Çıkmış Sorular
advertisement
Serkan AKSOY Mesut ATALAY Erdem CÖMERT KPSS Önlisans Genel Kültür ISBN 978-605-364-071-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı Proje-Yayın Yönetmeni: Arzu Doğan Dizgi-Grafik Tasarım: Tuba Avcu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık A.Ş. (Ankara-0312-278 34 84) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 16102 YAYINEVİ DAĞITIM adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara tel: +90 312 4306750-51 (pbx) sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: +90 312 4345424 belgeç: +90 312 4313738 gsm: 0506 3451937 - 0541 4345424 - 0533 2055231 e-ileti: [email protected] belgeç: +90 312 4354460 gsm: 0506 3451936 - 0541 9104545 - 0533 2055230 e-ileti: [email protected] YAZIŞMA P.K.175 06442 yenişehir-ankara internet: SUNU Değerli Memur Adayları, Kamu Kurum ve Kuruluş Sınavları’na hazırlık sektöründe, yayıncılık ve eğitim kalitesi açısından tüm adayların beğenisini kazanan, Kamu Kurumlarına binlerce öğrenciyi yerleştiren Pegem Akademi Ailesi olarak, Lise-Önlisans mezunlarına yönelik nitelikli bir KPSS yayını daha sunmaktan gurur duyuyoruz. KPSS kapsam ve içeriği esas alınarak titizlikle hazırlanmış Konu Anlatım kitabınız, başka bir konu anlatım kaynağına gerek kalmadan sınava kadar size eşlik edecek yeterlilikte hazırlanmıştır. Kitapta yer alan konular, ilgili alanın gerekli-gereksiz tüm ayrıntılarından ziyade, KPSS’ye yönelik filtre edilmiş alanlardan oluşmaktadır. Böylece öğrencinin sınav kapsamına uzak ve oyalayıcı bilgilerle değil, direkt sınava yönelik içerikle buluşmasına özen gösterilmiştir. Konu anlatımlarında öğrenmenin kalitesini artırma amacıyla gerekli yerlere tablo ve kavram haritaları konmuştur. Her ünitenin sonunda ilgili konuları tarayan ve öğrencinin kendisini sınamasını sağlayan testlere ve ilgili konularda ÖSYM’nin sorduğu sorulara yer verilmiştir. Ayrıca tüm konuları tamamladıktan sonra, öğrencinin eriştiği seviyeyi ölçecek 3 deneme sınavı da kitabın sonuna eklenmiştir. Düzenli, planlı bir çalışma ve nitelikli yayınlarla başarının kaçınılmaz olduğunu bir kez daha hatırlatmak istiyor, Pegem Akademi Ailesi olarak tüm geleceğin memurlarına başarılar diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık İÇİNDEKİLER Orta Asya’da Kurulan Türk Devletleri ...............................................3 Büyük Hun İmparatorluğu (Mö 3.Yy. - Ms 3.Yy.)...........................3 Göktürk Devleti (552-630).........................................................4 II. Göktürk (Kutluk) Devleti (682-745) ........................................5 Uygur Devleti (745-840)............................................................5 Orta Asya’da Kurulan Diğer Türk Devletleri.......................................5 İskitler (Sakalar) ......................................................................5 Kırgızlar ..................................................................................5 Sabirler ...................................................................................5 Akhunlar (Eftalitler) .................................................................5 Hazarlar ..................................................................................6 Türgişler ..................................................................................6 Karluklar .................................................................................6 Avarlar ....................................................................................6 Bulgarlar .................................................................................6 Macarlar ..................................................................................6 Peçenekler ..............................................................................6 Kıpçaklar (Kumanlar) ...............................................................6 Oğuzlar (Uzlar) .........................................................................6 İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet .................7 Devlet Yönetimi .......................................................................7 Ordu........................................................................................7 Din ve İnanış ............................................................................8 Hukuk .....................................................................................8 Sosyal ve Ekonomik Hayat.........................................................8 Yazı, Dil ve Edebiyat .................................................................9 Bilim ve Sanat .........................................................................10 Müzik ......................................................................................10 Önemli Kavramlar..........................................................................11 Çıkmış Sorular ...............................................................................12 Cevaplı Test ...................................................................................14 İlk Türk - İslam Devletleri Talas Savaşı (751) .....................................................................18 Karahanlılar (840-1212) ...........................................................19 Gazneliler (963-1187) ...............................................................19 Tolunoğulları (868-905) ............................................................20 Akşitler (Ihşitler) (935-969) .......................................................20 Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) ..........................................20 İlk Türk – İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet ..........................21 Devlet Yönetimi .......................................................................21 Ordu........................................................................................22 Ekonomik Hayat .......................................................................23 Sosyal Hayat ve Hukuk..............................................................23 Din ve İnanış ............................................................................23 