genel iş koşulları
advertisement
Dr. Orhan Ersun CİVAN Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalı GENEL İŞ KOŞULLARI İstanbul - 2015 Yayın No Hukuk Dizisi : 3231 : 1578 1. Baskı - Haziran 2015 - İSTANBUL ISBN 978 - 605 - 333 - 332 - 6 Cop­yright© Bu ki­ta­b›n bu ba­s›­s›­n›n Tür­ki­ye’de­ki ya­y›n hak­la­r› BE­TA Ba­s›m Ya­y›m Da­€›­t›m A.fi.’ye ait­tir. Her hak­k› sak­l›­d›r. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­f› k›s­men ve­ya ta­ma­men ya da özet ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­si­mi­le ve­ya bafl­ka her­han­gi bir fle­kil­de ço­€al­t›­la­maz, da­€›­t›­la­maz. Nor­mal öl­çü­yü aflan ik­ti­bas­lar ya­p›­la­maz. Nor­mal ve ka­nu­nî ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur. Dizgi : Beta Bas›m A.fi. Bask›-Cilt : Net K›rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo€urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo€lu/‹ST. Tel: (0-212) 249 40 60 (Sertifika No. 13723) Kapak Tasar›m: Veysel Coşkun Beta BASIM YAYIM DA∕ITIM A.Ş. (Sertifika No. 16136) Narl›bahçe Sokak No. 11 Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50 www.betayayincilik.com SUNUŞ Günümüzde iş ilişkilerinin içeriği büyük ölçüde genel iş koşulları ile belirlenmektedir. Genel iş koşullarını işverenlerin tek taraflı olarak hazırlaması, işçilerin müzakere etme olanağının bulunmaması diğer bir deyişle önlerine gelen genel iş koşullarını kabul etme veya reddetme şeklinde iki seçeneğin bulunması, gerek Anayasamızda temelini bulan sözleşme özgürlüğüne gerek iş hukukunun işçinin korunması amacına aykırılık oluşturmaktadır. Bu bakımdan iş akdinde bulunması gereken dengeyi önemli ölçüde sarsan sözleşme koşulları karşısında işçilerin korunma ihtiyacı duydukları açıktır. 6098 sayılı Borçlar Kanunu yürürlüğe girinceye kadar genel iş koşullarının yol açabileceği mağduriyetler karşısında işçilerin korunmasına yönelik öğretide çeşitli görüşler ortaya çıkmıştır. Ancak o dönem için açık yasal bir dayanak bulunmadığından Yargıtayın özellikle içerik denetimi gerçekleştirmekten kaçındığı, daha ziyade kullanım denetimine başvurduğu görülmektedir. 6098 sayılı kanunda ise md.20-25 hükümlerinde genel işlem koşulları öngörülmüş olup, söz konusu koşullar açısından yürürlük, yorum ve içerik denetimini içeren modern hukuk sistemlerinde benimsenen üç aşamalı yargısal denetim biçimi kabul edilmiştir. Genel iş koşullarıyla ilgili olarak 818 sayılı Borçlar Kanunu döneminde Prof. Dr. M. Polat Soyer tarafından “Genel İş Koşulları” başlıklı iş hukuku öğretisine katkı niteliği taşıyan değerli bir monografi yayınlanmışsa da, 6098 sayılı Borçlar Kanunu döneminde tez düzeyinde bir araştırmaya rastlanmamaktadır. Bu itibarla genel iş koşullarının Borçlar Kanununda düzenlenen genel işlem koşullarına ilişkin hükümlerin kapsamında yer alıp almadığının belirlenmesi, genel iş koşullarının bu yasal düzenlemelerin kapsamı içinde bulunduğunun kabul edilmesi durumunda ise, iş hukukunun kendine özgü özellikleri nedeniyle borçlar hukuku ilke ve kurallarından ayrılmayı gerektiren bir durumun var olup olmadığının tespit edilmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Diğer bir ifadeyle iş hukuku açısından ortaya çıkabilecek sorunların belirlenmesi ve çözümü açısından ayrıntılı bir çalışmaya ihtiyaç bulunduğu açıktır. Elimizdeki bu kitabın yazarı Dr. Orhan Ersun Civan Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden birincilikle mezun olduktan sonra İş ve Sosyal Güvenlik IV Hukuku Anabilim Dalında Araştırma Görevlisi olmayı kabul etmiştir. Orhan Ersun Civan, Doç. Dr. Süleyman Başterzi’nin danışmanlığında başarılı ve kapsamlı (660 sayfa) “Meslek Edinilmiş Ödünç (Geçici) İş İlişkisi” konulu henüz yayımlanmamış yüksek lisans tezini hazırlamıştır. Doktora dersleri ve yeterlik sınavı aşamalarını tam not alarak üst düzeyde başarıyla tamamlamıştır. Dr. Civan’ın gerek öğrenciliğinde gerek akademik yaşamda gösterdiği başarıyı göz önünde tutarak, borçlar hukuku ile iş hukukunun iç içe geçtiği “Genel İş