vıı para, banka ve mali piyasalar

advertisement
VII
PARA, BANKA
VE
MALÝ PÝYASALAR
99
100
PARA, BANKA VE MALÝ PÝYASALAR
A. GENEL DURUM
2003 yýlýnda para politikasý uygulamasýnda “örtük enflasyon hedeflemesi”
stratejisine devam edilmiþ, kýsa vadeli faiz
oranlarý enflasyonla mücadelede temel
politika aracý olarak kullanýlmýþ ve IMF ile
yürütülmekte olan program çerçevesinde
takip edilen parasal performans kriterleri ve
gösterge niteliðindeki hedefler tutturulmuþtur. Merkez Bankasý 2003 yýlýnda
gecelik ve haftalýk borçlanma faiz oranlarýný
Nisan ayýndan itibaren 6 kez indirmiþtir.
Sonuç olarak hem gecelik hem de haftalýk
borçlanma faiz oraný yüzde 44’ten yüzde
26’ya inmiþtir.
Merkez Bankasý, dalgalý kur rejimini
2003 yýlýnda da sürdürmüþ, döviz kurlarýnýn
piyasa þartlarýnda oluþmasýna önem
vermiþtir. Bununla birlikte; kurlardaki aþýrý
dalgalanmalarýn önlenmesi amacýyla,
kurlarýn uzun dönemli eðilimini ve doðal
denge deðerini etkilememek þartýyla, döviz
rezervlerini güçlendirmek için ihale yöntemiyle döviz alýmlarý yapabileceðini açýklamýþtýr. Bu çerçevede uluslararasý rezerv pozisyonunun güçlendirilmesi hedefine paralel
olarak, ters para ikamesiyle artan döviz arzý
sonucunda Temmuz 2002’de geçici olarak
ara verdiði döviz alým ihalesi düzenlemeye
6 Mayýs 2003 tarihinde yeniden baþlamýþtýr.
2003 yýlýnýn Mayýs, Haziran, Temmuz aylarýnda birer kez, Eylül ayýnda ise iki kez doðrudan döviz alým müdahalesinde bulunmuþtur. Ancak, Eylül ayý sonundan itibaren
hem döviz arz fazlasýndaki azalma hem de
döviz kurlarýndaki yükselmeye baðlý olarak
23 Ekim 2003 tarihinden itibaren döviz alým
ihalelerine ara vermiþtir.
PERFORMANS KRÝTERLERÝ, GÖSTERGE DEĞERLER VE GERÇEKLEŞMELER
Tablo VII-1
Para Tabanı
Net Ýç Varlıklar
Net Uluslararası Rezervler
(Trilyon TL)
(Trilyon TL)
(Milyon Dolar)
Üst sınır
Gerçek.
Üst sınır
Gerçek.
Alt sınır
Gerçek.
30 Nisan 03
12 800
P
11 883
32 800
G
30 951
- 6 500
P
- 5 996
30 Haziran 03
13 200
P
13 039
34 100
G
29 395
- 7 000
P
- 3 865
30 Eylül 03
14 100
P
13 877
33 800
G
22 968
- 6 000
p
- 1 504
31 Aralık 03
14 900
P
14 657
28 400
G
25 997
- 2 000
p
- 536
31 Mart 04
16 900
P
16 948
29 600
G
27 321
- 2 000
p
748
30 Nisan 04
17 500
P
17 508
31 600
G
26 076
- 2 000
p
1 791
30 Eylül 04
20 500
P
19 301
34 600
G
28 015
- 2 000
p
1 629
Kaynak : TCMB
P : Performans kriteri
G : Gösterge değer
101
2004 yýlýnda Merkez Bankasý, döviz
arzýndaki geliþmeleri dikkate alarak 23
Ocak 2004 tarihinden itibaren günlük döviz
alým ihalelerine yeniden baþlamýþ, 16 Þubat
2004’te döviz piyasasýna doðrudan müdahalede bulunmuþ ve 24 Nisan 2004 tarihinden itibaren ise ihalelere ara vermiþtir. Ancak piyasalarda tedirginlik yaratan iç ve dýþ
geliþmelerin etkisi ve ters para ikamesi sürecinden kaynaklanan döviz likiditesindeki
daralma nedeniyle döviz kurlarýnda aþýrý
dalgalanma meydana gelmiþ, bunun üzerine 11 Mayýs 2004 tarihinde Merkez Bankasý doðrudan satým müdahalesinde bulunmuþtur. Döviz kurlarýnýn aþaðý doðru hareket etmeye baþlamasý ile Mayýs ayýndan
sonra döviz alým ihalelerine son verilmiþtir.
2004 yýlýnda da para politikasýný
“örtük enflasyon hedeflemesi” politikasýna
göre yürüten Merkez Bankasý, temel politika
aracý olarak kýsa vadeli faiz oranlarýný
kullanmaya devam etmektedir. Bu çerçevede fiyat istikrarý temel hedefine yönelik
olarak gelecek dönem enflasyonundaki
olasý geliþmeleri dikkate alarak, gecelik ve
bir haftalýk borçlanma faiz oranlarýný
5 Þubat’ta yüzde 24’e, 17 Mart’ta yüzde
22’ye ve 8 Eylül’de yüzde 20’ye düþürmüþtür. IMF ile yürütülmekte olan program
çerçevesinde belirlenen parasal performans kriterleri ve gösterge niteliðindeki hedefler ise Eylül ayý itibariyle tutturulmuþtur.
2003 yýlýnda yüzde 13.9 olan TEFE
artýþý ile karþýlaþtýrýldýðýnda; M2Y ve mevduatta sýnýrlý reel azalýþlar olurken mevduat
bankasý kredisi, net kredi hacmi, M1, M2,
M3, M3Y, rezerv para, emisyon ve merkez
bankasý parasýnda reel olarak artýþ
olmuþtur.
2004 yýlý Eylül ayý ile 2003 yýlýnýn
ayný dönemi karþýlaþtýrýldýðýnda ise,
mevduat, krediler, net kredi hacmi, para
arzlarý, emisyon ve rezerv para miktarýnda
reel artýþ olduðu görülmektedir.
Diðer yandan, 31 Ocak 2004 tarihinde yayýmlanan ve 1 Ocak 2005 tarihinde
yürürlüðe girecek olan 5083 sayýlý Türkiye
Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkýnda Kanun ile Türkiye Cumhuriyeti Devletinin
para biriminin Yeni Türk Lirasý, Yeni Türk
Lirasýnýn alt biriminin ise Yeni Kuruþ olmasý
ve bir milyon Türk Lirasý’nýn bir Yeni Türk
Lirasý’na eþit olmasý kararlaþtýrýlmýþtýr.
BAŞLICA PARASAL BÜYÜKLÜKLER
Tablo VII-2
MÝKTAR (Milyar TL)
DEĞÝŞÝM (Yüzde)
YILLIK
EYLÜL
EYLÜL
YILLIK
2000
2001
2002
2003
2003
979 884
9 868 820
20 519 454
24 134 537
Rezerv Para
5 949 348
7 975 887
10 668 323
15 010 397
Emisyon
3 772 411
5 282 660
7 635 622
10 675 528
10 033 068
14 523 891
40.0
44.5
39.8
44.8
M1
7 549 243
11 368 782
15 827 630
23 014 336
19 903 806
28 127 061
50.6
39.2
45.4
41.3
M2
31 912 095
47 241 075
61 879 759
82 712 966
74 970 925 103 270 069
48.0
31.0
33.7
37.7
M3
33 530 572
49 422 896
64 802 152
88 104 608
81 584 082 108 702 155
47.4
31.1
36.0
33.2
M2Y
56 849 061
106 566 525 133 664 544 151 001 010 137 689 590 177 746 770
87.5
25.4
13.0
29.1
M3Y
58 467 538
108 748 347 136 586 938 156 392 652 144 302 748 183 178 856
86.0
25.6
14.5
26.9
Mevduat (TL+YP)
64 942 983
110 521 576 135 575 188 154 185 095 140 208 513 176 397 726
70.2
22.7
13.7
25.8
51.9
47.5
60.3
62.9
Merkez Bank. Parası
Merkez Bank. Krd.(*)
Mevduat Bank.Krd.
