Tiirk Kardiyol Dem Arş / 999:27: 15-19 . ıstirahat Elektrokardiyografisi Normal Olan Kadın Hastalarda TI-201 Single Photon Emission Kompüterize Tomografini~. (SPECT) Egzersiz Testiyle Kıyaslanınası ve Uç Damar Hastalığının Tanısında Değeri Dr. Ayşe EMRE, Dr. Bi rol SAY, Dr. Metin GÜRSÜRER, Dr. Mehmet AKSOY, Dr. Mehmet EREN, Dr. Kemal YEŞİLÇİMEN, Dr. Birsen ERSEK Siyami Ersek Gö,~iis Kalp ve Damar Cerrahisi Merke:i. istanbul ÖZET Miyokard pe1jüzyon sintigrajisinin koroner arter lıastali­ ğllun (KAH) noninvazif lGiliSil/da ve üç damar hastal1ğ1 bulıman yüksek riskli hasta grubwwn belirlemnesinde klinik kul/amnu konusunda daha önce yapilan çalişmalarda erkek hasta/ann çoğ unlukta olmas1 kadm/arda non-invazif testierin öneminin araştmlmasmı gerektirirken, istirahat elektrokardiyogrammda (EKG) değişiklikleri bulunan hasta/ann dahil edilmiş o /mas1 sintigrafi lehine sonuçlar a/mnıas1na neden olmuş o/ahi/ir. Bu amaçla islirahat EKG'si nonnal olup koroner anjiyografi ve T/-201 SPECT uyg ulanmiŞ /88 kadm hasta ça lişmaya a/mc/1. 45 hastada normal koroner anjiyografi tespit edilirken, 62 hastada tek damar, 39 hastada iki damar, 42 hastada iiç damar hastal1ğ1 saptandi. T/-201 SPECT'in KAH tamsuıda duyarliiığı (%82'ye karş1 %58, p<O.OOJ) ve kestirim do,~m ­ luğu (%80'e karş1 %60 , p<O.OO!) egzersiz testine göre anlamlı olarak daha fazla bulumırken özgiilliik bemer bulımdı.ı (%73 ve %67). Üç damar hastalan ve normal, tek ve iki damar hastalan iki ayn gmp olarak kıyaslandl,~llı ­ da iiç damar hastalamwı daha yaşlı oldu.~u (p<O.OOI ), maksinıal kalp lım ve işyiikiiuiin bu hastalarda düşük olduğu (p<O.OOJ, p<O.OO! ), ortalama ST çökmesinin (mm) daha fazla oldu,~u (p<O.OO J ), pe1jiizyon defekti gösteren toplanı segme/11 sayısım n artmış olduğu (p<O.OO!) ve çok damar patemi ile artmiŞ akciğer ftilulumumm da bu hastalarda anlamlı olarak daha sık (p<O.OO! , p<O.OO!) ,ı:ö­ rüldii,~ii saptandi. Logistik regresyon analizi uygu/anelı­ ğında maksimal kalp hiZI (p=0.04), ort. ST çökmesi (p=0.0006), ta/yum sintigra.fide çok damar patemi (p=0.0003) ve artnı1ş akciğer tutulumu (p=O.OI) iiç damar hasıalı,~ım öngören bağ ımsı z parametreler olarak saptandi. Bu bulgular, Tl-201 SPECT'in kadm/arda KAH tamsı için egzersiz testine göre daha üstiin olduğuu u ve yüksek risk taşıyan üç damar lıastalığmı belirlemede giivenilirliği arliıran non-invazif bir yöntem olduğunu diişiindiirmektedir. Anahtar kelime/er: Kadın hastalar, normal isiirahat EKG, T/-201 SPECT tarih: 20 Ekim 1998 .adresi: Dr. Ayşe Emre, Selvili Sok. 50. Yıl Apı. 3/1, Suadiyc, Istanbul * Bu çalışına 26-3 Nisan 1998 tari hleri arasında Rio de Janciro'da düzenlenen XIII. Dünya Kardiyoloji Kongresi'nde posıer bildiri olarak sunulmuştur. Alındığı Yazışma Koroner arter h as talı ğ ı (KAH) in s idan s ı kadınl arda 45 yaş ve üzerinde önemli ölçüde artarken, 75 yaş ve üzerinde erkeklerle aynı seviyeye ul aş ır (1). Bu aç ı ­ dan kadınla rda KAH mevcudiyeti ve ciddiyeti belirlemede önemli bilgi veren nonin vazif testierin dikkatli seçilmesi ve doğru yoruml