dkimyasal tepkimeler

ÖĞRENME ALANI
ÜNĐTE 3
D-
:
:
MADDE VE DEĞĐŞĐM
MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ
KĐMYASAL TEPKĐMELER (REAKSĐYONLAR)
(6 SAAT)
1Fiziksel Değişim ve Fiziksel Özellikler
2Kimyasal Tepkime (Değişim) ve Kimyasal Özellikler
3Kimyasal Tepkimelerin Gerçekleşmesi ve Özellikleri
4Kimyasal Tepkimelerde Kütlenin Korunumu Kanunu
5Kimyasal Tepkime Denklemleri
6Kimyasal Tepkimelerde Sabit Oranlar Kanunu
7Katlı Oranlar Kanunu (*)
8Elementlerin Bileşikteki Kütlece Yüzdelerinin Hesaplanması
9Kimyasal Tepkime Çeşitleri
10Kimyasal Tepkimelerin Önemi
1
D-
KĐMYASAL TEPKĐMELER (REAKSĐYONLAR)
:
1-
Fiziksel Değişim ve Fiziksel Özellikler
:
Maddenin dış yapısı yani görünüşü ile ilgili olan ölçülebilen, hissedilebilen ve gözlenebilen
renk, tat, koku, görünüm, şekil, sertlik, parlaklık, kırılganlık, hacim, kaynama sıcaklığı, erime
sıcaklığı, donma sıcaklığı, yoğunlaşma sıcaklığı, genleşme, sıkışma, katı, sıvı veya gaz halinde
olma gibi özelliklere fiziksel özellikler denir.
Maddenin kendi özelliğini yani kimliğini değiştirmeden sadece dış görünüşünde şeklinde,
büyüklüğünde yani fiziksel özelliklerinde meydana gelen değişmelere fiziksel değişme (olay)
denir.
Fiziksel değişme sonucu maddenin kimliği değişmez, yeni madde oluşmaz, değişen madde
kendi özelliğini kaybetmez ve eski haline geri dönebilir.
a)
Tanecik Boyutunda Fiziksel Değişim
:
Fiziksel değişimde taneciklerin yapısı değişmez ve yeni tanecikler oluşmaz. Sadece
taneciklerin arasındaki boşluk miktarı (uzaklık) değişir.
▪
Kırılma, Bölünme
:
Kırılan 1. Parça
Kırılan 2. Parça
Kırılan, Bölünen
Cisim
▪
Yırtılma
:
Yırtılan 1. Parça
Yırtılan 2. Parça
▪
Hal Değiştirme
Maddenin Katı Hali
(Buz)
▪
:
Maddenin Sıvı Hali
(Su)
Çözünme (Karışım Oluşturma)
1. Madde
Maddenin Gaz Hali
(Su Buharı)
:
Karışım
Sonucu
Oluşan
Madde
2. Madde
2
▪
Çözünme (Karışım Oluşturma)
:
Karışım Sonucu
Oluşan Madde
(Su–Karbondioksit
Karışımı)
1. Madde (Karbondioksit)
2. Madde (Su)
2-
Kimyasal Tepkime (Değişim) ve Kimyasal Özellikler :
Maddenin içyapısı yani taneciklerinin (atom ve moleküllerinin) dizilişleri ile ilgili olan
yanıcılığı, yakıcılığı, çürümesi, mayalanması, paslanması, tepkimeye girmesi gibi özelliklere
kimyasal özellikler denir.
Maddenin içyapısının yani taneciklerinin dizilişinin yani kimliğinin değişerek yeni madde
oluşmasını sağlayan değişmelere kimyasal değişim, kimyasal reaksiyon, kimyasal olay veya
kimyasal tepkime denir.
Kimyasal değişme sonucu maddenin kimliği değişir yani yeni madde oluşur, maddenin
rengi, kokusu, şekli değişir, ısı ve ışık açığa çıkar, çökelti ve gaz kabarcıkları oluşur, değişen madde
kendi özelliğini kaybeder ve eski haline geri dönemez.
a)
Tanecik Boyutunda Kimyasal Değişim :
Kimyasal değişimde molekülleri ve molekülleri oluşturan atomları (tanecikleri) bir
arada tutan kimyasal bağlar kopar ve ayrılan atomlar başka atomlarla yeni kimyasal bağlar
oluştururlar. Bu da farklı özellikte yeni maddelerin oluşmasını sağlar.
