Meclis kararı gereğince Çerkez Ethem`in sığınması için cephe

r
\ . r
.
- r ~
r - c . n
%
c \ 0
Meclis kararı gereğince
Çerkez Ethem'in sığınması
için cephe komutanlarına
yollanan mesaj
30 Aralık 1920
...Millet Meclisi, son bir
büyüklük göstererek Etem
Bey’le kardeşlerine, kesinlikle
kuvvet başından ayrılarak hü­
kümete sığınmaları için son bir
teklif yapılmasını ve sığındık­
ları takdirde hayatlarının te­
min edileceğini ve haklarında
verilecek kanun hükmünün ba­
ğışlanması için hükümetçe Bü­
yük Millet Meclisi’ne aracılk
yapılmasının duyurulmasını
Meclis’e önerdim. Bu önerim,
Meclis’ce kabul edildi. Buna
göre son olmak üzere Etem
Bey’le yanındakilere duyurul­
masını ve sonucun bildirilmesi­
ni rica ederim.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET
MECLİSİ BAŞKAM
MÜŞTAKA KEMAL
Ç ER K EZ ETH EM
•
MERKEZLERİN
BİLDİRİSİ
Büyük devleflere,
insanlık ve
uygarlık âlemine
1921
...Yunan hükümeti, taşıdığı
milletlerarası insanlık ve uygar­
lık nitelikleriyle, din farkım
gözönüne almaksızın Rum ve
Ermeni göçmenleriyle birlikte
Çerkez mültecileri hakkında da
ilgi göstererek, onların yerleş­
melerini sağlamıştır. Bu gönül
okşayıcı içten davranış, Çerkezlerin Anadolu’da uygarlık
yeteneklerine sahip ve kurtarıl­
maya lâyık bir millet olduğunu
göstermektedir.
Anadolu'da
Rumlarla Çerkezlerin karşılıklı
olarak çıkarlarını ve siyasal
| haklarının korunması gereği
inancındayız.
Konuyu ayrıntılı olarak sun! maktan amaç şudur:
— Ulusal kimliğimizi göster­
mek.
— Anadolu’da, uygar millet­
lerinin dikkatlerini çekmeye
lâyık bir Çerkez ulusunun
yaşadığını duyurmak.
— Osmanlı hükümeti Anado­
lu’da Türk'ten başka uluslara
hayat hakkı tanımadığı için,
Çerkezlerin Yunan himayesin­
de yaşamalarının sağlanmasını
istemek.
Bundan dolayı. Büyük İtilâf
Devletleri ve ortaklarınca, ulu­
sal isteklerimizin kabulünü ve
desteklemesini rica ediyor ve
hemen harekete geçilmesini
soylu kişiliklerinizden bekli­
yoruz.
Ethem'in birçok hizmeti
geçmişti ama isyancı
tutum aldıktan sonra Ankara
hükümetini düşürüp yenisini
kurmaya bile-kalkışmıştı
Çerkez Etem, Kafkasya’dan gelerek
Bandırma’da yerleşmiş olan çiftçilikle
uğraşan Ali Bey’in oğluydu. Diğer
kardeşleri Saruhan (Manisa) Milletveki­
li Reşit ve yüzbaşı Tevfik Beylerdi.
İzmir’in YunanHarca işgalinin üzeri­
ne, çeşitli direnme örgütlerinin arasına
katılan Etem, atk kuvvetleriyle Salihli
Cephesi’ni oluşturarak, kendini komu­
tan ilân etti ve adamlarına “Kuvve-i
Seyyare” adım verdi.
Çerkez Etem’in, önceleri ayaklanma­
ların bastırılmasında, özellikle Anzavur
Kuvvetlerinin dağıtılmasında, Düzce,
Adapazarı ve Yozgat olaylarında, An­
kara’nın ve Ankara hükümetinin ko­
runmasında hizmetleri geçmişti.
Bu hizmetlerinden ötürü büyük bir
gurura kapılarak, çevredekilerin de kış­
kırtmasıyla bir takım hayallerle Kütah­
ya ve çevresinde hükümet kurmaya büe
kalkışan Çerkez Etem, son amaç olarak
TBMM’yi düşürüp yerine başka bir
hükümet oluşturmaya bile yeltendi.
