İNGİLİZ YARBAYI RAWLINSON-MUSTAFA KEMAL

İNGİLİZ YARBAYI RAWLINSON-MUSTAFA KEMAL
GÖRÜŞMELERİ
••
•
Yrd.Doç.Dr.Yavuz OZDEMIR
İlk
Büyük
Savaş'ın Osmanlı
Devletlerin yenilgisiyle
Devleti'nin dahil bulundugu
sonuçlanması
üzerine,
:le
Anlaşık
Osmanlı murahhasları
ile
Fransa'nın itirazlanna ragmen Bagıaşık Devletler adına İngiliz delegasyonu
arasında
30 Ekim 1918 tarihinde Mondros
Maddeleriyle
Osmanlı
Bırakışması imzalanmıştır.
Devleti'ni fiilen sona erdiren, oldukça elastiki bir
mahiyet taşıyan ve Baglaşık Devletlerin aralannda imzaladıklan1 paylaşma
projelerini
gerçekleştirmek
yolunda onlara imkanlar
teslimiyet belgesi olan Mondros
uygulatılması2
Bırakışması'nın
tanıyan,
daha çok bir
söylemine uygun olarak
ve olabilecek girişimlerden haberdar olunması için bilhassa
İngiltere Hükumeti Anadolu'da bölge temsilcilikleri kurmuştur.
Osmanlı
Hükumeti'nin de bölge temsilcilikleri
kurulması
konusunda
olurunu alan İngiltere, sözkonusu temsilciliklere atamalar yapmaya
başlamıştır.
Samsun'a
Yüzbaşı
Perring'i, Trabzon'a
İngiltere, Anadolu'nun hem kilidi, hem
an;ıhtan 3 ,
üzerinde, transit karayolu ile Kafkasya
Yüzbaşı
Farel'i atayan
Trabzon-İran yolunun
baglantısı
bulunan Erzurum'a
oryantalist, asker, diplomat ve politikacı kişileriyle ünlü bir aileden, İngiliz
Dışişleri Bakanı
•
2
3
Lord Curzon'un yegeni "Büyük Oyun"un
baş
aktörlerinden
Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yrd.Doç.Dr.
191Tde Rusya'da yaşanan devrimle iktidara Bolşeviklerin gelmesi sonucu. Sovyetleşme
sürecine giren Rusya, Bağlaşık Devletlerden ayrılmıştır.
Ahmet Ozgiray, "Milli Hakimiyet ışığı Altında Mustafa Kemal Paşa-A.Rawlinson
Görüşmeleri", Palandöken, Sayl:2 (9 Eylül 1988), s.9.
İsmail Habib Sevük, Yurttan Yazılar. Ankara, 1983, s.361.
60
Sir Henry Rawlinson'un o~lu, "Bitmeyen Oyun"un önemli oyuncularından4
Yarbay Alfred Frederick Rawlinson'u
atamıştır.
Bu atama üzerine Batum'dan Trabzon'a geçen Yarbay RawlinsonS ,
yanında on kadar askerle 22 Nisan 1919'da Erzurum'a varabilmiştir6.
İngilizlerin Erzurum ve çev resi için taşıdıkları emeller sebebiyle
Erzurum'a tayin
edilmiş
olan Yarbay Rawlinson'un resmf görevi; MQndros
Mütarekesi koşulları gereğince, Türk ordusunun silAhla~nı toplama7,
kontrol etme, mütareke şartlarına aykın bir hareket olup
olmadı~ını denetleme 8 ve Türk ordusuna ait silahıarı işgal kuvvetlerinin
kontrolundeki depolara sevk eylerneyi temin' etmekti9 .
ordunun terhis
işini
Rawlinson'un gizli görevleri ise; bagımsız bir Ennenistan kurulması10
olanaklarını araştırmak ve Türklerin silahlarını teslim etmelerini saglamak11,
bu silah ve cephaneleri Kafkas Ermenilerine götürmek ve Anadolu'da olup
bitenleri yakından takip etmek idi 12.