▪
Su Bileşiğinin Oluşması
:
1. Madde
(Hidrojen Elementi)
Su Bileşiği
2. Madde
(Oksijen Elementi)
▪
Karbondioksit Bileşiğinin Oluşması :
3
1. Madde
(Karbon Monoksit Bileşiği)
Karbondioksit
Bileşiği
2. Madde
(Oksijen Elementi)
ÖRNEKLER :
12-
Maddenin hal değiştirmesi, parçalanması, toz haline getirilmesi, çözünme olayları fiziksel
değişmedir.
Bütün yanma, çürüme, paslanma ve mayalanma olayları, canlılardaki büyüme, sindirim,
solunum, fotosentez gibi olaylar kimyasal tepkimeler sonucu gerçekleşir.
3-
Kimyasal Tepkimelerin Gerçekleşmesi ve Özellikleri :
Maddeler bir araya getirildiklerinde her zaman kimyasal tepkime gerçekleşmez. Kimyasal
tepkimenin gerçekleşmesi için enerji gereklidir. Bu enerji tepkimeye giren maddeleri oluşturan
taneciklerin kinetik enerjisini arttırır ve tanecikler arasındaki bağların kopması veya yeni bağlar
oluşturulması için kullanılır. Yeni bağlar oluştuğu için de kimyasal tepkimeler sonucunda yeni
maddeler oluşur.
Kimyasal tepkimelerde iyonları ve molekülleri oluşturan atomları bir arada tutan kimyasal
bağlar kopar ve atomlar birbirinden ayrılır. Ayrılan atomlar başka atomlarla yeni kimyasal bağlar
oluşturur. Kimyasal tepkimelerde atomlar yok olmaz, atomların cinsleri değişmez ve yeni atomlar
oluşmaz. Bu nedenle kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren maddelerdeki atomların cinsleri
değişmediği için tepkimeye giren atomların proton veya nötron sayıları da değişmez.
Kimyasal tepkime sonucu yeni kimyasal bağlar oluştuğu için elektron alışverişi veya
elektronların ortaklaşa kullanılması olayları gerçekleşir ve bu nedenle tepkimeye giren atomların
elektron sayıları değişebilir.
4-
Kimyasal Tepkimelerde Kütlenin Korunumu Kanunu :
Kimyasal tepkimeler gerçekleşirken atomlar veya moleküller arasındaki kimyasal bağlar
kopar ve yeni kimyasal bağlar oluşur yani atomlar yer değiştirir. Kimyasal tepkimelerde atomlar
yok olmadığı ve yeni atomlar oluşmadığı için tepkimeden sonra yeni maddeler oluştuğunda kütlede
herhangi bir değişiklik olmaz.
Kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren maddelerin kütlelerinin toplamı, tepkime sonucu
oluşan maddelerin yani tepkimeden çıkan maddelerin yani ürünlerin kütlelerinin toplamına eşittir.
Bu kanuna kütlenin korunumu kanunu ya da Lavosier kanunu denir.
Kimyasal tepkimelerde, hiçbir zaman tepkimeye giren maddeler yok olmaz, ancak bir
halden başka bir hale dönüşür. Bu nedenle kimyasal tepkimelerde kütle korunur.
Tepkimeye Girenlerin Kütleleri Toplamı = Tepkimeden Çıkanların Kütleleri Toplamı
mGirenler = mÜrünler
4
ÖRNEKLER :
1H2 ve O2 elementleri H2O bileşiğini oluştururken;
▪
H2 molekülünün yapısındaki kimyasal bağlar kopar ve H atomları birbirinden ayrılır.
▪
O2 molekülünün yapısındaki kimyasal bağlar kopar ve O atomları birbirinden ayrılır.
▪
Ayrılan H ve O atomları yeni kimyasal bağ sayesinde H2O molekülünü oluşturur.
▪
H2O molekülü oluşurken tepkimeye giren H ve O atomlarının sayısı değişmez.
2-
Kömürün O2 gazı ile yanması sonucu CO2 bileşiğini oluştururken;
▪
Kömürdeki C atomları, havadaki O2 molekülündeki O atomları ile etkileşir ve C ve
O atomları arasında yeni kimyasal bağ sayesinde CO2 molekülünü oluşur
5-
Kimyasal Tepkime Denklemleri :
Elementler sembollerle, bileşikler formüllerle, kimyasal tepkimeler de denklemlerle
gösterilir. Denklemler, kimyasal tepkimelerin gerçekleşmesi olayının cümle ile değil de sembol ve
formül kullanılarak gösterilmesidir.
a)
Kimyasal Tepkime Denklemlerinin Yazılması
1234-
5-
Kimyasal tepkimelerde değişmeye uğrayan (tepkimeye giren) maddelere girenler
(reaktifler) denir.
