Y = C + I + G + X – M İç toplum belli bir dönemde mal ve h

MİLLİ GELİR DENKLEMİNDEKİ DEĞİŞKENLERİNANALİZİ (2008)
Y=C+I+G+X–M
İç toplum belli bir dönemde mal ve hizmet üretimi yapıyor. Başlangıçta
ithalatın olmadığını yani M=0 olduğunu varsayıyoruz. Bilindiği üzere ihracata (X)
isabet eden üretim miktarı iç topluma sunulmuyor. Bu üretim parçası dış toplumlara
sunuluyor. Dış toplumlardan bu üretim parçasına harcama isabet ediyor (üretim
başkaları için yapılıyor, bu üretime harcama başkaları tarafından yapılıyor). İç toplum
sadece bu aşamada parasal gelir elde ediyor.
Böylelikle ilk aşamada, iç toplumda oluşan iç üretim, iç harcama ve iç gelir
akımına, dış gelir ve dış harcama akımı ilave oluyor. İşte bu noktada, iç toplumda iç
gelir+dış gelir ve iç harcama+dış harcama sebebiyle iç üretimden fazla olarak bir
harcama ve gelir akımı meydana geliyor. Diğer bir ifadeyle, parasal akım reel akımın
üzerinde gerçekleşiyor.
İç üretim: İç toplumun yaptığı toplam üretimden dış toplum için yapılan üretim
düşüldüğünde kalan üretim toplamıdır.
İç harcama: İç toplumun iç üretime yaptığı harcama toplamıdır.
İç gelir: İç toplumun iç üretime yaptığı harcamalardan elde ettiği gelir
toplamıdır.
Dış harcama: İç toplumun, dış toplumlar için yaptığı üretime dış toplumun
yaptığı harcamalar toplamıdır.
Dış gelir: İç toplumun, dış toplumlar için yaptığı üretime dış toplumun yaptığı
harcamalardan elde ettiği gelir toplamıdır.
Eğer, dış toplumların fertleri iç toplumumuzda olsaydı, biraz önce ifade
ettiğimiz ilave gelir ve harcamalar (dış gelir, dış harcama) iç toplumumuza artık dahil
olan söz konusu fertler tarafından iç toplumumuzda yapılacaktı. Dış topluma giden
üretim parçası da bu durumda iç toplumda kalacağı için, bu üretim parçasına da söz
konusu ilave gelir ve harcamalar isabet edecekti. O zaman bunun adı ihracat değil de, iç
toplumun toplam üretiminin toplam harcama ve gelir akımlarına maruz kalması söz
konusu olduğuna göre (adeta bir kapalı ekonomi) iç üretim, iç gelir ve iç harcama
olacaktı.
Peki, dış toplumu iç topluma dahil edemeyeceğimize göre, iç toplumda kalan
sözünü ettiğimiz ilave gelir ve harcamalar ne olacaktır? İç toplumda, dış topluma
gönderilen üretim parçalarından sonra daha az üretim parçaları kaldığına göre söz
konusu ilave gelir ve harcamalar hangi üretim parçalarına (hangi üretilmiş mal ve
hizmetlere) isabet edecektir?
Şimdi ise tahlilimize ithalatı (M) da katıyoruz. Ancak bu kez ihracatın (X)
içinde hiç ithalat (M) bulunmadığını varsayıyoruz. Az önce sorduğumuz sorunun
cevabına gelince: tabiî ki yine dış toplumların üretip bize sattığı üretim parçalarına (M)
isabet edecektir. Böylelikle nüfus yine aynı kalmak durumundadır. Yalnızca üretimin
ihracat (X) ile azalan iç toplumdaki parçaları ithalat (M) ile yeniden artmıştır (iç üretim
+ dış üretim). Aynı toplumun istifadesine başlangıçta ihracat (X) nedeniyle daha az
üretim parçaları sunulmuşken şimdi ithalat (M) sayesinde sunulan üretim parçaları
tekrar yükselmiştir. Bu durum dış toplumu içeriye getirmekten daha avantajlıdır. Öte
yandan M=0 iken X’e karşılık gelen üretim parçaları dış topluma sunulmasaydı, iç
toplumun istifadesine yine daha fazla (söz gelimi M kadar fazla) üretim parçalarının
sunulacağı aşikardır.