İngiliz çıkar ve emelleri dogrultusunda açık ve gizli görevlerinin
kendisine yükledigi misyonu
gerçekleştinnek amaçlarıyla
Erzurum'da
faaliyetler yürüten Rawlinson, Amasya Genelgesi ile kendisine tehlikede
gördügü
vatanın bütünıÜgü
misyonunu
4
5
6
7
8
9
10
yüklemiş
ve milletin istiklalini tehlikeden azade
olan Mustafa KemAl ile ilk
görüşmesini
kılma
9 Temmuz
Peter Hopkirk. Istanbul'un Doğusunda Bitmeyen Oyun (Çev.Mehmet Hannancı),
Istanbul, 1995, s.220.
Alfred Rawlinson, Adventures in the Near East (1918-1922), London,1923, s.166.
Cevat Dursunoğlu, Milli Mücadelede Erzurum, Ankara, 1946, s.71.
Cemal Kutay, Türk Milli Mücadelesinde Amerika, Istanbul.1979. s.l1l.
Dursunoğlu, Milli Mücadelede Erzurum, 5.71.
Maı1ıar Müfit Kansu, Erzurum'dan ÖlümUne Kadar Atatürk1e Beraber, CL, Ankara, 1966,
s.47.
Burada bahsi geçen bağımsız Ermenistan, Anadolu'nun doğu kısmında kurulması
düşünülen Ennenisı.an'dır.
11
12
Lord Kinross, Atatürk, Bir Milletin Yeniden Doğuşu (Çeviren: Necdet Sander), Istanbul,
1988, s.213.
Halide Edib Adıvar, Türk'ün Ateşle lmtihanı, Istanbul, 1987, s.43.
61
1919'da
gerçekleştinniştir.
Mustafa
Kem~1'in
resmi görevinden ve askerlik
mesleginden istifa etmesinden bir gün sonra, 10 Temmuz'da
toplanacagı
duyurulmuş olan Erzurum Kongresi Inin 13 başlamasından bir gün önce
gerçekleşen
Rawlinson-Mustafa Kemm
yakın
Mustafa Kemm'in
çevresine dahil
görüşmesi hakkında
edilmiş
o günlerde
bulunan Mazhar
Müfıt şu
bilgileri vennektedir:
"Henüz ögle yemegini
yemiştik. Paşa
ile
ordudan ve askerlikten çekilmesine ragmen
konuşuyorduk. "Paşa'nın
K~zım
Karabekir
Paşa'nın
gösterdigi dostluk ve nezaket eseri olarak emireri Ali 14 evde alıkonulmuştu.
Ali, odaya geldi.
-Kolonel Ravlenson, sizi ziyaret etmek istiyor Paşam ...
Haberini
açan bol
ulaştırdı. Paşa,
ışıklı
bir saniye,
çatık kaşlannın altında
gözlerini Ali'nin gözleri içinde
dolaştırdıktan
bir
güneş
gibi
sonra:
- Peki buyursunIar..
Dedi. Biraz sonra, kolonel
bundan bahseden
aramızdaydı. Paşa
konuşmalar yaptıktan
ile havadan, sudan,
şundan­
sonra:
-İşittigime göre, burada yann bir kongre açacak imişsiniz? dedi. Paşa;
kesin bir sesle:
- Evet milletçe
açılması
Dedi ve muhavere
Kolonel-
13
14
takarrür etmiştir.
karşılıklı şöyle
Açılmaması
devam etti.
daha münasip
olacaktır.
Görülen lüzum üzerine Erzurum Kongresi'nin açılışı 23 Temmuz'a ertelenmiştir.
Ali (Çavuş), Enver P~a'nın emir çavuşluğunu yaptıktan sonra Kazun Karabekir P~a'nın
maiyetine girmiş ve kendi ifadesiyle Kazım P~a'ya "Enver P~a yadigan" olarak hizmet
etmiş ve nihayet Klizım Karabekir Paşa'nın isteği ile 8 Temmuz 19l9'da resmi
görevinden ayrılmış bulunan Mustafa Kemal'in emireriiği vazifesinde bulunmuştur.
Bkz.Yavuz Özdemir, "Ingiliz Yarbayı Rawlinson'un Erzurum'daki Faaliyetleri,
Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, s.14, 44 nolu dipnotlan.
62
Mustafa Kem!U
açılacaktır.
Paşa-
Kongre muhakkak toplanacak ve gününde
Millet buna karar
vermiştir. Açılmamasını
sormayı
mütalaamza hakim olan sebepleri bile
tavsiye eden
lüzumlu görmüyorum.