Kimyasal tepkimelerde değişme sonucu oluşan (tepkimeden çıkan) maddelere
çıkanlar (ürünler) denir.
Kimyasal tepkimelerde girenlerin ve ürünlerin özellikleri farklıdır.
Kimyasal tepkime denklemleri yazılırken sol tarafa (önce) girenler, sağ tarafa (sonra)
ürünler yazılır ve aralarına ok işareti (→) konur. Ok işareti eşittir anlamındadır,
tepkimenin gerçekleşme yönünü yani tepkimeye girenlerin hangi ürünleri
oluşturduğunu gösterir.
Kimyasal tepkime denklemleri yazılırken girenler ya da ürünler birden fazla ise
aralarına artı (+) işareti konur. Girenlerin arasındaki (+) işareti bu maddelerin
birbiriyle tepkimeye girdiğini, ürünlerin arasındaki (+) işareti de bu maddelerin
tepkime sonucu oluştuğu anlamına gelir.
Girenler
A+B+…
6-
Örnek :
:
→
→
Ürünler
C+D+…
A ve B maddeleri tepkimeye girerek C ve D maddelerini oluşturur.
Kimyasal tepkime denklemlerinde, tepkimeye girenler veya ürünler yazılırken bu
maddeleri oluşturan en küçük birim (atom, molekül, iyon) esas alınır ve bu maddeler
sembol veya formül kullanılarak yazılır.
▪
Oksijen elementi moleküler yapılı olduğu için denklemlerde “O”
şeklinde değil, “O2”şeklinde gösterilir.
▪
Demir elementi atomik yapılı olduğu için denklemlerde “Fe2” şeklinde
değil, “Fe” şeklinde gösterilir.
Karbon
+
Oksijen
→
Karbondioksit
C
+
O2
(Giren Madde)
(Gaz)
→
CO2
(Giren Madde)
(Katı)
(Ürün)
(Gaz)
5
b)
c)
Kimyasal Tepkime Denklemlerinin Özellikleri :
1-
Kimyasal tepkime denklemlerinde girenlerin ve ürünlerin bazı özellikleri aynıdır
yani korunur. Bu özellikler;
▪
Atom sayıları.
▪
Atom cinsleri.
▪
Kütle toplamları.
▪
Proton sayıları toplamları.
▪
Nötron sayıları toplamları.
▪
Elektron sayıları toplamları.
▪
Kütle numaraları toplamları.
2-
Kimyasal tepkime denklemlerinde girenlerin ve ürünlerin bazı özellikleri bazen aynı
bazen de farklıdır yani bazen korunur bazen de korunmaz. Bu özellikler;
▪
Mol sayıları.
▪
Molekül sayıları.
▪
Hacimleri.
▪
Enerji miktarları.
▪
Her bir elementin elektron sayısı.
▪
Elementlerin değerlikleri.
▪
Molekül çeşitleri.
3-
Kimyasal tepkime denklemlerinde girenler tarafındaki atom sayıları ile ürünler
tarafındaki atom sayıları eşit değilse tepkime denkleştirilir.
Kimyasal Tepkime Denklemlerinin Denkleştirilmesi :
Kimyasal tepkime denklemlerinde girenler ve ürünler tarafında aynı atomdan eşit
sayıda bulunmuyorsa tepkime denkleştirilir.
Denkleştirme yapılırken;
1234-
Tepkimeye girenlerdeki ve ürünlerdeki sembol veya formüllerin sadece önlerin
uygun rakamlar (katsayılar) yazılır.
Yazılan katsayı hangi formülün önüne yazılmışsa o formüldeki bütün elementlere
aittir.
Denkleştirme yapılırken atom sayısı en fazla olan formülün katsayısı önce 1 kabul
edilir.
Denkleştirme yapılırken genelde H ve O’nin denkleştirilmesi en sona bırakılır.
ÖRNEKLER :
1-
H2
+
O2
Girenler
H→2
O→2
▪
→
H2O
kimyasal tepkimesini denkleştirin.
Ürünler
H→2
O→1
Oksijen sayılarının eşitlenmesi için ürünlerdeki H2O, 2 ile çarpılır.
H2
+
Girenler
H→2
O→2
O2
→
2 H2O
Ürünler
H→2.2=4
O→1.2=2
6
▪
Oksijen sayıları eşitlendi fakat H sayıları eşitlenmediği için H sayılarının eşitlenmesi
için girenlerdeki H2, 2 ile çarpılır.
