bıtkılerle tedavı-3

B‹TK‹LERLE TEDAV‹ VE ISIRGAN OTU’NUN
ÇEfi‹TL‹ HASTALIKLARIN TEDAV‹S‹NDE
KULLANILMASI
Arafl. Gör. Ebru ALPARSLAN*
SUMMARY
Treatment with Herbs and the use of Urtica on Different Medical Treatment.
itkilerle tedavi, tarih öncesi dönemlerden bu yana kullan›lm›fl, günümüz modern
tedavi sistemlerinin temelini oluflturmufltur. Günümüzde de modern yöntemlerle
ilaç üretiminde ilaç üretiminde bitkilerden yararlan›lmaktad›r (Özbek 2005).
Dünyada 750.000 ile 1.000.000 bitki türü bulundu¤u tahmin edilmektedir. Bunlardan yaklafl›k 20.000 inin t›bbi amaçlarla kullan›ld›¤› bilinmekte hatta bu say›n›n
100.000’e kadar ç›kabilece¤i ileri sürülmektedir (Özbek 2005).
Türkiye’de yetiflmekte olan 9.000 bitki türünden ancak 500 tanesinin bitkisel tedavide kullan›ld›¤› bilinmektedir (Baytop 1999).
Anadolu’da bulunan Paleolitik Ça¤’a (Yontma tafl devri) ait mezar kal›nt›lar›, M.Ö.
50.000 y›llar›ndan bu yana bitkilerin tedavi amac›yla kullan›ld›¤›n› ortaya ç›karm›flt›r.
Tedavi amac›yla kullan›lan bitkilerin miktar› antik ça¤dan itibaren devaml› art›fl göstermektedir.
Tarihi geliflim süreci içerisinde bitkilerle tedavi flu flekilde özetlenebilir:
Mezopotamya’da; Sümer, Asur ve Akad uygarl›klar› dönemlerine (M.Ö.3000 y›llar›) ait tabletler; bu uygarl›klar döneminde bitkilerle tedavinin rahip hekimler taraf›ndan
yap›ld›¤›n› göstermektedir.
19.yüzy›l›n ortalar›nda bulunan Eski M›s›r Dönemine ait Papirüsler; M.Ö. 15002000 y›llar› ve daha önceki dönemlerde bitkilerin tedavi amac›yla kullan›ld›¤›n› ortaya
ç›karm›flt›r.
M.Ö. 1500 y›llar›nda Orta Anadolu’ya yerleflerek bir uygarl›k kuran Hitit uygarl›¤›nda da bitkilerden tedavi amac›yla yararlan›lm›flt›r. Bo¤azköy’de bulunan tabletler ise
Hitit ve Mezopotamya tababetinin ayn› oldu¤unu göstermektedir.
Daha sonraki dönemlerde Grek, Yunan ve Roma uygarl›klar›nda bitkilerle tedavi
sihirbazlar, muskac›lar, ve büyücüler taraf›ndan yayg›n bir flekilde kullan›lm›fl, bitkisel
droglardan yararlan›lm›flt›r (Baytop 1999).
Arap ve ‹slam dünyas›nda Farabi, Biruni, ‹bni Sina ve ‹bni Baytar gibi bilim adamlar›n›n t›p bilimine katk›s› büyüktür. Bu dönemde bitkisel ilaçlar›n yap›lmaya devam
edilmifl yeni reçeteler uygulanm›flt›r (Anonim 2003).
Günümüzde bitkilerle tedavi “Fitoterapi” olarak bilinmekte ve kökeni geleneksel
halk ilaçlar›na dayanmaktad›r (Anonim 2003). Hastal›klar›n; tedavi edici de¤ere sahip
taze veya kurutulmufl bitki k›s›mlar›(drog) veya bunlardan elde edilen çay, damla, draje, kapsül veya flurup ile tedavi edilmesi “fitoterapi” olarak de¤erlendirilmektedir. Fitoterapi günümüzde alternatif t›p konular› aras›nda de¤erlendirilmekle beraber tarihi ge-
B
* Gazi Üniversitesi Mesleki E¤itim Fakültesi El Sanatlar› E¤itimi Bölümü
63
liflim süreci içerisinde birçok t›p bilimine öncülük
etmifltir (Özbek 2005).