anması gerekmektedir. Treadınili egzersiz testi fiyat yararl ı lık o ranı gözönüne alındı ğında KAH tanısı için ilk terc ih edilen yöntem olmakla birlikte, kadınlarda yüksek oranda yanlış pozitif sonuç vermesi (2.3) bu hasta grubunda güv e nilirli ği a rttıran bir yöntemin ge rekli l iğini ortaya ç ı karır. KAH tanısında miyokard perfüzyon sintigrafis inin değeri sayısız çalı şmad a göster ilmi ş olmakla birlikte (4) SPECT'in kadınlarda duyarlılı ğı ve özgüllüğü hak k ında ça lı şmal ar s ınırlıdır. Ayrıca daha önceki ça l ı şmalarda isıirahat elektrokardiyogramında (EKG) değiş iklikl er bulunan hasta grupl arının in cele nmi ş olması miyoka rd perfüzyo n sinrigrafisinin tan ı sa l değerini arttırmış olabilir. Çalış­ mamızda i s ıi ra hat EKG's i normal o lan kadın hastalarda egzersiz TI-20 t SPECT'in treacimill egzersiz testiyle kıyaslanın ası ve üç damar h asta lı ğı bulunan yüksek riskli hasta grubunun tespit edilmesinde Tl-201 SPECT'in eleğerinin belirlenmesi amaçlanci ı. MATERYEL ve METOD merkezimiz Nükleer Kardiyoloji Laboratuva1996-Nisan 1997 tarihl eri aras ında başvuran isıirahat EKG'si nonnal (Q dal gas ı , ileti bozuklu ğu, ST-T segment deği ş ikli ğ i , preeksitasyon bul g uları olmayan) ardış ık 188 kadın hasta alındı. Dij ital kullanan, rcvaskülarizasyon uyg ulanmı ş, valvüler kalp hast alığı, konjcııi t al kalp has tal ı ğ ı ya da kardiyoın iyopaıi s i olan hastalar çalış ınaya dahil edilmedi. Çalışmaya rı'na Kas ım ıs Tiirk Kardiyol Dem Arş 1999; 27: 15-19 1- Treadınili egzersiz testi: Egzersiz için Quinton 5000 Hastalara nıaksimal semptomla sınırlı Bruce protokolü uygulandı. Her 3 dakikada bir EKG alın­ dı. Aşırı yorgunluk, dispne ve angor, kompleks ventriküler aritmi ya da hipotansiyon görülünce teste son verildi. J noktasından 80 msn sonra görülen en az 1.0 mm veya daha fazla horizontal ve/veya "downsloping" ST depresyonu anlamlı kabul edildi. Zirve nabız dakika sayısı ve sistolik kan basıncı kaydedilerek zirve egzersizdeki çiftçarpım değeri Tablo 1. Egzersiz testi bulguları cihazı kullanıldı. KAH(+) (n=l43) KAH(-) (n=45) p< 138±17 147±14 0.001 Çift çarpıın ( 103) (vuru/dkxrnrnHg) 26±4 28±4 0.01 İşyükü (MET) 6.9±1 .4 7.6±1.5 0.01 ST çökmesi (%) 70 (49) ı ı Angina (%) 32 (22) 8 ( 18) Zirve kalp hızı ( vuru/dak hesaplandı. 2- TI-201 ınİyokard sintigrafisi: APEX SPX Cardial Sistem'in (Elscint) L şekilli ç iftba ş lı gamma kamerası ve LPC-35 düşük tenerji tüm amaçlı kolimatör kullanıldı (maksimal enerji: 140 keV; rczolüsyon: Sının; duyarlılık: 1.76x 10-4). Rekonstrüksiyon için Butterworth filtresi kullanıldı (CS-frekans: 0.35, sıra (oı·der): 5). Zirve egzersizde 3mCi TI-201 injekte edilerek hasta bir dakika daha yürütüldü ve bundan 1O dakika ve 3 saat sonra kayıtlar alındı. Her tatyum görüntüsü için 20 segmentlik model kullanıldı (5). Perfüzyon erken görüntülerde Cedars-Sinai s ınıflandı­ rılmasına uygun olarak görsel olarak değerlendirildi (O: normal, 1: ekivokal defekt, 2: orta derecede defekt, 3: ciddi defekt) (6J. Skorun :52:2 olduğu segmentler anormal kabul edildi. 