2 H2
2-
+
→
Girenler
H→2.2=4
O→2
Ürünler
H→2.2=4
O→1.2=2
H2
+
O2
→
H2O
H2
+
1/2 O2
→
H2O
Girenler
H→2
O → 2. ½ = 1
3-
O2
2 H2O
kimyasal tepkimesini denkleştirin.
Ürünler
H→2
O→1
N2
+
H2
→
NH3
N2
+
3 H2
→
2
Girenler
N→2
H→2.3=6
Özellikler
kimyasal tepkimesini denkleştirin.
Ürünler
N→1.2=2
H→3.2=6
Girenler
Özelliklerin
Korunup
Korunmadığı
Ürünler
Atom Sayıları
2N + 6H =8 Atom
2(1N+3H) = 2N + 6H = 8 Atom
Korunur
Atom Cinsleri
N ve H
N ve H
Korunur
Proton Sayıları
2.N + (3.2).H = 2.7 + 6.1 = 20
2.(1.N+3.H) = 2.(1.7+3.1) =
2.10 = 20
Korunur
Nötron Sayıları
2.N + 6.H = 2.7 + 6.0 = 14
2.(1.7+3.0) = 2.7 = 14
Korunur
Toplam Elektron
Sayıları
2.N + (3.2).H = 2.7 + 6.1 = 20
2.(1.N+3.H) = 2.(1.7+3.1) = 2.10 =20
Korunur
Molekül Sayıları
Hacimleri
Kütleleri
(Kütle No)
SORULAR
1-
1 Molekül N2 + 3Molekül H2 =
4 Molekül
1 Hacim N2 + 3 Hacim H2 =
4 Hacim
2.N + (3.2).H = 2.14 + 6.1 = 34
2 Molekül NH3
Korunmayabilir
2 Hacim NH3
Korunmayabilir
2.(1.N+3.H) = 2.(1.14+3.1) =
2.17 = 34
Korunur
:
Aşağıdaki kimyasal tepkime denklemlerini denkleştirin.
1-)
CaO
H2O
→
Ca(OH)2
(Sönmemiş Kireç+
+
Su
→
Sönmüş Kireç)
2-)
KOH
+
HBr
→
KBr
+
H2O
3-)
NH3
+
H2O
→
NH4
+
OH
4-)
CaCO3
→
CaO
+
CO2
(Kireç Taşı
→
Sönmemiş Kireç +
CO2)
(Denk)
7
5-)
NH4Cl
→
NH3
+
HCl
6-)
NaOH
+
HCl
→
NaCl
7-)
Fe
+
S
→
FeS
8-)
C2H2
+
O2
→
CO2
9-)
Fe
+
O2
→
Fe2O3
10-)
C2H2
+
O2
→
11-)
C2H5OH
+
O2
12-)
NH3
+
13-)
C2H6
14-)
+
H2O
+
H2O
CO2
+
H2O
→
CO2
+
H2O
O2
→
NO
+
H2O
+
O2
→
CO2
+
H2O
CH3OH
+
O2
→
CO2
+
H2O
15-)
C6H12O6
+
O2
→
CO2
+
H2O
16-)
C4H10
+
O2
→
CO2
+
H2O
17-)
C
+
O2
→
CO2
18-)
N2
+
O2
→
NO2
19-)
CH4
+
O2
→
CO2
+
H2O
20-)
Zn
+
HCl
→
ZnCl2
+
H2
21-)
Mg
+
HCl
→
MgCl2
+
H2
22-)
H2SO4
+
Ca(OH)2
→
Ca(SO4)
+
H2O
23-)
Mg
+
HBr
→
MgBr2
+
H2
24-)
NaHCO3
→
Na2(CO3)
+
H2O
+
CO2
25-)
Mg(OH)2
→
Mg
+
(OH)
26-)
Ca(OH)2
→
Ca
+
(OH)
27-)
Al
+
HBr
→
AlBr3
+
H2
28-)
Ca
+
HCl
→
CaCl2
+
H2
29-)
Fe2O3
+
Al
→
Al2O3
+
Fe
30-)
CO2
+
H2O
→
C6H12O6
+
O2
31-)
NaOH
+
H2SO4
→
Na2SO4
+
H2O
(Solunum)
(Fotosentez)
8
2-
32-)
H2SO4
+
Al(OH)3
→
Al2(SO4)3
+
H2O
33-)
Fe
+
Cl2
→
FeCl3
34-)
Na
+
H2O
→
NaOH
+
H2
35-)
Br2
+
KI
→
I2
+
KBr
36-)
HgO
→
Hg
+
O2
37-)
KClO3
→
KCl
+
O2
38-)
NaClO3
→
NaCl
+
O2
39-)
KNO3
→
KNO2
+
O2
40-)
Ag2O
→
Ag
+
O2
41-)
H2O
→
H2
+
O2
42-)
BaO2
→
BaO
+
O2
Aşağıdaki denkleştirilmiş tepkimede X yerine hangi bileşik veya element yazılmalıdır?
