TC KAHRAMANMARAġ SÜTÇÜĠMAM

T.C.
KAHRAMANMARAġ SÜTÇÜĠMAM ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM FAKÜLTESĠ
2017
TEMEL GIDA BĠLEġENLERĠNĠN PĠRAMĠT YÖNTEMĠYLE SUNULMASI
PROJE ÖNERĠSĠ
HAZIRLAYAN
ĠLKNUR DĠLĠK
16PF0425
KAHRAMANMARAġ
Anahtar Kelimeler: Gıda bileĢenleri,karbonhidrat,yağ,protein,su,mineral
1.ÖZET
Canlıların yaĢaması için gerekli olan yiyeceklere besin denir. Besinler canlıların büyüme,
geliĢim, hareket gibi çeĢitli görevleri gerçekleĢtirmelerini sağlar.
Besinler 5 ana grupta toplanır. Bunlar; karbonhidratlar,proteinler,yağlar,vitaminler,su ve
minerallerdir.Bu projede bu beĢ bileĢen anlatılmıĢ, öğrencilere örnekler sunulmuĢtur.
1.GİRİŞ
KARBONHĠDRATLAR
Karbonhidratların görevleri: Vücudun ana enerji kaynağıdır. Enerji elde etmek için kullanılır.
Günlük besin ihtiyacımızın önemli bir bölümünü oluĢtururlar.
Karbonhidrat bulunan besinler: Genel olarak unlu ve Ģekerli gıdalar karbonhidrat bakımından
zengindir.Ekmek, makarna, reçel, bal, pasta, dondurma, patates, buğday, Ģeker, pirinç vb.
PROTEĠNLER
Proteinlerin
Yapıcı
görevleri: Vücudumuzda
demek:
Yeni
hücrelerin
yapıcı
ve
yapılarak
onarıcı
vücudun
olarak
görev
büyümesini
yaparlar.
sağlamaktır.
Onarıcı demek: yaralanan bölgelerin iyileĢtirilmesi anlamına gelir. Bazen eski hücrelerin
yenilenmesi gerekir bunun için
de
proteinlere
ihtiyaç
vardır.
Saç ve tırnakların yapısında proteinler bulunur. Yeterli alınması zekayı da geliĢtirir.
Protein bulunan besinler: Genel olarak tüm hayvansal gıdalarda protein bulunur. Bunun
yanında bitkisel olan kuru baklagiller de protein bakımından zengindir.
YAĞLAR
Yağların görevleri: Yağlar vücudumuzda enerji deposu olarak kullanılır. Karbonhidratlar
tükendiğinde yağlardan
enerji sağlanır. Yağlar deri altına depo edilerek vücudu
korur. Yağların canlıları soğuktan koruma özelliği de vardır. Deri
darbelere
karĢı
altında depo
edilen yağ
vücut ısısını korur.
Özellikle kutuplar gibi soğuk bölgelerde yaĢayan kutup ayısı, fok balığı gibi hayvanların kalın
bir yağ tabakası vardır.Yağlı besinlerin fazla tüketilmesi kilo almaya neden olur.
Yağ bulunan besinler: Sıvı yağ, margarini tereyağı, ceviz, fındık, ay çiçeği çekirdeği, zeytin,
badem vb.
VĠTAMĠNLER
Vitaminlerin görevleri: Vücutta düzenleyici olarak görev yaparlar. Yani canlı vücudundaki
kimyasal
olayların
çalıĢmasını
düzenlerler.Vitaminlerin çeĢitli türleri vardır.
Bunlar A, B, C, D, E, K vitaminleridir.
Vitamin bulunan besinler: Taze sebze ve meyvelerde, et ve balıkta bolca bulunurlar.
SU VE MĠNERALLER
Su ve minerallerin
görevleri: Vücutta
düzenleyici
olarak görev yaparlar.Su
insan
vücudunun yüzde 70’ine yakınını oluĢturur. Bu nedenle canlılar için suyun önemi çok
fazladır.Bir
insan hiç
su
içmeden
ancak 3-4
gün
yaĢayabilir.
Mineraller ise toprakta bulunan çeĢitli element ve bileĢiklerdir.
Su ve mineral bulunan besinler: Tüm besinlerde bulunurlar.
2.AMAÇ VE HEDEFLER
Hazırladığım bu materyalle gıdaları temel bileĢenlerine göre gruplandırmak.Primatin her
basamağında görsel ögelerle bu grupları tanıtıp özelliklerini anlatmayı hedefliyorum.Görsel
araçlar öğrenme sürecini kısaltır ,öğrencilerin dikkatini çekmeyi sağlar.Her öğrencinin günlük
beslenmesinde yediği içtiği yani bildiği gıdalar üzerinden sınıflandırıp kalıcı bilgiyi
kazandırmayı düĢünüyorum.