Koşulları” konusunu doktora tezi olarak hazırlamasını önerdim. Sonuçta ortaya çıkan çalışma bu öngörümde yanılmadığımı göstermiştir. Orhan Ersun Civan fakülteden mezun olduğunda ileri derecede İngilizce biliyordu. Araştırma görevlisi olduğu tarihten itibaren de Almanca dersleri almaya başlamıştı. Erasmus öğrenim hareketliliği kapsamında gittiği Almanya Freiburg Albert-Ludwigs Üniversitesinde araştırma yapma olanağı bulmuştur. Almanya’da kaldığı yaklaşık 6 ay gibi kısa sayılabilecek bir sürede Almanca’ya bilimsel çalışmalarında en iyi şekilde yararlanabileceği düzeyde hakim olmuştur. Dr. Civan’ın ciddi bir çalışma ürünü olan elimizdeki kitabında, öncelikle genel işlem koşulları tanımına ve unsurlarına yer verilerek, genel iş koşullarının ilgili unsurları ne ölçüde taşıdığı sorunu ele alınmıştır. Bu kapsamda özellikle yazılı nitelik taşımayan ve işçilerin lehine olan işyeri uygulamalarının genel işlem koşulu olarak kabul edilip edilmeyeceği tartışması dikkati çekmektedir. Genel iş koşullarının ne ölçüde genel işlem koşullarının unsurlarıyla bağdaştığı belirlendikten sonra, Borçlar Kanununda haksız şart olarak düzenlenen değişiklik kayıtları sorununa yer verilmiştir. Hukuken sözleşme koşullarını değiştirmeye yönelik çeşitli olanaklar ayrıntılı bir biçimde ele alınmış ve değişiklik kayıtları ile diğer sözleşme koşullarını değiştirme olanakları karşılaştırılmıştır. Türk öğretisindeki görüşleri ve Yargıtay içtihatlarını inceleyen yazar, Alman hukukunda varılan sonuçları da dikkate alarak, oldukça tartışmalı bir nitelik taşıyan değişiklik kayıtlarına genel iş koşullarında geçerli bir biçimde yer verilip verilemeyeceği konusundaki görüşünü kendi açısından tutarlı ve bilimsel gerekçelerle savunmuştur. Genel iş koşullarının ilk denetim aşaması olan yürürlük denetimi ve bu denetim sonucu uygulanacak yaptırım olan yazılmamış sayılma yaptırımının niteliği açıklanarak, yorum denetiminin ne şekilde gerçekleştirileceğine ayrıntılarıyla yer verilmiştir. Daha sonra kanımca en önemli denetim aşaması olan içerik denetimi, gerçekleştirilmesi ve yaptırımı, Alman ve İsviçre Hukuku ile Avrupa Birliğinin direktifi ışığında sistematik ve anlaşılır bir biçimde açıklanmıştır. V İçinde çok sayıda çetin hukuki sorunu barındıran genel iş koşulları konusunu yazar, özellikle Alman ve İsviçre borçlar ve iş hukuku kaynaklarından ve yüksek mahkeme kararlarından geniş ölçüde yararlanarak incelemiş ve başarılı bir karşılaştırmalı hukuk çalışması gerçekleştirmiştir. Çalışmada yabancı hukuk sistemlerindeki aynı soruna ilişkin karşılıklı görüşler ayrıntılı olarak ele alınmış, değerlendirilmiş ve sonunda yazarın Türk iş hukuku açısından kendi görüşü de hukuki dayanaklarıyla yer almıştır. Yazar, danışmanı olarak tezin oluşum sürecinde izlediğim şekilde çalışma konusuna bilimsel bir merak ve istekle eğilmiş, karşılaştığı tüm hukuki sorunların üzerine gitmekten çekinmemiş, doyurucu çözümlere ulaşmıştır. Kitabın hazırlanmasında izlenen yöntem, hem kuramsal hem de uygulama açısından konuya yeni bir bakış açısı kazandırmaya elverişli olduğu gibi, iş hukukuna katkı da sağlamaktadır. Başta işyeri uygulamalarının genel işlem koşulu niteliği taşıyıp taşımadığı ve değişiklik kayıtlarına genel iş koşulları arasında geçerli bir şekilde yer verilip verilemeyeceği konuları olmak üzere yazarın kitabında savunduğu tartışmalı konulara ilişkin bazı görüşleriyle hemfikir olmamak belki mümkündür. Ancak gözden kaçırılmaması gereken husus, yazarın görüşlerini hukuki ve tutarlı gerekçelere dayandırarak savunmuş olmasıdır. Önemli olan da budur. Zira Türk iş hukuku öğretisi bilimsel tartışmalar sayesinde gelişecek, hukuki açıdan en uygun çözümlere ve doğrulara ulaşacaktır. Dr. Orhan Ersun Civan bu kitabıyla Türk iş hukuku literatürüne önemli bir monografi kazandırmıştır. Kesintisiz olarak tam kırk yıl görev yaptığım ve mensubu olmaktan her zaman onur duyacağım Ankara Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalımızın seçkin bir yeni üye daha kazanmış olmasından büyük bir