3 aşamalı - WordPress.com
advertisement
VEJETARYAN BESLENMEK NE KADAR DOĞRU? Hazırlayanlar: Serap Avcu&Sabiha Sümer Modülün İlgili Olduğu 1)Giriş 2)Öğrenci Etkinlikleri 3)Öğretmen Notları 5)Değerlendirme bölümlerinden oluşmuştur. Sınıf Seviyesi: 5. Sınıf Öğrenme Alanları: Canlılar ve Hayat/Vücudumuz Bilmecesini Çözelim Ünite: Besinler ve Dengeli Beslenme Ünitesi Kazanımlar: Öğrenciler; Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi için besinlere ihtiyacı olduğunu fark eder. Besin içeriklerinin vücuttaki öncelikli görevlerini belirtir. Besinleri içerdikleri karbonhidrat, protein ve yağ açısından ayırt edebilir. Dengeli beslenmeye örnek bir öğün hazırlar. Dengeli beslenmenin insan sağlığı açısından önemini kavrar. KARNINI NASIL DOYURUYORSUN ? Senaryo: Ayşe 5. Sınıfa giden bir öğrencidir. Ayşe her gün sabah erkenden kalkar. Annesinin hazırladığı kahvaltıyı yapar , öğlen okulun yemekhanesinde , akşam ise evinde annesinin yaptığı yemekleri yer.Ayşe zayıf , sürekli kendini halsiz hisseden ,iştahı kapalı ,hastalıklara çok çabuk yakalanan bir kız çocuğudur. Bunun sebebini ailesi aile büyüklerinin de aslında önceden böyle olduğuna bağlar ve anneannesine , halasına, teyzesine benziyor bu haliyle derler kendi aralarında. Bu durum böyle benzetilse de Ayşe aşırı derecede kol ve bacaklarına kramp giren , üşüyen , yaşıtlarına göre büyümede gecikme gösteren , tırnakları sürekli kırılan biri haline gelmiştir ve Ayşe’nin bu rahatsızlıkları artmaya devam eder. En sonunda bir doktora başvururlar ve doktor bu durumun Ayşe’nin beslenme alışkanlığından dolayı ileri gelebileceğini söyler. Doktor bu durumu test edebilmek için Ayşe’nin yemek seçme alışkanlığının olup olmadığını , özellikle neyi yiyip yemediğini sorar aile bu duruma çok şaşırır çünkü onlar yoğun çalışma hayatından çocuklarının aslında neyi sevip sevmediği ya da neyi yiyip yemediğini tam olarak bilmiyorlardır. Doktor bunun için Ayşe’nin beslenme alışkanlığını öğrenmek adına 15 günlük izlemeye almalarını söyleyip onları evlerine gönderir. Aile bu gözlemden sonra şu gerçekle karşılaşır ki , Ayşe et ve et ürünleri yemiyor zaman zaman süt , yumurta gibi yiyecekleri tüketmiyordur. Bunu ona sorduklarında ben vejetaryan olmak istiyorum ve bunun için de bu yiyecekleri tüketmeyi sevmediğini dile getiriyor. Senaryodaki problem durumu: Ayşe’nin bu alışkanlığı kazanması ne kadar doğru olur? Vejetaryan beslenmenin insan sağlığı üzerindeki etkisi nedir? Etkinlik 1: Yeterli beslenmeye uygun bir örnek öğün hazırlayınız. Etkinlik 2: 1. Bu tabloyu inceleyelim ve yorumlayalım. Hangi besin ne kadar kalori içeriyor?Bu besinler arasında karşılaştırma yapılabilir mi?Açıklayınız. 