3 saat sonra alınan görüntülerde 3/1, 3/0, 2/1, 2/0 skor kombinasyonlarından herhangi birinin saptanmas ı reversibilite lehine yorumlandı (7)_ 3- Koroner anjiyografi: Philips Integ ri s H 3000 c ih az ı kullanılarak Judkins tekniğiyle yapıldı. Koroner anjiyografik iki kardiyolog tarafından ve hasta özellikleri bilinmcden değerlendirildi. Epikardiyal koroner arterlerde 2:%50 darlık anlamlı kabul edildi. Yeriler ortalanıa±standard sapma olarak hesaplandı. Gruplar arasındaki istatistiksel anlamlılık Student t ve ki-kare testi ile hesaplandı. Log istic regresyon analizi için SPSS 6.0 programı kullanıldı. BULGULAR Çalışmamızda 45 hastada normal koroner anjiyografi saptanırken, 62 hastada tek damar, 39 hastada iki damar, 42 hastada ise üç damar hastalığı tespit edildi. KAH mevcut olan ve olmayan hastalarda egzersiz testi ile göğüs ağrısı gelişenierin adedi yönünden an l aml ı fark bulunmazken, maksirnal kalp hızı (p<O.OO 1), egzersiz kapasitesi (p<O.O 1), hız-basınç çarpımı (p<O.O l) KAH olanlarda daha düşük, ST çökmesi ise daha sık saptandı (p<O.OO 1) (Tablo 1). TI-201 miyokard perfüzyon sintigrafisinde toplam perfüzyon defekti sayısı (p<O.OO l ), redistribüsyon sıklığı (p<O.OO 1), çok damar patemi (p<O.OO 1), artmış akciğer tutu lumu (p<0.02) ve sol ventrikül ddatasyonunun (p<0.05) KAH mevcudiyetinde artmış o l duğu görüldü (Tablo 2). TI-201 SPECT'in KAH 16 Veriler lıasta saytst (%)olarak (24) 0.001 AD belirtilmiştir AD=aulanılt değil Tablo 2. Tl-201 SPECT sonuçları KAH(+) (n=l43) KAH(-) (n=45) p< 17 (82) 12 (27) 0.001 Anormal Tl görüntüsü ı Toıal defekı 4.0± 1.8 1.6±0.5 0.00 Redistribüsyon 99 (69) ı ı 0.001 Çok damar patemi 62 (43) 2 (4) 0.001 Artmış akciğer tutulumu 17 (1 2) o 0.02 Sol ventrikül dilatasyonu 19 ( 13) ı (segment) Veriler hasta sayısı(%) olarak (24) (2) 0.05 be lirt ilmiştir. tanısında duyarlılığı (%82'ye karşı %58, p<O.OO 1) ve (%80'e karşı %60, p<O.OOl) egzersiz testine göre anlamlı olarak daha fazla bulunurken özgüllük benzer bulundu (%73 ve %67) (Tablo 3). kestiriın doğruluğu Üç damar hastaları ve normal, tek ve iki damar hastal arı iki ayrı grup olarak k ı yaslandığında üç daınar hastalarının daha yaşlı o lduğu (p<O.OO 1), maksiınal kalp hızı ve işyükünün bu hastalarda düşük olduğu (p<O.OOl, p<O.OOl), ortalama ST çökmesinin (mm) daha fazla olduğu (p<O.OO 1), perfüzyon defekti gösteren toplam segment sayısının artmış olduğu (p<O.OO 1) ve çok damar patemi ile artmış akciğer tutulumunun da bu hastalarda anlamlı olarak daha sık (p<O.OOI, p<O.OOl) görüldüğü saptand ı (Tablo 45). Logistik regresyon analizi uygulandığında maksirnal A. Emre ve ark.: Kadtlll-lostalarda Tl-201 SPECT'i11 Egzersiz Testiyle Ktyaslanmast ve Üç Damar Hasta!tğtnuı Tammıda Dei(eri Tablo 3. Egzers iz testi ve Tl-20 1 SPECT'in karşıl at ırılm ası Egzersiz testi Duyarlılık (%) SPECT p< 58 82 0.001 67 73 AD 60 80 0.001 Pozitif k estiriııı değeri(%) 85 91 AD Negatif kestiri m değeri(% ) 33 56 0.01 Özgüllük (%) Kest i riın doğruluğu (%) Tablo 4. Egzersiz testi son u çl arı: üç da ın a r hastal a rını