mutluluk duyuyorum. Dr. Civan’ı bu başarısı nedeniyle gönülden kutluyor, ortaya koyduğu bilimsel donanımı ve çalışma azmi ile önündeki yıllarda da bu uzun bilim maratonunu başarıyla sürdüreceği ve iş hukuku öğretisine yeni değerli eserler kazandıracağı konusundaki ümit ve beklentimi saklı tutuyorum. Prof. Dr. Sarper Süzek ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR Sayın hocam Prof. Dr. Sarper Süzek’in önerisiyle “Genel İş Koşulları” konusunu doktora tez konusu olarak seçtim. Zaman içerisinde yaptığım araştırmalar sonucu konunun ne kadar karmaşık olduğunu ve tahmin ettiğimden çok daha kapsamlı olduğunu fark ettim. Nitekim genel iş koşullarıyla ilgili yazdığım her bölümde borçlar hukukunun ve iş hukukunun temel kavramlarını tekrar gözden geçiriyor, hem öğretideki yeni görüşleri öğreniyor hem de eski bilgilerimi tazeliyordum. Bununla birlikte tez yazım sürecinde karmaşık ve tartışmalı konular bakımından yaşadığım güçlükler nedeniyle bazı hukuki sorunların içinden çıkamayacağımı düşündüğüm zamanlar da oldu. Bu noktada sayın hocam Prof. Dr. Sarper Süzek’e başta tez yazım sürecinde yaşadığım hukuki sorunların çözümü konusunda gösterdiği yakın ilgi olmak üzere, her zaman beni akademik çalışma yapma konusunda heveslendirdiği ve gerek özel gerek akademik yaşamımda bana kılavuz olduğu için ne kadar teşekkür etsem azdır. Ayrıca sayın Hocama beni yetiştirmek için harcadığı emeklerinden, çaldığım zamanından ve yarattığı fikir özgürlüğü ve özgür bilimsel tartışma ortamından dolayı minnettar olduğumu da belirtmek isterim. Yüksek lisans ve doktora eğitimim boyunca öğrencileri olmaktan büyük bir sevinç ve gurur duyduğum, çalışmaları ve verdikleri derslerle en iyi şekilde yetişmeme imkan veren, yurt dışında çalışma yapma olanağını bana sağlayan ve tez jürimde bulunarak tezime değerli katkılar yapan kıymetli hocalarım Prof. Dr. Levent Akın’a ve Doç. Dr. Süleyman Başterzi’ye harcadıkları zaman ve emek için teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Tez jürimde yer alan, tezi detaylı bir şekilde inceleyerek görüşlerini ileten sayın hocam Prof. Dr. Emine Tuncay Senyen Kaplan’a destekleyici tavrı ve harcadığı zaman ve emek için çok teşekkür ederim. Çalışma konumuzun bir ölçüde örtüşmesi nedeniyle derinlemesine tartışma yapma imkanı bulduğum, sorularıyla incelenen konuya farklı bakış açılarından da bakmamı ve sorgulamamı sağlayan, aynı kürsüde birlikte çalışmaktan büyük bir sevinç duyduğum hocam ve aynı zamanda sevgili arkadaşım Yard. Doç. Dr. Gaye Baycık’a tez jürimde bulunarak yaptığı değerli katkılarından dolayı teşekkürlerimi sunarım. VIII Anabilim dalındaki sevgili çalışma arkadaşlarım ve meslektaşlarım Ar. Gör. Çağla Erdoğan’a, Ar. Gör. Tuğba Öznur Bayram’a ve Ar. Gör. Oğuzhan Portakal’a idari görevleri paylaşmamızdan ve tezin hazırlanması aşamasında bana sağladıkları zamandan ötürü teşekkür ederim. Ayrıca sevgili dostum Dr. Gonca Aydınöz’e tezi okuma fedakârlığında bulunduğu ve tezin son halini almasında sunduğu katkılardan ötürü çok teşekkür ederim. Beni yetiştiren, yaşamlarını benim üzerime kurgulayan, bu yolda hiçbir fedakarlıktan kaçınmayan, ne olursa olsun her zaman yanımda olan, bana olan sevgilerini her zaman hissettiren annem Fatma Füsün Civan’a ve babam Saadettin Civan’a sonsuz teşekkürlerimi ve minnetlerimi sunarım. Sizin üzerime titremeniz, her koşulda teşvik etmeniz olmasaydı, bugün bu çalışmanın varlığından söz edemezdik. Doktora eğitimimin bana en büyük katkısı olan, bu sayede tanıştığım ve hayatımı birleştirdiğim sevgili eşim Arzu Gökalp Civan’a başta sağladığı huzur dolu aile ortamı olmak üzere, her zaman beni desteklediği, teşvik ettiği, beni benden daha çok düşündüğü ve sözcüklerle tanımlamakta zorlandığım fedakarlıkları için ne kadar teşekkür etsem azdır. Onun sevgisi ve desteği olmadan bu çalışmayı tamamlayabileceğimi hayal edemiyorum. Ayrıca burada teşekkür etmek istediğim bir kişi daha var ki; varlığıyla bana güç veren, hayatımda henüz kısa bir zamandır yer almasına rağmen şimdiden