2015.12.04_Uluslararası Politik Atmosfer`in Med
advertisement
UluslararasıPolitikAtmosfer’inMed-Cezir’iİçindeKıbrısSorunu Dr.MehmetHişyarKorkusuz Türkiye19Yüzyıl’ınsonlarındaŞarkMeselesikapsamındaardardagelenşokdalgalarıile beraberçokciddisıkıntılaryaşadı,badireleratlattı.DöneminbaşatgücüolanİngiltereHindalt kıtasıvedenizyollarınıngüvenliğinimerkezealanjeo-stratejikbiryönelimleOsmanlıDevleti’ni mercekaltınaalıyordu.İmparatorluğunenuzunyüzyılıolan19Yüzyılaslındabirbütünolarak bakılırsamilletlerarasımünasebetleringerilim,çatışmaveuzlaşmaarayışlarıdahilindecereyan edecekti.Rusya,FransaveİngiltereüçlüsüneYüzyıl’ınsonlarınadoğru1871’deŞansölyeBismarck öncülüğündePrusya’nınliderliğindeBirliği’nikuranAlmanyadaeşlikedecekti.Ortadoğuve Dünya’nıngerikalantopraklarınaöğrenmeveanlamamerakıyladikkatlicebakanABDosıralarda dahaçokticari,eğitimvekültürelbağlamdausulusulyanaşacaktı.OdaKuzey-GüneySavaş’ının Birliklehinesonuçlanmasındanitibaren(1865’tensonra)farklıbirdinamizmlebutopraklara yönelecekti.OsmanlıDevleti2.Abdülhamit’inhakikatenmuazzamDışPolitikaDiplomasi Manevralarıyladüvel-imuazzama’ya(büyükdevletler)karşıçokyönlüetkinbirdengeleme politikasıyürütecekti.Kayıplar’dankazançlartüretenbiranlayışveyaklaşımlarisklerasgariye indirilmeyeçalışılıyorvekazavetehlikelerenhafifbirşekildeatlatılmayaçalışılıyordu.Türkiye’de bilinenideolojiksebeplerlemodernite’ninbirimkanolarakbaşlangıçaşamasındaeniyiO’nun idaresialtındaortayaçıkıpcisimleştiğihepatlanıryadaihmaledilir.Sertvezorlugeçen milliyetçiliklerkış’ıilebirlikteheryerdedon,tipivezemherihava’sıileDevlet’inbaşınaüstüste gaileleraçanbirsüreçteyatırım’lardanticarete,sanat’taneğitime,okullaşma’dankışlalar’a muhafazakarbirmodernleşmeengenişdairedebuesnadagerçekleşirkenenbüyüksıkıntıkendini otoriterleşmeeğilimiilegösteriyordu.OtoriterleşmeasılolarakBürokrasi’ninherşeyidizginleme vezabt-uraptaltındatutmaeğilimindenbesleniyordu.Bundaserbestivehürriyethavasıileparalel olarakperiferi’ninayrılıpparçalanmasınayolaçabilecekbirtutumolacağıdüşüncesihakimdi.Yani buyenimemurinsınıfıkendilerinedahaçoközgürlükisterkenkamusalalandabirkısıtlamave sınırlandırmayızorunlugörenbiryaklaşımasahiptilerbirbakıma.Ayrıcayeniaçılanokullarda yetişenaskerivesivilbürokrasibaştaolmaküzereaydınkesimBatı’lıkavramlarıvekurumları doğrudanithalederekanındabirçözümvecevapbulmarefleksiveriyorlardı.Ancakgelenekselbir toplummirasıüzerindeyürüyensosyaldokuyavaşdeğişenözelliğiiletalepvebeklentileredoğal akışıylagecikmeliolaraktepkiveriyordu.BugecikmeyadafazfarkıhalaBürokrasi’ninentemel problemlerindenvedirençmekanizmalarındanbirisidir.YaşamsalsorunalanlarındanbirisiRical-i DevletileYeniNesilarasındaortayaçıkaniletişimveetkileşimsorunuydukibuhalabirdereceye kadardevamediyor.Muhalifherşeyekuşkuilebakılmasıdabuişetuzbiberekiyordu.Ancako dönem’inşartlarıiçindeDevlet’iayaktatutabilmekvehayatiyetinindevamınısağlayabilmek