3.KONU, KAPSAM, LİTERATÜR ÖZETİ
Ana besin unsurlarından biri olan karbonhidratların temel görevi vücudun ihtiyaç duyduğu
enerjiyi sağlamaktır. Sindirim sistemi, gıdalar yoluyla alınan karbonhidratı glikoza (kan
Ģekeri) dönüĢtürür. Bu Ģeker organların çalıĢması, yeni hücre ve doku oluĢumu için kullanılır.
ġekerin fazlası, daha sonra ihtiyaç duyulduğunda kullanılmak üzere karaciğerde depolanır.
Karbonhidratlar “basit ve kompleks” karbonhidrat olarak 2’ye ayrılır. Basit karbonhidratlar
meyveler, sebzeler, süt ve süt ürünlerinde bulunur. Rafine edilmiĢ ve iĢlemden geçirilmiĢ
hazır gıda ürünlerinde de basit karbonhidrat bulunmaktadır.Tam tahıl ekmekleri, kahvaltılık
gevrekler, niĢastalı sebzeler ve baklagiller ise kompleks karbonhidrat içerir. Kompleks
karbonhidratlı yiyecekler aynı zamanda besin lifi bakımından zengindir. Karbonhidrat
bulunan besinler hakkında, özellikle diyet uygulayanlar arasında “karbonhidratın kilo
aldırdığı” Ģeklinde bir ön yargı bulunmaktadır.
Karbonhidrat vücut için gereklidir ve belirli oranlarda alınması dengeli beslenme, organların
ve kasların fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için gereken enerjinin sağlanması açısından
önemlidir.Peki, sağlıklı bir beslenme için hangi kaynaklardan ne kadar karbonhidrat almak
gerekiyor? Eğer özel bir sağlık koĢulunuz yoksa günlük olarak alınan kalorilerin %40%60’ının karbonhidratlardan, tercihen kompleks karbonhidratlardan gelmesi önerilmektedir.
Protein, saç telinden tırnaklara kadar, tüm hücrelerin önemli bir fonksiyonel ve yapısal
bileĢenidir.Vücudun ürettiği enerjinin yaklaĢık %10-%15’i, gıdalar yoluyla alınan
proteinlerden gelmektedir.Özellikle çocukluk döneminde yeterli miktarda protein tüketimi
sağlıklı bir geliĢim için önemlidir. YetiĢkinlerde ise, enerjinin yanı sıra hücrelerin onarımı için
de proteine ihtiyaç vardır.Tüm hayvan ve bitki hücreleri bir miktar protein içermesine karĢın,
besinlerdeki protein miktarı çok farklı değerlerde olabilir.Hayvansal gıdalardan alınan
proteinler, vücudun ihtiyaç duyduğu hemen hemen tüm amino asitleri içerir.Ancak kırmızı et,
yüksek oranda protein içermesine rağmen dikkatli tüketilmedir, çünkü kötü kolesterole (LDL
kolesterol) neden olan doymuĢ yağ bakımından da zengindir.Fazla miktarda doymuĢ yağ
içeren besinlerin düzenli olarak tüketilmesi, baĢta kalp hastalıkları olmak üzere bazı diğer
hastalıklara yakalanma riskini arttırır.Kırmızı ete alternatif olarak, yine protein bakımından
zengin ancak daha az yağ içeren tavuk, hindi gibi kümes hayvanları ve balık yiyebilirsiniz.
Bize en çok enerji veren besin öğesi yağ olup; 1 gram yağdan 9 kalori alırız.
• Vitaminlerin bir bölümü vücuda yağla alınır. Yağda eriyen A, D, E ve K vitaminlerinin
bağırsaklardan
emilerek
vücudun
bunlardan
yararlanmasına
sağlar.
• Yağlar vücudun düzenli çalıĢmasında etkin olan bazı hormonların yapımı için gereklidir.
• Yağlar, organlarımızın çevresini yastık gibi sararak vücudu darbelere ve diğer dıĢ etkenlere
karĢı
organları
korur.
• Derialtı yağı vücut ısısının hızlı kaybını önler. Deri altında bulunarak, soğuk havalarda
vücut ısısını dengeler.
• Yağlar mideyi, karbonhidrat ve proteinlere göre daha geç terk ettiği için uzun süre
doygunluk
hissi
verir.
Yağlar doymuĢ ve doymamıĢ olmak üzere iki gruba ayrılır. Bunlardan doymuĢ olanlar oda
ısısında kati, doymamıĢ olanlar ise sıvı formdadır. Tereyağ, margarin, ayçiçeği, mısır yağı,
zeytinyağı, soya yağı, fındık yağı gibi bitkisel sıvı yağlar asıl yağ kaynakları olup; kabuklu
kuruyemiĢler, susam, yağlı et, peynir, yoğurt, süt ve pastalarda da yağ içeriği oldukça
yüksektir.
