enfeksiyon hastalıkları

ENFEKSİYON
HASTALIKLARI
“Enfeksiyon Hastalıkları Dersi sunusu”
© Bu Sunu’ya ait tüm Haklar Atlas Yayınevine aittir. Hiçbir şekilde üçüncü şahıslara verilemez
Ünite 1: Virüs Hastalıkları
• Hastalık yapıcı özellikteki (patojen) bir
mikroorganizmanın herhangi bir yolla insan
veya hayvan vücuduna girip yerleşerek
çoğalmasına enfeksiyon denir.
Vücuda, genel veya lokal olarak yerleşip
çoğalan mikroorganizmanın kendisi ya da
toksinleri ile vücut arasındaki çatışmadan
kaynaklanan ve patolojik (hastalık)
belirtilerle kendini gösteren hastalıklara
enfeksiyon hastalıkları denir. genellikle
bulaşıcı hastalık olarak tanımlanırlar.
Enfeksiyon Hastalıklarının Genel
Özellikleri
1. Enfeksiyon hastalıklarını etkeni başka bir canlıdır.
(Bakteri, virüs, parazit, mantar, riketsiyalar gibi)
2. Genel olarak bulaşıcı özelliktedir ve salgınlara
neden olabilir.
3. Enfeksiyon hastalıkların patogenezinde immün
sistem (bağışıklık sistemi) doğrudan rol oynar.
Birçoğunda bağışıklık gelişir.
4. Bir bölümünden aşılama ve/veya kemoproflaksi
ile korunulabilir.
5. Bildirimi zorunludur.
ENFEKSİYON HASTALIKLARI İLE
İLGİLİ EPİDEMİYOLOJİK
TERİMLER
• Epidemi (salgın): Bir bulaşıcı hastalığın bir
bölgede kısa sürede beklenenden çok sayıda
görülmesine denir.
• Endemi: Bir hastalığın bir toplumda belirli ya da
alışılmış sıklıkta görülmesine denir.
• Pandemi: Kıta ya da kıtaları etkileyen çok geniş
salgınlara denir.
• Sporadi: Bir bulaşıcı hastalığın bir bölgede tek tük
vakalar halinde görülmesidir.
• İnsidans: Belirli bir sürede oluşan yeni hastalık
sayısıdır.
• Prevelans: Toplumda belli bir süre içinde belli bir
hastalığa yakalananların sayısı.
 Mortalite (ölüm oranı): Bu bir hastalıktan ölenlerin
tüm hastalığa yakalanmış olanlara oranıdır.
 Morbidite: Bir toplulukta herhangi bir hastalık için
görülme sıklığı yani hastalığa sahip kişilerin sağlıklı
kişilere oranı şeklinde tarif edilebilir.
 İzolasyon (Tecrit): Kelime olarak ayırma, soyutlama,
tecrit anlamına gelmektedir. Enfekte olan kişinin
bulaştırma süresince diğer insanlardan ayrılmasıdır.
 Karantina: Enfeksiyon etkeni ile temas eden veya
temas etmiş olma olasılığı olan kişi ya da evcil
hayvanın hastalık için geçerli en uzun inkübasyon
süresince gözlem altında tutulmasıdır.
• Filyasyon: Bir halk sağlığı sorununun
kaynağını bulma çalışmaları.
• Sanitasyon: Çevre koşullarının sağlıklı
hale getirilmesidir.
• Eradikasyon:
Hastalıkların
kökünün
kazınmasıdır.
• Sürveyans: Belirli bir hastalığın varlığının
sistematik veriler toplanarak incelenmesidir.
• Bildirim: Sağlık otoritesinin resmi iletişim
kanalları ile vakalar veya salgınlardan haberdar
edilmesi işlemidir.
• Bildirimi zorunlu hastalık: Yasal bir gereklilik ile
uygun yetkide bir merciye (yerel veya merkezi
sağlık otoritesi) rapor edilmesi zorunlu hastalık.
• İhbar: Bazı bildirimi zorunlu hastalıklarda vaka
veya salgın söz konusu olduğunda tanı koyan
sağlık kurumundan yerel sağlık otoritesine
durumun en kısa zamanda iletilmesi.
ENFEKSİYON ETKENLERİNİN
SINIFLANDIRILMASI
Mikroorganizmalar,
çıplak
gözle
görülemeyecek kadar küçük ve tek hücreli
canlılardır.