Eğitim, Bilim ve Kültür .............................................................24 Dil ve Edebiyat .........................................................................24 Sanat ......................................................................................25 Türkiye Tarihi.................................................................................26 Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri .......................................26 Anadolu Selçuklu Devleti (1077-1308) .......................................27 Anadolu Beylikleri (İkinci Türk Beylikleri)...................................27 Orta Asya ve Yakındoğu’da Kurulan Diğer Devletler ..........................28 Harzemşahlar (1157-1231) .......................................................28 Eyyübiler (1171-1250) ..............................................................28 Memlükler (1250-1517) ............................................................28 Moğollar (1196-1227) ...............................................................28 Timur İmparatorluğu (1368-1507) .............................................28 Babür İmparatorluğu (1504-1858).............................................28 Karakoyunlular (1380-1469) .....................................................28 Akkoyunlular (1350-1502) ........................................................28 Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Kültür ve Medeniyet ......................................................................29 Devlet Yönetimi .......................................................................29 Toprak Yönetimi .......................................................................29 Ordu .......................................................................................29 Ekonomik Hayat .......................................................................30 Sosyal Hayat ............................................................................30 Hukuk, Din ve İnanış.................................................................30 Fikir Hayatı ..............................................................................31 Mimari ....................................................................................31 Çıkmış Sorular ...............................................................................33 Cevaplı Test ...................................................................................35 İçindekiler İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Kuruluş Dönemi (1299-1453) Osman Bey Dönemi ..................................................................39 Orhan Bey Dönemi ...................................................................39 I. Murat Dönemi .......................................................................39 Yıldırım Beyazid Dönemi ..........................................................39 I. Mehmet (Çelebi) Dönemi .......................................................39 II. Murat Dönemi ......................................................................39 Yükselme Dönemi (1453 – 1579) .....................................................40 Fatih Sultan Mehmet................................................................40 II. Beyazid Dönemi ...................................................................40 Yavuz Sultan Selim Dönemi.......................................................40 Kanuni Sultan Süleyman Dönemi ..............................................40 Sokullu Mehmet Paşa Dönemi...................................................40 Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti .............................................41 Devlet Yönetimi .......................................................................41 Memleket Yönetimi (Taşra Teşkilatı) .........................................43 Toprak Yönetimi .......................................................................44 Ordu ve Donanma ....................................................................45 Ekonomik Hayat .......................................................................47 Sosyal Hayat ............................................................................48 Hukuk .....................................................................................49 Eğitim ve Öğretim ....................................................................50 Dil, Edebiyat ve Bilim ...............................................................51 Basın ve Yayın ..........................................................................51 Mimari ....................................................................................52 Güzel Sanatlar .........................................................................53 Çıkmış Sorular ...............................................................................54 Cevaplı Test ...................................................................................56 v Duraklama Dönemi (1579-1699) XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti KPSS Genel Kültür I. Meşrutiyet (1876) ..................................................................84 Duraklama Dönemi Siyasi Olayları...................................................60 Kanun-i Esasinin Özellikleri.......................................................84 XVII. Yüzyıl Islahatları (Duraklama Dönemi).....................................61 II. Meşrutiyet (24 Temmuz 1908) ...............................................84 I. Ahmet Dönemi Islahatları ................................................61 Kanun-i Esasi’de 1909’da Yapılan Değişiklikler ............................85 Kuyucu Murat Paşa .............................................................61 31 Mart Olayı ...........................................................................85 Genç Osman .......................................................................61 II. Meşrutiyet Döneminde Kurulan Siyasi Partiler .......................85 IV. Murat ...........................................................................61 Meşrutiyet Dönemi Fikir Akımları ..............................................86 Tarhuncu