n (3D) normal kor oner (NK), tck damar ( ID) ve iki daına r hastaları (2D) ile k ıya sla n ınası 3D (n=42) NK, ID,2D (n=l46) p< Yaş (y ı l ) 60±6 56±8 0.01 Zirve kalp hı zı (vuru/dk) 128±7 143±17 0.001 işyükü (MET) 6.3± 1.2 7.2±1.4 0.001 (v uru/dkxııııııl-lg) 24±3 27±4 0.001 ST çökmesi (nıııı) 1.7±0.5 ı. 1±0.3 0.001 Angi na(%) l O (24) 30 (2 1) AD Çiftçarp ım ( J03) Tablo S. Tl-201 SP ECT sonuçl arı: üç damar hastalarının (3D) normal koroner (NK), tck daınar ( 1D) ve iki da ınar ha stala rı (2D) ile kıyasl an ın as ı 3D (n=42) NK, I D,2D (n=l46) p< 42 ( 100) 87 (60) 0.00 1 Total defekt (segment) 5.8±1.3 2.9±1. ı 0.001 Redi sıribüsyon 35 (84) 75 (5 1) 0.001 daınar 36 (86) 28 ( 19) 0.001 12 (29) 16 (1 1) 0.01 6 ( 14) 14 ( lO) AD Anonııal Çok T l görüntüsü patern i Artmı ş akci ğe r tutulumu Sol veııtrikUI dilaıasyoııu Veriler Jıasta saytst (%)olarak helirtilmiştir. kalp hı zı (p=0.04), ort. ST çökmesi (p=0.0006), talyum sintigrafisinde çok damar patemi (p=0.0003) ve artm ış akc iğer tutu lumu (p=O.O1) üç daınar hastalı ğ ını öngören ba ğ ım s ı z parametreler olarak saptandı. TARTIŞMA KAH ins idans ının kad ınlarda yaşla orantılı şek i lde artış gösterınesi (1 l, kardiyak olay gelişme riskinin erkeklere göre daha yüksek olduğunun b elirlenınesi (%14.3'e karş ı %6) ve revaskü larize edilmeyen kadınlarda prognozun ayn ı durumdaki erkeklere göre daha kötü olduğunun gösteril mesi (8) kadınl arda özell ik le üç damar hastalı ğı bulunan yüksek r iskli hasta grubunu n bel irlenın es i aç ıs ından non- invazif testie ri n doğru seçimi ve değerle ndiril ­ ın es i ni gerektirir. kadınlarda Treadınili egzersiz testi kadınlarda erkeklere göre daha fazla oranda yan lı ş pozitif sonuç verir (2,3). Egzersizle indük le nen ST segment çökmesinin pozitif kestirim değeri benzer KAH preva l a n s ı varlığında dahi kad ınl arda erkeklere göre daha düşüktür (%47'e karşı %77, p<0.05) (9). Öte yandan isıirahat EKG değ i ş ikli k l eri olan hastalarda egzersizle ind üklenen ST segment değişikliklerin i n daha zor değerlendiri l ebi­ leceği ve perfüzyon defekti erinin de geç irilmiş ınİ­ yokard infarktüsüyle uyumlu sabit perfüzyon defektIe rine bağ lı artabileceğ i düşünülürse yapı lan çalış­ ına l arda ın i yokard perfü zyon sint igrafisi le hine sonuç lar al ı nmı ş olabilir. Na ll anı o thu ve ark. İ stiraha t EKG'si normal hastalarda TI-20 1 SPECT'in duyarlılığını (%8 J'e k arşı %46, p<O.OOO 1) ve k est i r iın doğ rulu ğ unu (%79'a k arşı %49, p<O.OOO 1) egzersiz testi ne göre an lamlı olarak daha faz la bulmuştur ( 10). İstirahat EKG'si normal 188 kadın hastanın incelendi ği çalışmamızda ise T l20 1 SPECT'in duyarlılığının (%82'e ka rşı %58, p<O.OO 1) ve kesti ri m doğru l u ğ unun (%80'e karş ı %60, p<O.OOJ) egzersiz testine göre an l a mlı olarak daha y üksek o l du ğ u , özgüllüklerin ise benzer olduğu (%73 ve %67) görüldü. Ça lı ş ınaını z ın ik inc i bir hede fi ise egzersiz TI-20 1 SPECT'in kadınlarda yaygın KAH ' ın tan ı s ında değe­ rini a raşt ı rmak ve çokdeğişkenli analiz yönte mi yle de ile