Tek bir hücreden milyonlarcası çoğalarak
koloni denilen ve çıplak gözle görülebilen
yapılar oluşur.
Dünyada 500.000 - 6.000.000arasında farklı
türde mikroorganizma olduğu sanılmaktadır.
 Mikroorganizmaların özelliklerini, yüksek
canlılarla ve birbirleriyle ilişkilerini inceleyen
bir bilim dalına MİKROBİYOLOJİ denir.
 Mikroorganizmalar keşfedilmeden önce
canlılar, bitki ve hayvanlar olmak üzere ikiye
ayrılıyordu.
 1866'da Haeckel canlılar içerisinde üçüncü
bir alem olan protista'ların bulunduğunu
bildirmiştir.
 Protistalar, hücre yapılarına göre ikiye
ayrılırlar.
 Bitki ve memeli hücresini andıran hücrelere
ökaryotik hücre, daha ilkel yapıdaki hücrelere
ise PROKARYOTİK HÜCRE denir.
 Ökaryotik protistalara örnek olarak, protozoa
ve mantarları, prokaryotlara örnek olarak,
bakterileri verebiliriz.
Mikroorganizmaların sınıflandırması
ÖKARYOTLAR-PROTİSTALAR
• Hücre yapıları, bitki ve hayvan hücreleri ile
benzerlik gösteren mikroorganizmadır.
• Ökaryot hücre, memeli hücre yapısındadır.
• Ökaryot hücrede çekirdekçik, ribozom ve golgi
cisimciği bulunmaktadır.
PROKARYOTLAR
• Hücre yapısı daha ilkeldir.
• Prokaryot hücresinde, gerçek çekirdek ve
çekirdekçik yoktur.
• Çembersel yapıdadır.
Ökaryot ve prokaryot hücreler arasındaki farklılıklar
şunlardır:
ÖKARYOT HÜCRE
PROKARYOT HÜCRE
Gerçek çekirdek vardır.
Gerçek çekirdek yoktur.
Çekirdekçik vardır.
Nükleik asidler düzdür.
Nükleik asid sentezi
belirli bir dönemde olur.
Çekirdekçik yoktur.
Nükleik asidler çembersel
yapıdadır.
Nükleik asid sentezi
devamlıdır.
Ribozom vardır.
Golgi vardır.
Ribozom vardır.
Golgi yoktur.
ÖKARYOT VE PROKARYOT HÜCRENİN YAPISI
 VİRÜSLER
Mikroorganizmaların üçüncü grubunu
ise ökaryot ve prokaryot hücreli
mikroorganizmalar dışında, hücre yapısı
göstermeyen ve tek başlarına metobolik
aktiviteleri
bulunmayan
virüsler
oluşturur.
• Virüslerin basitçe yapısında, ortada bir nükleik
asit (DNA veya RNA) ve onu çevreleyen bir
protein kılıf bulunur.
ENFEKSİYON ZİNCİRİ
• Enfeksiyon hastalığının oluşabilmesi, etkenin
insana ulaşıp onu hasta edebilmesi için bir dizi
olayın meydana gelmesi gerekir. Bu olayların
tümüne enfeksiyon zinciri (enfeksiyon halkası)
denir.
1. Enfeksiyon
etkeni
(ajanı)
2. Enfeksiyon kaynağı
3. Kaynaktan çıkış yolu
4. Yeni konakçıya bulaşma
yolu
5. Yeni konakçıya giriş
kapısı
6. Enfeksiyona
duyarlı
organizma
Enfeksiyon Etkeni
Enfeksiyon etkenleri, enfeksiyon hastalıklarına
sebep olan mikroorganizmalardır.
Enfeksiyon etkenleri;
1. BAKTERİLER,
2. VİRÜSLER,
3. MANTARLAR,
4. PARAZİTLER,
5. ARTROPODLAR,
6. RİKETSİYALARDIR.
Mikroorganizmaların yerleştikleri yerden kana
karışarak
dolaşımda
bulunmalarına
bakteriyemi denir.
Kan dolaşımına geçen mikroorganizmaların
kanda çoğalmasına ise septisemi (sepsis) denir.
Mikroorganizmalara ait faktörler
1. Mikroorganizmanın Sayısı,
2. Patojenitesi,
3. İnfeksiyözitesi,
4. Virülansı,
5. İnvazyonu,
6. İntoksikasyonudur.