Net Kredi Hacmi
2001 2002
2003
27 427 335
26 388 073 907.1 107.9
17.6
-3.8
14 027 413
20 746 378
40.7
47.9
501 724
750 000
250 000
0
0
302 300
27 372 173
28 652 549
33 952 167
36 111 033
34 474 675
36 630 250
52 354 591
54 046 123
44 509 538
45 623 787
71 351 127
74 324 014
Kaynak : TCMB
(*) Dolaysız yurtiçi krediler
102
2004
34.1
33.8
2004
49.5 -66.7
24.0
26.0
1.5
1.4
B. PARA POLÝTÝKALARI
1. Merkez Bankası Analitik
Bilançosu
Merkez Bankasý analitik bilançosu
büyüklüðü bir önceki yýla göre 2003 yýlýnda
ve geçen yýlýn ayný ayýna göre 2004 yýlý
Eylül ayýnda yüzde 3.3 oranýnda artmýþtýr.
Bilançonun aktifinde yer alan dýþ
varlýklar 2003 yýlýnda yüzde 3.7 artarken
2004 yýlýnýn Eylül ayýnda önceki yýlýn ayný
ayýna göre yüzde 8.9 oranýnda artmýþtýr. Ýç
varlýklar ise 2003 yýlýnda yüzde 2.3 artarken,
bir önceki yýlýn ayný ayýna göre 2004 Eylül
ayýnda yüzde 9.4 gerilemiþtir. Deðerleme
hesabý 2003 yýlý sonunda 723.5 trilyon lira
iken 2004 yýlý Eylül ayýnda 687.2 trilyon lira
olmuþtur.
TCMB ANALÝTÝK BÝLANÇOSU
Tablo VII-3
MÝKTAR (Milyar TL)
AKTİFLER (Varlıklar)
YILLIK
2001
DEĞÝŞÝM (Yüzde)
EYLÜL
2002
2003
2003
2004
YILLIK
EYLÜL
2001 2002 2003
2004
1. Dış Varlıklar
34 409 563 50 995 283 52 891 854 52 575 908 57 275 552
91.1
48.2
3.7
8.9
2. Ýç Varlıklar (A+B+C)
25 679 957 23 075 242 23 605 277 23 369 211 21 174 017 -2433.3
-10.1
2.3
-9.4
A. Nakit Ýþlemleri
25 664 127 24 221 841 22 881 799 22 535 635 20 486 771 -6268.9
-5.6
-5.5
-9.1
34 403 119 31 134 501 28 019 133 27 361 878 23 850 560
-9.5
-10.0
-12.8
34 459 513 31 241 467 28 078 806 27 431 433 23 896 754
-9.3
-10.1
-12.9
34 301 090 31 241 467 28 078 806 27 431 433 23 896 754
-8.9
-10.1
-12.9
a-Hazine Borçlarý
aa.Bankanýn Portföyü
- 5 Kasým 2001 öncesi DÝBS
- Ýkincil Piyasadan alýnan DÝBS
ab.Diðer
158 423
0
0
0
0
2207.7
- 56 394
- 106 966
- 59 673
- 69 555
- 46 194
89.7
-44.2
-33.6
b.Bankalara Açýlan Nakit Krediler
16 270
12 804
6 556
10 871
16 313
-21.3
-48.8
50.1
c. TMSF'na Kullandýrýlan Krediler
750 000
250 000
0
0
302 300
50.0
-66.7
-9 505 262 -7 175 464 -5 143 890 -4 837 114 -3 682 402
294.9
-24.5
-28.3
-23.9
-80.0 555.9 -163.1
-17.6
d.Diðer Kalemler
B. Deðerleme Hesabý
C. IMF Acil Yard. Tak. Hes.(Hazine)
3.Toplam Aktifler (Varlıklar)
- 174 804 -1 146 599
723 478
833 576
687 246
0
0
0
0.0
60 089 520 74 070 525 76 497 131 75 945 119 78 449 569
255.5
190 634
0
23.3
3.3
3.3
PASİFLER (Yükümlülükler)
1. Toplam Döviz Yükümlülükleri
50 220 700 53 551 071 52 362 594 48 517 784 52 061 496
215.4
6.6
-2.2
7.3
a. Dýþ Yükümlülükler
36 733 224 37 368 781 35 647 919 33 467 399 32 892 843
253.0
1.7
-4.6
-1.7
b. Ýç Yükümlülükler
13 487 476 16 182 290 16 714 675 15 050 385 19 168 653
-Döviz Olarak Takip Olunan Mevd.
-Bankalarýn Döviz Mevd.
2. Merkez Bankası Parası
A. Rezerv Para
3 139 113
5 462 814
6 518 301
10 348 363 10 719 476 10 196 374
144.4
20.0
3.3
27.4
7 418 933
156.8
74.0
19.3
31.5
9 408 687 11 749 720
140.9
3.6
-4.9
24.9
907.1 107.9
17.6
-3.8
40.7
47.9
5 641 698
9 868 820 20 519 454 24 134 537 27 427 335 26 388 073
7 975 887 10 668 323 15 010 397 14 027 413 20 746 378
34.1
33.8
a. Emisyon
5 282 660
7 635 622 10 675 528 10 033 068 14 523 891
40.0
44.5
39.8
44.8
b. Bankalar Mevduatı
2 520 198
2 791 824
6 138 159
25.0
10.8
50.1
56.3
- Bankalar Zorunlu Karþýlýklarý
- Bankalar Serbest Ýmkaný
c. Fon Hesapları
d. Banka Dışı Kesim Mevduatları
B. Diğer Mer.Bank.Parası
a. Açık Piyasa Ýşlemlerinden Borç
b. Kamu Mevduatı
3. Toplam Pasifler (Yükümlülükler)
4 191 278
3 928 057
1 626 371
1 671 841
2 288 617
2 148 765
2 955 921
15.8
2.8
36.9
37.6
893 827
1 119 983
1 902 661
1 779 292
3 182 238
46.2
25.3
69.9
78.8
104 157
178 059
48 310
41 719
68 990
-10.0
71.0
-72.9
65.4
68 872
62 818
95 281
24 569
15 338
50.6
-8.8
51.7
-37.6
1 892 933
9 851 131
9 124 140 13 399 922
5 641 695
-138.1 420.4
-7.4
-57.9
1 243 969
9 578 737
8 260 095 11 867 866
5 295 798
-123.8 670.0
-13.8
-55.4
648 964
272 394
-58.0 217.2
-77.4
345 897
160.5
60 089 520 74 070 525 76 497 131 75 945 119 78 449 569
864 045
1 532 056
255.5
23.3
3.3
3.3
Kaynak : TCMB
103
Ýç varlýklarýn toplam varlýklar içindeki
payý 2002 yýlýnda yüzde 31.2 iken 2003
yýlýnda yüzde 30.9’a gerilemiþ olup, 2004
yýlý Eylül ayý itibariyle yüzde 27 olmuþtur.
Dýþ varlýklarýn toplam varlýklar içindeki payý
ise 2002 yýlýnda yüzde 68.8 iken 2003
yýlýnda yüzde 69.1’e, 2004 yýlý Eylül ayýnda
da yüzde 73’e yükselmiþtir.
