüm fırsatları değerlendirmesi, MEDA
fonlarının en iyi şekilde kullanılması ve bu amaçla projelerin
hazırlanması ve kısa zamanda gerçekleştirilmesi Türkiye'nin
Avrupa - Akdeniz Ortaklığından en iyi şekilde yararlanabilmesi
için büyük önem taşımaktadır.
Avrupa Akdeniz Ortaklığında, bundan sonra nasıl daha
etkili olabileceği konusu tartışılmalıdır. Barselona sürecinin ticareti
teşvik etme, gelişme ve yoksulluğu azaltma konularında yapmalrı
gerekenler :
-
AB ile Akdenİz ülkeleri arasındaki tüm
ürünleri de dahil edilmelidir.
-
Ticaretin serbestleştirilmesine çaba sarf edilmelidir.
-
Ticarette teknik engellerin
gelişme kaydedilmelidir.
-
Türkiye'nin, AB 'nin bölgeye yönelik ticaret
sürecine daha fazla yoğunlaşmalıdır.
- Gee (Körfez
İşbirliği
anlaşmalar tarım
kaldırılması
konusunda
politikası
Konseyi- Suudi Arabistan,
Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, ve
Oman) görüşmeleri Barselona süreci ile bağlanmalı ve
çalışmalar paralelolarak yürütülmelidir.
149
KAYNAKLAR
.:. MEDlTERRANEE: VINGT ANS POUR REUSsiR REIFFERS
JEAN LOuıS
.:. LA MEDlTERRANEE AUX PORTES DE L' AN 2000 - JEAN Louıs
REIFFERS
.:. AB 'NiN AKDENİZ BÖLGESİ POLİTİKASI - İTO
.:. AVRUPA BİRLİGİ VE TÜRKİYE - TOBB & DTM
.:. AVRUPA AKDENİZ ORTAKLlGI VE MEDA - İTO
.:. AB - AKDENİz SERBEST TİcARET ALANIOLUŞUMU - İKV
.:. DEİK ÇEşİTLİ BÜLTENLER
.:. EUROSTAT
.:. DIRECTION OF TRADE STATISTICS YEARBOOK
.:. EUROMONITOR INTERNATIONAL
.:. A GLOBAL INTEGRATION STRATEGY FOR THE MEDlTERRANEAN
COUNTRIES - IMF
.:. TRADE POLlCY ISSUES FOR THE EURO-MED PARTNERSHIP PAUL BRETON-MIRIAM MANCHIN W ORKİNG PAPER - CEPS
YARARLANıLAN
WEB SAYFALARı
.:. AB RESMİ SAYFASI
: www.europa.eu.int
.:. AVRUPA BİRLİGİ GENEL SEKRETERLİGİ
: www.abgs.gov.tr
.:. AB DAİMİ TEMSİLCİLİGİ
: www.deltur.cec.eu.int
.:. Dış TicARET MÜSTEŞARLlGI
: www.dtm.gov.tr
.:. DışİşLERi BAKANLlGI
: www.mfa.gov.tr
.:. İTO
: www.ito.org.tr
.:. İGEME
: www.igeme.org.tr
.:. AKDENİZ İKTİsADİ BİLİMLER ENSTiTÜSÜ
: www.femise.net
151
2003 YILI İTO YAYıNLARı
2003/01 Kırgızistan Ülke Etüdü
2003/02 Türkmenistan Ülke Etüdü
2003/03 Dış Talebe Bağlı Ekonomik Büyümeye Geçişte Mikro Ekonomi Politikaları
2003/04 Ürdün Ülke Etüdü
2003/05 KOBİ'lerde Maliyet Analizleri ve Firma Çapında Maliyet Düşürme
Uygulamaları
2003/06 Türkiye Ekonomisinin Dünya Pazarlarında Oryantasyonu
2003/07 Dünya'da ve Türkiye'de Özel Sana'li Bölgeleri
2003/08 Yerel Ekonomik Gelişme ve Rekabet Gücünün Artırılması: Bölgesel
Gelişme Ajansıarı
2003/09 Calender of Industrial and Trade Fairs in Turkey
2003/10 Ayakkabı Sektöründe Uluslar arası Fuarlar, Dünya
Trendler ve
Gelişmeler
Ticaret ve Sanayi Odaları, Ticaret Odaları, Sanayi Odaları,
Deniz Ticaret Odaları, Ticaret Borsaları ve Türkiye Ticaret Sanayi, Deniz
Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği Yasa Metni
Temel Hedefler ve İç Yönetmelik
İran Ülke Etüdü
Türkiye/den Yurtdışına Doğrudan Sermaye Yatırımları
Ayakkabı Sektör Geliştirme Arastırması
2003 Yılı Yurt Dışı Fuarlar Rehberi
Romanya Ülke Etüdü ve Türk Yatırımları
Bulgaristan Ülke Etüdü
Dünyada ve Türkiye/de Mobilya Sektörü
2002 Yılı Sektörler İtibariyle Ekonomik Durum Analizi
Dünya'da ve Türkiye/de ÖzelOkullar
Türkiye/nin İmzaladığı Serbest Ticaret Anlaşmaları
Özel Sektörün Kullanabileceği Krediler Semineri
Rusya Ülke Etüdü
Rakamlarla Türkiye Ekonomisi (Türkçe)
Turkey in Figures
İstanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması
İstanbul/un Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri
Social and Economic Indicators of Istanbul
Türkiye/de Bakliyat Üretimindeki Sorunların Çözümü ve
2003/11 5590
2003/12
2003/13
2003/14
2003/15
2003/16
2003/17
2003/18
2003/19
2003/20
2003/21
2003/22
2003/23
2003/24
2003/25
2003/26
2003/27
2003/28
2003/29
2003/30
Piyasaları,
Sayılı
Dışa Bağımlılığı Azaıtacak Politikaların Geliştirilmesi
2003/31 Uluslar arası Kuruluşların Türkiye/deki İletişim Noktaları
2003/32 Başarılı İhracatçılar 2002
2003/33 Otomotiv Endüstrisinde Satın Alma Stratejileri ve Kavramları
2003/34 Avrupa Akdeniz Ortaklığı ve Türkiye
152