Ayaklanmanın asıl nedenleri bunlar
olmakla birlikte, meydana gelen bazı
olaylar da, kıvılcım etkisi yaptı. Bunla­
rın başhcalarım şöyle sıralayabiliriz:
— Etem’in Ankara Valisi Yahya
Galip Bey'i, Çapanoğulları İsyam’nda
iltimas yaptığı gerekçesiyle yargılamak
istemesi ve Mustafa Kemal tarafından
bu girişimin engellenmesi.
— Kurulması düşünülen İstiklâl Mahkemleri’nin, halk üzerinde kötü etki
yaratacağı düşüncesiyle, mahkemelerin
oluşturulmasına karşı çıkmaları.
— Yozgat ve dolaylarında asker top­
lama çalışmalarının, Refet Beyy tara­
fından böyle bir işlemin ancak TBMM
tarafından yapılabileceği düşüncesiyle
engellenmesi.
— Batı Cephesi’nin ikiye ayrılarak
İsmet ve Refet Beylerin komutan olarak
atanmaları üzerine, komutanlık sayısı­
nın bire indirilmesi ve kendisine veril­
mesi yolundaki önerisinin kabul edil­
memesi.
— Düzenli ordu kurulmasına karşı
çıkarak, zaferin ancak milis güçleriyle
elde edilebileceği düşüncelerinin taraf­
tar bulmaması.
-Millet Meclisi’ne başkomutanlık yet
kişinin verilmesi.
— Kendilerine bağlı güçlere "Umum
Kuvve-i Seyyare ve Kütahya Havalisi
Komutanlığı" adını verdikleri halde,
Ankara’run yeni örgütlenmenin gerekle­
rinden olarak bu gücün adını “Birinci
Kuvve-i Seyyare” olarak değiştirmesi.
— Batı Cephesi’nde silah, cephane ve
komutanlık konularında Ankara’yla ara­
larında büyük anlaşmazlılar çıkması.
Bütün bunedenlerinvamnda, Etem’in
kardeşleriyle birlikte kurduğu aşın sol
eğilimli Yeşil Ordu da, ayaklanmanın
önemli nedenleri arasındadır.
Ayaklanmanın başlamasından sonra
Ankara hükümetince yapılan harekât
sonunda Çerkez Etem kuvvetleri, Garp
Cephesi’ne bağlı İzzettin Çalışlar ku­
mandasındaki güçlere yenildi. Etem,
emrinde kalan adamlarıyla birlikte
Yunanlılara sığındı ve Kurtuluş Savaşı
zaferle sonuçlanıncaya kadar, onlara
yardımcı oldu. Daha sonra Yunanis­
tan'a kaçan Çerkez Etem, oradan da
Suriye'ye geçerek 1950 yılında ölünceye
kadar, bu ülkede yaşadı.
1
1 ,1
İSMET
PAŞA'NIN
MESAJI
f
Çerkez Ethem'e hükümete
sığınması için
çekilen şifre
31 Aralık 1920
...Büyük Millet Meclisi’nin
önerisi uyarınca, kardeşleriniz­
le birlikte güvenli gördüğünüz
şekil ve düzenle çekilmenizi
hem onurunuz ve hayatınız
için, hem de Kuvve-i Seyyare
mensuplan açısından uygun
buluyorum. Komuta ve siyasal
mücadele hayatında sırası gel­
diği zaman çekilmesini bilen
kişi, ülkeye az bir zaman içinde
yeniden hizmet etme ve fikirle­
rini yaptırma durumuna girer.
Fakat meşru bir şekilde çekil­
memek için bir kez çarpışma
talihini denemek gibi meşru
olmayan harekete sapıtırsa,
bunun sonucunda onurun ve
hizmet olanağının korunması
şansı kalmaz.
...Telgrafımın bir tertip ve
pazarlığa vesile sayılmamasını
ve alınan tedbirlerin ciddî olma­
dığının kabul buyurulmaması
yanlış olur. Selâm.
BATI CEPHESİ KOMUTANI
İs m e t
is m e t İn ö n ü ,
R e fe t (B e le )
P aşa ile b ir lik te
ik iy e a y rıla n
B a tı C e p h e s i'n in
k o m u ta n la rın d a n
b ir iy d i. Ç erkez
E th e m 'e
"G ü v e n li
g ö rd ü ğ ü n ü z
ş e k il ve
d ü z e n le
ç e k ilm e n iz i
h e m o n u ru n u z
ve h a y a tın ız
iç in h e m de
K u v a y -ı S a y y a re
m e n s u p la rı
a ç ıs ın d a n u y g u n
b u lu y o r u m "
d iy e h a b e r
y o lla m ış tı.