bütün hayatım olan, onsuz bir hayatı düşünemediğim, çalışmamı ondan aldığım enerjiyle tamamladığım biricik kızım İlayda Civan’a teşekkürlerin ötesinde sonsuz sevgilerimi sunarım. Son olarak doktora tez çalışmamın böylesine özenli bir kitap haline dönüşmesini sağlayan, basımını ve dağıtımını gerçekleştiren Beta Yayınevinin değerli yöneticisi Seyhan Satar’a, kitabı baskıya hazırlayan Veysel Coşkun’a ve diğer tüm yayınevi çalışanlarına çok teşekkür ediyorum. Orhan Ersun Civan İÇİNDEKİLER SUNUŞ.............................................................................................................III ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR............................................................................... VII KISALTMALAR............................................................................................XV GİRİŞ................................................................................................................. 1 BİRİNCİ BÖLÜM BORÇLAR HUKUKU AÇISINDAN GENEL İŞLEM KOŞULLARI §1. GENEL İŞLEM KOŞULLARI KAVRAMI............................................ 7 1. Genel işlem koşulları sorunu ve kavramı...............................................7 2. Genel işlem koşullarının fonksiyonları..................................................9 3. Ülkemiz açısından yasal düzenlemeler, düzenlemelerin kapsamı ve niteliği...............................................................................11 §2. GENEL İŞLEM KOŞULLARININ TANIMI ve UNSURLARI......... 16 1. Genel işlem koşullarının tanımı ve hukuki niteliği..............................16 a) Genel işlem koşullarının tanımı.....................................................16 b) Genel işlem koşullarının hukuki niteliği.......................................19 2. Genel işlem koşullarının unsurları.......................................................23 a) Genel işlem koşullarının önceden tek yanlı belirlenmesi..............23 b) Genel işlem koşullarının genel ve soyut nitelikte olması..............27 c) Genel işlem koşullarının çok sayıda benzer sözleşmede kullanılma amacı...........................................................................27 d) Kullanan tarafından genel işlem koşullarının karşı tarafa sunulması.......................................................................................30 e) Genel işlem koşullarının bireysel sözleşme konusu yapılmamış olması.........................................................................31 3. Genel işlem koşullarının varlığını tespitte dikkate alınmayan hususlar................................................................................................37 X 4. Genel işlem koşulları ve ispat yükü.....................................................39 a) Genel işlem koşullarının var olduğunun iddia edilmesinde ispat yükü.......................................................................................39 b) Bireysel sözleşmenin var olduğunun iddia edilmesinde ispat yükü.......................................................................................41 İKİNCİ BÖLÜM GENEL İŞ KOŞULLARI KAVRAMI §3. GENEL İŞ KOŞULLARININ TANIMI ve TÜRLERİ........................ 47 1. Genel iş koşullarının tanımı.................................................................47 2. Genel işlem koşullarının unsurları açısından genel iş koşulları...........49 a) Önceden tek yanlı olarak belirlenme.............................................49 b) Genel ve soyut nitelikte olma........................................................50 c) Çok sayıda benzer sözleşmede kullanılma amacı.........................52 d) İşveren tarafından genel iş koşullarının sunulması........................53 e) Genel iş koşullarının bireysel sözleşme konusu yapılmamış olması.........................................................................54 3. Genel iş koşullarının türleri..................................................................59 a) Tip iş