Kolonel-Fakat, hükümetim, bu kongrenin
toplanmasına
müsaade
edemez.
Mustafa
Kemaı Paşa-
Ne hükümetinizden, ne de sizden müsaade
istemedik ki, böyle bir müsaadenin, verilip verilmeyecegi bahis mevzuu
olsun.
Muhaverenen tam bu asabf ve çetin
noktasında,
emireri elinde kahve
tepsisi oldugu halde odaya girdi. Paşa ile İngiliz miralayı arasındaki
muhavereden tabir hiçbir
ıavnndan,
şey anlamadıgı
Paşa'mn
halde
birşeyler sezmiş
sesinden ve sesinin tonundan herhalde
andaki jestini asla
unutamıyacagım.
gözlerimin içine bakarak, göz ve
- Koloneli
kapı dışan
Bu saf, dürüst ve
kaşlariyle işaret
sadık
olacak ki, o
Anadolu çocugu
ederek:
edeyim mi?
Diye sordu. Ben de onun dili ile, yani
- Kahveyi ver, dışan
yüzünden, hareket
kaş
göz hareketleri ile:
çık!
Işaretini verdim. Ali kahveyi verip dışan çıktıktan sonra, Paşa ile Kolonel
arasındaki
muhavere yeniden
şiddetlendi.
Kolonel:
toplantının dagıtılmasına
-Kongreden vazgeçmezseniz kuvve-i cebriye ile
mecburiyet has ıl olacak.
Dedi.
Paşa
da, derhal
aynı şiddetle
mukabele etti:
- O halde biz de, mecburi' ve zaruri' olarak kuvvete kuvvetle
ve herhalde milletin
Paşa,
çok
sinirlenmişti.
saga sola çevrilerek
- Ne
karannı
pahasına
Hiddetli zamanlannda
ve Lord
kaşlan çatılır
ve gözleri
yine bu halde idi.
olursa olsun kongreyi
kalktı
koyar
yerine getiririz.
ateş saçardı. Paşa
Diyerek yerinden
karşı
açacagız.
Gurzon'wı
yegenine kesin bir
şekilde:
63
-Mülakatımız burada bittniştir.
Dedi. Kolonel'in ters bir cevap verip
Paşa'yı
mani olmak için ben de hemen oda kapısını
açtım
daha çok sinirlendirmesine
ve,
- Lütfen. Kolonel.
Diyerek
kapıyı
gösterdim ve muhakkak ki,
halinde tutan yüksek iradesinin sevk ve tesiri
kapısından agzından
çıkmadan
tek kelime
Paşa'nın muhataplannı
altında
açtıgım
Kolonel
ve sapsan bir yüzle
esir
basıp
oda
gitti.
Lord Gurzon'un yegeni, İngiliz devleti fahlmesi askeri mümessili ve
Erzurum
işgal
kuvvetleri
komutanı sayın
mülAkat sahnesini terkettikten sonra,
odanın
Kolonel Ravlenson bu
Paşa,
şekilde
evi ve
asabiyetini muhafaza ediyor,
içinde geziniyor:
kararımızdan
- Miralay Bey, böyle blöflerle, tehditlerle. bizi
vaçgeçirebilecegini zannediyor. Azmi milletin, irade milliyenin ne demek
oldugunu bilmiyor.
Diyordu. Biraz
düşündükten
- Bununla beraber her ihtimali
sonra:
nazaroı
dikkate
almalıyız.
Diyerek ilave etti.
Pek ihtimal vermiyorum ve
kongrenin
toplanmasına
de tedarikli
ciddı
telakki ettniyorum amma,
müdahale etmeye ve mam olmaya
bulunmamız ıazım
gelir.
Aklıma
isternek gelmiyor degil. Fakat bu iyi bir
bu zat,
kalkışırsa
bizim
muhafız
asker
kolordudan biraz
şeyolmaz.
şayet
Kongreyi millet degil,
asker yapu ve yaptırdJ derler." 15
9 Temmuz 1919 tarihinde
ifadelerden de
anlaşılacagı
gerçekleşen
ilk
görüşme
üzere oldukça sert bir havada
geçmiş,
yukarıdaki
Rawlinson,
galibiyet psikolojisi ile gayelerinden haberdar oldugunu belirttigi 16
15
16
Kansu. Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, C.ı, Ankara, 1988,5.44-46.