gerçektenbüyükbirbaşarıdır.Mutlaközgürlükleridealiveiddiasıylaortayaatılanİttihatve Terakki’niniçeridebaskıvedespotizmeyönelmesiileeşanlıolarakDevlet’in,Padişah’ındevredışı kalmasıylaberabersivilotoriteveirade’yitemsiledenOsmanlıZımniSözleşmesi’nihükümsüz bırakılmasıyla,1.DünyaSavaşı’nasokulmasıveŞarkMeselesi’ninİngiltere’ninistediğibiçimde halledilmesiaynızamanarastlar(Bukonudadahaönceyazdığımız“KendiMektuplarından İzlenimlerileEnverPaşa”Makalemiziyenidenfarklıbirformattazenginleştirereksunumahazır halegetirmeyeçalışıyorum).Butarihiarkaplan,sosyalvepolitikpsikolojivesosyolojibilinmeden yapılantümsuçlayıcıveküçültücüyorumveyaklaşımlarabesleiştigaldenibaretkalmaya mahkumdur.Osmanlı’nınsondöneminebakarkenmali,ekonomikfaktörlerebakmaktakapsayıcı biryaklaşımınoluşumundaetkiliolacaktır. StefanosYerasimos’unazgelişmişliksürecindeTürkiyekitabı’ndaodöneminegemen devletlerininöncekendilehlerinefiilidurumlaroluşturduklarıveardındanbunuhukukende müttefiklerinlehineolacakşekildeonaylattırdıklarıvurgulanır.Yerasimos’unR.Pinon’untesbitini paylaşmasıdayerindedir:“genelolarakveelimizdekitarihiverileregöre,Osmanlı İmparatorluğu’nukaplayansüreklikarışıklıkvedüzensizlikunsurlarınabirde,bunlarıiyideniyiye UluslararasıPolitikAtmosfer’inMed-Cezir’iİçindeKıbrısSorunu–Dr.MehmetHişyarKorkusuz körüklemekvebellibirdoğrultuyayöneltmekamacıyla,Avrupa’lıbiryadadahaçokdevletinçıkarı eklendiğiherkeresinde,ŞarkMeselesi’ninbüyükbuhranlarınınortayaçıktığınısöyleyebiliriz.” (Yerasimos,Cilt2,s.376).Yerasimos’agöreİngilterezamanlameseleyefarklıbakmayabaşlamıştır. Bunda1877-1878Osmanlı-Russavaşıtetikleyiciroloynamıştır.RusordularınınErzurum’akadar ilerlemesi,Akdeniz’eveMezopotamya’yakadarinebileceğinigösterenbirbüyükveaçıktehditti.4 Haziran1878’deKıbrısAntlaşmasıimzalandıveayrıcaİngiltere’yealtıDoğuVilayet’iüzerinde gözetimhakkıverildi.İngiltereMısır’dansonrakendiniKıbrıs’tadagösterecekti.Zamaniçinde İngilterebualtıvilayet(Vilayet-iSitte)üzerindekihukukigözetimhakkınıdahaileriboyutlara taşıyarakErmeniler’ihimayesialtınaalmayaçalışacaktı,hedefiiseRusya’yıçevrelemekti.O dönemdenbugüneKıbrısMeselesi’neİngilteredoğrudanmüdahilolmaktadır. 19Yüzyıl’ınbaşındanitibarenFransızİhtilali’nindoğrudanateşlediğiYunanMilliyetçiliği sürekligelişerekmevzikazanmışve1830’daYunanistanbağımsızlığınıilanetmişti.Yunanlılar bununladayetinmemişGiritbaştaolmaküzerebirçokyerdeBüyükDevlet’lerinhimayesiileaşama aşamabağımsızlıkhedefinedoğruyürümüşlerdir.GiritMeselesiaslında20Yüzyıl’datürlüiçvedış siyasigelişmelerlebellibirpotadaeritilmeyeçalışılanKıbrısMeselesi’nenitelikvebiçimolarakçok benzemektedir.1860’lardanitibarenısıtılmayabaşlananGiritAdası’nadönükRumçetehareketleri 1890’lardadoruknoktasınaulaşacaktı.BuayrılıkçıhareketlereOsmanlıDevletikimizamanreform kimizamanidaritedbirlecevapvermeyeçalışsabilemilletlerarasıortamvekamuoyudesteği