Dýþ varlýklarýn toplam döviz yükümlülüklerine bölünmesiyle bulunan kur riski
oraný, 2002 yýlýna yüzde 95.2 iken 2003
yýlý sonunda yüzde 101’e yükselmiþ ve 2004
yýlý Eylül ayýnda da yüzde 110 olmuþtur.
Bilançonun pasifinde yer alan
toplam döviz yükümlülükleri 2003 yýlýnda
yüzde 2.2 oranýnda azalarak 52.4 katrilyon
lira, 2004 yýlý Eylül ayýnda ise geçen yýlýn
ayný dönemine göre yüzde 7.3 artarak 52
katrilyon lira olmuþtur. Toplam döviz
yükümlülüklerinin toplam yükümlülükler
içindeki payý ise 2003 yýlýnda yüzde 68.5
iken 2004 yýlý Eylül ayýnda yüzde 66.4
olmuþtur.
Dýþ yükümlülükler 2003 yýlýnda
yüzde 4.6, 2004 yýlý Eylül ayýnda ise önceki
yýlýn ayný ayýna göre yüzde 1.7 oranýnda
azalmýþtýr. Ýç yükümlülükler ise 2003 yýlýnda
döviz olarak takip edilen mevduattaki yüzde
19.3 artýþýn etkisiyle yüzde 3.3 artmýþ, 2004
yýlý Eylül ayýnda ise 2003 yýlýnýn Eylül ayýna
göre hem döviz olarak takip edilen mevduat
hem de bankalarýn döviz mevduatlarýndaki artýþ nedeniyle yüzde 27.4 oranýnda
artmýþtýr.
Merkez Bankasý parasýnýn toplam
yükümlülükler içindeki payý 2003 yýlýnda
yüzde 31.5 iken 2004 yýlý Eylül ayýnda
yüzde 33.6’ya yükselmiþtir. Bu yükseliþte
emisyondaki yüzde 44.8 oranýnda, bankalar
zorunlu karþýlýklarý ve bankalar serbest
imkanýndaki sýrasýyla yüzde 37.6 ve yüzde
78.8 oranýnda artýþ etkili olmuþtur.
TCMB BÝLANÇOSUNA ÝLÝŞKÝN BAZI ORANLAR
( Yüzde )
Tablo VII-4
1-Dýþ Varlýklar / Dýþ Döviz Yükümlüklükleri
2-Dýþ Varlýklar / Toplam Döviz Yükümlülükleri
2001
YILLIK
2002
2003
EYLÜL
2003
2004
93.7
136.5
148.4
157.1
174.1
68.5
95.2
101.0
108.4
110.0
255.1
315.1
316.4
349.3
298.8
4-Dýþ Varlýklar / Toplam Varlýklar
57.3
68.8
69.1
69.2
73.0
5- Ýç Varlýklar / Toplam Varlýklar
42.7
31.2
30.9
30.8
27.0
6- Hazine Borçlarý / Ýç Varlýklar
3-Dýþ Varlýklar / Ýç Döviz Yükümlülükleri
134.0
134.9
118.7
117.1
112.6
7- Bankalara Açýlan Nakit Krediler / Ýç Varlýklar
0.1
0.1
0.0
0.0
0.1
8-TMSF'na Kullandýrýlan Krd / Ýç Varlýklar
2.9
1.1
0.0
0.0
1.4
-0.3
-1.5
0.9
1.1
0.9
9-Deðerleme Hesabý / Toplam Varlýklar
10-Deðerleme Hesabý / Ýç Varlýklar
-0.7
-5.0
3.1
3.6
3.2
11-Deðerleme Hesabý / Toplam Döviz Yükümlülükleri
-0.3
-2.1
1.4
1.7
1.3
12-Toplam Döviz Yükümlülükleri / Toplam Yükümlülükler
83.6
72.3
68.5
63.9
66.4
13. Dýþ Döviz Yükümlülükleri / Toplam Yükümlülükler
61.1
50.5
46.6
44.1
41.9
14-Ýç Döviz Yükümlülükleri / Toplam Yükümlülükler
22.4
21.8
21.9
19.8
24.4
15-Emisyon / Ýç Varlýklar
20.6
33.1
45.2
42.9
68.6
8.8
10.3
14.0
13.2
18.5
53.5
16.4
37.2
27.7
44.2
31.5
36.6
36.1
55.0
33.6
16-Emisyon / Toplam Yükümlülükler
17-Emisyon / Merkez Bankasý Parasý
18-Merkez Bankasý Parasý / Toplam Yükümlülükler
Kaynak : TCMB
104
2. Açık Piyasa Ýþlemleri (APÝ)
Merkez Bankasý, Þubat 2001 krizi
sonrasýnda likidite ihtiyaçlarýnýn giderilmesi
için kamu bankalarý ve TSMF bünyesindeki
bankalardan Devlet Ýç Borçlanma Senetleri
(DÝBS) almýþ, bu durum 2003 yýlý boyunca
da devam eden likidite fazlasýna sebep
olmuþtur. Merkez Bankasý 2003 yýlýnda,
bankalar arasý para piyasasýndaki Türk
lirasý depo iþlemleri ile açýk piyasa iþlemleri
çerçevesinde ÝMKB repo-ters repo pazarýnda gerçekleþtirilen ters repo iþlemleriyle
söz konusu likidite fazlasýný çekmiþtir.
AÇIK PÝYASA ÝŞLEMLERÝ
(Milyar TL)
Ters
Ters Repo
Repo
12 077 000
10 033 500
14 063 000
15 455 500
26 740 000
36 598 000
47 313 500
34 582 000
50 230 500
39 220 500
60 342 000
50 329 000
396 984 500
Dönüþ
11 551 685
10 081 148
15 042 982
15 355 558
26 568 808
35 519 195
47 739 665
35 440 227
50 573 858
37 907 815
61 211 576
49 954 708
396 947 225
2003
79 529 000
38 282 000
46 524 500
35 652 500
12 311 500
8 949 500
18 781 000
29 429 500
51 356 500
85 663 000
40 059 500
39 486 500
486 025 000
79 160 236
40 551 624
45 659 448
36 372 340
13 002 998
8 969 685
17 484 633
29 040 998
50 946 495
84 595 516
42 144 561
40 422 834
488 351 367
2004
Tablo: VII-5
Doğrudan Doğrudan
12 455 500
38 329 500
46 916 000
52 515 000
60 060 500
38 209 500
17 262 500
25 732 000
31 490 500
322 971 000
12 188 515
37 159 265
47 338 880
51 510 752
61 918 154
37 851 027
18 448 157
25 177 244
32 048 016
323 640 009
Alım(1)
350 937
2002
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
TOPLAM
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
TOPLAM
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
TOPLAM
Kaynak : TCMB
Satım(2)
350 937
Repo
Repo
24 745 000
11 356 700
3 837 677
771 000
Dönüþ
24 874 685
15 825 145
4 890 123
1 080 079
40 710 377
46 670 032
60 000
149 000
560 089
60 079
79 226
632 135
769 089
771 439
420 000
420 347
420 000
420 347
APÝ
TOPLAM Net Etki (3)
73 248 370
- 655 000
47 296 493 -4 420 797
37 833 782
- 72 465
32 662 136
- 409 021
53 659 745
- 522 128
72 117 195 -1 078 805
95 053 165
426 165
70 022 227
858 227
100 804 358
343 358
77 128 315 -1 312 685
121 553 576
869 576
100 283 708
- 374 292
881 663 071 -6 347 866
158 689 236
78 833 624
92 183 948
72 024 840
25 434 577
18 147 411
37 457 856
58 470 498
102 302 995
170 258 516
82 204 061
79 909 334
975 916 895
- 368 764
2 269 624
- 865 052
719 840
691 419
89 959
-1 368 413
- 388 502
- 410 005
-1 067 484
2 085 061
936 334
2 324 016
25 484 362
75 488 765
94 254 880
104 025 752
121 978 654
76 060 527
35 710 657
50 909 244
63 538 516
647 451 356
- 267 333
-1 170 235
422 880
-1 004 248
1 857 654
- 358 473
1 185 657
- 554 756
557 516
668 661
(1) Piyasadan ve Hazine'den nakit karşılığı yapılan doğrudan alımlardır. TCMB'nin Hazine'den nakit dışı işlemlerden
dolayı (ve likidite üzerinde etkisi olmayan) gerçekleştirdiği alım işlemleri dahil edilmemiştir.