Rawlinson, Adventures in the Near East, 5.225.
64
toplanmasını
Erzurum Kongresi'nin
blöt1er
engellemek için tehditler
savurmuş,
yapmıştır.
Rawlinson'un
konulmuş
savurdu~u
tehditlere Amasya Genelgesi'nde ortaya
olan "ulusun azim ve karan" yani ulusal egemenlik ve ulusal istem
do~rultusunda
gayet bilinçli ve vakurca cevaplar verenMustafa
toplanması
Erzurum Kongresi'nin
konusunda
Kemaı,
kararlı~ını göstermiş,
kongrenin ulusal bir oluşum oldu~mu h~ssasiyetle vurgulamış ve kongrenin
düşmemesi
üzerine hemangi bir gölge
Yapılan
çalışmalar
için çaba
tamamlanmış,
sarfetmiştir.
blöfleri görülen Rawlinson'un
tehditlerine ragmen kongre Mustafa Kemaıve arkadaşlannın da katılımıyla
23 Temmuz 1919'da açılmış.
Erzurum Kongresi'nin
başkanlıgına
toplanmasına
da Mustafa
Kemaı getirilmiştir.
engelolamayan Yarbay Rawlinson,
kongreye katılan delegelerle temaslar arayarak 17. Kongreyi İngiliz
mandasının kabulu yöı:ıünde
etkilerneye çalışmış ise de
başanh olamamıştır.
Aynı günlerde Yarbay Rawlinson, mütareke gere~i kendilerine teslim
edilmesi gereken silah ve malzemenin bir an evvel sımr dışına çıkanlmamasına
bütün gücüyle gayret
sarfetmiş.
mütareke
silahsızlanma konusundaki tavn belirlemeye
Nihayet,
silahsızlanma
vermemek için tertip
konusundaki
edilmiş,
koşullan karşısındaki
tutum ve
çalışmıştır l 8.
tavır,
Rawlinson'a silah ve cephane
göstermelik bir olayolan ve 26 Temmuz 1919
tarihinde gerçekleştirilen "Taşkesen Olayı" 19 sonrasında gerçekleşen Yarbay
Rawlinson,
mümkün
Kbım
Karabekir
olamayaca~J şeklinde
27 Temmuz
Paşa görüşmesiyle silahların
önemli nisbette
1919 tarihinde
görüşmesinde umdu~u
belirginleşmiştir.
gerçekleşen
Rawlinson-Karabekir
bulamayan Rawlinson, Genel
kararglihı yaşadıklan
konusunda bilgilendirirken son ümit olarak gücünün
i7
18
19
verilmesinin
Dursunoğlu, Milli Mücadelede Erzurum, s.l 15.
Rawlinson, Advenıures in the Near East, s.225.
Kizım Karabekir. lStiklil Harbimiz, IstanbuL. 1988, s.85.
farkında oldu~
65
Kongre
Başkanı
Mustafa KemID ile
görüşmek istemiş
görüşmesi gerçekleşmiştir.
bir kez daha Mustafa KemID-Rawlinson
arasında
Mustafa KemID ile Rawlinson
sözkonusu ikinci
"-Ordu
görüşme hakkında
tavassutta
bulunabilece~inizden
28 Temmuz 19l9'da
Mazhar Müfit
müfettişliginden çekilmiş
bulundugunuzu biliyorum. Fakat
ve bunun sonucunda,
şu
gerçekleşen
bilgileri vermektedir:
etmiş
ve hatta ordudan istifa
Kazım
Karabekir nezdinde müessir bir
eminim. Kendisine hakikati
anlatınız
ve
gereken tavsiyede bulununuz.
Teklifini yapu. Mustafa KemID
başka mülahazanın
veya
Kazım
Karabekir Paşa
Paşa,
sevkiyle olacak ki, Kolonel'e
hakkındaki şikayetlerini
-Bu silahlar milletin
malıdır.
bunları
Millet
Dedi. Sonra bilmiyorum, yine ne
oldu~u
karşı
davrandı.