H2 + ½ X
3-
→ H2O
Aşağıdaki denkleştirilmiş tepkimede X yerine hangi bileşik veya element yazılmalıdır?
→ 3 CO2 + 8 NO + 10 H2O
3 X + 8 HNO3
4-
Aşağıdaki denkleştirilmiş tepkimede X yerine hangi bileşik veya element yazılmalıdır?
KMnO4 + 8 HCl
5-
→ KCl +X +4 H2O + 5/2 Cl2
Aşağıdaki kimyasal tepkime denkleştirildiğinde H2O’nun katsayısı kaç olur?
H2(CO3) + Ba(OH)2 → Ba(CO3) + H2O
6-
Aşağıdaki kimyasal tepkime denkleştirildiğinde X ve Y yerine hangi katsayılar yazılmalıdır?
H3(PO4) + Y Mg(OH)2
7-
Aşağıdaki tepkimede kaç gram FeS bileşiği oluşur?
Fe
8-
+
S
+
(56Fe , 32S)
→ FeS
Aşağıdaki tepkimede kaç gram H2O bileşiği oluşur?
H2
9-
→ Mg3(PO4)2 + X H2O
(1H , 16O)
½ O2 → H2O
Aşağıdaki tepkimede 100 gram CaCO3 bileşiği ayrıştırıldığında 56 gram CaO ile kaç gram
CO2 oluşur?
CaCO3
→ CaO
+
CO2
9
10-
Aşağıdaki tepkimede verilen kütlelere göre tepkimeye giren HCl ‘nin kütlesi kaç gramdır?
HCl
+
NaOH
→ NaCl
+
H2O
6-
Kimyasal Tepkimelerde Sabit Oranlar Kanunu
:
Bileşikler, en az iki farklı cins elementten oluşur ve bileşiği oluşturan elementler belirli
oranlarda birleşirler. Bu nedenle bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit (belirli) bir
oran vardır ve elementler bu orana göre birleşerek bileşikleri oluştururlar. Bu kanuna sabit oranlar
kanunu denir.
Bileşiği oluşturan elementler arasındaki sabit oranlar bulunurken elementlerin kütle
numaraları kullanılır.
Elementler bileşik oluştururken, herhangi bir elementten fazla miktarda bulunuyorsa, bu
elementin fazla olan kısmı tepkimeye girmeden kalır.
ÖRNEKLER :
1-
Aşağıdaki tepkimede H ve O elementlerinin sabit oranı nedir?
H2
2-
½ O2 → H2O
Aşağıdaki tepkimede Fe ve S elementlerinin sabit oranları nedir?
Fe
3-
+
(1H , 16O)
+
S
(56Fe , 32S)
→ FeS
Aşağıdaki tepkimede 14 gr C ile 32 gr O, bileşik oluşturması için kullanılmıştır. Buna göre
hangi elementten kaç gram artar? (12C , 16O)
C
+
O2
→ CO2
8-
Elementlerin Bileşikteki Kütlece Yüzdelerinin Hesaplanması :
Bileşiği oluşturan elementler belirli oranlarda birleşirler. Elementlerin bileşikteki kütlece
yüzdeleri hesaplanırken bileşiğin toplam kütlesi 100 birim (gram) kabul edilir.
ÖRNEKLER :
1Aşağıdaki tepkimede H2O bileşiğini oluşturan H ve O elementlerinin kütlece yüzdelerini
hesaplayın. (1H , 16O)
▪
H2
+
½ O2 → H2O
H2
2.1
+
+
½ O2 → H2O
1 . 16 = 18 gr
18 gr H2O’da
100 gr H2O’da
x=
▪
▪
2.100 200 100
=
=
= 11,1
18
18
9
18 gr H2O’da
100 gr H2O’da
x=
2 gr H2 varsa
x gr H2 vardır
⇒
H2
→ % 11,1
⇒
O2
→ % 88,9
16 gr O2 varsa
x gr O2 vardır
16.100 1600 800
=
=
= 88, 9
18
18
9
Veya; O2 = 100 – H2 = 100 – 11,1 = 88,9
10
2-
Aşağıdaki tepkimede CO2 bileşiğini oluşturan C ve O elementlerinin kütlece yüzdelerini
hesaplayın. (12C , 16O)
C
SORULAR
1-
+
Aşağıdaki tepkime için;
(12C ; 16O)
a)
Elementlerin kütle oranlarını (sabit oranlarını) bulun.
b)
Kaç gr CO2 bileşiği oluşur?
c)
30 gr C ile kaç gr O2 tepkimeye girer ve kaç gr CO2 oluşur?