2. Her bir besinin insan vücudu için ne gibi yararları vardır? Tartışalım. ÖĞRETMEN NOTLARI Besin içerikleri ve görevleri: BESİN İÇERİKLERİ VE GÖREVLERİ Besinler, canlılar için çok önemlidir. Bu sebeple bilim insanları besinlerin içeriğinin neler olduğunu merak etmişlerdir. Bu konuda çeşitli çalışmalar yaparak besinlerin içerdiği maddeleri bulmuşlardır. Günümüzde, tükettiğimiz tüm besinlerin neler içerdiği bilinmektedir. Yiyecekler birden fazla besin maddesi içerebilir. Ancak içeriğinde en çok hangi besin maddesi bulunuyorsa o grupta yer alır. Besinleri içeriklerine göre karbonhidratlar, proteinler, yağlar, vitaminler, su ve mineraller olarak gruplandırırız. KARBONHİDRATLAR Gün boyunca çeşitli besinler tüketiriz. Bunların bir kısmı bize enerji verir. Makarna pilav, ekmek gibi besinler enerji sağlar ve bol miktarda karbonhidrat içerir. Karbonhidratlar temel besin maddelerimizdendir. Aynı zamanda vücudumuzun asıl enerji kaynağıdır. Bunlar vücudumuzda kısa sürede enerjiye dönüşür. Özellikle bitkisel gıdalar karbonhidrat bakımından zengindir. Buğday, mısır, pirinç, arpa,yulaf,patates,şeker kamışı bol miktarda karbonhidrat içerir.Bal,süt ve meyve çeşitleri de karbonhidrat açısından zengindir. Birçok meyve ve sebzede, kepekli ekmekte yulaf gibi besin maddelerinde bulunan lif de karbonhidrattır. Lifli besinler sindirimi kolaylaştırır. PROTEİNLER Okula ilk başladığımız anla şu andaki boyumuz ve kilomuz ne kadar farklı, değil mi? Eski fotoğraflarımıza baktığımızda bu değişikliğin ne kadar belirgin olduğunu görürüz. Her yıl boyumuz biraz daha uzar, kütlemiz de artar. Zaman zamanda düşer; elimizi, kolumuzu yaralarız. Ama yaralarımız kısa sürede iyileşir. Bütün bunları vücudumuzda yapıcı ve onarıcı olarak görev yapan proteinler gerçekleştirir. Büyüme, gelişme, yaraların iyileşmesi, vücudun mikroplara karşı direnci için proteinlere gereksinim vardır. Et, süt, peynir, yoğurt, yumurta ve balık protein bakımından zengin hayvansal besinlerdir.Tahıllar,baklagiller ve kuru yemişlerde bol miktarda protein bulunur. YAĞLAR Vücudumuzun gereksinim duyduğu enerjiyi ilk önce karbonhidratlardan sağlarız. Ama fazla enerji gerektiren işler yaptığımızda karbonhidratlardan aldığımız enerji yetersiz kalır. Uzun süre aç kaldığımızda da enerjimiz azalır. Bu gibi durumlarda gereksinim duyduğumuz enerjiyi diğer bir enerji kaynağı olan yağlardan sağlarız.Yağlar bitki ve hayvanlardan elde edilir.Zeytin,ayçiçeği,mısır,yer fıstığı,susam ve soya bitkileri yağ bakımından çok zengindir.Yağ gereksinimimizin çoğunu bu bitkilerden karşılarız.Bunlardan başka ceviz,badem,kabak çekirdeği,fındık bol miktarda yağ içerir.Balık,süt,peynir,tereyağı,kaymak,et ve et ürünleri yağ bakımından zengin hayvansal besinlerdir. DENGELİ VE SAĞLIKLI BESLENME Tüm yiyecek ve içecekler tek başlarına vücudumuz için gerekli bütün maddeleri içermezler. Bu nedenle yiyecekleri gruplandırmalı ve doğrultuda beslenmeliyiz. Gruplandırdığımız besinlerden her gün belirli miktarda yememiz gerekir. Böylece yaşamımızı sağlıklı bir biçimde sürdürmüş oluruz. Bir günde bu çeşitlerden ne kadar tüketmemiz gerekir? Sinek kuşu gibi bazı kuşlar bir günde kendi ağırlıklarının yarısından fazla yiyecek tüketir. Buna rağmen çok büyüyemezler. İnsanlarda belirli bir yaşa ulaştıklarında büyümelerini tamamlar. O halde canlılar, yalnız