(2) Nakit işlemlerden dolayı alınan kıymetlerin itfa ve ikincil piyasa satış işlemleridir.TCMB'nin Hazine'den nakit dışı
işlemlerden dolayı (ve likidite üzerinde etkisi olmayan) aldığı kıymetlerin itfaları dahil edilmemiştir.
(3) Eksi rakamlar piyasadan para çekildiğini, artı rakamlar ise piyasaya para verildiğini ifade etmektedir.
105
Döviz alýmlarý karþýlýðýnda yaratýlan
Türk lirasý, zorunlu karþýlýklara ödenen
faizler ve açýk piyasa iþlemleriyle fazla
likiditenin çekilmesi sonucu ödenen faizler
likiditeyi artýrmýþtýr. Hazinenin döviz cinsinden borç geri ödemeleri ve Merkez Bankasý
portföyündeki DÝBS kuponlarý için yaptýðý
ödemeler ile para tabaný talebinde meydana
gelen artýþ likiditenin azalmasý yönünde etki
yapmýþtýr. Sonuç olarak 2003 yýlý sonunda
piyasadaki fazla likidite 8.3 katrilyon Türk
lirasý olmuþtur.
2003 yýlýnda doðrudan alým iþlemi
yapýlmamýþ, likidite fazlalýðý iþlemlerin ters
repoda yoðunlaþmasýna yol açmýþtýr.
2003 yýlýnýn Ocak, Mart, Temmuz,
Aðustos, Eylül, Ekim aylarýnda net etki
3. Para Arzları
Dar tanýmlý para arzý M1, 2003
yýlýnda bir önceki yýla göre yüzde 45.4
oranýnda büyürken, 2004 yýlý Eylül ayýnda
ise geçen yýlýn ayný ayýna göre yüzde 41.3
oranýnda artýþ göstererek 28.1 katrilyon lira
olmuþtur.
Dar tanýmlý para arzýnýn bileþenlerinden olan dolaþýmdaki para 2003 yýlý
olarak piyasalardan para çekilirken, Þubat,
Nisan, Mayýs, Haziran, Kasým ve Aralýk
aylarýnda ise piyasalara likidite verilmiþtir.
2003 yýlý sonu itibariyle açýk piyasa iþlemlerinin net etkisi ise piyasaya 2.3 katrilyon
lira likidite verilmesi yönünde olmuþtur.
2004 yýlýnýn ilk dokuz ayýnda ise
sadece Ocak ayýnda toplam 420 trilyon
liralýk repo iþlemi yapýlýrken, doðrudan alým
iþlemi yapýlmamýþtýr. Mart ayýnda piyasaya
422.8 trilyon, Mayýs’ta 1.9 katrilyon,
Temmuz’da 1.2 katrilyon ve Eylül ayýnda
da 557.5 trilyon lira verilmiþtir. Ocak-Eylül
döneminde açýk piyasa iþlemleri sonucunda
piyasalara net olarak 668.7 trilyon lira
verilmiþtir.
sonunda bir önceki yýla göre yüzde 41.7
oranýnda artarak 9.8 katrilyon liraya
yükselirken M1’deki artýþýn temel kaynaðý
olan vadesiz mevduat artýþý yüzde 48.3
oranýnda gerçekleþerek 13.2 katrilyon liraya ulaþmýþtýr. 2004 yýlý Eylül ayýnda bir
önceki yýlýn ayný ayýna göre dolaþýmdaki para yüzde 50 oranýnda artarken vade-
PARA ARZI
Tablo VII-6
MÝKTAR (Milyar TL)
YILLIK
2000
2001
DEĞÝŞÝM (Yüzde)
EYLÜL
2002
2003
2003
YILLIK
2004(*)
2001 2002
EYLÜL
2003
2004
Dolaþýmdaki Para
3 196 942
4 462 913
6 899 361
9 775 116
9 149 591
13 723 531
39.6
54.6
41.7
50.0
Vadesiz Mevduat
4 352 301
6 905 869
8 928 269
13 239 221
10 754 215
14 403 531
58.7
29.3
48.3
33.9
M1
Vadeli Mevduat
M2
7 549 243
11 368 782
15 827 630
23 014 336
19 903 806
28 127 061
50.6
39.2
45.4
41.3
24 362 852
35 872 293
46 052 129
59 698 630
55 067 119
75 143 008
47.2
28.4
29.6
36.5
48.0
31.0
33.7
37.7
137.9
21.0
-4.9
18.7
29.1
31 912 095
47 241 075
61 879 759
82 712 966
74 970 925 103 270 069
Yurtiçi Yerleþ.YP Mevd. 24 936 966
59 325 451
71 784 786
68 288 043
62 718 666
M2Y
87.5
25.4
13.0
1 322 941
1 461 832
2 587 339
4 431 744
5 056 229
5 067 662
10.5
77.0
71.3
0.2
295 536
719 990
335 055
959 898
1 556 928
364 424
143.6
-53.5
186.5
-76.6
M3
33 530 572
49 422 896
64 802 152
81 584 082 108 702 155
47.4
31.1
36.0
33.2
M3Y
58 467 538 108 748 347 136 586 938
156 392 652 144 302 748 183 178 856
86.0
25.6
14.5
26.9
Resmi Mevduat
Diðer TCMB Mevduatý
56 849 061 106 566 525 133 664 544
74 476 701
Kaynak : TCMB
(*) M2 ve M2Y rakamları geçicidir.
106
151 001 010 137 689 590 177 746 770
88 104 608
siz mevduat yüzde 33.9 oranýnda artýþ
göstermiþtir.
Geniþ tanýmlý para arzý M2, 2003
yýlýnda önceki yýla göre yüzde 33.7 oranýnda
artarak 82.7 katrilyon lira olmuþtur. 2004 yýlý
Eylül ayýnda ise önceki yýlýn ayný ayýna göre
yüzde 37.7 oranýnda artarak 103.3 katrilyon
liraya ulaþmýþtýr.
2003 yýlýnda, uygulanan ekonomik
programa olan güvenin artmasý ve Türk
lirasýnýn Mart ayýndan itibaren ABD dolarý
karþýsýnda istikrarlý olarak deðer kazanmasýna paralel olarak Türk lirasý yatýrým araçlarýna talep artarken döviz mevduatlarýnda
çözülme gözlenmiþ ve M2Y’nin alt kalemi
olan yurtiçi yerleþikler yabancý para mevduatýnda yüzde 4.9 azalma olmuþtur. Bu
nedenle M2Y yýl sonunda sadece yüzde 13
geniþleyerek 151 katrilyon lira olmuþtur.
2004 yýlý Eylül ayýnda ise yurtiçi yerleþikler yabancý para mevduatýnda bir önceki yýlýn ayný ayýna göre yüzde 18.7 artýþ
olurken M2Y’deki artýþ yüzde 29.1 olarak
gerçekleþmiþtir.
