vücudumuzun bilmecesini çözelim

VÜCUDUMUZUN
BİLMECESİNİ ÇÖZELİM
5. SINIF
ASLI BORHAN
FEYZA ÖZKUL
FATMA IŞKIN
HACER GÜNER
Ġçindekiler
A. Besinler ve Dengeli Beslenme .……………………………………..3
1. Canlılar Neden Beslenir?.………………………………………….3
2. Besinlerin İçerikleri ve Görevleri …………………………………4
Karbonhidratlar …………………………………………………….4
Proteinler ...…………………………………………………………5
Yağlar ………………………………………………………………5
Vitaminler………………………………………………………...…6
Su …………………………………………………………………...6
Mineraller …………………………………………………………..6
3. Dengeli ve Sağlıklı Beslenme ……………………………………..7
B. Besinlerin Sindirimi ……………..…………………………...……...9
1. Besinlerin Taşınması ………………………………………...……..9
Sindirimde Görevli Yapılar ve Organlar ……………………...…….9
Sindirim Nasıl Gerçekleşir? …………………………………..…...11
C. Boşaltım …………………………………………………...……….12
1.Boşaltımda Görevli Yapı ve Organlar ...…………………...……...12
Zararlı Maddelerin Boşaltımı ………...………………………...13
Kaynaklar… ……………………………………………………..…….15
2
A. BESĠNLER VE DENGELĠ BESLENME
1.Canlılar Neden Beslenir?
Bütün canlılar yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için enerjiye gereksinim duyar. Bu enerji besinlerden karşılanır. Canlılar büyüme ve gelişmelerini tamamlayabilmek için besinleri kullanır.
Biz de en az günde üç kere yemek yeriz. Uzun
süre yemek yemediğimizde kendimizi yorgun,
halsiz ve bitkin hissederiz.
Günlük hayatımızda oyun oynamak, ders çalışmak, spor yapmak, hayal kurmak, uyumak, bisiklet sürmek gibi pek çok faaliyet gerçekleştiririz.
Bu faaliyetleri gerçekleştirirken enerji harcarız.
Bu faaliyetler için gerekli olan enerjiyi besinlerden karşılarız.
Diğer canlılar da tıpkı insanlar gibi tüm yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için enerji
harcar. Bu nedenle canlılar beslenemezlerse yaşamlarını sürdüremezler.
3
2.Besinlerin Ġçerikleri ve Görevleri
Yiyecekler birden fazla besin maddesi içerebilir. Ancak içeriğinde en çok hangi
besin maddesi bulunuyorsa o grupta yer alır. Besinleri içeriklerine göre karbonhidratlar, proteinler, yağlar, vitaminler, su ve mineraller olarak gruplandırırız.
Karbonhidratlar
Karbonhidratlar temel besin
maddelerimizdendir. Aynı zamanda vücudumuzun asıl enerji
kaynağıdır. Bunlar vücudumuzda
kısa sürede enerjiye dönüşür.
Özellikle bitkisel gıdalar karbonhidrat bakımından zengindir.
Buğday, mısır, pirinç, arpa, yulaf, patates, şeker kamışı bol
miktarda karbonhidrat içerir.
Bal, süt ve meyve çeşitleri de
karbonhidrat açısından zengindir. Birçok meyve ve sebzede,
kepekli ekmekte, yulaf gibi besin
maddelerinde bulunan lif de karbonhidrattır. Lifli besinler sindirimi kolaylaştırır.
4
Proteinler
Proteinler vücudumuzda yapıcı ve
onarıcı olarak görev yapar. Büyüme, gelişme, yaraların iyileşmesi,
vücudun mikroplara karşı direnci
için proteinlere gereksinim vardır.
Et, süt, peynir, yoğurt, yumurta ve
balık protein bakımından zengin
hayvansal besinlerdir. Tahıllar
(buğday, arpa, çavdar, yulaf vb.),
baklagiller (kuru fasulye, nohut,
mercimek, bezelye
vb.) ve kuru yemişlerde de bol miktarda protein bulunur.
Yağlar
Vücudumuzun gereksinim duyduğu enerjiyi