Ekonomi dışa kapalı iken X (ihracat) ve M (ithalat) olmayacağından, X’e
isabet eden üretim parçası içeride kalacak, M’ye isabet eden üretim parçası dışarıda
kalacaktır.
X’in içinde hiç M bulunmadığı varsayımı altında Y = C + I + G + X – M
denkleminde, X iç toplumun yaptığı toplam üretimden hem fiziki olarak dış topluma
giden parçayı, hem de bu parçanın parasal değerini göstermekte, M ise iç toplumun
kendisi için dış toplumdan aldığı üretim parçalarının sadece parasal değerini
göstermektedir. Öyleyse C + I + G harcamaları, X’e giden üretim parçalarının fiziki
2
miktarlarını içermemekte, ancak M ile gelen üretim parçalarının fiziki miktarlarını ve
parasal değerini içermektedir.
Yukarıdaki
analizimizde;
mukayeseli
üstünlükler
kuramı,
ülkelerin
uyguladıkları para ve maliye politikaları, dış denge veya dengesizlik konuları, iç
toplumun ürettiği parçanın dış toplumların istifadesine giden parçasının, dış toplumların
ürettiği parçanın, iç toplumun istifadesine gelen parçası ile değişim haddinin
toplumların büyüme ve tatmin düzeyi üzerindeki etkileri, X’lerin iç toplumun
ihtiyacından fazla üretim parçaları olup olmadığı ve M’lerin ise toplumun ihtiyaç
duyduğu üretim parçaları olup olmadığı gibi konular sabit kabul edilmiştir.
Y = C + I + X – M denkleminde ihracat (X) içinde hiç ithal (M) girdi
kullanmadığımızı ve kamu harcamalarının bulunmadığını varsayıyoruz.
C + I içerisinde ithal edilen mal ve hizmetlere yapılan harcamalar
bulunmaktadır. Bu yüzden M’nin çıkartılması sonucunda kalan kısım Gayrisafi Yurt İçi
Hasılayı verecektir. Şöyleki,
C + I + X = Cyeiç + Iyeiç + Xyaiç
Xyaiç = Cyaiç + Iyaiç
C + I + X = Cyeiç + Iyeiç + Cyaiç + Iyaiç
yeiç: Yerleşiklerin içeriye yaptıkları iç üretime ait harcamalar
yaiç: Yabancıların içeriye yaptıkları iç üretime ait harcamalar
C + I + X = Cyeiç + Iyeiç + Cyaiç + Iyaiç
Yukarıdaki denklemde, Cyeiç + Iyeiç bölümü, yerlilerin içeride üretilen
tüketim ve yatırım mallarına harcama yapmaları kadar harcama yapılan bu malların ülke
içinde kaldıklarını da göstermektedir.
Cyaiç + Iyaiç bölümü ise yabancıların içeride üretilen tüketim ve yatırım
mallarına harcama yaptıklarını ve harcamaların yurt içinde kalmakla beraber
3
harcamaların yapıldığı malların artık ülke dışında olduğunu göstermektedir. Yani
aslında ülke, yerlilerin ve yabancıların içeride üretilen tüketim ve yatırım mallarına
yaptıkları harcamaya eşit bir üretim gerçekleştirmiş ve gelir elde etmiştir.
Ülkenin ürettiği tüketim malları (C) toplamı, yerli ve yabancıların tüketim
malları talebi (harcamaları) toplamına eşittir.
C = Cyeiç + Cyaiç
Ne var ki yabancıların harcama kısmına tekabül eden tüketim malları yurt
dışındadır.
Öte yandan ülkenin ürettiği yatırım malları (I) toplamı, yerli ve yabancıların
yatırım malları talebi (harcamaları) toplamına eşittir.
I = Iyeiç + Iyaiç
Aynı biçimde yabancıların harcama kısmına tekabül eden yatırım malları yurt
dışındadır.
Gelinen bu noktada, ülke içindeki tüketim ve yatırım harcamaları toplamı,
tüketim ve yatırım mallarına göre fazlalaşacaktır. Yani yerli ve yabancı para miktarı,
yerli mallara göre fazladır. İçeride bulunan fazla harcama akımının bu fazlalığa isabet
eden kısmına göre ithalat yapılması ve içeriye yurt dışından tüketim ve yatırım malı
getirilmesi gerekir ki harcama akımı ile mal akımı birbirini massedebilsin.
Y = C + I + X – M denklemi aşağıdaki gibi de gösterilebilir.