Mikroorganizmanın Sayısı
mikroorganizmanın hastalık
oluşturabilmesi
için
gereken
sayısal
yeterliliğidir. Bazıları çok az miktarlarda hastalık
oluşturabilirken bazıları ise fazla sayıda hastalık
oluşturabilmektedirler.
• Genel kural: Mikroorganizmanın sayısı arttıkça
hastalanma olasılığı da artmaktadır.
Mikroorganizmanın Patojenitesi
• Mikroorganizmaların
hastalık
yapma
yeteneğidir.
• Hastalık
yapma
yeteneği
olan
mikroorganizmalara patojen mikroorganizma
denir.
• Hastalık yapma yeteneğine sahip olmayan
mikroorganizmalara ise non-patojen veya
saprofit denir.
Mikroorganizmanın Virülansı
Patojen mikroorganizmaların
yapma şiddetine virülans denir.
hastalık
Mikroorganizmanın Enfeksiyözitesi
Mikroorganizmaların girdikleri organizmanın
yerel savunma güçlerini (antikor, fagositoz vb.)
yenerek
yerleşebilme
yeteneklerine
enfeksiyözite denir.
Gizli (latent) enfeksiyon
Organotropizm
Mikroorganizmanın Yayılabilme
Özelliği
Mikroorganizmanın yerleştiği yerden diğer
dokulara ve kana yayılabilme yeteneğine
invazyon denir.
Lokal enfeksiyona
Fokal enfeksiyon
Mikroorganizmanın İntoksikasyonu
• Mikroorganizmalar kendi cisimleri veya
salgıladıkları toksinlerle hastalık oluşturur.
Toksin, bazı mikroorganizmaların salgılamış
olduğu zehirli maddelerdir. Toksik maddenin
meydana
getirdiği
patolojik
duruma
intoksikasyon (zehirlenme) denir. Toksinlerle
oluşan hastalıklara toksik hastalıklar denir.
Mikroorganizmaların salgıladığı toksinlerin
kana karışarak yaptığı genel toksik tabloya
toksemi denir.
Enfeksiyon Kaynağı
Mikroorganizmaların doğal olarak yaşayıp
çoğaldıkları canlı ve cansız varlıklara enfeksiyon
kaynağı (rezervuar, konakçı) denir.
Mikroorganizmaları kaynaktan alıp insana
taşıyan varlıklara da arakonakçı denir.
Enfeksiyon geçiren hasta insanlar enfeksiyon
kaynağıdır.
Başkasından almış olduğu etkeni, hiçbir
hastalık belirtisi göstermeden veya hastalığı
geçirdikten sonra vücudunda taşıyan ve başka
insanlara bulaştıran insanlara portör denir.
Hayvanlar
bazı
enfeksiyonların
kaynağı
olabilmektedir. Bu kaynaktan çıkan etkenler,
hayvanlar arasında salgına yol açar. Uygun
şartlarda insana bulaşarak insanda da hastalık
oluşturur. Bu hastalıklara zoonoz denir.
 Bazı hastalıkların kaynağı bitkilerdir
(arpa
uyuzu denen dermatoz vb.).
 Laboratuvarlar
enfeksiyon
kaynağı
olabilmektedir.
 Bazı
hastalıkların
da
birçok
kaynağı
olabilmektedir.
Örneğin,
mantarların
ve
parazitlerin kaynağı hem insanlar hem de
topraktır.
Kaynaktan Çıkış Yolu
• Mikroorganizmaların enfeksiyon kaynağından
ayrıldıkları yerlerdir.
• Enfeksiyon etkenleri balgam, tükürük, kusmuk,
kan, idrar, dışkı, meni, vajen salgısı, yara
akıntısı, gözyaşı aracılığı ile bu kapılardan çıkar.
Yeni Konakçıya Bulaşma Yolu
Enfeksiyon
etkenlerinin
çeşitli
yollarla
kaynaktan sağlam canlılara geçmesine
bulaşma, bu geçmede takip ettiği yola da
bulaşma yolu denir.
Bulaşma, doğrudan (direkt) bulaşma ve dolaylı
(endirekt) bulaşma şeklinde olur.
 Kaynak ile mikroorganizmanın bulaştığı canlı
arasında hiçbir aracı olmadan meydana gelen
bulaşmaya doğrudan bulaşma denir. Örneğin,
ısırma ile kuduz doğrudan bulaşır.
 Dolaylı (endirekt) bulaşma da ise hastalık kaynağı
ile hastalık bulaşan kişi arasında su, hava, gıda
maddeleri, toprak, eşya ve malzemeler gibi cansız
araçlar veya hayvanlar ve haşereler gibi canlı
aracılar vardır.