ilk önce karbonhidratlardan sağlarız. Ama
fazla enerji gerektiren
işler yaptığımızda karbonhidratlardan aldığımız enerji yetersiz kalır. Uzun süre aç kalığımızda da enerjimiz azalır. Bu gibi durumlarda gereksinim duyduğumuz enerjiyi diğer bir enerji kaynağı olan yağlardan
sağlarız. Yağlar, bitki ve hayvanlardan elde edilir. Zeytin, ayçiçeği, mısır, yer fıstığı, susam ve soya bitkileri yağ bakımından çok zengindir. Bunlardan başka ceviz,
badem, kabak çekirdeği, fındık bol miktarda yağ içerir. Balık, süt, peynir, tereyağı, kaymak, et ve et ürünleri yağ bakımından zengin hayvansal besinlerdir.
5
Vitaminler
Gün içinde bol bol taze meyve ve sebze tüketiriz. Bunlar sağlığımız açısından önemli rolü olan vitaminleri bol
miktarda içerir. Vitaminler, vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. Vücudumuzu hastalıklardan korur. Büyüme ve gelişmemizde diğer
besinlerle birlikte rol oynar. Sağlıklı
yaşamın vazgeçilmez bir parçası olan
vitaminlerin pek çok çeşidi bulunur.
Su
Canlıların yaşamsal faaliyetlerini sürdürmesinde suyun büyük bir önemi vardır. Vücudumuzun yaklaşık % 70’i sudur. Su, vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. Su gereksinimimizi öncelikle su içerek karşılarız. Bunun yanı
sıra yediğimiz bütün besinlerde, özelliklede meyve ve sebzelerde de bir miktar
su vardır.
Mineraller
Vücudumuzda düzenleyici olarak
görev yaparlar. Mineralleri yediğimiz
yiyecek ve içeceklerle alırız.
6
3.Dengeli ve Sağlıklı Beslenme
Çok yemek yemek, sağlıklı bir vücuda sahip olmayı gerektirmez.
Vücudumuzun sağlıklı olabilmesi
için bütün besin çeşitlerinin vücuda yeterli miktarda alınması gerekir. Sağlıklı olmak için çok yemek
değil yeterli ve dengeli beslenmek
gerekir.
Her öğünde değişik besin maddelerinden belirli miktarlarda yemeye yeterli ve dengeli beslenme denir. Dengeli beslenmeye diyet adı
da verilir. Günlük hayatta pek çok
kimse diyet kelimesini zayıflamak amacıyla yapılan rejim anlamında kullanır.
Oysa diyet kelimesi; yeterli ve dengeli beslenme anlamına gelmektedir.
Her bir besin çeşidi vücudumuzda belli bir görevi gerçekleştirir. Vücudumuzda
enerji üretimi için karbonhidrat ve yağlar kullanılır. Düzenleme olayları için vitamin, mineral ve su kullanılır. Yapım ve onarım olayları için ise proteinler kullanılır. Bir besin çeşidinin görevini, diğer bir besin çeşidi gerçekleştiremez. Bu
nedenle beslenmemiz sırasında bütün besin çeşitlerini vücudumuza yeterli miktarlarda almaya dikkat etmeliyiz.
7
Büyüme ve gelişme dönemlerindeki bireylerde vücudun ihtiyaç duyduğu protein ve karbonhidrat miktarı yetişkinlere oranla daha fazladır. Yaşlı bireylerin vücudu ise yetişkin ve çocuklara göre daha az besine ihtiyaç duyar. Bu nedenle
bireyler yaş dönemlerine uygun olarak beslenmelidirler. Karbonhidrat, protein,
yağ, vitamin, su ve minerallerden her gün belirli miktarlarda tüketmemiz gerekir. Böylece vücudumuzda bu besinlerin görevli olduğu faaliyetler gerçekleşir
ve yaşamamızı sağlıklı bir şekilde sürdürürüz.
Şimdi yeterli ve dengeli beslenmeye uygun bir günlük yemek listesi örneği hazırlayalım.
SABAH