Y = Cyeiç + Iyeiç + Cyedış + Iyedış + Cyaiç + Iyaiç – Cyedış - Iyedış
yedış: Yerleşiklerin dışarıya yaptıkları dış üretime ait harcamalar
Formülde Cyedış ve Iyedış hem toplanmış hem de çıkarılmış görünmektedir.
Cyedış + Iyedış yerlilerce ithal edilmiş tüketim ve yatırım mallarının fiziki miktarlarını
ve yerlilerin ithal edilmiş olan söz konusu tüketim ve yatırım mallarına yaptığı
harcamaları gösterirken -Cyedış -Iyedış ise yerlilerin ithalatı yapılmış olan tüketim ve
4
yatırım mallarının karşılığında dışarıya ödedikleri tutarı yalnızca parasal olarak
göstermektedir.
Yani, toplanmış olan Cyedış ve Iyedış aslında C + I genel ifadesinde ithal
edilmiş tüketim ve yatırım mallarına olan harcamaları göstermektedir. Yukarıda söz
edildiği üzere C + I toplamının diğer parçası, Cyeiç + Iyeiç toplamından oluşmaktadır.
Cyedış + Iyedış ifadesinde dışarıdan ithal edilen tüketim ve yatırım malları bulunmakta
ve aynı zamanda bunlara yapılan harcamalarda bulunmaktadır.
Çıkarılmış olan Cyedış ve Iyedış ise C + I toplamının içinde yer alan ve iç
harcamalara konu olan dışarıdan gelen tüketim ve yatırım mallarının (ihracatla ülke
dışına çıkan tüketim (Cyaiç) ve yatırım (Iyaiç) mallarının yerine gelen) dış ödemesini ve
borç parçasını göstermek üzere M ile gösterilen kısımdır.
Y = C + I + X – M denklemine tekrar dönersek; Y’nin ne olduğunu bulmak
için madem M vasıtasıyla C + I toplamındaki ithal mallara ait kısmın çıkarılması
gerekiyor, öyleyse X = M iken X ve M’nin çıkarılması ne anlama geliyor?
C + I + X – M = Cyeiç + Iyeiç + Cyedış + Iyedış + Cyaiç + Iyaiç – Cyedış - Iyedış
denkleminde sırasıyla X ve M’yi temsil eden Cyaiç + Iyaiç ve – Cyedış – Iyedış
bölümlerinin çıkarılması anlamına geliyor.
Geriye ne kalıyor? C + I = Cyeiç + Iyeiç + Cyedış + Iyedış denklemi kalıyor.
Yani yerlilerin içeride ve dışarıda üretilen tüketim ve yatırım mallarına yaptıkları
tüketim ve yatırım harcamalarıdır. Bir başka ifadeyle, ülkeden ihracat (dış talep kadar)
kadar tüketim ve yatırım malı çıkarılmış, elde edilen gelirle, bu giden malların yerine
dışarıdan ithal edilen mallara harcama yapılmıştır.
GSYİH bilindiği üzere tamamlanmış mallara yapılan harcamalardır. Ancak
tekrar hatırlayalım; X = M durumunda dış denge kurulmuş olmaktadır. Öyleyse,
C + I + X – M = Cyeiç + Iyeiç + Cyaiç + Iyaiç,
C + I = Cyeiç + Iyeiç + Cyedış + Iyedış
C+I+X–M=C+I
5
Cyeiç + Iyeiç + Cyaiç + Iyaiç = Cyeiç + Iyeiç + Cyedış + Iyedış
Cyaiç + Iyaiç = Cye dış + Iyedış
X
=
M
Gökhan Gökalp – Bağımsız Denetçi
6
EK:1
Şimdi ise milli gelirin unsurlarını, sembolleri daha da genişleterek ve
içeriklerini belirterek ele alalım:
Ya = Ca + Ia
Ya
: Toplam arz
Ca
: Tüketim malları arzı
Ia
: Yatırım malları arzı
Ca = Cü + Ci
Ca
: Tüketim malları arzı
Cü
: Üretilen tüketim malları talebi
Ci
: İthal edilen tüketim malları talebi
Cü= Cüye + Cüde + Cüya + Cüyad
Cü
: Üretilen tüketim malları talebi
Cüye : Yerleşiklerin üretilen tüketim mallarına talebi
Cüde : Devletin üretilen tüketim mallarına talebi
