toplu iş sözleşmesinin düzeyi ve türleri

Doç. Dr. Talat CANBOLAT
Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku
Anabilim Dalı
6356 SAYILI KANUNA GÖRE
TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN
DÜZEYİ VE TÜRLERİ
Yayın No
: 2931
Hukuk Dizisi : 1442
1. Baskı – Eylül – 2013 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 956 - 8
Cop­yright© Bu ki­ta­b›n bu ba­s›­s›­n›n Tür­ki­ye’de­ki ya­y›n hak­la­r› BE­TA Ba­s›m Ya­y›m Da­€›­t›m
A.fi.’ye ait­tir. Her hak­k› sak­l›­d›r. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­f› k›s­men ve­ya ta­ma­men ya da özet
ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­si­mi­le ve­ya bafl­ka her­han­gi bir fle­kil­de ço­€al­t›­la­maz, da­€›­t›­la­maz. Nor­mal
öl­çü­yü aflan ik­ti­bas­lar ya­p›­la­maz. Nor­mal ve ka­nu­nî ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur.
Dizgi : Beta Bas›m A.fi.
Bask›-Cilt : Pasifik Ofset
Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3
Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL
Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027)
Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık
Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş. (Sertifika No. 16136)
Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11
Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
Sevgili kızım ELİF’e
İçindekiler
v
ÖNSÖZ
M
esleğe başlamamda olduğu kadar devam etmemde ve bu mesleği sevmemde, asistanı olmaktan gurur duyduğum Sayın Hocam
Prof. Dr. Nuri ÇELİK’in büyük katkısı olmuştur. Hocamın meslek hayatımın
ilk yıllarında Anabilim Dalı Toplantılarında söylediği, çalışmalarımızın İş ve
Sosyal Güvenlik Hukukunun, hem bireysel, hem toplu iş hukukunu kapsayacak şekilde olması ve ayrıca sosyal güvenlik hukuku alanına da yönelik olması gerektiğine ilişkin sözleri bana rehber olmuştur. Hocamın bu tavsiyesi
beni üçüncü kitabım olan bu çalışmayı Toplu İş Hukuku alanında yazmaya
yöneltmiştir. Yasal zorunluluk olmamasına rağmen akademik geleneklere ve
yine Sayın Hocamın tavsiyesine uyarak bu çalışmayı profesörlük takdim tezi
olarak hazırladım. Sayın Hocam Prof. Dr. Nuri ÇELİK’in tavsiyeleri bundan
sonraki çalışmalarım ve hayatımda da yardımcı ve yol gösterici olacaktır.
Kendisine sonsuz şükranlarımı ve teşekkürlerimi arz ediyorum.
Her zaman olduğu gibi, bu çalışmamda da en büyük sıkıntıyı vefakâr
eşim Emine ve çocuklarım çekmiştir. Bu çalışmayı hesapta olmaksızın hayatımıza sonradan giren ve yaşantımızın çekim merkezi olan, varlığı ile etrafta
hep neşe kaynağı olan, çok basit şeylerle mutlu olmayı bilen, bana her türlü
sorunu unutturan küçük kızım Elif’e ithaf ediyorum. Bundan sonra kendisi
ile daha çok vakit geçirmeyi ümit ediyorum. Yüzündeki gülücüğün hiçbir
zaman solmamasını diliyorum. Hiç büyüme hep böyle kal.
Çalışmamın basımını üstlenen Beta Yayınevinin değerli yöneticisi Seyhan Satar’a, kitabı baskıya hazırlayan Gökhan Ayrancı’ya titiz ve özverili
çalışması nedeniyle teşekkür ediyorum.