çok sert
reddeyledi ve
açıkça:
vermeyecektir.
düşiindü,
mülakat hitam
bulmuş
halde:
Bununla beraber,
teşebbüste
Kazım
bulunur ve
çıldıracak
Karabekir
Paşa
nezdinde husust surette bir kere
müracaatınızdan bahsederim...
Dedi. Kolonel, sert ve
adeta
altında
daha evvelki hadisenin tesiri
huşunetli
kadar memnun
bir sahneden sonra bu cümleyi
oluşunu
yüzünde
dagılan
tebessüm
işitince,
hatları
ile
saklayamadı."20
26 Temmuz 1919'da
Temmuz'da Karabekir
Paşa
gerçekleştirilen "Taşkesen Olayı
ile
cevabını almış, silahsızlanma
tutumunu Mustafa
Kemaı
ile
görüşen
Rawlinson, silahlann
meselesinde
verilmeyece~i
belirginleşmeye başlayan
görüşerek netleştirmeye çalışmış,.
etmekte olan Erzurum Kongresi'yle
alakalı başkandan
Türk
devam
bilgi edinmeye gayret
etmiştir21 .
20
2ı
akabinde 27
Kansu, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, CL, 5.48-49.
Rawlinson, Adveıınıres in the Near East, 5.223-224.
66
Ne var ki, birinci
Kemaı'den
yüz
ulus gerçegine
görüşmede
bulamamış,
oldugu gibi ikinci
görüşmede
yine ulus merkezli söylemlerle
de Mustafa
cevaplarımış
yani
çarpmışur.
Mustafa KemlU'in Erzurum'a gelmesini takip eden günlerde silahlan
alma işinden daha az memnun oldugunu kaydeden Rawlinson 22 , ortaya
çıkmaya başlamış
olan yeni durum üzerine Londra'ya gitmeye karar
vermiş
ve Mustafa Kemaı ile son görüşmesini 6 Agustos 1919'da' yaptlgı veda
zi yareti yle
gerçekleşti rmiştir.
Söz konusu
görüşme
ile ilgili olarak Rawlinson
şunlan yazmaktadır:
"Müşarünileyhin23 nezdinden çıktıktan sonra, Mustafa Kemaı ile, kongrenin
tatili
hakkında
devam etti.
mülakat
aldım. Mülakatımız
Müşarünileyhin
Mustafa Kemro ile
aynı
hususi
pek
yararlı
ikemetgahında
evde oturan eski Bahriye
idi ve üç buçuk saat
vaki oldu. O zamanlar
Nazın
Rauf bey
müHikatın
bir kısmında hazır bulundu. İstikbalin ihtimallerinden ve o gün kabul edilen
yeni "Misak-ı Milli"nin 24 muhtemel emellerinden bahsettik. İlk defa olarak
ortaya konulan mezkur "Misak", o tarihten itibaren milliyetçilerin esas
maksadını
ve gayret ve siyasetlerinin müteveccih
oldugu gayeyi
bulunmuş
teşkil etmiştir. Müşarünileyh, misakın nihaı
ve bulunmakta
metnini ertesi gün
telgrafla hudutta bana bildirecegini vaadetti ve kemali ihtimamla yerine
getirdi. Bundan sonra her ikimizde istikbalin
hazırladıgı inkişafın
ciddiyetini
takdir ederek kemali nezaketle aynldık."25
Rawlinson, 6 Agustos 1919 tarihli son
görüşme hakkında,
"Adventures in
the Near East" isimli eserinde yukandaki bilgileri verirken, II Agustos
1919'da kaleme
22
23
24
25
aldıgı
ve ilgili makamlara sundugu "Erzurum
Raw1inson, Adventures in the Near East, s,190.
Bahsi geçen kişi Kazım Karabekir Paşa'dır.
Rawlirıson, Erzurum Kongresi Beyannamesini Misak-ı Milli
Ancak bu yanlıştır.
Rawlinson, Adventures in the Near East, s.232.
şeklinde
Konferansı
ifade etmektedir.
