TARIMSAL FAALİYETLER AÇISINDAN KEMALPAŞA ÖRNEĞİ İLE

Türkiye
2.Tarım Ekonomisi Kongresi,
Eylül 1996 - Adana
Cilt: 2 Sayfa:2U
T A R IM S A L F A A L İY E T L E R AÇISINDAN K EM ALPAŞA ÖRNEĞİ
İLE K Ö Y K A D IN I
Doç. Dr. Osman GÖKÇE1
Kırsal kesimimizde bugüne değin gerçekleştirilmiş tüm olumlu işlerde,
bugün yürütülmekte olan tüm çalışmalarda ve gelecekte yapılacak olan
herşeyde kanımızca en ağır yük ve en büyük katkı Türk Köy Ailesine aittir
Yine kanımızca bu yük ve katkının aile içerisindeki en büyük payı da Türk
Köy Kadınınındır.
Ancak köy kadını kavramı içerisinde çeşitli katmanlar vardır.
Güneydoğulu köy kadını ile Egeli köy kadını farklıdır. Aynı şekilde ova
kesimi köy kadını ile dağ kesimi köy kadını da farklıdır.
Diğer yandan, ülkenin tarım işletmeleri de birbirinden oldukça büyük
farklılıklar göstermektedir Dolayısı ile, bu farklı işletmelerdeki köy
kadınlarının durumları ve sorunları da farklıdır.
Ayrıca, Türkiye’nin 36433 adet köyünün 17000’i dağ ve orman
köyüdür. Ege Bölgesi dağ köyleri de sayısal olarak Ege Bölgesinin diğer
köylerinden çoktur. Bölgedeki köylerin %54’ü ve köy nüfusunun %47’si dağ
kesiminde bulunmaktadır.
Bu araştırmaya yukarıda kısaca anılan bu gerçeklerle başlanılmış olup
araştırmanın temel amacı, İzmir ili Kemalpaşa ilçesi dağ köylerinde yaşayan
köy kadınlarının köy toplum yapısı ve yöre tarım işletmeleri içindeki yerini,
önemini ve sorunlarını belirleyerek bu ve benzeri yörelerde kadın işgücü
kullanımının etkinleştirilmesine dönük öneriler üretmektir. Bu genel
çerçevede olmak üzere şu hususlar da araştırmanın amaçları arasında yer
almaktadır:
1) Yörenin tarım işletmelerinin çeşitli özelliklerini belirlemek,
2) Kadınlara yönelik yayım ve halk eğitim çalışmalarını ve bu
çalışmalarda gerekli olabilecek bilgileri ortaya koymak,
3) Dağ köylerindeki kadınların iç ve dış ilişkilerini saptamak,
4) Yörede kadınlarla ilgili güncel sorunları ve nedenlerini belirlemek.
Kaynak taramasında, dağ köyleri tarım işletmelerinde kadın işgücü
kullanımı konusunu ele alan bağımsız bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Ancak,
çok sayıda yapılmış tanırı işletme analizleri ve planlamaları araştırmalarında
kadın işgücü ile ilgili bilgiler de verilmiştir, diğer yandan, dağ köylerinde
1Ege Üniversitesi. Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü. İZMİR.
Tiirkive 2. Tarım Ekonomisi Kongresi,
Eylül 1996 - Adana
Cilt: 2 Sayfa: 2W
olmasa bile, tarımda kadın konusunu bağımsız bir biçimde ele alan sınırlı
sayıda bazı çalışmalara da rastlanılmıştır. Bunların çoğu da derleme ve makale
tiiründendir Bu konuda T U N A L IG İL ( I977)’in AY ATA (1987)’nin
SARPTÜRK (1990)’ün ve Y IL D IR A K (I9 9 2 )’ ın çalışmaları örnek olarak
verilebilir.
Araştırmanın materyali iki ana gruptan oluşmaktadır. Bunlardan
birincisi yazılı materyaller ve diğeri de anket yolu ile elde edilen verilerdir. Üç
grup anket yapılmıştır. Birincisi Köy Tanıtım Anketi, İkincisi Köy Kadını
.Anketi ve üçüncüsü de Aile Reisi Anketidir.
Kemalpaşa’nın 34 köyü vardır Bunlardan 8’i orman içi ve 21’i orman
kenarı köydür. Diğer köyler ovada bulunmaktadır. Araştırmanın evreni 29
adet orman köyüdür. Ayrıntıların ve ayrıcalıkların gözden kaçmaması için bu
29 köyün 15’i gayeli örneklendirme ile seçilmiştir. Köylerin işletme arazisi
büyüklüklerinin varyansı kılavuz varyans veya geçici varyans olarak
kullanılmış ve buna göre örneklem hesaplanmıştır. Bu yolla bulunan n=l37
rakamı düz rakam şeklinde ve 140 olarak alınmıştır. Örnek hacmi seçilen 15
köye nüfusları oranında dağıtılmıştır. Köylerde denekler kapı numaralarına
göre belirlenmiştir. Böylece 15 adet Köy Tanıtım Anketi+140 adet Köy
Kadını Anketi+140 adet Aile Reisi Anketi olmak üzere toplam 295 adet
anket yapılmıştır. Anketler
1995 yılı eylül ve ekim aylarında
gerçekleştirilmiştir.