M2Y, resmi mevduat ve diðer TCMB
mevduatýnýn toplamýný gösteren M3Y ise
2003 yýlýnda yüzde 14.5 oranýnda artarak
156.4 katrilyon liraya, Eylül 2004 itibariyle
geçen yýlýn ayný dönemine göre yüzde 26.9
artýþla 183.2 katrilyon liraya yükselmiþtir.
Grafik VII-1
PARA ARZLARI
200000
180000
160000
Trilyon TL
140000
120000
100000
80000
60000
40000
20000
0
2000
2001
2002
M1
Geniþ tanýmlý para arzýnýn (M2)
rezerv paraya oraný þeklinde tanýmlanan
rezerv para çarpanı (M2/RP), 2003 yýlý
Ocak ayýnda 5.4 iken yýl içinde dalgalý bir
seyir izlemiþ yýl sonu itibariyle 5.5 seviyesine yükselmiþtir. 2004 yýlýnda da dalgalý
seyrini sürdüren bu oran Ocak ayýnda 4.9
seviyesinde iken Eylül ayýnda 5’e çýkmýþtýr.
M2
2003
2004/09
M2Y
Geniþ tanýmlý para arzýnýn Merkez
Bankasýnýn yarattýðý toplam Türk lirasýna
oranýný gösteren Merkez Bankası parası
çarpanı, (M2/MBP) 2003 yýlý Ocak ayýnda
2.6 iken yýl sonunda 3.4 olarak gerçekleþmiþ, 2004 yýlý baþýnda 3.7 iken Eylül
ayýnda 3.9’a çýkmýþtýr.
107
108
4. Bankalararası Para Piyasası
(INTERBANK)
2003 yýlýndaki likidite fazlasý, ÝMKB
repo-ters repo pazarýnda gerçekleþtirilen
ters repo iþlemleriyle ve Bankalararasý Para
Piyasasýnda (BPP) borçlanarak çekilmiþtir.
Piyasadan çekilen fazla likiditenin vadesini
uzatmak ve likidite yönetimini daha esnek
hale getirmek için dört haftalýk Türk lirasý
depo alým ihalelerine ilave olarak, Kasým
ayýnda iki haftalýk Türk lirasý depo alým
ihalelerine baþlanmýþ ve ihale miktar sý-
nýrlamasý kaldýrýlmýþtýr. Ancak 2004 yýlý
Haziran ayýnda döviz alým ihalelerine ara
verilmiþ olmasý ve Türk lirasý likidite seviyesinin azalmasý dikkate alýnarak iki hafta
vadeli Türk lirasý depo alým ihalelerine; 2004
yýlý Ekim ayýndan itibaren ise Türk lirasý likidite düzeyindeki göreceli gerilemeye paralel
olarak Türk lirasý depo alým ihalelerine son
verilmesi kararlaþtýrýlmýþtýr.
2003 yýlýnda BPP iþlemleri 51 banka
ile yapýlmýþ ve 2 Aralýk 2002 tarihinde
aracýlýk iþlemlerine son verildiði için iþlemler
Merkez Bankasý taraflý gerçekleþmiþtir.
Uygulanan ekonomik programa
olan güvenin artmasý ve enflasyonun yýl
sonu hedefinin de altýnda gerçekleþmesi
nedeniyle bankalar arasý para piyasasýnda
faiz oranlarýndaki gerileme 2003 yýlýnda da
sürmüþ ve 15 Ekim 2003 tarihinde yüzde
26’ya düþürülmüþtür. Ýþlem hacminde de
istikrar saðlanmýþ, yýllýk iþlem hacmi bir
önceki yýla göre yüzde 60.5 oranýnda artarak 1 398 katrilyon lira olmuþtur.
Uygulanmakta ola örtük enflasyon
hedeflemesi politikasý doðrultusunda kýsa
vadeli faiz oranlarý 2003 yýlý içinde kademeli
olarak toplam altý kez indirilmiþtir. Böylece
2003 yýlý baþýnda yüzde 44 olan gecelik ve
haftalýk borçlanma faiz oranlarý en son 15
Ekim 2003 tarihinde yapýlan bir indirimle
yüzde 26’ya düþürülmüþtür.
2004 yýlýnýn ilk dokuz aylýk döneminde iþlem hacmi 2003 yýl sonuna göre yüzde
11.5 oranýnda azalarak 1 236 katrilyon lira
olmuþtur. Bu dönemde de Merkez Bankasý
faiz indirimlerine devam ederek toplam 3
kez faiz indirimi gerçekleþtirmiþ ve son
109
olarak 8 Eylül 2004 tarihinde gecelik
iþlemlerde alýþ kotasyonunu yüzde 20’ye,
5. Döviz ve Efektif Piyasası
a) Ýþlem Hacmi
Dalgalý kur rejimine 2003 yýlýnda da
devam edilmiþ, Merkez Bankasý aþýrý
dalgalanmalar dýþýnda kurlarýn yönünü veya
düzeyini belirleme amaçlý döviz alým veya
satým iþlemi yapmamýþtýr.
110
satýþ kotasyonunu ise yüzde 24’e
düþürmüþtür.
Döviz ve efektif piyasasý iþlem hacmi 2003 yýlýnda yüzde 21.1 oranýnda azalarak 55 milyar dolara gerilemiþtir. 2004 yýlý
Ocak-Eylül dönemi iþlem hacmi ise geçen
yýlýn ayný dönemine göre yüzde 34.5 oranýnda azalarak 28.3 milyar dolara düþmüþtür.
b) Döviz Kurları
2003 yýlýnýn ilk çeyreðinde Irak’taki
geliþmeler döviz kurlarýnýn hareketli bir seyir
izlemesine neden olmuþ, savaþýn sona
ermesi ve belirsizliklerin azalmasý ile Nisan
ayýndan itibaren Türk lirasý yabancý para
birimleri karþýsýnda deðer kazanmaya
baþlamýþtýr. Bu süreç enflasyondaki düþüþ,
bütçe disiplini, IMF ile görüþmelerin olumlu
gitmesi ve ABD kredisi beklentisiyle Eylül
ayý sonuna kadar devam etmiþtir. Ancak
mevsimsel faktörler, ABD’den gelecek
kredinin ayrýntýlarýnýn netleþmemesi,
111
Irak’tan döviz çýkýþýnýn 10.000 ABD dolarý
ile sýnýrlandýrýlmasý, kamu kuruluþlarýnýn
yoðun alýmlarý gibi nedenlerle döviz kurlarý
Ekim ayý boyunca artýþ eðilimini korumuþtur.
Kasým ayýnda ise yabancý satýþlarý ve kamu
kurumlarýnýn alýmlarýndaki azalma
nedeniyle döviz kurlarý tekrar düþmeye
baþlamýþ ve Aralýk ayý boyunca da Türk
lirasý deðer kazanmaya devam etmiþtir.
2003 yýlý sonu itibariyle toptan eþya
fiyatlarýnda yýllýk yüzde 13.9 düzeyinde artýþ
112
gerçekleþirken, Türk lirasý karþýsýnda ABD
dolarý yüzde 14.6, Ýngiliz sterlini yüzde 5.4
ve Japon yeni yüzde 4.8 oranýnda deðer
kaybetmiþ, euro ise yüzde 2.4 oranýnda
deðer kazanmýþtýr.
TEFE bazlý reel kur endeksi, 2003
yýlý Ocak ayýnda 113.7 iken yükselerek Eylül
ayýnda 137.5’e çýkmýþ, ancak daha sonra
gerileyerek yýlý 126.3 puanla kapatmýþtýr.