sözleşmeleri.........................................................................59 b) İç yönetmelikler.............................................................................63 aa) İç yönetmelik kavramı...........................................................63 bb) İç yönetmeliklerin hukuki niteliği..........................................65 cc) İç yönetmeliklerin genel işlem koşulu niteliği.......................65 c) İşyeri uygulamaları ve işverenin genel vaatleri.............................66 aa) İşverenin genel vaatleri (Gesamtzusage)...............................66 bb) İşyeri uygulamaları................................................................68 aaa) İşyeri uygulaması kavramı............................................68 bbb)İşyeri uygulamasının hukuki niteliği.............................71 cc) İşyeri uygulamaları ve işverenin genel vaatlerinin genel işlem koşulu niteliği.....................................................73 §4. HAKSIZ ŞARTLAR ve GENEL İŞ KOŞULLARINA DEĞİŞİKLİK KAYITLARI KOYMA YASAĞI (TBK MD.24)............78 1. Haksız şart kavramı..............................................................................78 2. Haksız şart olarak değişiklik kayıtları..................................................82 XI 3. İş sözleşmesinin değiştirilmesi............................................................84 a) İş sözleşmesi değişikliğine konu olabilecek çalışma koşulları......86 b) İş sözleşmesinin değiştirilmesi ve yönetim hakkı ile ilişkisi.........88 c) Değişiklik sözleşmesi ve değişiklik feshi......................................91 aa) Değişiklik sözleşmesi.............................................................92 bb) Değişiklik feshi......................................................................95 d) Değişiklik kayıtları......................................................................100 aa) Değişiklik Kayıtları Kavramı...............................................100 bb) Farklı çalışma koşulları açısından değişiklik kayıtları.........102 aaa) Ücrette değişiklik........................................................102 aaaa) Bağlayıcı olmama ve geri alma kayıtları..........107 aaaaa) Bağlayıcı olmama kayıtları (Freiwilligkeitsvorbehalt)....................108 bbbbb) Geri alma kayıtları (Widerrufsvorbehalt)...........................110 bbb)İşin niteliğinde değişiklik............................................111 ccc) İşyeri değişikliği..........................................................112 ddd) Çalışma sürelerinde değişiklik....................................114 cc) Değişiklik kayıtlarının diğer değiştirme olanakları karşısındaki konumu ve değiştirme yasağı açısından değerlendirilmesi.........116 aaa) Değişiklik kayıtları ve hukukumuzdaki görüşler........117 bbb)İş hukukunun özelliklerinin uygun ölçüde dikkate alınması.......................................................................124 ccc) Değiştirme yasağı karşısında uyarlama zorunluluğu....131 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GENEL İŞ KOŞULLARININ DENETİMİ ve SONUÇLARI §5. GENEL OLARAK DENETİM............................................................ 141 1. Genel iş koşulları açısından denetim ihtiyacı....................................141 2. Genel iş koşullarının denetime tabi tutulmasının sözleşme özgürlüğü üzerindeki etkisi................................................144 3. Genel iş koşullarıyla ilgili denetim türleri.........................................149 a) İdari denetim................................................................................150 XII b) Yargısal denetim..........................................................................152 aa) Usul hukuku açısından denetim olanağı: topluluk davası.....152 bb) Maddi hukuk açısından denetim olanakları.........................159 §6. YÜRÜRLÜK DENETİMİ.................................................................... 