Halk hekimli¤inde eski zamanlardan bu yana
kullan›lan bitkilerden birisi de ›s›rgan otudur. Bilimsel ad› “Urtica Diocia L.” olan ›s›rgan otu; kökü, yapraklar› ve tohumlar› bile flifal› olan bir bitkidir. Eski ça¤larda da büyük sayg›nl›¤a sahip olan
bu bitki ünlü ressamlar›n tuval’ine bile yans›m›flt›r.
1471-1528 y›llar› aras›nda yaflam›fl olan “Albert
Dürer” isimli ressam bir tablosunda elinde ›s›rgan
otu bulunan bir mele¤in Tanr› kat›na uçuflunu canland›rm›flt›r (Ergüleç 2001).
Foto¤raf 1. Küçük ›s›rgan Otu
(Ergüleç 2007).
Ülkemizde yayg›n olarak yetiflen. iki tür
›s›rgan otu bulnmaktad›r:
- Büyük ›s›rgan otu (Urtica Diocia L.) çok y›ll›k,
dioik, otsu bir bitkidir.Boyu genellikle 1 metreyi
geçmektedir.Yapraklar›; koyu yeflil renkli, sapl›,
diflli kenarl› ve yak›c› tüylüdür.
- Küçük ›s›rgan otu (Urtica Urens L.)
(Fot. 1) bir y›ll›k, monoik, otsu bir bitkidir.
Boyu yaklafl›k 60 cm.’e kadar ulaflmaktad›r. Yapraklar›; aç›k yeflil renkli, sapl›, diflli
kenarl› ve yak›c› tüylüdür. Duvar kenarlar›
ve harabelerde bol miktarda yetiflmektedir.
Her iki türün yapraklar› da 2-4 cm.
uzunlukta, kalp veya oval biçimindedir.
Taze iken deri ile temas edince k›zar›kl›k ve
kafl›nt› yapmaktad›r D›zla¤an (Kayseri) ve
dikenli ›s›rgan isimleriyle de bilinmektedir
(Baytop 1999)( Foto¤raf 2).
Is›rgan Otu’nun faydalar› flu
flekilde s›ralanabilir.
- Yaprak ve köklerinden yap›lan çay›n;
kan temizleyici ve kan yap›c› etkileri
bulunmaktad›r (Baytop1999). Diüretik özelli¤i nedeniyle böbrek ve mesane tafl›
oluflumuna karfl› kullan›lmaktad›r (Baytop1999) .
- Is›rgan otundan yap›lan çay›n; karaci¤er,safra kesesi, akci¤er ve üst solunum
yollar› rahats›zl›klar›nda, idrar yolu rahats›zl›klar›nda, mide ve ba¤›rsak ülserlerinde
özellikle kullan›lmas› tavsiye edilmektedir (Ergüleç 2007).
- Is›rgan yapraklar›, genellikle saman nezlesi gibi alerjik durumlarda rahats›zl›k
veren belirtileri hafifletmek için kullan›lmaktad›r (Anonim 2003).
- Siyatik ve kol ve bacaklarda oluflan sinir iltihaplanmalar›nda (Ergüleç 2007) ve
romatizma a¤r›lar›n› gidermek amac›yla masaj yap›lmak suretiyle kullan›lmas› yararl›d›r
(Baytop 1999).
- Taze ›s›rgan otunun yapraklar› ve kökü ile kaynat›lm›fl su ile saçlar y›kan›rsa saç
dökülmesine karfl› faydal›d›r (Ergüleç 2007).
Foto¤raf 2. Is›rgan Yapra¤›(Ergüleç 2007)
64
- Tohumlar›n›n adet söktürücü, kurt ve atefl düflürücü, müshil etkileri
bulunmaktad›r.Eski yazarlar cinsel gücü art›r›c› etkileri bulundu¤unu da
belirtmektedirler. Is›rgan tohumu havanda dövüldükten sonra bal ile kar›flt›r›larak
macun haz›rlanarak tüketilmektedir (Baytop 1999).