dolayısıylabaşarılıolamamıştı.1897’desonolarakEpirveTeselya’dadaçıkanolaylarınakabinden OsmanlıDevletiYunanlılarileSavaş’agirmişvemutlakbirzafereldeetmişti.Bugalibiyet18771878RusHarbindekiyenilgininizlerinisilecekvetoplumdabirpsikolojikrehabilitasyonayol açacaktı.Ancakaltıbüyükdevlet’indonanmasıbugalibiyettenhemensonraGirit’ikuşatacakve Osmanlı’yaGirit’inYunanistan’ailhakedilmemesitaahüdüylebağımsızbirstatüverilmesini dayatacaklardı.1897’deGirit’inOsmanlıDevleti’ninelindençıkmasıHalilRifatPaşa’nınifadesiyle “Ruslar’ındöndürdükleridolap”vediğerdevletlerinoyunlarıilegerçekleşecekti.Savaş’ın kazanılmasınarağmenmasabaşındadiplomatikmanevralarlaGirit’inyitirilmesibirkısımdenetimgözetimhaklarıbakikalmışolsadahiDevletveMillet’inderinhafızasınatravmatikbirşekilde kazınmıştı.Girit1913yılındadaYunanistantarafındanilhakedilecekti.Bundansekizyılöncebir yurtdışıseyahatimizdeUçak’laAmman’adoğruGiritüzerindengitmiştik.Hanyaşehrinigeçerken yüreğimizcızetmişti.“GörürsünHanya’yıKonya’yı”sözünüyanımdakiKonya’lıarkadaşahatırlatıp tebessümetmiştik.Girit’inkaybınarağmenKıbrısAda’sıüzerindekiegemenliğinbirşekilde sürüyorolmasıkamuoyundadahasonrakisüreçlerdekiyeganeteselliydi.Hertaraftankocakoca kayalarınkoparılıpVatantopraklarınınkalbinedekyuvarlandığıbuzamandilimindeelde tutulabilecekvekurtarılabilecekstratejikyerlerönceleniyordu;diğeryerleremüdahaleiçin şartlarındahauygunhalegeleceğibirdönembekleniyordu.TürkiyeCumhuriyeti’nin kurulmasındanitibarenKıbrıskonusu2.DünyaSavaşı’nakadarbuzdolabındaöylecedurdu denilebilir(Busürecideanahatlarıylabukonuyuişleyeceğimmakalemdetafsilatlıolarakelealmak istiyorum;buyazıkonuyadahafazladikkatçekmekiçingirişmahiyetindedir).Aslında12Ada’lar konusudabunayakınbirstatüdeidi.AncakKıbrısTürkiye’ninvazgeçilmeziydiherzamaniçin.12 Adakonusunda2.DünyaSavaşısonrasıreelpolitikaçıdanbakanodöneminyöneticileri,arkadan gelenDemokratPartiliDevletİdarecileriileçokpartilidemokratikhayatageçişlebirlikteKıbrıs Konusu’nadahafarklıbirgözlebakacaklardı.Ada’dakiRum’larınsüreklitırmandırdıklarıgerilim 1960’lıyıllardazirveyapacaktı.Ada’yayapılacakmüdahalesonandaABDBaşkanıJohnson’ın mektubuileönlenmişoldu.AncakbusüreçheraçıdanTürkiyekamuoyuaçısındantambirfay hattınadönüşecekvekırılmanoktasınıteşkiledecekti.1974KıbrısBarışHarekatıböylebir atmosferindışavurumundanibarettiaslında.Odönem’deİzmirÖdemiş’tekievimizdehemenher evdeuygulanangecelerilambalarımavidefterkabıylakaplayarakkarartmauygulamasıyapmamız halahatırımdadır.Gökyüzündenaraarauçupgidenuçaklaradönüpdönüpbirdahabakardık.Bir deMakarios’lailgiliSokak’lardaçocuklarınsöylediklerinakaratlartabii.Kıbrısmeselesiheraçıdan Türkiye’ninköklerinevedoğalkültürelkodlarınayaniözedönüşündekatalizörbirroloynadı.Milli BirlikveBeraber’likduyguvedüşüncesiperçinlendi.YıllarsonradöneminİçişleriBakanı’nın askereyenidenkatılmakiçinoluşanenuzunkuyruklardanbirisininDiyarbakırAskerlikŞubesi -2- UluslararasıPolitikAtmosfer’inMed-Cezir’iİçindeKıbrısSorunu–Dr.MehmetHişyarKorkusuz önündeoluşmuşolduğunuaktardığındahemhüzünlenmişhemdesevinmiştim.