Talat Canbolat
Çengelköy, Temmuz 2013
vi
Toplu İş Sözleşmesinin Düzeyi ve Türleri
İçindekiler
vii
İÇİNDEKİLER
Önsöz..................................................................................................................... v
Kısaltmalar............................................................................................................ xi
§ 1. GİRİŞ............................................................................................................. 1
I- KONUNUN ÖNEMİ............................................................................... 1
II- KONUNUN SINIRLANDIRILMASI VE SUNUMU............................ 6
§ 2. TOPLU İŞ HUKUKUNUN TÜRKİYE’DEKİ
TARİHSEL GELİŞİMİ............................................................................... 7
§ 3. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ ÖZERKLİĞİ................................................ 17
I- ÖZERKLİK KAVRAMI........................................................................ 17
II- ÖZERKLİĞİN SINIRLARI.................................................................. 21
§ 4. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN TANIMI, İÇERİĞİ VE
HUKUKİ NİTELİĞİ.................................................................................. 25
I- TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN TANIMI ............................................. 25
II- TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN İÇERİĞİ.............................................. 27
1. Toplu İş Sözleşmesinin Normatif Kısmı ......................................... 27
a) İş Sözleşmesinin Yapılmasına İlişkin Hükümler........................ 28
aa) İş Sözleşmesinin Şekline İlişkin Hükümler......................... 28
bb) İş Sözleşmesi Yapılmasını Yasaklayan Hükümler............... 33
cc) İş Sözleşmesi Yapılmasını Emreden Hükümler................... 34
b) İş Sözleşmesinin İçeriğine İlişkin Hükümler ............................. 37
aa) İş Sözleşmesiyle Doğrudan İlgili Hükümler........................ 37
bb) İşyerinin Çalışma Düzenine İlişkin Hükümler..................... 40
c) İş Sözleşmesinin Sona Ermesine İlişkin Hükümler..................... 42
viii
Toplu İş Sözleşmesinin Düzeyi ve Türleri
2. Borç İlişkisi Doğuran Hükümleri..................................................... 54
a) Toplu İş Sözleşmesinin Niteliğinden Kaynaklanan Borçlar....... 54
aa) Dirlik Borcu.......................................................................... 54
bb) Sözleşmeyi İyiniyetle Uygulama Borcu............................... 55
b) Toplu İş Sözleşmesiyle Kararlaştırılan Borçlar........................... 56
aa) Tarafların Karşılıklı Hak ve Borçlarına İlişkin
Hükümler.............................................................................. 56
bb) Toplu İş Sözleşmesinin Uygulanması, Denetimi ve
Uyuşmazlıkların Çözümüne İlişkin Hükümler ................... 58
III- TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ.......................... 61
IV- AYIRDEDİCİ ÖZELLİĞİ VE DİĞER SÖZLEŞMELERDEN
FARKI................................................................................................... 62
§ 5. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN DÜZEYİ ................................................ 67
I- SENDİKALARIN ÖRGÜTLENME MODELİYLE İLGİSİ................ 67
II- SENDİKALARIN ÖRGÜTLENME MODELLERİ............................. 68
1. Genel Olarak..................................................................................... 68
a) Meslek Esasına Göre Örgütlenme............................................... 68
b) İşkolu Esasına Göre Örgütlenme................................................ 69
c) İşyeri Esasına Göre Örgütlenme................................................. 70
d) Genel Esasa Göre Örgütlenme ................................................... 71
2. Türkiye’de Sendikaların Örgütlenme Modeli................................... 71
a) İşkolunun Yasal Örgütlenme Modeli Olarak Benimsenmesi...... 71
b) İşkolunun Belirlenmesi............................................................... 75
III- TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN DÜZEYİ............................................. 96
§ 6. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ TÜRLERİ................................................... 105
I- İŞYERİ TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ.................................................... 105
1.İşyeri............................................................................................... 106
2. İşyerinden Sayılan Yerler............................................................... 109
II- GRUP (İŞYERLERİ) TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ............................... 114
III- İŞLETME TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ................................................ 121
İçindekiler
ix
1.İşletme Kavramı............................................................................. 124
a) Genel Olarak İşletme Kavramı.................................................. 124