- Son y›llarda baz› kanser türlerinde tedaviye yard›mc› olarak yayg›n bir biçimde
kullan›lmaktad›r. Ancak kanser tedavisinde etkili oldu¤una dair bilimsel bir yay›n
bulunmamaktad›r (Baytop 1999).
Tüm bu özelikleriyle Is›rgan otu; do¤an›n insanlara arma¤an› bir flifa kayna¤›d›r…
ÖZET
Bitkilerle tedavi, tarih öncesi dönemlerden bu yana kullan›lm›fl, günümüz modern
tedavi sistemlerinin temelini oluflturmufltur. Günümüzde de modern yöntemlerle ilaç
üretiminde bitkilerden yararlan›lmaktad›r.
Dünyada bulunan 750.000 ile 1.000.000 bitki türünden yaklafl›k 20.000’inin t›bbi
amaçlarla kullan›ld›¤› bilinmekte, hatta bu say›n›n 100.000’e kadar ç›kabilece¤i ileri
sürülmektedir. Araflt›rmalar; Türkiye’de yetiflen 9.000 bitki türünden yaklafl›k 500
tanesinin tedavi amac›yla kullan›ld›¤›n› ortaya ç›karm›flt›r.
Tarih öncesi dönemlerden bafllayarak Mezopotamya, M›s›r, Hitit, Yunan, Roma
uygarl›klar›nda ve Selçuklu ve Osmanl› Dönemlerinde de bitkisel ilaçlar kullan›lm›fl,
Cumhuriyet Döneminde t›bbi folklor (hak t›bb›) araflt›rmalar› yap›lm›flt›r.
Halk hekimli¤inde eski zamanlardan bu yana kullan›lan bitkilerden birisi de ›s›rgan
otudur. Bilimsel ad› “Urtica Diocia” olan ›s›rgan otu; kökü, yapraklar› ve tohumlar›
bile flifal› olan bir bitkidir. Eski ça¤larda da büyük sayg›nl›¤a sahip olan bu bitki ünlü
ressamlar›n tuval’ine bile yans›m›flt›r. Büyük ›s›rgan otu; boyu genellikle bir metreyi
geçen çok y›ll›k otsu bir bitkidir. Yapraklar› koyu yeflil renkli, diflli kenarl› ve yak›c›
tüyleri bulunmaktad›r. Küçük ›s›rgan otu; boyu yaklafl›k 60 cm. kadar olabilen aç›k
yeflil yaprakl›, diflil kenarl› ve yak›c› tüyleri bulunan bir bitkidir. Ülkemizde her iki tür
de yetiflmektedir. D›zla¤an ve dikenli ›s›rgan isimleriyle de bilinir.
Is›rgan otundan yap›lan çay›n; karaci¤er, safra kesesi, akci¤er ve üst solunum yollar›
rahats›zl›klar›nda, mide ve ba¤›rsak ülserlerinde özellikle kullan›lmas› tavsiye edilir.
Siyatik ve kol ve bacaklarda oluflan sinir iltihaplanmalar›nda masaj yap›lmak suretiyle
kullan›lmas› yararl›d›r. Ayr›ca son y›llarda baz› kanser türlerinde tedaviye yard›mc›
olarak yayg›n bir biçimde kullan›lmaktad›r. Is›rgan otu; do¤an›n insanlara arma¤an›
bir flifa kayna¤›d›r…
KAYNAKLAR
ANON‹M (2003) Bitkisel Tedavi, Marmara Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi Yay›n No:669, Eczac›l›k
Fakültesi Yay›n No: 19, ‹stanbul.
BAYTOP, Turhan (1999) Türkiye’de Bitkiler ‹le Tedavi- Geçmiflte ve Bugün, ‹stanbul Üniversitesi
Eczac›l›k Fakültesi ( ‹laveli ‹kinci Bask›), ‹stanbul.
ERGÜLEÇ, Nemci (2007) “ Is›rgan Otu”, Gezgin, Say›:35, Nisan, ‹stanbul.
ÖZBEK, Hanefi (2005) “Cinsel ve Psikolojik Sorunlar›n Tedavisinde Bitkilerin Kullan›m›”,Van T›p
Dergisi, Cilt:12, Say›: 2 , Nisan, Van.
65