2004 yýlýnýn ilk çeyreðindeki enflasyon düzeyinin 2004 yýlý enflasyon hedefine
ulaþýlacaðý inancýný kuvvetlendirmesi, kur
istikrarýnýn saðlanmasýnda önemli rol
oynamýþtýr. Bu dönemde Kýbrýs ve Irak’taki
geliþmeler zaman zaman döviz kurlarýnýn
yukarý hareketine neden olduysa da IMF ile
7. gözden geçirmenin tamamlanmasý,
uluslararasý derecelendirme kuruluþlarýnýn
Türkiye’ye dair olumlu deðerlendirmeleri
döviz kurlarýnýn aþaðý yönlü hareketini
desteklemiþtir. Ancak daha sonra iç ve dýþ
geliþmelerin etkisi ve döviz likiditesindeki
daralma nedeniyle döviz kurlarýnda aþýrý
dalgalanma meydana gelmiþtir. Merkez
Bankasýnýn Mayýs ayýndaki müdahalesiyle
dalgalanma azalmýþ ve döviz kurlarý düþmeye baþlamýþtýr. Aðustos ayýnda döviz kurlarý
yükselme eðilimine girmiþ, ancak 6 Ekimde
AB Komisyonunun Ülkemize müzakere
tarihi verilmesi tavsiyesinde bulunmasý ile
kurlardaki yükselme eðilimi durmuþtur.
113
2004 yýlýnda, Merkez Bankasý döviz
arzýndaki geliþmeleri dikkate alarak 23 Ekim
2003 tarihinden itibaren ara verdiði döviz
alým ihalelerine 23 Ocak 2004 tarihinden
itibaren yeniden baþlamýþtýr. Kýbrýs görüþmeleri konusundaki olumlu beklentilere
baðlý olarak dalgalanmanýn artmasý üzerine
ise 16 Þubat 2004’te döviz piyasasýna
doðrudan müdahalede bulunmuþ ve 24
Nisan 2004 tarihinden itibaren ise ihalelere
114
ara vermiþtir. Ancak döviz likiditesindeki
daralma nedeniyle döviz kurlarýnda aþýrý
dalgalanma meydana gelmiþ bunun üzerine
11 Mayýs 2004 tarihinde Merkez Bankasý
doðrudan satým müdahalesinde bulunmuþtur.
2004 yýlý Eylül ayý sonu itibariyle
2003 yýlý sonuna göre ABD dolarý yüzde 7.3,
euro yüzde 5.7 ve Japon yeni yüzde 3.4
oranýnda deðer kazanmýþtýr.
115
2004 yýlý Ocak ayýnda 134.2 olan
TEFE bazlý reel kur endeksi ise Nisan ayýna
kadar yükselerek 144.7 ulaþmýþ, ancak
daha sonra düþüþ eðilimine girmiþ ve Eylül
ayý sonu itibariyle 127.6 olmuþtur.
6. Mevduat
2003 yýlýnda yüzde 13.7 oranýnda
artarak 154.2 katrilyon lira seviyesine çýkan
mevduat bankalarý toplam mevduatý, 2004
yýlý Eylül ayýnda bir önceki yýlýn ayný
dönemine göre yüzde 25.8, 2003 yýl sonuna
göre ise yüzde 14.4 oranýnda artarak 176.4
katrilyon lira olmuþtur.
116
2003 yýlý sonunda 1.2614 olan euro/
dolar paritesi 2004 yýlýnda dalgalý bir seyir
izlemiþtir. 15 Ekim 2004 günü itibariyle
TCMB kapanýþ kuru, dolar için 1 482 555,
euro için 1 838 368 lira olmuþtur. Buna göre
euro/dolar paritesi 1.2400’dýr.
Mevduatýn daðýlýmý içinde önemli bir
yer tutan vadeli tasarruf mevduatý 2003
yýlýnda bir önceki yýla göre yüzde 28.4
oranýnda artarken 2004 yýlý Eylül ayýndaki
artýþ geçen yýlýn ayný ayýna göre yüzde 39.3
oranýnda gerçekleþmiþtir.
Vadesiz tasarruf mevduatý ise 2003
yýlýnda yüzde 66.2 artarken 2004 yýlý Eylül
ayýnda önceki yýlýn ayný ayýna göre yüzde
66.5 oranýnda artmýþtýr.
Bu geliþmeler sonucunda toplam
tasarruf mevduatýndaki artýþ 2003 yýlýnda
yüzde 30.9 olurken 2004 yýlý Eylül ayýnda
yüzde 41.2 olmuþtur.
Toplam ticari kurumlar mevduatý,
2003 yýlýnda bir önceki yýla göre yüzde 29.6,
2004 yýlý Eylül ayýnda bir önceki yýlýn ayný
ayýna göre yüzde 35.4 oranýnda artmýþtýr.
Toplam diðer kurumlar mevduatý
2003 yýlýnda bir önceki yýla göre yüzde 53.8
oranýnda artarken 2004 yýlý Eylül ayýnda
geçen yýlýn ayný dönemine yüzde 12.1
oranýnda artýþ olmuþtur.
Toplam resmi kurumlar mevduatý
ise 2003 yýlýnda bir önceki yýla göre yüzde
71.3, 2004 yýlý Eylül ayýnda da geçen yýlýn
ayný dönemine göre yüzde 0.2 oranýnda
artmýþtýr.
Sonuç olarak, mevduat bankalarýnýn toplam Türk lirasý mevduatlarý 2003
yýlýnda önceki yýla göre yüzde 35.6 oranýnda
artarak 78.6 katrilyon liraya, 2004 yýlý Eylül
ayýnda ise geçen yýlýn ayný ayýna göre
yüzde 32.9 oranýnda artarak 95.2 katrilyon
liraya ulaþmýþtýr.
2003 yýlýnda yabancý para cinsinden
mevduatýn (DTH) Türk lirasý karþýlýðý, Mart
ayýndan Ekim ayýna kadar Türk lirasýnýn
ABD dolarý karþýsýnda istikrarlý olarak deðer
kazanmasýyla birlikte düþmeye baþlamýþtýr.
Ekim ayýnda deðer kaybeden Türk lirasýnýn
Kasým ayýndan itibaren tekrar deðer kazanmaya baþlamasýný takip eden DTH’larýn
Türk lirasý karþýlýklarý düþüþ trendini devam
ettirmiþtir. 2003 yýlýnda yüzde 4.4 oranýndaki
azalýþla 71.5 katrilyon lira olarak gerçek-
117
leþen DTH’larýn Türk lirasý karþýlýðý, 2004
yýlý Eylül ayýnda geçen yýlýn ayný dönemine
göre yüzde 17.6 oranýnda artarak 77.1
katrilyon lira seviyesine yükselmiþtir.
Döviz tevdiat hesaplarýnýn genel
mevduat toplamý içindeki payý 2003 yýlýnda
yüzde 46.4 iken 2004 yýlý Eylül ayýnda
yüzde 43.7’ye inmiþtir.
7. Krediler
Krediler, 2003 yýlý Nisan ayýndan
itibaren makroekonomik belirsizliklerin
azalmasý, kredi faiz oranlarýnýn düþmesi ve
ekonominin büyümesi nedeniyle artýþ eðilimine girmiþtir. Yurt içi net kredi hacminde
yüzde 47.5 artýþ olurken yurt dýþý net kredi
hacmi yüzde 11 oranýnda yükselmiþ, böylece bankacýlýk toplam kredi hacmi, 2003
yýlýnda nominal olarak yüzde 43.9 oranýnda
geniþlemiþtir. 2004 yýlý Eylül ayý itibariyle ise,
geçen yýlýn ayný ayýna göre yurt içi net kredi
hacmi yüzde 62.9 geniþlerken yurt dýþý net
kredi hacmi yüzde 0.3 gerilemiþtir.