Araştırmadan elde edilen buğular şöylece özetlenebilir:
1) Muhtarlarla yapılan Köy Tanıtım Anketi Sonuçlarına göre:
a) Köylerin ortalama nüfusu 497’dir.
b) Köylerde nüfusun % 54.1’i kadın, %45.9’u erkektir.
c) Köyler, bir köy dışında merkezi yerleşim düzeni içinde olup 15
köyde toplam 26 mahalle vardır.
d) Doğum oranı % 1.7, ölüm oranı %0.9’dur. Son bir yılda köylere 118
nüfus göç yolu ile yerleşmiş, 34 nüfus göç yolu ile köyleri terketmiştir.
e) Köylerin %14’ü içme suyunu çeşmeden %14’ü kuyudan, % 14’ü
akarsudan, %28’i pınardan ve %30’u da şebekeden sağlamaktadır.
f) Köylerin 10’u yamaçta, 2’ si etekte ve 3’ü de vadide kurulmuştur.
Biçim açısından 12’ si toplu, 2’ si hat boyu ve l ’i dağınık yerleşim
biçimindedir
g) 15 köyde 18 cami, 32 kahvehane, 7 ilkokul ve 4 bakkal vardır
h) 3 köyün tam halkı türkçe dışında pomakça ve bir köyde 10 kadar
aile de kürtçe konuşmaktadır.
Türkiye
2.Tarım Ekonomisi Kongresi,
1996 - Adana
( ılt: 2
a09
S
ı) Muhtarlara göre köylerin sorunları şunlardır: Ulaşım, içme suyıı,
kanalizasyon, sağlık, eğitim, telefon, sulama suyu, sosyal tesis yokluğu.
2) Kadın anketlerinden elde edilen buğuların bazıları şunlardır:
a) Kadınların ilk evlilik yaşları ortalama 18 6 'dır 140 denekten I36'sı
tek evlilik yapmıştır Hiç okula gitmeyenlerin oranı 0o15.7 ve ilkokulu
bitirenlerin oranı da %72.4’tür
b) Ortalama erkek çocuk isteği 1.5 ve ortalama kız çocuk isteği de 14
adettir. Doğum kontrolünü uygun bulmayanların oranı % 13 9 olup bu
gruptakilerin %42.9’u doğum kontrolüne dini inançlarından dolayı karşı
çıkıyorlar
c) Kadınların çocukları için uygun gördükleri meslekler erkek çocuklar
için birinci sırada serbest meslek (avukat, doktor vs ), ikinci sırada memurluk
ve kız çocuklar için birinci sırada ev hanımlığı, ikinci sırada memurluktur
d) Akraba dışı evlilik oranı %76.1, kendi köylüsü ile evlenme oranı
%81 9 ‘ ve istek dışı evlenme oranı %6.6’dır.
e) Kadınların yakın çevreleri ile uyumları oldukça iyi olup en yüksek
uyum koca ve en düşük uyum kaynana iledir.
f) Köy dışına gitme sıklığı da oldukça iyidir. Örneğin %49.6’sı ayda bir
ilçeye gitmektedir Ancak, yalnızca bir kişi bir kooperatife kayıtlı olup diğer
tüm kadınların herhangi bir örgütle bir ilişkisi yoktur
g) Daha çok okuyamamalarına %49,7’ si ailelerinin göndermediğini
sebep olarak göstermekte ve %8.7'si kocalarının kendilerini dövdüğünü ifade
etmektedirler
h) Kadınların çalışma sürelerinin %42’ si ev dışında ve tarım işlerinde
geçmete olup bu yörede en çok yapılan tarım işleri meyve toplamak, sebze
toplamak, çapa yapmak, yolma yapmak, ürün sulamak, gübre vermek ve ekin
biçmektir Ev için alış-veı iş yapan kadınların oranı da %30.7’dir
ı) Köy kadınları kendilerini ailelerinin geçiminden kocalarından hemen
sonra ikinci derecede sorumlu sayıyorlar ve aynı zamanda kendilerini
kocalarından sonra en çok sözü geçer kişi olarak görüyorlar.