b) 6356 Sayılı Kanun Yönünden İşletme Kavramı....................... 126
2. İşletme Toplu İş Sözleşmesi Yapma Zorunluluğu.......................... 127
a) Genel Olarak ............................................................................ 127
b) İşyerlerinin Bir Kısmında Grev ve Lokavt Yasağının
Bulunması................................................................................. 130
3. İşletme Niteliğinin Belirlenmesi .................................................... 135
a) İşyerlerinin Aynı İşverene Ait Olması...................................... 136
b) İşyerlerinin Aynı İşkolunda Olması.......................................... 139
aa) Genel Olarak ..................................................................... 139
bb) İşkolu Tespit Talebi ve Davaların Yetki Tespitinde
Bekletici Neden Sayılmaması............................................ 140
§ 7. ÇERÇEVE SÖZLEŞME......................................................................... 146
I- TANIMI............................................................................................... 146
II-TARAFLARI....................................................................................... 146
III- ÇERÇEVE SÖZLEŞMENİN DÜZEYİ VE TOPLU İŞ
SÖZLEŞMESİNDEN FARKI............................................................. 149
1. Genel Olarak................................................................................... 149
2. Çerçeve Sözleşmenin Düzeyi ve Hukuki Niteliği.......................... 152
IV- ÇERÇEVE SÖZLEŞMENİN İÇERİĞİ.............................................. 159
1. Mesleki Eğitim............................................................................... 161
2. İş Sağlığı ve Güvenliği................................................................... 162
3. Sosyal Sorumluluk.......................................................................... 164
4. İstihdam Politikaları....................................................................... 169
a) Genel Olarak............................................................................. 169
b) Ulusal İstihdam Politikası......................................................... 171
§ 8. İŞYERİ DEVRİNİN TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNE ETKİSİ.............. 181
I- GENEL OLARAK İŞYERİ DEVRİ................................................... 181
II- DEVRALAN İŞVERENİN AYNI İŞKOLUNDA TOPLU İŞ
SÖZLEŞMESİNİN BULUNMASI..................................................... 190
x
Toplu İş Sözleşmesinin Düzeyi ve Türleri
III- DEVRALAN İŞVERENİN AYNI İŞKOLUNDA TOPLU İŞ
SÖZLEŞMESİNİN OLMAMASI....................................................... 199
IV- İŞYERİ NAKLİNİN TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNE ETKİSİ............. 201
V- İŞYERİNİN KAPATILMASININ TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNE
ETKİSİ................................................................................................ 203
İçindekiler
xi
KISALTMALAR
age
: adı geçen eser
agm
: adı geçen makale
AÜHFD
: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
AÜSBFD
: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi
AY
:Anayasa
AYM
: Anayasa Mahkemesi
B
:Birleşim
BK
: Türk Borçlar Kanunu
bkz.
:bakınız
c.
:cümle
Çalışma ve Toplum : Ekonomi ve Hukuk Dergisi, Birleşik Metal-İş, İstanbul
Çimento İşv. D.
: Çimento Müstahsilleri İşverenleri Sendikası (ÇMİS)
yayın organı, Ankara
dn.
:dipnotu
E.
:Esas
f.
:fıkra
HMK
: Hukuk Mahkemeleri Kanunu
İBD
: İstanbul Barosu Dergisi
İHD
: İş Hukuku Dergisi, İstanbul
İHU
: İş Hukuku Uygulaması, Kararlar ve İncelemeleri,
İstanbul
İkt. ve Mal. D.
: İktisat ve Maliye Dergisi, İstanbul
İş K.
: İş Kanunu
İşv. D.
: İşveren Dergisi, Ankara
K.
:Karar
xii
Toplu İş Sözleşmesinin Düzeyi ve Türleri
Kamu-İş
: İş Hukuku ve İktisat Dergisi, Kamu İşletmeleri
İşverenleri Sendikası Dergisi, Ankara
krş.
:karşılaştırınız
LegalİSGHD
: Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi,
İstanbul
Legal YKİ
: Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin
Yargı Kararları ve İncelemeleri Dergisi, İstanbul
m.
:madde
MERCEK
: Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası dergisi, İstanbul
MESS Gazetesi
: Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası yayın organı,
İstanbul
MMTD
: Millet Meclisi Tutanak Dergisi
O
:Oturum
Rn.
: Randnummer (kenar numarası)
RG
: Resmi Gazete
Sicil İHD
: MESS İş Hukuku Dergisi, İstanbul
SK
: 2821 sayılı Sendikalar Kanunu
Tekstil İşv. D
: Türkiye Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası Dergisi,
İstanbul
TİSK Akademi
: Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu dergisi,
Ankara.
Toprak İşv.
: Türkiye Toprak Seramik ve Cam Sanayii İşverenleri
Sendikası yayını, İstanbul
TSGLK
: 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu
TÜHİS
: Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri
Sendikası Dergisi, Ankara
UÇÖ
: Uluslararası Çalışma Örgütü
vd.
: ve devamı
Y.HGK
: Yargıtay Hukuk Genel Kurulu
Y. 9 HD
: Yargıtay 9. Hukuk Dairesi
Y.22. HD
: Yargıtay 22. Hukuk Dairesi