Bir yumurta
5-6 zeytin
2 dilim ekmek
Domates, salatalık,
maydanoz
1 bardak süt
ÖĞLE





3-4 köfte
Pilav
Ayran
Meyve
Su
8
AKġAM





Sebze yemeği
Makarna
Salata
Yoğurt
Su
B. BESĠNLERĠN SĠNDĠRĠMĠ
1.Besinlerin TaĢınması
Vücudumuzun enerjiye gereksinimi
vardır. Gerek duyduğumuz enerjiyi
vücudumuzun her bir noktasında üretiriz. Bunun için de besinlerin vücudumuzun bütün yapılarına dağıtılması
gerekir. Yediklerimiz bir küp şekerin
suda çözündüğü gibi önce küçük parçalara ayrılır. Değişik işlemlerden geçirilir ve kana geçebilecek hale getirilir. Bu işlemler sırasında vücudumuz
tarafından salgılanan çeşitli sıvılar
kullanılır. Besinler sonra kana geçer
ve kanla vücudumuzun her yerine taşınır.
Sindirimde Görevli Yapılar ve Organlar
Vücuda alınan besinlerin yaşamsal faaliyetlerde kullanılabilmesi için öncelikle
kana karışması gerekir. Yediğimiz besinlerin kana karışabilmesi için ise bu besinlerin çok küçük parçalara ayrılmaları gerekir.
Vücuda alınan besinlerin çok küçük parçalara ayrılması olayına sindirim denir.
Sindirim olayının gerçekleşmesinde; sindirim kanalı ve sindirime yardımcı organlar görev alır.
Sindirim Kanalı: İlk kısmı ağız, son kısmı anüs olan iki ucu açık bir boruya
benzer.Sindirim kanalı boyunca; ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüs gibi yapı ve organlar sıralanır. Besinler bu organlarda çeşitli işlemlerden geçirilerek kana karışacak hale getirilir.
Sindirime Yardımcı Organlar: Çeşitli sıvılar salgılayarak sindirim kanalına
aktarılırlar. Bu sıvılar sindirim sırasında kullanılır. Böylece bu organlar sindirim
olayına yardımcı olmuş olurlar.
9
Aşağıdaki şekli dikkatlice inceleyerek, sindirimde yer alan yapı ve organların
işlevlerini öğrenelim.
Ağız:ağızda dişler
ve dil bulunur. Ayrıca
ağızda bazı yapılar
tükürük oluşturur.
Tükürük besinleri ıslatır ve kayganlaştırır. Dişler yiyecekleri
parçalar, öğütür. Dil
lokmayı yutağa iter.
Yutak: Besinlerin ağızdan
yemek borusuna itilmesini
sağlar.
Yemek Borusu: Yiyecekleri midemize
taşır. Yutak
ile mide arasında bulunur.
Mide: Yediğimiz
besinleri depolar.Yiyecekleri
küçük parçalara
dönüştürür,çorba
kıvamına getirir.
Bu karışımı ince
bağırsağa gönderir.
Kalın Bağırsak: Buraya
gelen posa
içinde sıvı ve
mineraller kalmıştır. Posadaki
su ve mineraller
emilir. Geriye kalan atık maddeleri son kısım olan
anüsten dışarı
İnce Bağırsak:
Burada besinler
emilecek hale getirilir. Sindirilen
besinler burada
emilerek kana geçer.Emilimden sonra besinlerin kalan
kısmı kalın bağırsağa gönderilir.
10
Sindirim Nasıl GerçekleĢir?
Besinler parçalanmaya ağızda başlar. Besinler, ne kadar küçük parçalara
ayrılırsa onlardan yararlanmamız o kadar fazla olur. Ağzımızdaki besini dişlerimizle çiğneyerek daha küçük parçalara
ayırırız. Tükürük, yediklerimizi kolay
yutabilmemiz için onları ıslatır, kayganlaştırır. Tükürük salgısı aynı zamanda
besinlerin sindirilmesini de sağlar. Dilimiz de yiyecekleri kenarlara doğru iterek besinleri çiğnemeye yardımcı
olur.Bunların sonunda yiyecekler yutmaya hazır hâle gelir. Bu yiyecekleri dilimizle yutağa doğru iteriz. Yutak, besinlerin ağızdan yemek borusuna iletildiği yerdir. Bu sırada gırtlak kapağı soluk borusunu kapatır. Böylece yiyecekler
soluk borusuna değil yemek borusuna geçer. Buradan yavaş yavaş ilerler ve
mide giriş kapısının kapanması ile mideden içeri girer. Midemiz besinleri çalkalar, karıştırır, ezer. Bu işlemlerin yapılmasına mide kasları ve mide tarafından salgılanan sıvı yardımcı olur. Bu sıvı, yediğimiz besinlerle midemize kadar