Mevduat bankalarýnýn dolaysýz
krediler dahil toplam kredi hacmi, yüzde
51.9 oranýnda nominal artýþ göstererek
2003 yýlýnda 52.4 katrilyon lira olmuþ; 2004
yýlý Eylül ayýnda ise geçen yýlýn ayný ayýna
118
göre yüzde 60.3 oranýnda artarak 71.4
katrilyon liraya yükselmiþtir.
Bu kredi hacmine göre 2003 yýlý
sonunda mevduat bankalarýnca toplanan
mevduatýn yüzde 34’ü krediye dönüþmüþken, bu oran 2004 Temmuz ayýnda
41.5’e yükseldikten sonra azalarak Eylül
ayýnda yüzde 40.4 seviyesine inmiþtir.
119
2003 yýlý sonu itibariyle yurtiçi kredi
hacmi içinde mevduat bankalarý kredilerinin
payý yüzde 92.4, kalkýnma ve yatýrým bankalarý kredilerinin payý yüzde 7.6 olurken,
8. Mevduat ve Kredi Faizleri
a) Tasarruf Mevduatı Faizleri
2003 yýlý sonunda bir yýl vadeli
tasarruf mevduat faiz oraný yüzde 28.6, altý
ay vadeli mevduat faiz oraný ise 28.2
düzeyinde olmuþtur. 2004 yýlýnda ise hem
bir yýl vadeli hem de altý ay vadeli mevduat
faiz oraný Nisan ayýna kadar gerileyerek
yüzde 22.8 olmuþ, ancak Mayýs ayýndan
sonra her ikisi de artmaya baþlamýþ ve
Aðustos ayý itibariyle bir yýl vadeli mevduat
faiz oraný yüzde 24.4 olurken altý ay vadeli
mevduat faiz oraný yüzde 24.5 olmuþtur.
120
2004 yýlý Eylül ayýnda mevduat bankalarý
kredilerinin payýnýn yüzde 93.4, kalkýnma
ve yatýrým bankalarý kredilerinin payý yüzde
6.1 olarak gerçekleþmiþtir.
b) Ticari Kredi Faiz Oranları
Kýsa vadeli aðýrlýklý ortalama ticari
kredi faiz oranlarý, 2003 yýlý Ocak ayýnda
yüzde 50.4 iken Aralýk ayýna gelindiðinde
yüzde 36 seviyesine gerilemiþtir. 2003
yýlýnda orta vadeli aðýrlýklý ortalama ticari
kredi faiz oranlarý ise Mayýs ayýna kadar
nispeten dalgalý bir seyir izleyerek yüzde
49’a çýktýktan sonra düþmeye baþlamýþ ve
Aralýk ayýnda yüzde 32.7’ye inmiþtir. 2004
yýlýnda ise kýsa vadeli aðýrlýklý ortalama ticari
kredi faiz oranlarý Haziran ayýna kadar
düþüþ eðilimini devam ettirerek yüzde 28.0
olurken Temmuz ayýnda hafif yükselerek
yüzde 28.4 olmuþtur. Orta vadeli aðýrlýklý
ortalama ticari kredi faiz oranlarý ise 2004
yýlýnda dalgalanma göstermiþ ve Temmuz
ayý itibariyle yüzde 28.8 olmuþtur.
9. Türk Lirası Referans Faiz Oranı
(TRLIBOR)
1 Aðustos 2002 tarihinden itibaren
13 bankanýn katýlýmýyla Türkiye Bankalar
Birliði bünyesinde Türk Lirasý Bankalararasý
Satýþ Oraný olarak tespit edilen referans faiz
oraný (TRLIBOR) uygulanmasýna baþlanmýþtýr. Türkiye’de bankalarýn kendi aralarýnda ve müþterileri ile yaptýklarý iþlemlerde
esas alýnabilecek bir referans faiz oraný
olmasý ve gelecekte kredi ve mevduat
faizleri ile Devlet borçlanma senetleri için
de gösterge niteliði taþýmasý amaçlanan
Türk Lirasý Referans Faiz Oraný
(TRLIBOR), katýlýmcý bankalar arasýnda
sekiz ayrý vadede ilan edilmektedir.
2003 yýlýnda gecelik vadede 315
trilyon lira, diðer vadelerde 86.6 trilyon lira
olmak üzere toplamda 401.6 trilyon lira
tutarýnda 242 iþlem gerçekleþirken 2004
yýlýnýn ilk dokuz ayýnda gecelik vadede 8.6
trilyon lira, diðer vadelerde 100.6 trilyon lira
olmak üzere toplamda 109.2 trilyon lira
tutarýnda 81 iþlem gerçekleþmiþtir.
2004 yýlý Ocak ayýnda yüzde 27.54
olan söz konusu gecelik faiz oraný Eylül
ayýnda yüzde 21.75’e gerilemiþtir.
121
10. Reeskont ve Avans
Ýþlemlerinde Faiz Oranları
Merkez Bankasý’nýn vadesine en
çok üç ay kalan senetler için reeskont
iþlemlerinde uyguladýðý iskonto oraný 14
Haziran 2003 tarihli düzenleme ile yüzde
55’ten yüzde 50’ye indirilmiþ, daha sonra 8
Ekim 2003 ve 15 Haziran 2004 tarihli
düzenlemelerle bu oran indirilmeye devam
ederek sýrasýyla yüzde 43 ve yüzde 38
olmuþtur.
Avans iþlemlerinde uygulanacak
faiz oranlarý ise reeskont iþlemlerinde uygulanan iskonto oranýndaki düþüþe paralel
olarak 14 Haziran 2003 tarihinde yüzde
11. Zorunlu Karþılık ve Umumi
Disponibilite Oranları
2003/2 sýra No.lu Zorunlu Karþýlýklar
Hakkýnda Teblið’de Deðiþiklik Yapýlmasýna
Ýliþkin Teblið ile bankalar ve özel finans
kurumlarý için Türk Lirasý yükümlülüklerde
122
57’ye, 8 Ekim 2003 tarihinde yüzde 48’e ve
15 Haziran 2004 tarihinde yüzde 42’ye
indirilmiþtir.
yüzde 6 olan zorunlu karþýlýk oraný özel
finans kurumlarý için yüzde 5.7’ye düþürülmüþ, ancak daha sonra 2004/1 sýra No.lu
Teblið ile tekrar yüzde 6’ya çýkarýlmýþtýr.
2002/2 sýra No.lu Umumi Disponibilite Hakkýnda Teblið ile daha önce muaf
olan iki özel sermayeli kalkýnma ve yatýrým
bankasý da disponibilite kapsamýna alýnmýþ-
týr. Anýlan Teblið ile umumi disponibilite oranlarý 2 puan azaltýlarak, Türk lirasý yükümlülükler için yüzde 4, yabancý para yükümlülükler için yüzde 1 olarak belirlenmiþtir.
C. MENKUL KIYMET PÝYASALARI
Sermaye Piyasasý Kurulu kaydýna
alýnarak yeni çýkarýlan sermaye piyasasý
1. Birinci El Piyasalar
a) Kamu Kesimi Menkul Kıymet
Ýhraçları
Kamu kesimince ihraç edilen menkul kýymetler 2003 yýlýnda yüzde 33 oranýnda artarak 157.5 katrilyon lira olurken
2004 yýlý Ocak-Aðustos döneminde önceki
yýlýn ayný dönemine göre yüzde 1.8 oranýnda azalarak 103.7 katrilyon liraya düþmüþtür.