Ahmet Paşa .........................................................61 Osmanlıcılık .......................................................................86 Köprülü Mehmet Paşa ........................................................61 İslâmcılık (Ümmetçilik) .......................................................86 Köprülü Fazıl Ahmet Paşa ...................................................61 Türkçülük...........................................................................86 Gerileme Dönemi (1699 - 1792) .......................................................62 Batıcılık .............................................................................86 XVIII. Yüzyıl Islahatları (Gerileme Dönemi) .................................62 Adem-i Merkeziyetçilik .......................................................86 Lale Devri (1718-1730) .............................................................63 Trablusgarp Savaşı (1911 – 1912) ..............................................86 I. Mahmut Dönemi Islahatları (1730-1754) ................................63 Uşi Antlaşması 1912 ...........................................................87 III. Mustafa Dönemi Islahatları (1757-1774) ...............................64 Balkan Savaşları (1912 – 1913) .................................................87 I. Abdülhamit Dönemi Islahatları (1774-1789) ...........................64 I. Balkan Savaşı ..................................................................87 III. Selim Dönemi Islahatları (1789-1807) ...................................64 Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) ......................................87 Dağılma Dönemi (1792 - 1922) ........................................................65 II. Balkan Savaşı (1913).......................................................88 Dağılma Dönemi Siyasi Olayları .................................................65 Bükreş Antlaşması (10 Ağustos 1913) ...................................88 XIX. Yüzyıl Islahatları (Dağılma Dönemi) ....................................66 Osmanlı Devleti’nin Balkan Devletleri ile İmzaladığı Antlaşmalar .....88 Tanzimat Fermanı (1839) ..........................................................67 Islahat Fermanı (1856) .............................................................69 Çıkmış Sorular ...............................................................................70 Cevaplı Test ...................................................................................72 İstanbul Antlaşması (29 Eylül 1913) ...........................................88 Atina Antlaşması (14 Kasım 1913) .............................................88 İstanbul Antlaşması (13 Mart 1914) ...........................................88 I. Dünya Savaşı ..............................................................................88 Savaşın Nedenleri ....................................................................88 Genel Nedenler ..................................................................89 Özel Nedenler ....................................................................89 Görünür Neden ..................................................................89 I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti ..........................................89 Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler............................................90 Kafkas (Doğu) Cephesi ..............................................................90 Avrupa’da Yaşanan Gelişmeler ve Osmanlıya Etkileri Yeni Çağda Avrupa .........................................................................76 Coğrafi Keşifler ........................................................................76 Rönesans.................................................................................77 Reform ....................................................................................77 Yakın Çağda Avrupa .......................................................................78 Aydınlanma Çağı .....................................................................78 ABD’nin Kurulması ...................................................................78 Fransız İhtilali (1789) ...............................................................78 Restorasyon Dönemi (1815 – 1830) ...........................................78 1830 İhtilalleri ........................................................................78 Sanayi İnkılabı .........................................................................79 1848 İhtilalleri .........................................................................79 Bilim Alanındaki Gelişmeler......................................................79 Çıkmış Sorular ...............................................................................80 Cevaplı Test ...................................................................................81 Kanal Cephesi (Mısır-Süveyş).....................................................90 Suriye – Filistin Cephesi............................................................90 Irak Cephesi .............................................................................90 Çanakkale Cephesi ...................................................................90 Hicaz – Yemen Cephesi .............................................................91 Galiçya, Romanya, Makedonya Cepheleri ...................................91 Osmanlı Devleti’ni Paylaşma Tasarıları ve Gizli Antlaşmalar ..............91 1915 Boğazlar Antlaşması (İstanbul Ant.) ..................................91 1915 Londra Antlaşması ...........................................................91 1916 Sykes Picot Antlaşması .....................................................91 1916 Mac Mohan Antlaşması.....................................................91 1916 Petrograt Sözleşmesi .......................................................91 1917 Saint Jean de Maurienne Antlaşması .................................91 ABD’nin Savaşa Katılması .........................................................91 I. Dünya Savaşı’nı Bitiren Ateşkes Antlaşmaları ..........................92 Wilson İlkeleri (8 Ocak 1918) .....................................................92 Paris Barış Konferansı ..............................................................92 Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918) ..............................93 vi Cemiyetler ...............................................................................94 II. İnönü Savaşı (23 Mart – 1 Nisan 1921)..............................122 İzmir’in İşgali (15 Mayis 1919) ...................................................95 Kütahya – Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921).................................................................................122 Amiral Bristol Raporu (13 Ekim 1919) ........................................96 Çıkmış Sorular ...............................................................................97 Cevaplı Test ...................................................................................99 Sakarya Meydan Savaşı (23 Ağustos-12 Eylül 1921).................................................................................123 Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos -18 Eylül 1922) .......................................124 Mudanya Ateşkes Antlaşması (3-11 Ekim 1922) ................................124 İçindekiler Kuva-i Milliye Hareketi .............................................................96 Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ............................................125 Kurtuluş Savaşı'nın Hazırlık Dönemi Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışı..............................................103 Havza Bildirgesi (28 Mayıs 1919) ...............................................103 Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923) .......................................125 II. TBMM........................................................................................126 Çıkmış Sorular ...............................................................................127 Cevaplı Test ...................................................................................129 Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919) ...........................103 Erzurum Kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919) ......................................................................................104 Cumhuriyet Dönemi Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919) ................................................105 Bölgesel Kongreler...................................................................105 Türk İnkılabının Özellikleri........................................................133 Amasya Görüşmeleri (Protokolü) (20-22 Ekim 1919) ....................................................................106 Siyasal Alanda İnkılaplar ................................................................133 Temsil Heyeti’nin Ankara’ya Gelişi (27 Aralık 1919)........................................................................106 Ankara’nın Başkent Oluşu (13 Ekim 1923) ..................................133 Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Toplanması (12 Ocak 1920) .........................................................................106 Misak-ı Milli Kararları (28 Ocak 1920) .........................................107 İstanbul’un Resmen İşgali (16 Mart 1920) ..................................107 TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920)............................................107 TBMM’ye Karşı Yapılan Ayaklanmalar ........................................108 Doğrudan İstanbul Hükümeti Tarafından Çıkarılan Ayaklanmalar ......................................................109 Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ......................................133 Cumhuriyet’in İlanı (29 Ekim 1923) ............................................133 Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) ........................................134 Çok Partili Yaşama Geçiş Denemeleri .........................................134 Anayasalar ..............................................................................136 Hukuk Alanında İnkılaplar ..............................................................137 Medeni Kanunun Kabulü (17 Şubat 1926) ..................................137 Hukuk Alanında Yapılan Diğer Yenilikler ....................................137 Eğitim Alanındaki İnkılaplar ...........................................................138 İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri’nin Kışkırtmaları Sonucu Çıkan Ayaklanmalar ............................109 Tevhid-İ Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) .....................................138 Azınlık Ayaklanmaları .........................................................110 Harf İnkılabı (1 Kasım 1928)......................................................138 Eski Kuva-i Milliye Şeflerinin Çıkardığı İsyanlar .............................................................................110 Türk Tarih Kurumunun Kurulması (1931)....................................139 Sevr Barış Antlaşması (10 Ağustos 1920) ....................................110 Halk Evleri (1932) .....................................................................139 Düzenli Ordunun Kurulması ......................................................112 Sosyal Alanda Yapılan İnkılaplar .....................................................139 Çıkmış Sorular ...............................................................................113 Kılık – Kıyafet Kanunu (25 Kasım 1925) .....................................139 Cevaplı Test ...................................................................................115 Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) .......................................................................140 Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun Çıkarılması .............................138 Türk Dil Kurumunun Kurulması (1932) .......................................139 Soyadı Kanunu (21 Haziran 1934) ..............................................140 Kurtuluş Savaşında Cepheler Takvim, Saat, Ölçü