gelen mikropları da öldürür. Midemizde, bulamaç kıvamına gelen besinler mide çıkış kapısından ince bağırsağa geçer. Besinler ince bağırsakta emilecek
hâle getirilir. İnce bağırsak, besinleri
emilecek hâle getirirken değişik salgılardan yararlanır. Bu salgılar sayesinde
besinler iyice parçalanır ve yararlı kısımları ortaya çıkarılır. Artık, besinler
kana karıĢılacak hâle gelmiştir.
Sindirilen besinler bağırsakta ilerledikçe yararlı kısımları emilir ve kana karışır. Besinlerin yararlı kısımları emilince
geriye posa hâlindeki maddeler kalır.
Bunlar kalın bağırsağa geçer. Kalın bağırsakta posa hâlindeki yiyeceklerde
kalan su ve mineraller de emilir. Posa
iyice katı hâle geldikten sonra dıĢkı
olarak anüsten atılır. Böylelikle sindirim işlemi sonlanmış olur.
11
C. BOġALTIM
1.BoĢaltımda Görevli Organ ve Yapılar
Vücudumuzun her bir noktasındaki yapı ve organlarda enerji üretilir. Enerji üretimi sırasında bazı zararlı maddeler oluşur. Bu zararlı maddelere atık madde denir.
Oluşan atık maddeler kanımıza geçer. Atık maddeler vücudumuzda birikirse, vücudumuzun işleyişini bozar. Bu nedenle atıkların vücudumuzdan uzaklaştırılması gerekir.
Vücudumuzda oluşan atık maddelerin ve ihtiyaçtan fazla suyun vücudumuzdan
uzaklaştırılmasına boşaltım denir.
Boşaltım olayında görevli yapı ve organlar; böbrekler, idrar kanalı, idrar kesesi
ve idrar borusudur.
Böbrekler
İdrar Kanalı
İdrar Kesesi
İdrar Borusu
12
Yukarıdaki şekli dikkatlice inceleyerek, sindirimde yer alan yapı ve organların
işlevlerini öğrenelim.
Böbrekler
Vücudumuzda iki tane böbrek bulunur. Böbreklerin şekli kuru fasulyeye benzer.
Böbrekler bel hizasında ve karın boşluğunun arka kısmında yer alırlar. Böbreklerde süzgece benzer yapılar bulunur. Bu yapılardan her bir böbrekte yaklaşık 1
milyon tane bulunur. Böbreklere gelen kan, süzgeç benzeri yapılarda süzülerek
atık maddelerden arındırılır. Atık maddeler ile ihtiyaçtan fazla su, idrarı oluşturur. Her iki böbrekte de idrar oluşturulur.
Ġdrar Kanalı (Üreter)
Böbrekler ile idrar kesesi arasında yer alır. Böbreklerde oluşturulan idrarı, idrar
kesesine taşır.
Ġdrar Kesesi
İdrarın toplandığı ve belli bir süre depolandığı yapıdır.
Ġdrar Borusu (Üretra)
İdrar kesesinde toplanan idrarı, vücut dışına atan borudur.
Zararlı Maddelerin BoĢaltımı
Böbrekler kanı süzerek zararlı maddelerden arındırır. Süzülme sonucunda böbreklerde idrar oluşturulur. İdrar, idrar kanalı (üreter) ile idrar kesesine taşınır.
İdrar kesesinde toplanan idrar, idrar borusu (üretra) ile vücuttan uzaklaştırılır.
Vücutta oluşturulan atık maddeler sadece boşaltımda görevli yapı ve organlarla
vücuttan atılmaz. Atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasında başka yapı ve
organlar görev alabilir. Bu yapı ve organlar; anüs, deri ve akciğerlerdir.
Anüs: Sindirim kanalının sonucudur. Sindirim sonucunda oluşan katı atık maddeleri dışarı atarak vücuttan uzaklaştırır.
Deri: Vücutta oluşan bazı atık maddeleri terlemeyle vücuttan uzaklaştırır.
Akciğerler: Vücutta oluşan atık maddelerden biri de karbondioksittir. Akciğerler karbondioksiti vücuttan uzaklaştırır.
13
Şimdi de hem öğrenelim hem de biraz eğlenelim. Aşağıdaki resmi inceleyerek
vücudumuzu tanıyalım.
14
KAYNAKÇA

İlköğretim Fen ve Teknoloji Ders Kitabı 5

İlköğretim Fen ve Teknoloji Öğrenci Çalışma Kitabı 5

www.fenokulu.net/

http://www.fenokulu.net/kitaplar/fen_ve_teknoloji.ON-iOgr-gen-3057-6319.10.2009.11.08.12.754/

http://www.fenci.gen.tr/

http://www.biyolojidunyasi.com/Besinlerimiz.asp
15