i) Radvo-TV dinleme-izleme sıklıkları, dinlenen-izlenen programlar ve
dinleme-izleme saatleri çizelgeler biçiminde verilmiş olup kadınların
%94.0’ınm hiç sinemaya gitmediği görülmüştür.
j) Kadercilik notu 10 üzerinden 7.3 olan kadınların %17.7’si arapça
yazıyı da bilmektedirler.
k) Kadınlarda hem ev işleri ve hem de tarım işleri konusunda belirgin
bir bilgi açlığı ve öğrenme hevesi görülmektedir. Her iki konuda da açılacak
kurslara katılacaklarını söyleyenlerin oranı oldukça yüksektir. Ancak, bu
Türkiye
2.Tarım Ekonomisi Kongresi,
Eylül 1996 - Adana
a it :
2 Sayfa
konuda birinci planda kursun hocasının cinsiyeti ve ikinci planda da kursun
yeri önemli olmaktadır. Kadınlar kursun hocasının kadın olmasını ve kursun
köylerinde açılmasını istemektedirler
3)
Aile reisleri ile yapılan anketler aile reislerinin kendilerine, işletmeye
ve aile reislerinin kadınlara bakış açısına değin özellikleri ortaya koymak
amacı ile düzenlenmiştir Elde edilen bulguların bazıları şunlardır:
a) Aile reislerinin ortalama yaşı 44.1, ortalama eğitim yılı 5.2, ortalama
hane halkı büyüklüğü 5.0, ortalama erkek çocuk isteği 16, ortalama kız
çocuk isteği 14, %27 O’ı doğum kontrolüne karşı, ilk evlenme yaşları 21.8,
aile içinde en çok anlaştıkları kişi eşleri ve erkek çocuklarıdır ve %35,6’sı
çeşitli kooperatiflere kayıtlıdır.
b) İşletmelerin % 49.1’ inin arazisi 20 dekarın altında ve ortalama arazi
büyüklüğü 28.7 dekar, parsel adedi 4 5, işlenen arazilerin %11.9’ u tapusuz,
yetiştirilen ürünler önem sırasına göre kiraz-zeytin-baklagiller-tahıl-kestaneceviz-tütün-sebze, yalnızca %16.3’ünde traktör bulunmakta, en çok beslenen
hayvanlar keçi-koyun-inek, evlerin %57.6’sı tek katlı, ısınmada % 100 odun
kullanılmakta ve mutfakta da %37.2 oranında odun yakılmaktadır.
c) Erkeklerin %10.7’ si eşini ve %16.3’ü kızını dövmekte, evde en çok
tamirat ve hayvan bakımı işlerini yapmakta ve diğer ev işleri ile
ilgilenmemekte, tarım işlerinde %71.3’ü eşlerini işe karıştırmadan yalnız
başlarına karar almakta, ailenin geçimi bakımından eşlerini kendilerinden ve
erkek çocuklarından sonra üçüncü kişi olarak görmekte, %24.7’si kadınları
erkeklerden zekaca daha geri görmekte ve eşlerini hem ev ve hem de tarım
işleri için köylerinde açılacak ve hocası kadın olacak kurslara göndermekte
hevesli görünmektedir.
Araştırmada, elde edilen bulguların ışığında üretilen önerilerin bazıları
da şöyledir:
1) Ele alınan yörede kadın ünfiıs oranı Türkiye ve İzmir geneline göre
oldukça düşüktür Yöre tarımı, benzerlerinden daha çok bir biçimde kadına
bağlıdır. Bu yörede tarımla ilgili olarak yapılabilecek devlet çalışmalarının
hedef kitlesi daha çok kadın olmalıdır.
2) Yöre köylerinde kadınları hedef kitlesi seçen tarımsal yayımın (yazılı
kaynak+hoca) bileşiminde yapılması uygun olur
3) Kadınların işletme içinde yönetim ve karar kademesinde edilgen bir
konumda oldukları görülmektedir. Yetkisiz sorumlu durumundadırlar. Bunun
doğru olmadığı düşünülmekte ve bunun tersi yönde çaba gösterilmesi
gereğine inanılmaktadır.
Türkiye 2. Tnrmı Ekonomisi Kongresi,
1996
Adana
( Hl: 2 Sayfa 2')>
4) Ele alınan yörede köy kadınları tümü ile örgütsüz durumdadırlar Bu
kesimde kadınlara uygun düşebilecek örgütlenmelerin gerçekleştirilmesine
çalışılmalıdır.