67
Günlerinde Dogu Anadolu'daki Durum"
başlıklı
şu
raporunda ise;
bilgileri
kaydetmektedir:
"Konferansın son günü 26 Erzurum'dan aynlmadan önce Mustafa
Kemat'le iki saati geçen bir görüşme yaptım. Bana konferansın İstanbul
yönetimini
tanımadıgını
ve (Ulusal)
Akım'ın
gerçekte ihtilAlci oldugunu
içtenlikle itiraf etti. öteki illerin ço~ugunca da desteklenmeyi umdugunu,
Paris
Konferansı,
Ermeni yönetimine, eski Türk-Rus hududunun ötesinde
herhangi bir ülkeyi vermek
koyacagını;
bırakılarak,
bu
akıma katılmasını
yalnız
işbirliginde
ad
bir fark
bulunmaya kesinlikle
ve meylini
vardır .. (Akım'ın)
karşı çıktılar...
Kemro
yadsıdı
yıllardan
beri Enver'e
sürdürüyor.
sonuca vanyorum.; bu denli bir
ihtiıaıin başan şansı
büyüktür.
ülkeyi bölerek bir bölügünü Ermenilere vermek için çok
Baglaşık
askeri
kullanılmasını gerçekleştirecek
sürecek ve çetin
olacaktır.
parçayı ısırmışlardır;
ülkelere sahip
(inUr
önderleri Enver'le
Şimdiki
geniş
karşı
ümit ettigini bildirdi.
Bolşevik propagandası
bakımından
kişiselolarak karşıcılıgım
Şu
buna ihtilroci bir ordunun
düzenli Türk askerlerinin de, gerekirse kimi subaylar etkisiz
O (Mustafa Kemro) tüm
etti. Ama
karannı alırsa
sayıda
bu denli bir üstlenme, uzun
Esasen Ermeniler, "çignemeyecek kadar iri bir
sonra yönetim yeteneklerinden de yoksundurlar ve daha
olmayı
dilemiyorlar.
...Mustafa Kemro, Türkiye'deki
Osmanlı Hıristiyanlanna
daha önceki
haklann verimesini üstleniyor."27
26
Kazım
Karabekjr, Rawlinson'a 6 Ağustos günlü görüşmelerjnde kongrenin tatil
için Rawljnson, 6 Ağustos'u kongrenjn son günü olarak
yazmaktadır. Ancak Erzurum Kongresj. 7 Ağustos günü son bulmuştur. Bkz. Rawlinson.
Adventures in the Near East, s.232.
Salahj S.Sonyel, Kurtuluş Savaşı Günlerinde Ingiliz Istihbarat Servisi'nin Türkiye'deki
Eylemleri, Ankara, 1995, 5.30-3 i; Sonyel. Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I,
Ankara, 1973, s.I06-107.
edileceğini söylediği
27
68
Son
görüşme hakkında
Mustafa Kemal ise; Erzurum'dan 16
1919 tarihinde Sadrazam Damat Ferit
A~ustos
Paşa'ya çekti~i telgrafında;
"İngilizlerin gösterdikleri yolda kunuluş aramak boştur, sonu acıdır. Bundan
dolayı, İngilizler de en sonunda gücün ulusta oldu~unu anlayarak, hiç bir
dayana~ı
adına
olmayan ve ulus
bile ulusça
saygınlı~ı
hiçbir yüklenimde bulunmayan ve bulunsa
alıcı
olmayan bir hükümetle sonuç
bir
işe
girişilemeyece~ini anlamışlardır.
Bu yörede İngiliz temsilcisi olan Yarbay Rawlinson da bu gerçe~i bana
söylemişti"28 şeklinde bilgi vermiş, ayrıca 24 Nisan 1920 tarihinde gizli
celsede yaptı~ı konuşmada şu bilgileri ortaya koymuştu: "Bo~azlardan
sarfınazar edemez
ve
Fransızlara bazı
taraflarda
bazı
Yunanlılara bazı
misiniz, Adalar denizi sahilinde
imtiyazat
imtiyazat vermek sizi sarsmaz zannederiz ve
kontroller
yapılırsa
di~er
bundan size bir zarar gelir mi? Efendiler;
bu sözleri bana sarfeden Erzurum'da ve bütün Kafkasya'da mümessil olan ve
Londra'da haiz-i
kendisile
saıahiyet
münasebatımız
olan Ravlenson
teakup
etmiştir.
namında
tasavvuratın
kaymakamdır
ve
Hem dost olmak istiyor, hem de bu
dostluktan (menafii yolunu takipten geri kalmak
kendisine bu
bir
istemiyorlardı.)