+
O2
+
CO2
S
→ FeS
16 HCl
5,84 gr
→
2 KCl +
1,49 gr
2 MnCl2 +
2,52 gr
8 H2O +
1,44 gr
5 Cl2
x gr
X 8
= tür. Bu elementlerden 44 gr bileşik
Y 3
elde edebilmek için X ve Y elementlerinden eşit miktarlarda alındıklarında hangi elementten
kaç gram artar?
X ve Y elementlerinin kütlece birleşme oranları
X
6-
+
Aşağıdaki tepkimede Cl2 kaç gramdır?
2 KMnO4 +
3,16 gr
5-
→ CaO
Fe 7
=
kütle oranına sahip elementlerden FeS bileşiği oluşuyor. 21 gr Fe ve 20 gr S
S 4
elementlerinden FeS bileşiği oluşurken;
a)
Hangi elementten kaç gram artar?
b)
Kaç gram FeS bileşiği oluşur?
Fe
4-
→ CO2
Aşağıdaki tepkimede 600 gr CaCO3 (Kireç Taşı) bileşiğinden kaç gr CaO (Sönmemiş Kireç)
ve kaç gr CO2 oluşur?
(40Ca , 12C , 16O)
CaCO3
3-
→ CO2
:
C
2-
O2
+
Y
→
XY
Şekildeki grafiğe göre X ve Y elementleri arasında oluşan birinci bileşiğin formülü X3Y2 ise
ikinci bileşiğin formülü nedir?
Y (gr)
2.Bileşik
32
1.Bileşik
16
0
7-
X (gr)
12
X3Y4 bileşiğinde kütlece %10 Y elementi vardır. Buna göre X2Y6 bileşiğinde kütlece yüzde
kaç X elementi bulunur?
11
8-
X2Y3 bileşiğinin % 30’u Y elementidir. 70 gr X ile 70 gr Y elementi kullanılarak kaç gr
bileşik elde edilir?
9-
Kalsiyum bromür (CaBr2) bileşiğinin kütlece 1/5 i kalsiyumdur (Ca). Buna göre 80 gr Br ile
kaç gr Ca tepkimeye girer ve kaç gr CaBr2 bileşiği oluşur?
10-
Aşağıdaki bileşikleri oluşturan elementlerin bileşikteki kütlece yüzdelerini bulun.
a)
b)
c)
11-
CH4
NaOH
Ca(NO3)2
(12C , 1H)
(23Na , 16O , 1H)
(40Ca , 14N , 16O)
6,6 gr Fe elementi O2 elementi ile tepkimeye girdiğinde 8 gr Fe2O3 bileşiği oluşuyor ve 1 gr
Fe artıyor. Buna göre F2O3 bileşiğinde kullanılan Fe ve O elementlerinin kütlece oranları ne
olur?
2 Fe
+
3/2 O2 →
Fe2O3
12-
Kalsiyum oksit bileşiğinde kalsiyum ve oksijenin kütle oranı 5/2 dir. 12 gr O, yeterince Ca
ile tepkimeye girince kaç gr CaO bileşiği oluşur?
13-
Şekildeki grafik bir kimyasal tepkimenin gerçekleşmesi sürecinde tepkimeye girenlerin ve
ürünlerin kütlelerindeki değişim miktarını göstermektedir. X, Y, Z maddelerinin toplam
atom kütlelerine ve tepkimede verilen kütle değerlerine göre katsayılar ne olmalıdır?
Kütle (gr)
72
60
48
36
24
12
0
Z
Y
X
Zaman
1 2 3 4 5 6
9-
Kimyasal Tepkime Çeşitleri
a)
Yanma Tepkimeleri
:
Maddelerin oksijen ile tepkimeye girmesine yanma, bu olayı gösteren tepkimelere
de yanma tepkimeleri denir.
▪
Yanma olayının gerçekleşmesi için yanıcı madde, yakıcı madde, oksijen gazı ve
tutuşma sıcaklığı gereklidir.
