içindekiler pdf
advertisement
İÇİNDEKİLER İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ....................................................................................VII BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ..................................................................................IX İÇİNDEKİLER.....................................................................................................XI KISALTMALAR.................................................................................................XXI BİRİNCİ BÖLÜM ÇEVRENİN KORUNMASI, ÇEVRE HAKKI § 1. ÇEVRENİN KORUNMASI.....................................................................1 I. Çevre Kavramı...................................................................................1 II. Çevresel Sorunlar..............................................................................2 III. Çevrenin Korunması..........................................................................7 A. Çevrenin Korunmasına İlişkin Yaklaşımlar..................................8 B. Çevrenin Korunmasında Benimsenen İlkeler...........................12 1. Bütünleşme ilkesi...............................................................13 2. Önleme İlkesi.....................................................................15 3. Kirleten Öder İlkesi............................................................18 4. İhtiyat İlkesi........................................................................19 § 2. ÇEVRE HAKKI...................................................................................21 I. Çevre Hakkı......................................................................................21 A. Çevre Hakkı Kavramı ve Niteliği................................................21 B. Çevre Hakkının Unsurları..........................................................23 C. Çevre Hakkının Kabul Ediliş Süreci............................................25 D. Uluslararası Belgelerde Çevre Hakkı.........................................28 E. Anayasalarda Çevre Hakkı........................................................35 1. Bazı Ülkelerin Anayasaları..................................................36 2. 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası................................39 XII F. Çevre Hakkının Kullanımı..........................................................43 1. Genel Olarak......................................................................43 2. Usulü Haklar.......................................................................45 a. Bilgiye Erişim Hakkı.....................................................45 b. Katılım Hakkı...............................................................48 c. Başvuru Hakkı..............................................................55 II. Çevrenin Korunması ve İnsan Hakları İlişkisi...................................56 A. Genel Olarak.............................................................................56 B. Uluslararası Hukukta Çevrenin Korunması ve İnsan Hakları Arasındaki Bağlantı...................................................................57 C. Çevrenin Korunmasının Bazı İnsan Hakları ile İlişkisi................60 1. Yaşam Hakkı.......................................................................60 2. Sağlık Hakkı........................................................................62 3. Kalkınma Hakkı...................................................................64 III. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Çevre Hakkı...........66 A. Sözleşmenin 2. Maddesi...........................................................66 B. Sözleşmenin 6. maddesi...........................................................68 C. Sözleşmenin 8. maddesi...........................................................73 D. Sözleşmenin 10. maddesi.........................................................82 İKİNCİ BÖLÜM ÇEVRENİN ULUSLARARASI DÜZEYDE KORUNMASI, AVRUPA BİRLİĞİNDE ÇEVRENİN KORUNMASI, TÜRK HUKUKUNDA ÇEVRENİN KORUNMASI, ÇEVRENİN KORUNMASINDA HUKUKİ YOLLAR § 1. ÇEVRENİN ULUSLARARASI DÜZEYDE KORUNMASI............................85 I. Genel Olarak....................................................................................85 II. Uluslararası Çevre Politikaları..........................................................86 A. Uluslararası Çevre Politikalarına Duyulan İhtiyaç.....................86 B. Uluslararası Çevre Politikalarının Gelişimi................................89 C. Uluslararası Çevre Politikalarını Belirleyen Aktörler................94 1. Devletler............................................................................94 2. Uluslararası Örgütler..........................................................95 3. Hükümet Dışı Kuruluşlar....................................................96 XIII III. Uluslararası Örgütlenme.................................................................98 A. Genel Olarak.............................................................................98 B. Birleşmiş Milletler...................................................................100 1. Birleşmiş Milletlerin Çevrenin Korunmasındaki Rolü......100 2. Çevre Alanında Faaliyet Gösteren Birleşmiş Milletler Küresel Kuruluşları...........................................................102 a. Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE).....................................................................103 b. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP).........104 c. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO)..................................................................105 d. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO).......105 e. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu ..................................................................................106 f. Birleşmiş Milletler Dünya Sağlık Örgütü (WHO).......106 g. Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO)...........................106 h. Birleşmiş Milletler Habitat Programı........................107 ı. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)...............107 aa. Çevresel Yönetişim Alt Programı........................111 bb. Çevre Hukuku ve Sözleşmeleri Birimi.................112 C. İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD).........................113 D. Dünya Ticaret Örgütü.............................................................117 E. Avrupa Konseyi.......................................................................117 F. Avrupa Birliği..........................................................................121 1. Avrupa Birliği’nde Ortak Çevre Politikasının Oluşturulma Nedenleri.........................................................................121 2. Avrupa Birliği Çevre Kurumları........................................124 a. Çevre Genel Müdürlüğü............................................124 b. Avrupa Çevre Ajansı..................................................125 c. Avrupa Birliği Çevre Hukuku’nun Uygulanması ve Yaptırımı Ağı..............................................................125 d. Avrupa Yatırım Bankası.............................................126 e. Avrupa Çevre İlkeleri.................................................126 IV. Çevrenin Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler................126 XIV A. Genel Olarak...........................................................................126 B. Havanın Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler..........129 1. Ozon Tabakasının Korunmasına Dair Viyana Sözleşmesi 129 2. Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü.........................................................................129 3. Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Uzun Dönemli Sınırötesi Hava Kirliliği Sözleşmesi....................130 4. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi..131 5. Kyoto Protokolü...............................................................131 6. Paris Anlaşması................................................................132 C. Suyun ve Denizlerin Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler.............................................................................134 1. Akdeniz’in Deniz Ortamı ve Kıyı Bölgesinin Korunması Sözleşmesi........................................................................134 2. Karadeniz’in Kirliliğe Karşı Korunması Sözleşmesi...........135 3. Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine İlişkin Sözleşme................................................................136 4. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi..................136 D. Doğanın ve Biyolojik Çeşitliliğin Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler.........................................................136 1. Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Sözleşmesi...........................136 2. Washington Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Ticaretinin Düzenlemesine Dair Sözleşme......137 3. Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi........................................................................137 4. Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi............138 5. Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi....138 6. Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Endüstriyel Kazaların Sınıraşan Etkileri Sözleşmesi.........140 7. Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme..........................................................................141 V. Atıklar ve Kirleticilerden Korunmaya İlişkin Uluslararası Sözleşmeler .......................................................................................................141 A. Birleşmiş Milletler Tehlikeli Atıkların Sınır Ötesi Taşınımının ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Sözleşme...............................141 XV B. Birleşmiş Milletler Kalıcı Organik Kirleticilere İlişkin Stockholm Sözleşmesi..............................................................................142 C. Petrol Kirliliği Zararlarının Tazmini İçin Bir Fonun Kurulmasıyla İlgili Uluslararası Sözleşme.....................................................143 D. Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu İle İlgili Uluslararası Sözleşme.............................................................143 E. Bazı Tehlikeli Kimyasalların ve Pestisitlerin Uluslararası Ticaretinde Ön Bildirimli Kabul Usulüne Dair Rotterdam Sözleşmesi..............................................................................143 § 2. AVRUPA BİRLİĞİNDE ÇEVRENİN KORUNMASI.................................144 I. Avrupa Birliği Çevre Hukukunun Gelişimi......................................144 A. Genel Olarak...........................................................................144 B. Avrupa Birliği’nin Temel Hukuk Belgelerinde Çevre...............146 1. 1987 Avrupa Tek Senedi..................................................146 2. Maastricht Antlaşması.....................................................147 3. 1997 Amsterdam Antlaşması ve 2001 Nice Antlaşması. .147 4. Avrupa Birliği Antlaşması.................................................148 5. Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma..................149 6. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı.....................................149 C. Çevre İle İlgili Yasal Düzenlemeler..........................................150 1. Aarhus Sözleşmesi...........................................................151 2. Çevre Konusundaki Bilgilere Ulaşım Yönergesi...............152 3. Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönergesi........................152 4. Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönergesi...................153 5. Atık Çerçeve Yönergesi....................................................154 6. Endüstriyel Emisyonlara İlişkin Yönerge..........................156 7. Çevre Eylem Programları.................................................157 II. Avrupa Birliği Çevre Hukukunun Temel İlkeleri ve Hedefleri........158 A. Temel İlkeler...........................................................................158 B. Hedefler..................................................................................160 III. Avrupa Birliği Çevre Hukukunun Temel Uygulama Alanları..........162 A. Havanın Korunması.................................................................162 B. Yaşamın Korunması................................................................163 C. Suyun Korunması....................................................................163 XVI D. Ormanların Korunması...........................................................164 E. Atık Yönetimi..........................................................................164 F. Endüstriyel Kirlilik Kontrolü ve Risk Yönetimi.........................166 G. Kimyasallardan Korunma........................................................166 H. Radyasyondan Korunma.........................................................167 I. İklim Değişikliği Sektörü..........................................................168 § 3. TÜRK HUKUKUNDA ÇEVRENİN KORUNMASI...................................168 I. Uluslararası Hukukun Etkisi...........................................................168 II. Çevreyi Korumaya Yönelik Kurumsal Yapı.....................................173 III. Çevrenin Korunmasına İlişkin Yasal Düzenlemeler.......................178 A. Yasal Düzenlemeler................................................................178 B. Havanın Korunması.................................................................182 C. Suyun Korunması....................................................................185 D. Toprağın Korunması...............................................................188 E. Biyolojik Çeşitliliğin ve Ekosistemin Korunması......................192 F. Atıklardan Korunma................................................................195 G. Kimyasallardan ve Tehlikeli Maddelerden Korunma..............205 § 4. ÇEVRENİN KORUNMASINDA HUKUKİ YOLLAR................................209 I. Çevrenin Korunması Hususunda Uluslararası Mekanizmalar.......209 A. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu..........................209 B. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi..............................210 C. Birleşmiş Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi..................................................................................212 D. Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Kaldırılması Komitesi..................212 E. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi.............................213 F. Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi..................................213 II. Türk Hukukunda Çevrenin Korunmasını Sağlamaya Yönelik Hukuki Yollar..............................................................................................214 A. Türkiye Büyük Millet Meclisine ve İdareye Başvuru...............214 B. İdari Yargıya Başvuru..............................................................215 C. Adli Yargıya Başvuru...............................................................219 D. Kamu Denetçiliği Kurumuna Başvuru.....................................227 E. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru..............................231 F. İhbar Hakkı..............................................................................235 XVII ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÇEVRENİN CEZA HUKUKU NORMLARIYLA KORUNMASI § 1. ÇEVRE SUÇLARI..............................................................................237 I. Çevre Suçlarının Kabulü.................................................................237 II. Çevre Suçları Kavramı....................................................................240 III. Çevre Suçlarının Korumayı Amaçladıkları Hukuksal Değer...........241 IV. Türk Hukukunda Doğal Çevrenin Korunmasına Yönelik Suçlar.....242 § 2. ÇEVRE CEZA HUKUKU.....................................................................249 I. Çevrenin Korunmasında Ceza Hukukunun Önemi........................249 II. Çevre Ceza Hukukunun Çevrenin Korunmasında Etkinliği............253 III. Çevre Ceza Hukukunun Tarihsel Gelişimi......................................256 IV. Çevre Ceza Hukukunda Korunan Hukuksal Değer.........................258 A. Korunan Hukuksal Değer........................................................258 B. Çevre Suçlarının Doğrudan Koruduğu Hukuksal Değere Göre Gruplandırılması.....................................................................261 V. Çevresel Zararları Cezalandırma Modelleri...................................263 A. Soyut Tehlike Suçu..................................................................264 B. İdari Kural ile Bağlantılı Somut Tehlike Suçları.......................269 1. Varsayılan Tehlike............................................................272 2. Kanıtlanabilen Tehlike.....................................................275 C. İdari Kural ile Bağlantılı Somut Zarar Suçları..........................277 D. İdare Bağlantısını Ortadan Kaldıran Ciddi Çevre Kirliliği........278 § 3. ULUSLARARASI ÇEVRE CEZA HUKUKU............................................281 I. Genel