Bittabi biz
oldu~unu
söyledik.
gayr-i kabil-i kabul
Ravlenson'a payitahtimizda bulunan İngilizlerin memleketimizi ve
milletimizi eyi
kendilerini
yanlış
tanımış olduklarından dolayı
yanlış tanıtmak
raporlara müsteniden
edece~i
i~fal
suretile
yanlış
suretile
kararlar
em niyesiyle (kendisiyle
yanlış
verildi~ini
teması
Ravlenson) Londra'ya gittikten sonra
Ferit
kabul
Paşa
raporlar
ve bütün
etti~imizi
bunları degiştirece~iz
Hükümeti'nin
yazıldı~ını
bunları
ve
tashih
ifade ettim.
diye söyledi ve
fiIhakika o tarihte İstanbul'da bulunan) memurin-i siyasiye, İngiliz memurini
ve sairesi yerlerine başkaları gelmiştir ve onu müteakip İstanbul'a avdet eder
28
Mustafa Kemal Atatürk. Atatürk'un Tamim Telgraf ve Beyannameleri. Ankara, 1964.
s.53; Mustafa Onar. Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmalan. C.I. Ankara, 1995,5.129.
69
etmez bizimle temas istedi. Pek mevsuk malumata istinaden arzederim ki
İstanbul'a gelir, gelmez (hainler tarafından ihata)29 edildi. Bizimle temas
arzusu bu suretle düçar-ı akamet oldu"30.
ışıgında
Yukanda verdigimiz bilgiler
gerçekleşmiş
yoklamış,
birbirlerini
bunlara
olan üçüncü ve son
ulaşmak
görüşmede
6 Agustos 1919 tarihinde
Mustafa Kem§l ve Rawlinson
emeller, niyetler sezinlenmeye
için hangi uslubun
kullanılacagı
çalışılmış
belirlenmek
ve hatta
istenmiştir.
Nitekim Rawlinson, ulusal hareketin İstanbul yönetimini tanımadıgı ve
ihtilalci oldugu
beyanında
bulunurken, toprak tavizinin pek mümkün
olamayacagını da vurgulamıştır.
Mustafa
Kemaı
ise;
batının
ulus egemenligine
dayalı
yönetim
yapılannı
benimsedigini ve önemsedigini bilerek Rawlinson'a vermek istedigi mesajlan
iletmiştir.
İlk
defa olumlu bir havada geçen
uzlaşabilecekleri
şartlan
asgari
edilebilecek sözkonusu
görüşme
Londra'da yorumlara yol
açmış
Ancak, genel
sonucunda ortaya
üst makamlara
Dostane geçtigi ifade
konulmuş
olan rapor,
politikayı degiştirememiştir.
degiştirme
rapor, gayet tabiidir ki, kanallann
işaretlerini
aramışlardır.
ise de genel
politikayı
görüşmelerin mesajlannı
da
bu görüşmede taraflar,
gücü
olmamasına
ulaştırma bakımından
açılacagının
da
ragmen,
önemli olan
görüşmeler
sonucunda
vermektedir.
Londra'daki temaslanru tamamlayan Rawlinson'a yeni görevler verilerek
tekrar Erzurum'a gönderilmiştir3l . 26 Aralık 19l9'da Erzurum'a gelen
Rawlinson, 27
29
30
3i
Aralık'ta
yani Temsil Kurulu
Başkanı
Mustafa
Kemaı
ve
Parantez içindeki kelimeler Mustafa Onver tarafından eklenmişlir.Bkz.T.B.M.M. Gizli
Celse Zabıtları, C.I, s.5.
T.B.M.M. Gizli Celse Zabıdarı, C.I, s.S.
Salahi R.Sonyel. "1919 Yılı Ingiliz Belgelerinin Işılında Mustafa Kemal ve Milli
MÜcadele", Türk Kültürü, Sayl:89 (Mart 1970), 5.311-331.
70
Temsil Kurulu'nun bir
Karabekir
kısım
üyelerinin Ankara'ya
Paşa'yı
vardıgı
gün
Kazım
ziyaret ederek, Mustafa Kemal'i özelolarak görmek
istedigini iletmiş ise de 32 , Mustafa Kemal ile bir daha görüşme imkanı
bulamamıştır.
32
Rawlinson, Adventures in the Near East, s.283.