▪
Yanma olayı her zaman alev çıkararak gerçekleşmez. Bu nedenle yanma olayı, yavaş
yanma ve hızlı yanma olarak iki çeşittir. Paslanma, çürüme, sindirim, solunum
olayları alevsiz veya çok hafif alevle gerçekleşir ve yavaş yanmadır.
▪
C – H veya C – H – O den oluşan (organik) maddeler yanınca CO2 ve H2O oluşur.
▪
Yanma olayı sonucu ısı açığa çıktığı için bütün yanma olayları ekzotermik, yanma
olayını gösteren tepkimeler de ekzotermik tepkimelerdir.
▪
▪
▪
▪
CH4
C2H6
C2H5OH
2 Fe
+
+
+
+
2 O2
5/2 O2
3 O2
3/2 O2
:
→
→
→
→
CO2
2 CO2
2 CO2
Fe2O3
+
+
+
2 H2O
3 H2O
3 H2O
12
b)
Endotermik (Isı Alan) Tepkimeler :
Dışarıdan ısı (elektrik enerjisi veya farklı enerjiler) alarak gerçekleşen tepkimelere
endotermik tepkimeler denir.
▪
Endotermik tepkime denklemleri yazılırken ısı (veya enerji) girenler tarafına yazılır.
▪
Endotermik tepkimelerde dışarıdan alınan enerji (ısı veya elektrik) bileşikleri
oluşturan kimyasal bağları parçalamak içim kullanılır. Bu nedenle ayrışma
tepkimeleri genelde endotermik tepkimelerdir.
▪
HgO
+
Isı
→
Hg
+
1/2 O2
▪
KClO3
+
Isı
→
KCl +
3/2 O2
▪
CaCO3
+
Isı
→
CaO +
CO2
▪
SO2
+
Isı
→
S
+
O2
▪
CO2
+
Isı
→
C
+
O2
▪
NaClO3
+
Isı
→
NaCl +
3/2 O2
▪
NH4Cl
+
Isı
→
NH3 +
HCl
▪
C
+
2S
+
Isı
→
CS2
▪
1/2 N2
+
O2
+
Isı
→
NO2
▪
H2O
+
Elektrik Enerjisi
→
H2
+
1/2 O2
▪
6CO2
+
6H2O + Güneş Enerjisi
→
C6H12O6 + 6 O2
▪
▪
▪
c)
d)
Suyun Kaynaması
Buzun Erimesi
Karın Erimesi
Endotermik Fiziksel Olaylar
Ekzotermik (Isı Veren) Tepkimeler
:
Dışarıya ısı (elektrik enerjisi veya farklı enerji) vererek gerçekleşen tepkimelere
ekzotermik tepkimeler denir.
▪
Ekzotermik tepkime denklemleri yazılırken ısı (veya enerji) ürünler tarafına yazılır.
▪
Birleşme (sentez) tepkimeleri, nötrleşme tepkimeleri ve yanma tepkimeleri genelde
ekzotermik tepkimelerdir.
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
H2
C
KCl
NaCl
Hg
Mg
2Fe
NaOH
NH3
CH4
C6H12O6
CaO
CaO
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
1/2 O2
O2
3/2 O2
3/2 O2
1/2 O2
3/2 O2
3/2 O2
HCl
HCl
2 O2
6 O2
CO2
H2O
▪
▪
▪
Suyun Donması
Su Buharının Yoğunlaşması
Kar Ya da Yağmur Yağması
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
H2O
CO2
KClO3
NaClO3
HgO
MgO
Fe2O3
NaCl
NH4Cl
CO2
6CO2
CaCO3
Ca(OH)2
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Isı
Isı
Isı
Isı
Isı
Isı
Isı
H2O +
Isı
2H2O +
6H2O +
Isı
Isı
Isı
Isı
Enerji
Ekzotermik Fiziksel Olaylar
Sentez (Birleşme) Tepkimeleri
:
Đki ya da daha fazla maddenin birleşerek kendinden daha karmaşık yapılı maddeleri
oluşturmasını gösteren tepkimelere sentez (birleşme) tepkimeleri denir.
▪
Sentez tepkimeleri sonunda ısı açığa çıkar. Bu nedenle ekzotermik tepkimeler
genelde sentez tepkimeleridir.
13
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
e)
▪
▪
H2O
CaCO3
KClO3
HgO
CO2
2NaHCO3
→
→
→
→
→
→
H2
CaO
KCl
Hg
C
Na2CO3
NaOH
Baz
KOH
Baz
2NaOH
Baz
+
+
+
HCl
Asit
HBr
Asit
H2SO4
Asit
Al
Zn
Mg
+
+
+
3 HCl
2 HCl
2 HCl
Yer Değiştirme Tepkimeleri
:
Tepkimeye giren maddelerdeki
tepkimelerdir.