5) Kadınların işletme içinde yaptıkları tarımsal çalışmalar bu yöre için
saptanmıştır. Kırsal kadın eğitiminde bu konulara ağırlık verilmelidir Aslında,
bu konuların her yörede başka başka olabileceği unutulmamalı ve bıı tür
saptamalar yapıldıktan sonra yayım projeleri geliştirilmelidir Yine bu
projelerin yapımında kadınların güvenilir bilgi kaynakları, eğitim düzeyleri,
iletişim kanallarını nasıl kullandıkları vs gibi özellikler de her yöre için varı
ayrı dikkate alınmalıdır. Burada verilen bu özelliklerin başka yörelerde aynı
olmayabileceği akıldan çıkarılmamalıdır
K A Y N A K LA R
ATAUZU, A. (1991), “ Kırsal Kesimde Kadının Durumunun İyileştirilmesi
İçin Danışma Toplantısı Özet Raporu” , ILO-TKV, Raporlar, Ankara
AYATA, S. (1987), Kapitalizm ve Küçük Üreticilik: Türkiye’de Halı
Dokumacılığı, Yurt Yayını, Ankara
BERİK.G.(I990), “ Türkiye’ de Kırsal Kesimde Halı Dokumacılığı ve Kadının
Ezilmişliği: Karşılaştırmalı Bir Tartışma” , Kadın Bakış Açısından
1980’ler Türkiye’ sinde Kadın, İletişim Yayınları, İstanbul.
DEMİR, S:( 1991), “ TKV Kırsal Kalkınma Projeleri ve Lice’de Kadının
Durumu” , ILO -TKV Raporlar, Ankara.
DİE (1992), Boşanma İstatistikleri, Yayın No: 1707, Ankara.
DPT(1992), Türk Aile Yapısı Araştırması, Yayın no: 2313, Ankara.
ERTÜRK, Y.(1990), “ Doğu Anadolu Modernleşme ve Kırsal Kadın",
1980’ler Türkiye'sinde Kadın, İletişim Yayınları, İstanbul.
ERTÜRK, Y.(1991), “ Türkiye’ de Uygulanan Kırsal Kalkınma Projelerinde
Kadın Boyutu” , Kırsal Kesimde Kadının Statüsü ve Çözüm Önerileri,
ILO -TKV, Ankara.
GÖKÇE, 0.(1989), İzmir Kemalpaşa Yöresinde Tarım Alanlarının Tarım
Dışı Amaçlarla Kullanımı ve Ortaya Çıkardığı Sosyo-Ekonomik
Sorunlar Üzerinde Bir Araştırına, E Ü Araştırma Fonu 88-ZRF-lT
İzmir
GÖKÇE, 0.(1991), Köy Toplumbilimi, E Ü Ziraat Fakültesi, Y.N 20, İzmir
GÖKÇE, 0(1994), “ Ege Bölgesi Ormancılık Sektörü” , Ege Bölgesi
Tarımının Bugünü ve Yarını, ESİ AD y.n: 94/esa-8, İzmir
GÖKÇE, 0.(1995), İzmir ili Kırsal Kesiminde Çevre Sosyolojisi Konusunda
Bir Araştırma, E.Ü. Araştırma Fonu 93-ZRF-15, İzmir
Tiirkivc 2. Tarım Ekonomisi
1996 - Adana
g
n
o
K
( 'Ut: 2 Sayfa:293
GÖSTERİCİ, S (1991), “ Karacadağ Köylerinde Kadının Durumu” , ILOT K V Raporlar, Ankara
ÖZBAV, F.(I979), “ Kırsal Yörelerde Kadının Statüsü, İşgücüne Katılımı ve
Eğitim durumu” , A İT İA Yönetim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Ankara.
SAĞLIK B A K A N L IĞ I (1994), Dünyada ve Türkiye’de Sağlık, Kalkınma ve
Çevre Açısından Nüfus Sorunu, Ankara
SARPTLJRK, İ ve Ard. (1991), “ Adana İli Kır Toplum Yapısı İçinde
Kadının Yeri” , Ç Ü Z F Dergisi 6, (2): 63-78, Adana
SİRMAN, N (1990). “ Köyün Toplumsal Sınırlarının Çizilmesinde Kadının
Rolü” , Toplum ve Bilim 48/49.
TÜSİAD (1992) Türk Toplununum Değerleri, Y.N.: 1/91.6.145, İstanbul.
TUNAL1GİL, G (I9 7 7 ), Kırsal Kesimde İşgücü Yönünden Kadın, A Ü.Z.F
Tarımsal Mekanizasyon Bölümü, Ankara.
YALÇ IN -H EC M ANN , L. (1990), “ Aşiretli kadın: Göçer ve Yarı Göçer
Toplumlarda Yeniden Üretim ve Cinsiyet Rolleri” , Kadın Bakış
Açısından 1980'ler Türkiye'sinde Kadın. İletişim Yayınları, İstanbul
YILDIRAK, N (I9 9 2 ), Köy Kadınlarının Sosyo-Ekonomik ve Kültürel
Konumları, Friedrich Ebert Vakfı, İstanbul