DoymuĢ yağlar genellikle yağlı kırmızı et, salam, sosis, jambon gibi ürünlerde fazla bulunur.
DoymuĢ yağ asitleri ile tekli doymamıĢ yağ asitleri hiç yağ yemesek bile vücudumuzdaki
karbonhidrat ve proteinlerden üretilebilir. Ancak çoklu doymamıĢ yağ asitleri olan omega-3
ve omega-6 vücudumuzda üretilemezler. Bu yüzden bunlara elzem yağ asitleri denir ve bu
yağ
asitleri
mutlaka
dıĢarıdan
besinler
yoluyla
ile
alınmalıdır.
Yağ denildiğinde genellikle fazla kilolar ve beraberinde getirdiği rahatsızlıklar ya da bizleri
estetik olarak kaygıya düĢüren hücreler akla gelir. Ancak vücudumuz için gerekli olan
enerjinin en önemli kaynağı yine yağlardır. Bu durumda yaĢ, cinsiyet, boy gibi belli faktörler
göz önünde bulundurularak, yağların vücudumuzda doğru oranlarda bulunması gereklidir.
Yağ fazlası, aĢırı kilo alımı, obezite; kalp hastalıkları ve kansere neden olabilir. Vücuttaki
gerçek kilo kaybı, yağ kaybıdır. Bu nedenle hem fazla kilodan korunmak, hem de kalp
hastalıkları ve kanserden korunmak için aldığımız yağların dengeli olmasına özen
göstermeliyiz. Obezitenin önlenmesi açısından ise yağ tüketimi günlük enerjinin % 30’unu
aĢmamalıdır. Tüketilen yağ dengesi iyi sağlandığında aldığımız yağlar, vücudumuza zararlı
değil, yararlı olur.
Vücudumuz için mutlaka gerekli olan ve vücudumuzdaki katalizör görevli en basit organik
maddelerdir .Vitaminler besinlerimizde bulunmadığı zaman, metabolizmada bozukluklara yol
açabilirler. Vitaminler vücudun sağlıklı geliĢimi, sindirim fonksiyonları, enfeksiyonlara karĢı
bağıĢıklık
kazanması
açısından
oldukça
gereklidir.
Ayrıca
vücudumuzun karbonhidrat, yağ ve proteini kullanmasını da sağlarlar.
Vitaminler vücutta "yakılmaz", yani vitaminlerden doğrudan enerji (kalori) alınmaz. Vücut,
her vitaminden gerekli olan miktarın kan dolaĢımında sürekli mevcut olmasını sağlar. Suda
çözünen vitaminlerin fazlası vücut sıvıları ile atılırken, yağda çözünen vitaminlerin fazlası
ise yağ dokusunda depolanır. Depolandıkları için yağda çözünen vitaminlerin aĢırı dozu
zararlı olabilir. Özellikle vitamin A ve D'nin tüketiminde dikkatli olmak gerekir. Vitaminler
bütün hücrelerde az miktarda depolanır. Bazı vitaminler ise büyük ölçüde karaciğerde
depolanır.
4.MATERYAL VE METOT
Projem için cam ,ahĢap yada karton kullanarak bir piramit oluĢturacağım.Gıdaları
bileĢenlerine göre sınıflara ayıracağım.Günlük kullanılan oranlara göre bölmelere ayırdığım
piramite yerleĢtireceğim.Öğrencilerime görsellerle zenginleĢtirdiğim piramitte , hem kolay
öğrenmelerini sağlayıp hem de gün içerisinde tükettikleri gıdaları tanıtacağım.
5.PROJE İŞ ZAMAN ÇİZELGESİ
Materyal Tasarımı 4 hafta olarak planlanmıĢtır.ĠĢ zaman çizelgesi aĢağıdaki gibi planlamıĢtır.
ZAMAN
Ġġ TANIMI
1.HAFTA
Materyal Hazırlanması için
gerekli materyal temini
Malzemelerin Montajı
Öğrencilere Anlatılması
ve
Öğrencilerin
Materyal
Yapımını Denemesi
Öğrencilerin
Sunması
Materyalleri
2.HAFTA
3.HAFTA
4.HAFTA
6.KAYNAKLAR
Anonim, 2004. Sağlıklı Beslenelim, Kalbimizi Koruyalım" Projesi AraĢtırma Raporu. Sağlık
Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 83s.
Demirci M. 2002. Beslenme. Rebel Yayıncılık, Ġstanbul.
Ercan, P.,2014. Obeziteyi Önleyen Gıda BileĢenleri,Ege Üniversitesi,Akademik Gıda(12),6977
http://www.akademik.adu.edu.tr/myo/cine/webfolders/File/ders%20notlari/Gida%20Kimyasi.
pdf
http://www.mineral.gen.tr/su-ve-mineraller.html