2003 yýlýnda devlet tahvili ihraçlarý
önceki yýla göre yüzde 94.4 oranýnda
artarak 99.4 katrilyon lira olurken, hazine
araçlarýnýn satýldýðý birinci el piyasasýna
iliþkin geliþmeler aþaðýda özetlenmiþtir.
bonosu ihraçlarý yüzde 14.7 oranýnda
azalarak 56.5 katrilyon lira olmuþtur. 2004
yýlýnýn Ocak-Aðustos döneminde ise tahvil
ihraçlarý yüzde 1.5 artarken hazine bonosu
ihraçlarý yüzde 6.2 oranýnda azalmýþtýr.
2003 yýlýnda kamu kesimi menkul
kýymetlerinin birinci el piyasa iþlemlerindeki
aðýrlýðý ise yüzde 95.2 olmuþtur.
123
b) Özel Kesim Menkul Kıymet
Ýhraçları
2003 yýlýnda özel sektör menkul
kýymet ihraçlarý yüzde 88 oranýnda artarak
7.9 katrilyon liraya ulaþmýþ, 2004 yýlýnýn
Ocak-Aðustos itibariyle ise önceki yýlýn ayný
dönemine göre yüzde 111.3 oranýnda
artarak 7.6 katrilyon liraya yükselmiþtir.
2003 yýlý Aðustos ayýnda ise bir ön2. Ýkinci El Piyasalar
a) Ýþlem Hacmi
Ýkinci el piyasalardaki iþlem hacmi,
2003 yýlýnda önceki yýla göre yüzde 62
oranýnda artarak 605.6 katrilyon liraya
yükselmiþtir. Bu yükseliþte 2003 yýlý ikinci
el piyasa iþlem hacminin yüzde 75.8’ini
oluþturan kamu sektörü menkul kýymetlerindeki yüzde 71.5 oranýndaki artýþ etkili
olmuþtur.
2004 yýlýnýn Ocak-Aðustos döneminde ise ikinci el piyasalardaki iþlem hacmi
7 469 katrilyon liraya yükselmiþtir.
2003 yýlýnda yüzde 37.9 oranýnda
artarak 146.6 katrilyon lira olan özel sektör
124
ceki yýlýn ayný dönemine göre özel sektör
menkul kýymet ihraçlarýnýn yüzde 23.1’i
hisse senedinden oluþurken 2004 yýlýnda
bu oran 22.9’a düþmüþtür. Menkul Kýymet
Yatýrým Fonlarýnýn (MKYF) payý ise yüzde
76.5’den yüzde 77.1’e yükselmiþtir.
menkul kýymet alým-satým iþlem hacmi,
2004 yýlýnýn Ocak-Aðustos döneminde
önceki yýlýn ayný dönemine göre yüzde 83.9
artarak 127.1 katrilyon lira olmuþtur.
Ýkinci el piyasa iþlemlerinin aracý
kuruluþlar arasýndaki daðýlýmý incelendiðinde, 2003 yýlýnda iþlem hacminin yüzde
46.1’i bankalar eliyle gerçekleþtirilirken,
2004 yýlýnýn Aðustos ayý sonu itibariyle bu
oran yüzde 81.2’ye yükselmiþ, aracý kurumlar tarafýndan gerçekleþtirilen iþlemler
ise yüzde 53.9’dan yüzde 18.8’e düþmüþtür.
b) Ýstanbul Menkul Kıymetler
Borsası (ÝMKB)
2003 yýlýnda ÝMKB iþlem hacmi
yüzde 29.2 oranýnda artarak 1 928 katrilyon
liraya yükselmiþtir. Bu dönemde kesin alýmsatým pazarý yüzde 108.7 oranýnda, repoters repo pazarý yüzde 41.3 oranýnda
geniþlemiþ; tahvil ve bono piyasasý toplam
iþlem hacmi ise yüzde 49.5 artarak 1 254
katrilyon liraya ulaþmýþtýr. Tescil iþlemleri
yüzde 3.6 oranýnda, bunun alt kalemini
oluþturan repo iþlemleri ise yüzde 8.6
oranýnda azalmýþ, kesin satýþ iþlemleri ise
yüzde 12.3 oranýnda artmýþtýr. Hisse senet125
126
leri piyasasýnda iþlem hacmi bu dönemde
yüzde 38 oranýnda artarak 146.6 katrilyon
liraya ulaþmýþtýr.
2004 yýlý Ocak-Eylül döneminde ise
ÝMKB toplam iþlem hacmi geçen yýlýn ayný
dönemine göre yüzde 51.6 oranýnda artarak
2 006 katrilyon liraya, tahvil bono piyasasý
iþlem hacmi yüzde 63.5 oranýnda artarak
1 396 katrilyon liraya çýkmýþtýr. ÝMKB’deki
tescil iþlemleri toplam iþlem hacmi ise yüzde
19.2 oranýnda artarak 459.2 katrilyon liraya
yükselmiþtir.
127
ÝMKB Ulusal-100 endeksi, 2003 yýlý
Ocak ve Þubat aylarýnda ABD yardým paketi
ve tezkere ile ilgili beklentilerin etkisiyle
artarken Irak krizi nedeniyle Mart ayýnda
128
9 475 puana kadar gerilemiþtir. Irak’ta savaþýn beklenenden daha çabuk sona ermesi
beklentileri olumluya çevirmiþ ve Nisan
ayýnda endeks 11 510’a yükselmiþ ancak
Mayýs, Haziran ve Temmuz aylarýnda gerilemiþtir. Endeks Aðustos ayýnda 11 612’ye ve
Eylül ayý sonunda da 13 056 seviyesine
yükselmiþtir. ABD kredisinin onaylanmasýnýn etkisi ile endekste Eylül ve Ekim
aylarýnda baþlayan artýþ yýl sonuna kadar
devam etmiþ ve yýlý 18 625 puandan
kapatmýþtýr.
2004 yýlýnýn ilk yarýsýnda dalgalý bir
seyir izleyen endeks, Temmuz ayýndan
itibaren yükselmeye baþlamýþ 6 Ekim 2004
tarihinde AB Komisyonunun Ülkemize müzakere tarihi verilmesi tavsiyesinde bulunmasýnýn ardýndan 8 Ekim’de 22 951 ile yýl
içindeki en yüksek seviyesine ulaþmýþ ve
15 Ekim 2004 itibariyle 22 477 olmuþtur.
D. ALTIN PÝYASASI
Ýstanbul Altýn Borsasýnda (ÝAB),
2003 yýlýnda Türk lirasý karþýlýðý yapýlan iþ-
lemlerin miktarý yüzde 62.3 oranýnda artarak
77.6 ton olurken iþlem hacmi yüzde 76.2
129
oranýnda artarak 1 320 trilyon liraya yükselmiþtir. Dolar ile yapýlan iþlem miktarý
2003 yýlý sonunda yüzde 62.9 oranýnda
artýþla 155 tona yükselirken iþlem hacmi
yüzde 89 oranýnda artarak 1 782 milyon
dolara ulaþmýþtýr.
2004 yýlýnýn ilk dokuz aylýk döneminde ise geçen yýlýn ayný dönemine göre
dolar ile yapýlan iþlemler yüzde 47.4 oranýnda artarak 2.2 milyar dolara, iþlem mik-
130
tarý yüzde 29.5 oranýnda artarak 131.9
tondan 170.8 tona yükselmiþtir. Türk lirasý
ile yapýlan iþlem hacmi ise yüzde 4 oranýnda
azalarak 858 trilyon liraya düþerken iþlem
miktarý da yüzde 10 azalarak 53.9 tondan
48.4 tona düþmüþtür.
Ýstanbul Altýn Borsasýnda (ÝAB)
oluþan aylýk ortalama altýn fiyatlarýnýn
izlediði seyir grafikte gösterilmiþtir.
Download