ride kardiyak olay ge l i şi mi yönünden yüksek risk ta şı yan üç daınar hastalığını (1 1) öngören bağım­ s ı z parametreleri be lirlenıekti. Çoğunluğunu e rkek h asta l a rın o lu ş turduğu çalışınalarında Christian ve a rk ( 12) ST çökmesini, perfüzyon defekti gösteren segment say ı s ın ı , diabetes ıne ll itu s u ve sistolik kan basıncındaki değiş ikliklerini, İskandarian ve ark. ise ( 13) ST çökmesi, egzersiz kalp h ı zı ve çok damar pa- 17 Türk Kardiyol Dern Arş /999; 27: 15-19 temini üç damar hastalığını öngören bağımsız parametreler olarak saptamışlardı. İstirahat EKG'si normal olan hasta ları inceledikleri çalışmalarında ise Nallamothu ve ark (1 0), çok damar patemi, egzersiz kalp hızı ve ort. ST çökmesinin üç damar hasta lığını öngören bağımsız değişkenler olduğunu göstermiş­ lerdir. Çalışmamızda üç damar hastaları ile normal, tek ve iki damar hastaları iki ayrı grup olarak incelendiğinde, üç damar hastalarının daha yaşlı olduğu, maksirnal kalp hızı ve işyükünün bu hastalarda daha düşük olduğu, ortalama ST çökmesinin bu hastalarda daha fazla olduğu, perfüzyon defekti gösteren toplam segment say ısının artmış olduğu ve çok damar patemi ile artmış akciğer tutulumunun da bu hastalarda anlamlı olarak daha sık görüldüğü saptandı. Chae ve ark. ( 14) bunlardan çok damar patemi ve egzersiz kalp hızını kadınlarda üç damar hastalığını öngören bağımsız parametreler olarak değer­ lendirmişti. Çalışmamızda bu iki parametreye ek olarak artmış akciğer tutulumu ve ort. ST çökmesi de çok değişkenli analizde anJamlılıklarını korudular. Teknesyum 99m sestamibi fiziksel özelliklerinden ötürü daha yüksek dozda verilebildiğinden daha iyi kalitede görüntü alınmasına olanak verir. Aynı zamanda perfüzyon ve fonksiyon bozukluğunun birlikte değerlendirildiği "gated" görüntüleme tekniğiyle skar dokunun yumuşak doku atenüasyonuna bağlı artifakttan ayırımını sağlar (15). Bu iki özellik miyokard perfüzyon sintigrafisinin kadınlarda KAH tanısı için değerini arttırabilir. Yakın tarihli bir çalışmada, TI-201 ve Tc99m sestamibi SPECT'in kadınlarda KAH tanısı için duyarlılığı benzer bulunurken, Tc99m sestamibi SPECT'in özgüllüğü­ nün özellikle "gated" görüntüleme sonrası artış kaydettiği gösterilmiştir (16). Bununla birlikte yaygın KAH'ı öngörmede bağımsız bir parametre olarak saptamış olduğumuz artmış akciğer tutulumunun değerlendirilebilmesi ancak Tl-201 ile mümkündür (17). Elde edilen bulgular ışığında Tl-201 SPECT'in kadınlarda KAH tanısı için egzersiz testine göre daha üstün olduğu ve yüksek risk taşıyan üç damar hastalığını belirlemede güvenilirliği arttıran noninvazif bir yöntem olduğu düşünüldü. 