163 1. Genel işlem koşullarının sözleşmenin içeriği haline gelmesi............163 2. Genel işlem koşullarının sözleşme içeriğine dahil olabilmesi için aranan şartlar...............................................................................167 a) Genel iş koşulları hakkında açıkça bilgi verilmesi ve içeriğini öğrenme imkanının sağlanması.....................................168 aa) Genel iş koşulları kullanıldığına dair uyarının yapılma zamanı....................................................................172 bb) İşçinin lehine olan genel iş koşulları açısından açıkça bilgi verilmesi ve içeriği öğrenme imkanının sağlanması şartının değerlendirilmesi.....................................................174 b) Genel iş koşullarının kabul edilmesi...........................................176 aa) Tam (bilinçli) kabul.............................................................176 bb) Örtülü kabul.........................................................................177 cc) Global kabul.........................................................................178 c) Genel iş koşullarının sözleşme içeriğine dahil edilmesinin şekli ve ispat yükü.......................................................................179 3. Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı (şaşırtıcı, alışılmamış, olağan dışı) genel iş koşulları........................181 a) Objektif unsur: Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olma................................................................................183 b) Sübjektif unsur: İşçinin hesaba katmasının beklenmez olması.....185 4.Yürürlük denetiminin yaptırımı: yazılmamış sayılma ve sonuçları..... 188 §7. YORUM DENETİMİ............................................................................ 196 1. Genel olarak.......................................................................................196 2. Genel iş koşullarının sübjektif ve objektif yorumu............................198 3. Açık olmama kuralı............................................................................203 §8. İÇERİK DENETİMİ............................................................................. 210 1. Genel olarak.......................................................................................210 2. TBK md.25’ten önce hukukumuzda içerik denetiminin gerçekleştirilebilirliğiyle ilgili gelişmeler..........................................213 XIII a) Öğreti görüşleri............................................................................213 b) Yargıtay uygulaması ve kullanım denetimi.................................224 c) İçerik denetiminin gerçekleştirilebileceğini belirten görüşlerin dayandığı kanuni hükümlerin TBK md.25 yanında uygulanabilirliği.............................................................229 3.Genel iş koşulu niteliği taşımayan iş sözleşmesi hükümlerinin içerik denetimine tabi tutulup tutulamayacağı...................................233 a) Tüketiciler açısından öngörülen özel düzenlemeler....................233 b) İşçilerinin tüketici olarak nitelendirilebilip nitelendirilemeyeceği..................................................................236 4. İçerik denetiminin gerçekleştirilmesi ve ölçütleri..............................243 a) Genel iş koşullarının işçinin aleyhine olması veya onun durumunu ağırlaştırması.....................................................249 b) Önemli ölçüde dengesizliğin bulunması.....................................250 c) Dürüstlük kurallarına aykırılık....................................................252 aa) Genel olarak.........................................................................253 bb) ‘Dürüstlük kurallarına aykırılık’ ifadesinin somutlaştırılma ihtiyacı........................................................257 cc) Yasal düzenlemenin temel düşüncesiyle bağdaşmama........262 dd) Sözleşmenin doğasına aykırılık (sözleşmenin amacının gerçekleşmesinin tehlikeye düşmesi)...................................271 ee) Şeffaflık ilkesi......................................................................276 5. Denetim