▪
▪
10-
→
→
→
→
→
→
→
H2O
Fe2O3
KClO3
Ca(OH)2
C6H12O6 + 6 O2
FeS
CO2
+
+
+
+
+
+
1/2 O2
CO2
3/2 O2
1/2 O2
O2
H2O +
CO2
→
→
→
NaCl
Tuz
KBr
Tuz
Na2SO4
Tuz
+
+
+
H2O +
Su
H2O +
Su
2H2O +
Su
Isı
Isı
Isı
Asitlerin Metallere Etkisi
:
Kuvvetli asitlerin (aktif) metallerle tepkimeye girerek metal tuzu ve hidrojen gazı
oluşmasını gösteren tepkimelerdir.
▪
▪
▪
h)
1/2 O2
3/2 O2
3/2 O2
H2O
6H2O
S
O2
:
Asit ve Baz (Nötrleşme) Tepkimeleri
Asit ve bazların tepkimeye girerek su ve tuz oluşturup tepkime sonucu ısı açığa
çıkarmasını gösteren tepkimelere nötrleşme tepkimeleri denir.
▪
Nötrleşme tepkimeleri sonucu ısı açığa çıktığı için bu tepkimeler aynı zamanda
ekzotermik tepkimelerdir.
▪
g)
+
+
+
+
+
+
+
Ayrışma (Analiz) Tepkimeleri
:
Karmaşık yapılı bir maddenin kendinden daha basit yapılı maddelere ayrılmasını
gösteren tepkimelere ayrışma (analiz) tepkimeleri denir.
▪
Karmaşık yapılı maddelerin kendinden daha basit maddelere ayrılmasına analiz
denir.
▪
Ayrışma tepkimelerinin gerçekleşmesi için enerji gereklidir. Bu nedenle endotermik
tepkimeler genelde ayrışma tepkimeleridir.
▪
▪
▪
▪
▪
▪
f)
H2
2Fe
KCl
CaO
6CO2
Fe
C
Mg
2 KI
+
+
2 HCl
Pb(NO3)2
→
→
→
AlCl3
AlCl2
MgCl2
elementlerin
→
→
MgCl2
2K(NO3)
+
+
+
yer
3/2 H2
H2
H2
değiştirmesini
+
+
gösteren
H2
PbI2
Kimyasal Tepkimelerin Önemi
:
Doğadaki canlılığın devam etmesi için kimyasal tepkimeler önemlidir. Çevremizde bulunan
ve canlılar tarafından kullanılan maddelerin çoğu bileşik halde olup bu maddeler kimyasal
tepkimeler sonucu oluşur.
14
▪
Bitkilerin fotosentez sonucu besin üretmeleri kimyasal tepkimedir.
Karbondioksit
6CO2
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
→ Besin (Glikoz)
→ C6H12O6
+ Oksijen
+ 6 O2
Canlıların yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için gerekli olan enerji, hücrelerdeki
mitokondrilerde besinlerin oksijen ile yakılması sonucu elde edilir. Bu olay solunumdur ve
kimyasal tepkimedir.
Besin (Glikoz)
C6H12O6
▪
▪
▪
+ Su + Güneş Enerjisi
+ 6H2O+ Güneş Enerjisi
+ Oksijen
+ 6 O2
→ Karbondioksit
→ 6CO2
+ Su Buharı
+ 6H2O
+ Enerji
+ Enerji
Doğadaki karbon, azot ve oksijen döngüleri kimyasal tepkimedir.
Hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar kimyasal tepkimeler sonucu üretilir.
Sabun (yağ ve bazdan oluşur), deterjan (petrol kullanılır) gibi temizlik ürünleri kimyasal
tepkimeler sonucu üretilir.
Canlılardaki sindirim olayları kimyasal tepkimedir.
Sütten peynir, yağ, yoğurt yapılması, üzümden sirke, şarap, pekmez yapılması kimyasal
tepkimedir.
Giysi üretiminde kullanılan yapay ipek, naylon ve saten kimyasal tepkimeler sonucu üretilir.
Tarımda kullanılan gübre ve ilaçlar kimyasal tepkimeler sonucu üretilir.
Fosillerin toprak altında petrol, kömür ve doğal gazı oluşturması kimyasal.
Metallerin saflaştırılması kimyasal tepkimeler sonucu gerçekleşir.
15