Bulaşma yolları
1.
2.
3.
4.
5.
Solunum yolu ile bulaşma
Sindirim yolu ile (fekal – oral) bulaşma
Deri ve mukozalardan temas yolu ile bulaşma
Ürogenital yolla bulaşma
Konjenital
bulaşma
(Doğumsal-Vertikal
bulaşma)
6. Kan yolu ile bulaşma
7. Vektörlerle bulaşma
Solunum Yolu İle Bulaşma
• Hava yolu ve damlacık yolu ile bulaşma olmak
üzere iki şekilde olur.
Damlacık yolu: Öksürük, aksırıkla havaya
saçılan ve enfeksiyöz ajan içeren flüge
damlacıkları denilen, damlacıkların duyarlı
kişilerin solunum yolu mukozalarına temas
etmesi sonucunda bulaşma olur.
İki kişinin birbirine yakın olması ve aradaki
mesafenin 1 m'yi aşmaması gerekir.
Hava yolu ile bulaşma:
• Öksürük ve aksırıkla havaya çeşitli büyüklükte
damlacıklar saçılır. Bunlardan Küçük ve hafif
olanlar havada asılı olarak kalırlar.
• Solunarak duyarlı konak tarafından alınırlarsa
hava yolu ile bulaşma meydana gelir.
• Örneğin: Tüberküloz(Verem ) suçiçeği, kızamık
gibi.
Solunum yoluyla bulaşma
Sindirim Yolu İle (fekal-oral) Bulaşma
• Su ve besinlerlerle ağız yolundan bulaşan
enfeksiyon hastalıklarının bazıları; kolera, tifo,
paratifo, dizanteri, tüberküloz (çiğ sütle),
bruselloz, tenyalar, hepatit A dır .
Deri ve Mukozalardan Temas Yolu İle Bulaşma
Deriden bulaşmanın olabilmesi için deride
kesik, çizik, delinme ve ezilme gibi deri
bütünlüğünün bozulmuş olmasını gerektiren
bir durum olmalıdır.
Mantar hastalıkları, tetanos, şarbon, kuduz
deri yoluyla bulaşan hastalıklara örnek olarak
verilebilir.
Organizmanın dışa açılan bölümlerinin iç
yüzeylerindeki
mukozalarda
bulunan
mikroorganizmaların, öpüşme ve cinsel ilişki
sonucu diğer bireylere mukoza yoluyla
bulaşma gerçekleşir.
Sifiliz, Hepatit B, Gonore mukoza yoluyla
bulaşan hastalıklardandır.
Ürogenital Yolla Bulaşma
• Üriner
sistem
enfeksiyonları,
sistemik
enfeksiyöz ajanlarla olabildiği gibi daha sıklıkla
doğrudan dışarıdan üretra yoluyla bulaşır.
• Genital sistem yoluyla bulaşma, anneden
bebeğe olabildiği gibi zührevi (cinsel temasla
bulaşan hastalıklar) (AİDS, Sifilis, gonore vs.)
hastalıkların en yaygın bulaşma şeklidir.
Konjenital Bulaşma (Doğumsal-Vertikal
bulaşma)
• Bu yolla; enfekte anneden plesanta yoluyla
fetüse bulaşma söz konusudur.
• Gebe annenin sifiliz, hepatit B, kızamıkçık,
AİDS
Kan Yolu İle Bulaşma
 Kan alışverişi ile,
 Damar içi enjeksiyon
 Pansuman araç gereçleriyle,
 Ameliyat
ve
doğum
sırasında,
 Diş çekimi işlemleri ile
• Bunlar;
HIV,
Hepatit
B,Hepatit C, Hepatit D
virüsleridir.
• Sifiliz, toksoplazma gibi
hastalıklarda kan nakli ile
bulaşır.
7-Vektörlerle Bulaşma
• Sinek, bit, kene, fare gibi taşıyıcılara vektör
denilmektedir.
• Örneğin, sıtma mikrobu anofel adı verilen dişi
sivrisinekte gelişimini tamamlayarak, sineğin
insanı ısırmasıyla insana geçerek hastalık
yapar.
Değerli Eğitimcilerimiz,
sunumların tamamına
ulaşmak için yayınevimiz ile
irtibata geçiniz.
Atlas Sağlık Yayınları
Gsm : 533 745 49 44
[email protected]