büyümek için beslenmezler. Bir günde üç öğün yemek yeriz. Çünkü hepimizin bir günde belirli miktarda enerjiye gereksinimi vardır. Her gün pek çok etkinlikte bulunuruz. Koşarız, yürürüz, ders çalışırız,bisiklete bineriz,çeşitli oyunlar oynarız.Bunları yaparken enerji harcarız.Nefes alıp verirken,dinlenirken,düşünürken,hatta uyurken bile enerji kullanırız.Diğer canlılar da tıpkı bizim gibi yaşamsal faaliyetlerini yerine getirmek için enerji harcar.Bu enerji besinlerden sağlanır. Görüldüğü gibi canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için beslenmek zorundadır. Nasıl yakıtı biten bir araba çalışmaz ise canlılarda beslenmeden yaşayamazlar. Peki besinlerimizi nereden sağlarız? Besinlerimizi hayvanlardan ve bitkilerden elde ederiz. Et, süt, yumurta gibi besinler hayvansal kaynaklıdır. Meyve ve sebzeler de bitkisel kaynaklı besinlerdir. Bu gruplandırmada besinlerin kaynakları temel alınmıştır. Acaba besinleri başka özelliklere göre de gruplandırabilir miyiz? Bunu cevaplamak için besin içeriklerini bilmemiz gerekir. Canlılığımızı sürdürmemizi sağlayan besinler neler içerir? Kahvaltıda peynir, zeytin, ekmek yeriz; yanında süt veya çay içeriz. Hepsinin tadı değişiktir. Fakat farklı tatları vardır ve bu besinlerin içerdikleri çeşitli maddelerden kaynaklanır. Her birinin içinde bize enerji veren yaraları iyileştiren vücudumuzu güçlendiren değişik maddeler bulunur. Vücudumuzun sağlıklı çalışabilmesi için günlük enerji gereksinimimizi karşılayacak kadar besin tüketmeliyiz. Bununla birlikte vücudumuzun yapım, onarım maddelerine ve düzenleyicilere de gereksinimi olduğunu biliyoruz. O halde her öğünde değişik besin maddelerinden belirli miktarda yemeliyiz. Böylece hem enerji gereksinimimizi hem vücudun diğer işleri için gerekli maddeleri almış oluruz. Buna yeterli ve dengeli beslenme deriz. Dengeli beslenmeye diyet adını veririz. Dengeli beslenmek için vitamin ve minerallerden az miktarda; karbonhidrat,protein ve yağlardan ise daha çok fazla alınması gerekir.Ayrıca günlük su gereksinimimizin karşılanması için 8 bardak su içmeliyiz. Eğer bir ya da birden fazla besin maddesi eksik olursa vücudumuz sağlıklı çalışmaz. Sağlıklı ve dengeli beslenme, doğru miktarda ve aynı zamanda zararlı maddelerden uzak yiyeceklerle sağlanır. DEĞERLENDİRME Değerlendirme 1: Karbonhidrat , yağlar ve proteinlerle ilgili bir afiş hazırlayalım ve bu afişler üzerinde bu besin yapı taşlarının önemini gösteren sloganlar yazalım.Sınıfta oylayalım. Değerlendirme 2: Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda çeşitli besin maddeleri vardır. Tabloya göre aşağıda verilen soruları kutucuk numaralarını kullanarak cevaplayınız. 1.Tablodaki besinlerden hangileri protein bakımında zengindir? 2. Tablodaki besinlerden hangilerinin besin içeriği vücutta yapıcı ve onarıcı görevde bulunur? 3. Tablodaki besinlerden hangisi hayvansal kaynaklı besinlerdir? 4.Tablodaki besinlerden hangilerinin sağladığı enerji miktarı daha fazladır? 3 1 2 4 5 6 7 8 9