“AslındaBizhep BirMillet’tikamanehalegetirildik”diyeiçimdengeçirmiştim. KıbrısaslındaGarantörlükanlaşmasıkapsamındaİngiltere,Türkiye,Yunanistanve Kıbrıs’takiyerelunsurlardanmüteşekkilbiriradeninalacağıkararlaragörebiçimlenecekti.Türkiye veYunanistan’ınbirlikteortaküyeolabilecekleribiroluşumaKıbrısdaüyeolabilecekti.Türkiyeve Yunanistan1959’tebirbirinitakipedenaylariçindeAB’ne(OzamankiadıylaOrtakPazaryada AvrupaEkonomikTopluluğu)başvurdular.DahasonraYunanistan1982’detamüyeolarakalındı amaTürkiyetamüyelikbaşvurusunuancak1987yılındayapabildi.Bugecikmedeanti-demokratik 12EylülAskeriDarbesi’ninderolüoldu.Fiilidurumlarabirsonvermeküzere,KıbrısKonusunda Dr.FazılKüçükilebirlikteeşsizbirmücadeleverenünlüisimlerdenRaufDenktaşTürkiyeilede işbirliğiiçindedavranarakKKTC’ni1983yılındailanetti.DahasonrakisüreçteKlerides-Denktaş mutabakatıveilerleyenaşamalardahalenetkisinisürdürenAnnanPlan’ıilekonudahaçokBM kapsamındadeğerlendirilipelealınmaktaydı.KıbrısRumKesimi’ninKıbrısolaraktekbaşınaAB üyesiolmasıilesüreçfarklılaştı.ŞuandakikritikdurumkonununBMplatformundanAB platformunataşınarakolasıkayganzemindeTürkiye’ninveKıbrıs’lıTürk’lerinKazanılmış Hakları’nınbuharlaştırılmasıtehlikesidirveciddenönemlidir.Türkiye’ninAB’yealınmayıp KKTC’ninKıbrısadıylaasimileedilmesienüstdüzeydebirproblemdir.SayınDavutoğlu’nunyeni Hükümet’ikurduktansonrakiilkziyaretiniKıbrıs’ayapmasıgeleneğeuyarakçokgüzelve yerindeydi.Kıbrıs’ınyeniCumhurbaşkanıSayınAkıncı’nınkonuşmasınıdinlerkenMart2016’da sonaşamayageleceğiiletilensonMüzakereler’edairbilgipaylaşımıesnasındaKıbrıstarihinişöyle biraklımdangeçirdim.SayınAkıncıhaliyleçokyorulanbirHalk’ınvebirtürlütamtanınmayan KKTC’ninbaşkanıolarakABdahilindeeşititibarlıbirstatükapsamındaarayışiçindegörünüyor. GerçektenSayınDavutoğludatambirdiplomatgibidavranarakzerafetvenezaketiyleAsrınProjesi olarakSu’yundenizaltındanborularlaKıbrıs’agetirilmesininöneminedikkatçekerekTürkiye’nin biricikkonumunuyenidenhatırlattıvediğerkonularınhepberabermüzakerelerlehukukiçinde Millet’inöncelikleriiçerisindeçözümekavuşturulacağınıvurguladı. HerzamanifadeettiğimizüzereKıbrısTürkiye’ninAkdeniz’dekiteksabituçakgemisidir. SadeceTürkiye’yiilgilendirenbirkonudadeğildir;bütünbircoğrafyaiçinkilitönemesahiptir.AB Türkiye’yitamüyeolarakalmadanKıbrıs’ıntekbirkamusalotoriteyedönüşeceğiniumarak yenidendüşkuruyorkonumunagelebilir.OyüzdenmüzakerelerdeTürkiye’sizbirformülsadece zamankaybıdır.OgüzelvebakirKıbrısadasınınözellikleTürkiye’yebakankısımlarının yeryüzününeneskicanlıtürüolarakbilinenCarettaDenizKaplumbağalarınadaevsahipliği yapmaktaolduğunuhatırlatarakyazımızınoktalayalım. 4Aralık2015,İstanbul -3-