Olarak..................................................................................281 II. Avrupa Konseyi Çevrenin Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunması Sözleşmesi.....................................................................................284 III. Avrupa Birliği Çevre Ceza Hukuku.................................................285 A. Standartlaşmış Bir Avrupa Birliği Çevre Ceza Hukuku............285 B. Avrupa Birliği Çevrenin Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunması Yönergesi................................................................................287 § 4. BAZI ÜLKELERDE ÇEVRE CEZA HUKUKU..........................................289 I. Genel Olarak..................................................................................289 II. Amerika Birleşik Devletleri............................................................289 XVIII III. Birleşik Krallık................................................................................294 IV. Avustralya......................................................................................296 V. İtalya..............................................................................................299 VI. İsveç...............................................................................................303 § 5. 5237 SAYILI TÜRK CEZA KANUNU’NDA DOĞAL ÇEVRENİN KORUNMASINA YÖNELİK SUÇLAR..................................................305 I. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nda Düzenlenen Çevre Suçları......305 II. Çevrenin Kasten Kirletilmesi Suçu.................................................309 A. Genel Olarak...........................................................................309 B. Korunan Hukuksal Değer........................................................310 C. Maddi Unsur...........................................................................311 1. Fail....................................................................................311 2. Mağdur............................................................................312 3. Suçun Konusu..................................................................313 4. Hareket ve Netice............................................................322 a. Atık veya Artıkları Havaya, Suya ve Toprağa Verme.322 b. Atık veya Artıkları İzinsiz Olarak Ülkeye Sokma........334 D. Manevi Unsur.........................................................................337 E. Hukuka Aykırılık Unsuru.........................................................342 F. Suçun Nitelikli Halleri..............................................................344 1. Atık veya Artıkların Toprakta, Suda veya Havada Kalıcı Özellik Göstermesi...........................................................345 2. Atık veya Artıkların, İnsan veya Hayvanlar Açısından Tedavisi Zor Hastalıkların Ortaya Çıkmasına, Üreme Yeteneğinin Körelmesine, Hayvanların veya Bitkilerin Doğal Özelliklerini Değiştirmeye Neden Olabilecek Nitelikte Olması............347 G. Suçun Özel Görünüş Şekilleri..................................................349 1. Teşebbüs..........................................................................349 2. İştirak...............................................................................351 3. İçtima...............................................................................352 H. Yaptırım..................................................................................363 1. Gerçek Kişiler...................................................................363 2. Tüzel Kişiler......................................................................365 İ. Soruşturma ve Kovuşturma....................................................367 XIX III. Çevrenin Taksirle Kirletilmesi Suçu...............................................372 A. Genel Olarak...........................................................................372 B. Korunan Hukuksal Değer........................................................373 C. Maddi Unsur...........................................................................373 1. Fail....................................................................................373 2. Mağdur............................................................................374 3. Suçun Konusu..................................................................374 4. Hareket ve Netice............................................................374 D. Manevi Unsur.........................................................................378 E. Suçun Nitelikli Halleri..............................................................380 1. Atık veya Artıkların Toprakta, Suda veya Havada Kalıcı Etki Bırakması.........................................................................380 2. Atık veya Artıkların, İnsan veya Hayvanlar Açısından Tedavisi Zor Hastalıkların Ortaya Çıkmasına, Üreme Yeteneğinin Körelmesine, Hayvanların veya Bitkilerin Doğal Özelliklerini Değiştirmeye Neden Olabilecek Nitelikte Olması............382 F. Suçun Özel Görünüş Şekilleri..................................................384 1. Teşebbüs..........................................................................384 2. İştirak...............................................................................384 3. İçtima...............................................................................384 G. Yaptırım..................................................................................386 H. Soruşturma ve Kovuşturma....................................................389 SONUÇ.................................................................................................. 393 KAYNAKÇA............................................................................................ 403