18 KAYNAKLAR 1. Lerner DJ, Kannci WB: Patterns of coronary hearı disease morbidity and mortality in ıhe sexes. A 26-year follow-up of the Framingham population. Am Heart J 1986; ı ı 1:383-90 2. Sketch MH, Mohiuddin SM, Lynch JD, Zencka AE, Runco V: Signifıcant sex differcnccs in the correlation of elcctrocardiographic exercise testing and coronary arteriograms. Am J Cardioll975; 36: 169-173 3. Detry JR, Kapita BM, Cosyns .J, Sottiaux B, Urasseur LA, Rousscau MF: Diagnostic value oF history and maximal exercise electrocardiography in men and women suspected of coronary heart disease. Circulation 1977; 56: 756-761 4. Sansoy V, Güzelsoy D: Miyokard perfüzyon ve fonksiyonu değerlendiren nükleer kardiyolojik yöntemlerdeki gelişmeler. Türk Kardiyol Dem Arşv 1993; 2 1: 184- 192 5. Kiat H, Berman DS, Maddahi J, et al: Late reversibility of tomographic thallium-20 1 defects: an accurate marker of myocardial viability. J Am Coll Cardiol 1988; 12: 1456-63 6. De Puey EG, llerman DS, Garcia EV: Cardiac SPECT imaging, New York, Raven Press, 1995. P. 54-55 7. Palmas W, Ringham S, Diamond GA, et al: Ineremental prognostic value of exercise thallium-20 1 myocardial single photon emission computed tomography Iate after coronary artery bypass surgery. J Am Coll Cardiol 1995; 25: 403-9 8. Douglas PS: Coronary artery disease in women E. Braunsald (ed). Heart Disease: A Texıbook of Cardiovascular Medicine. 5th edition, W.B. Saunders 1997. p. 1706 9. Barolsky SM, Gilbert CA, Farugui A, Nuttcr DO, Schlant RC: Difference in electrocardiographic response to exercise of women and men. A non-Bayesian facıor. Circulation 1979; 60: 1021-7 10. Nallamothu N, Ghods M, Heo .J, lskandrian AS: Comparison of thallium-201 SPECT and electroeardiographie response during exercise in patients with normal rest eleetrocardiographic results. J Am Coll Cardiol 1995; 25:830-6 11. Proudfit WJ, Bruschke AVG, MacMillan .JP, Williams GW, Sones FM .Jr.: Fifteen year survival study of patients with obstruetive coronary artery disease. Circulation 1983; 68: 986-97 12. Christian TF, Miller TD, Bailey KR, Gibbons RJ: Noninvasive identificaıion of severe coronary arıery disease using cxereise tomographic thallium-201 imaging. Am J Cardiol 1992; 70: 14-20 13. Iskandrian AS, Heo J, Lernick J, Ogilby JD: Identiof high risk patients with left main and three-vessel coronary artery disease using stepwise discriminant analysis of clinicaJ, exercise and tomographic thallium data. Am HeartJ 1993; 125:22 1-5 fıcation A. Emre ve ark.: Kadın Hastalarda T/-201 SPECF'in Egzersiz Testiyle Kıyaslanması ve Üç Damar Hastalığmm Tamsmda Değeri 14. Chae SC, Heo J, Iskandrian AS, Wasserleben V, Cave V: Identifıcation of extensive coronary artery disease in women by exercise single photon emission computed tomographic thallium imaging. 1 Am Coll Cardiol 1993; 21: 1305-131 ı 15. De Puey EG, Rozanski A: Using gated Tc-99m sestamibi SPECT to characterizc fixcd myocardial dcfects as infarcı or artifact. 1 Nucl Med 1995; 37: 952-5 16. Taillefer R, De Puey EG, Udelson JE, Beller GA, Latour Y, Reeves F: Comparative diagnostic accuracy of TI-201 and Tc-99m sestamibi SPECT imaging (Pcrfusion and ECG-gated SPECT) in detecting coronary artery disease in women. 1 Am Coll Cardiol 1997; 29: 69-77 17. Wackers FJT, Soufer R, Zaret BL: Nuclear Cardiology E. Braunwold (ed). Heart Disease. A Textbook of Cardiovascular Medicine. 5th Edition, W.B. Saunders Company, 1997. p. 282 19