Cüya : Yabancıların üretilen tüketim mallarına talebi
Cüyad : Yabancı devletlerin üretilen tüketim mallarına talebi
7
Ci= Ciye + Cide + Ciya + Ciyad
Ci
: İthal edilen tüketim malları talebi
Ciye : Yerleşiklerin ithal edilen tüketim mallarına talebi
Cide : Devletin ithal edilen tüketim mallarına talebi
Ciya : Yabancıların ithal edilen tüketim mallarına talebi
Ciyad : Yabancı devletlerin ithal edilen tüketim mallarına talebi
Ca= Cüiye + Cüide + Cüiya + Cüiyad
Ca
: Tüketim malları arzı
Cüiye : Yerleşiklerin üretilen ve ithal edilen tüketim mallarına talebi
Cüide : Devletin üretilen ve ithal edilen tüketim mallarına talebi
Cüiya : Yabancıların üretilen ve ithal edilen tüketim mallarına talebi
Cüiyad : Yabancı devletlerin üretilen ithal edilen tüketim mallarına talebi
Ia = Iü + Ii
Ia
8
: Yatırım malları arzı
Iü
: Üretilen yatırım malları talebi
Ii
: İthal edilen yatırım malları talebi
Iü= Iüye + Iüde + Iüya + Iüyad
Iü
: Üretilen yatırım malları talebi
Iüye : Yerleşiklerin üretilen yatırım mallarına talebi
Iüde : Devletin üretilen yatırım mallarına talebi
Iüya : Yabancıların üretilen yatırım mallarına talebi
Iüyad : Yabancı devletlerin üretilen yatırım mallarına talebi
Ii= Iiye + Iide + Iiya + Iiyad
Ii
: İthal edilen yatırım malları talebi
Iiye : Yerleşiklerin ithal edilen yatırım mallarına talebi
Iide : Devletin ithal edilen yatırım mallarına talebi
Iiya : Yabancıların ithal edilen yatırım mallarına talebi
Iiyad : Yabancı devletlerin ithal edilen yatırım mallarına talebi
Ia= Iüiye + Iüide + Iüiya + Iüiyad
Ia
: Yatırım malları arzı
Iüiye : Yerleşiklerin üretilen ve ithal edilen yatırım mallarına talebi
Iüide : Devletin üretilen ve ithal edilen yatırım mallarına talebi
Iüiya : Yabancıların üretilen ve ithal edilen yatırım mallarına talebi
Iüiyad : Yabancı devletlerin üretilen ve ithal edilen yatırım mallarına talebi
9
KAYNAKLAR
Kitaplar
Akalın, Gülsüm. Çözümlü Makro ve Mikro İktisat Problemleri, İstanbul:
Kalkedon Yayıncılık, 2007.
Akalın, U. Selçuk. Genel Teori - İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi,
İstanbul: John Maynard Keynes, The General Theory of Employment, interest and
Money, Çeviri, Kalkedon Yayınları, 2008.
Çakmak, Ahmet. Oktar, Suat. Şişman, Mehmet. Yavuz, Suat. İktisat Giriş,
İstanbul: Economics, S. Ison, Stuart Wall 4. basımından çeviri, Bilim Teknik Yayınevi,
2007.
Çakmak, Ahmet. İktisat Makro, İstanbul: Economics, John Sloman, Çeviri,
Bilim Teknik Yayınevi, 2004.
Gürak, Hasan. Ekonomik Büyüme ve Küresel Ekonomi, Bursa: Ekin
Kitabevi, 2006.
Şıklar, İlyas. Çakmak, Ahmet. Yavuz, Suat. Para Teorisi-Politikası, İstanbul:
Frederıc S. Mıshkın, Çeviri, Bilim Teknik Yayınevi, 2000.
Parasız, İlker. Büyüme Teorileri, Bursa: Ezgi Kitabevi, 5. baskı, 2008.
Parasız, İlker. Kalkınma Ekonomisi, Bursa: Ezgi Kitabevi, 1. baskı, 2005.
Taban, Sami. İktisadi Büyüme, Ankara: Nobel Yayıncılık, 2008.
Ülgener, Sabri Fehmi. Milli Gelir, İstihdam ve İktisadi Büyüme, İstanbul:
Der Yayınevi, 1991.
Ünsal, Erdal M. İktisadi Büyüme, Ankara: İmaj Yayıncılık, 2007.
10