dışı kalan genel iş koşulları.................................................284 a) Hukuksal düzenlemeleri tekrar eden genel iş koşulları...............285 b) Asli edim yükümlülüklerini konu alan genel iş koşulları ve bu edim yükümlülükleri arasındaki ilişki....................................289 c) Toplu iş sözleşmesi hükümleri....................................................297 6. İçerik denetimi sonucu uygulanacak yaptırım ve sonuçları...............307 a) Kısmi geçersizlik.........................................................................309 b) Kısmi geçersizliğin türleri ve genel iş koşulları alanında uygulanmaları..............................................................................315 aa) Basit kısmi geçersizlik.........................................................315 bb) Değiştirilmiş kısmi geçersizlik............................................316 XIV cc) Geçerliliği koruyan indirgeme (düşey kısmi geçersizlik - geltungserhaltende Reduktion)........................318 dd) Sözleşmenin bölünebilirliği bağlamında geçerliliği koruyan indirgeme ve değiştirilmiş kısmi geçersizlik.........319 ee) Genel iş koşulları alanında geçerliliği koruyan indirgeme yaptırımının uygulanabilirliği..............................................320 c) Sözleşme boşluğunun doldurulması............................................325 aa) Geçersiz olan genel iş koşulu yerine emredici ya da tamamlayıcı kanun hükmünün geçmesi...............................325 bb) Sözleşmenin tarafların farazi iradesi veya işin özelliğine göre tamamlanması.............................................327 SONUÇ...........................................................................................................334 KAYNAKÇA.................................................................................................349 KISALTMALAR AB Abs. AET AGBG AP Art. AÜHFD AY AYM Az. BAG BAGE BB BetrVG BGB BGH BGHZ BK bkz. Bs. BT-Drs. dn. EGBGB EzA ff. GewO GG HD HMK : Avrupa Birliği :Absatz : Avrupa Ekonomik Topluluğu : Gesetz zur Regelung des Rechts der Geschäftsbedingungen : Arbeitsrechtliche Praxis : Artikel : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi : Türkiye Cumhuriyeti Anayasası : Anayasa Mahkemesi : Aktenzeichen : Bundesarbeitsgericht : Entscheidungen des Bundesarbeitsgerichts : Der Betriebs-Berater (Zeitschrift) : Betriebsverfassungsgesetz : Bürgerliches Gesetzbuch : Bundesgerichtshof : Bundesgerichtshof / Zivilsachen : 818 sayılı Borçlar Kanunu : bakınız : Baskı : Drucksache des Deutschen Bundestages : Dipnot : Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuch : Entscheidungssammlung zum Arbeitsrecht : folgende : Gewerbeordnung : Grundgesetz : Hukuk Dairesi : Hukuk Muhakemeleri Kanunu Allgemeinen XVI HS İK İSGK Kamu-İş KSchG LAG md. MK NachwG : Hauptsatz : İş Kanunu : İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu : Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası : Kündigungsschutzgesetz : Landesarbeitsgericht : madde : Medeni Kanun : Nachweisgesetz - Gesetz über den Nachweis der für ein Arbeitsverhältnis geltenden wesentlichen Bedingungen NJW : Neue Juristische Wochenschrift (Zeitschrift) nr. : Nummer n. v. : nicht veröffentlicht NZA : Neue Zeitschrift für Arbeitsrecht NZA-RR : Neue Zeitschrift für Arbeitsrecht - Rechtsprechung Report RG : Reichsgericht RGZ : Entscheidungen des Reichsgerichts in Zivilsachen S. : Satz s. : Seite STSK : Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu TBK : 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TKHK : Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun TMK : Türk Medeni Kanunu TTK : Türk Ticaret Kanunu TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu Tz : Textziffer UKlaG : Unterlassungsklagengesetz Urt. : Urteil v. : vom, von vb. : ve benzeri vd. : ve devamı vs. : vesaire YHGK : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu YİBK : Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı ZIP : Zeitschrift für Wirtschaftsrecht