ve Hafta Tatilinin Değiştirilmesi ..........................................................................140 Ekonomik Alandaki Gelişmeler .......................................................141 Doğu Cephesi (Ermeni Sorunu) ..................................................119 İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) .......................................141 Gümrü Antlaşması ..............................................................120 Tarım Alanında Yapılan Yenilikler ..............................................141 Güney Cephesi (Fransa) ............................................................120 Ticaret Alanında Yapılan Yenilikler ............................................141 Ankara Antlaşması .............................................................120 Sanayi ve Madencilik Alanında Yapılan Yenilikleri.......................141 Batı Cephesi (Yunanistan).........................................................120 Bayındırlık Alanında Yapılan Yenilikler ......................................142 I. İnönü Savaşı (6-10 Ocak 1921) ..........................................121 Atatürk İlkeleri ..............................................................................143 Londra Konferansı (21 Şubat-12 Mart 1921) .........................121 Cumhuriyetçilik .......................................................................143 Moskova Antlaşması (16 Mart 1921) ....................................121 Milliyetçilik .............................................................................143 Türkiye-Afganistan Dostluk Antlaşması (1-3 Mart 1921) ..................................................................122 Halkçılık ..................................................................................143 Laiklik .....................................................................................144 vii Devletçilik ...............................................................................144 COĞRAFYA KPSS Genel Kültür İnkılapçılık ..............................................................................144 Çıkmış Sorular ...............................................................................146 Coğrafi Konum ve Türkiye’nin Coğrafi Konumu Cevaplı Test ...................................................................................150 Matematik Konum .........................................................................186 Paraleller ................................................................................186 Meridyenler .............................................................................186 Yerel Saat Hesaplamaları ..........................................................187 Güneş Hesaplamaları ...............................................................187 Cumhuriyet Dönemi Türk Dış Politikası Bazı Özel Tarihlerde Türkiye ......................................................188 Türkiye’nin Matematik Konumu ve Sonuçları .............................189 1923 - 1930 Yılları Arası ............................................................154 Özel Konum ...................................................................................191 Nüfus Mübadelesi (10 Haziran 1930) ....................................154 Türkiye’nin Özel Konumu ve Sonuçları .............................................191 Musul Sorunu (5 Haziran 1926) ............................................154 Özet ..............................................................................................192 Yabancı Okullar Sorunu .......................................................154 Çıkmış Sorular ...............................................................................193 Dış Borçlar .........................................................................154 Cevaplı Test ...................................................................................195 1930 - 1938 Yılları Arası ............................................................155 Türkiye’nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (8 Temmuz 1932) ................................................................155 Türkiye’nin Yerşekilleri ve Özellikleri Balkan Antantı (9 Şubat 1934).............................................155 Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) ..............................................................155 Sadabad Paktı (8 Temmuz 1937) ..........................................156 Hatay Sorunu (1939) ...........................................................156 1939 - 1945 Yılları Arası ............................................................156 II. Dünya Savaşı ..................................................................156 II. Dünya Savaşı ve Türkiye ..................................................156 II.Dünya Savaşı’ndan Sonra Kurulan Uluslararası Kuruluşlar ..157 Atatürk Sonrası Yaşanan Gelişmeler ................................................157 Çıkmış Sorular ...............................................................................158 Cevaplı Test ...................................................................................160 Türk İnkılabı Kronolojisi .................................................................162 Deneme - 1 ....................................................................................163 Deneme - 2 ....................................................................................167 Deneme - 3 ....................................................................................171 Deneme - 4 ....................................................................................175 Deneme - 5 ....................................................................................179 viii Yerşekillerinin Genel Özellikleri.................................................200 Fizikî Haritalar...............................................................................200 Türkiye’nin Dağları.........................................................................201 Orojenez..................................................................................202 Volkanik Dağlar .......................................................................202 Türkiye’de Depremler .....................................................................203 Çökme Depremleri ...................................................................203 Tektonik Depremler .................................................................203 Türkiye’nin Ovaları .........................................................................203 Bulundukları Yere Göre Ovalar ..................................................203 Türkiye’nin Platoları .................................................................204 Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri ............................................205 Türkiye’nin Başlıca Akarsuları ...................................................205 Türkiye’nin Başlıca Havzaları.....................................................205 Akarsularımızın Rejimleri .........................................................205 Türkiye’deki Akarsulardan Yararlanma.......................................206 Türkiye’de Göller ............................................................................207 Oluşumlarına Göre Göller ..........................................................207 Doğal Göller .......................................................................207 Yapay Göller (Baraj Gölleri) .................................................207 Sularının Özelliklerine Göre Göller.............................................208 Türkiye’de Rüzgârlar ve Rüzgârların Oluşturduğu Şekiller ...........208 Türkiye’de Buzullar ve Buzulların Oluşturduğu Şekiller ...............209 Türkiye’de Akarsuların Oluşturduğu Şekiller ...............................209 Akarsu Biriktirme Şekilleri ........................................................210 Türkiye’de Karstik Şekiller.........................................................210 Kayaların Parçalanması ............................................................211 Türkiye’de Toprak Tipleri.................................................................212 Türkiye’de Erozyon ve Heyelan ..................................................212 Kütle Hareketleri (Heyelan ve Toprak Kayması) ..........................213 Türkiye’de Kıyı Şekillenmesi ......................................................213 Dalga Biriktirme Şekilleri .........................................................213 Türkiye’de Kıyı Tipleri ...............................................................214 Özet ..............................................................................................215 Çıkmış Sorular ...............................................................................218 Cevaplı Test ...................................................................................220 Türkiye’nin İklimi ve Bitki Örtüsü Türkiye’nin İklimini Etkileyen Faktörler ..........................................224 Özel Konum .............................................................................224 Etrafındaki Denizlerin Etkisi .....................................................224 Etrafındaki Kara Kütlelerinin Etkisi ...........................................224 Etrafındaki Basınç Merkezlerinin Etkisi ......................................224 Yeryüzü Şekillerinin Etkisi.........................................................224 Türkiye’de İklim Elemanları.......................................................224 Türkiye’de Sıcaklık ....................................................................225 Türkiye’nin İzoterm Haritaları ...............................................225 Türkiye’nin Yıllık İzoterm Haritası .........................................225 Türkiye Temmuz Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Ortalamalarının Dağılışı.. 225 Türkiye Ocak Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Ortalamalarının Dağılışı........ 226 Türkiye Yıllık Sıcaklık Farkı ...................................................226 Türkiye’de Güneşlenme Süresi...............................................226 Türkiye’de Don Olayının Dağılışı ............................................226 Türkiye’de Basınç......................................................................227 Türkiye’de Rüzgârlar ................................................................227 Türkiye’de Nem ve Yağış ............................................................227 Türkiye’de İklim Tipleri ve Bitki Örtüsü ............................................229 Türkiye’de İklim Tipleri .............................................................229 Türkiye’nin Bitki Örtüsü ............................................................230 Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler ..........................................257 Türkiye’de Tarım ............................................................................257 Türkiye’de Tarımda Verimi Etkileyen Faktörler ............................258 Tarım Ürünleri .........................................................................259 Tahıllar....................................................................................259 İçindekiler Matematik Konum ...................................................................224 Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası Sanayi Bitkileri ........................................................................260 Yağ Bitkileri .............................................................................263 Meyvecilik ...............................................................................264 Yumrulu Bitkiler ......................................................................265 Sebzecilik ................................................................................265 Seracılık (Örtü Altı Tarım)..........................................................265 Türkiye’de Hayvancılık....................................................................266 Küçükbaş Hayvancılık ...............................................................266 Büyükbaş Hayvancılık ..............................................................266 Kümes Hayvancılığı ..................................................................267 İpek Böcekçiliği........................................................................268 Arıcılık.....................................................................................268 Balıkçılık .................................................................................268 Türkiye’de Ormancılık .....................................................................268 Özet ..............................................................................................269 Çıkmış Sorular ...............................................................................271 Cevaplı Test ...................................................................................275 Özet ..............................................................................................231 Çıkmış Sorular ...............................................................................233 Cevaplı Test ...................................................................................235 Türkiye’de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme Türkiye’de Madenler.......................................................................279 Türkiye’de Nüfus Artışı ve Sonuçları .................................................239 Türkiye’de Nüfusun Dağılışı ve Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler 239 Türkiye’de Çıkartılan Başlıca Madenler ......................................279 Türkiye’de Enerji Kaynakları............................................................280 Taş Kömürü..............................................................................280 Türkiye’de Sık Nüfuslu Yerler .....................................................240 Linyit ......................................................................................281 Türkiye’de Seyrek Nüfuslu Yerler................................................241 Termik Santraller .....................................................................281 Nüfus Yoğunlukları...................................................................241 Petrol ......................................................................................281 Türkiye Nüfusunun Özellikleri (Nüfusun Yapısı) ..........................242 Doğalgaz .................................................................................282 Türkiye’de Göçler ve Yerleşme....................................................244 Su Gücü (Hidroelektrik) ............................................................282 Zamana Göre Göçler .................................................................244 Rüzgâr Gücü ............................................................................282 Gidilen Yere Göre Göçler............................................................245 Güneş Enerjisi ..........................................................................282 Yerleşme .......................................................................................245 Jeotermal Enerji.......................................................................283 Kırsal Yerleşmeler ....................................................................245 Nükleer Enerji ..........................................................................283 Şehir Yerleşmeleri ....................................................................246 Türkiye’de Sanayi ...........................................................................283 Türkiye’de Mesken Tipleri ve Konutlarda Kullanılan Yapı Malzemeleri .. 247 Türkiye’de Sanayi Kolları ...........................................................284 Özet ..............................................................................................248 Özet ..............................................................................................288 Çıkmış Sorular ...............................................................................250 Çıkmış Sorular ...............................................................................291 Cevaplı Test ...................................................................................253 Cevaplı Test ...................................................................................293 ix Türkiye’de Ulaşım, Ticaret ve Turizm DOĞU ANADOLU BÖLGESİ .................................................................348 KPSS Genel Kültür Fiziki (Doğal) Özellikleri ............................................................348 Türkiye’de Ulaşım...........................................................................297 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikler...........................................349 Kara Yolu Ulaşımı .....................................................................297 Bölümleri ................................................................................350 Demir Yolu Ulaşımı ...................................................................298 Bölgenin Enleri ........................................................................352 Deniz Yolu Ulaşımı ....................................................................298 GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ .......................................................353 Hava Yolu Ulaşımı.....................................................................299 Fiziki (Doğal) Özellikleri ............................................................353 Türkiye’de Ticaret...........................................................................299 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikler...........................................354 Türkiye’de Turizm ...........................................................................301 Bölümleri ................................................................................355 Türkiye’nin Turistik Değerleri ....................................................301 Bölgenin Enleri ........................................................................355 Türkiye Millî Parkları (1958 - 2009) ............................................302 Güney Anadolu Projesi (GAP) .....................................................355 Türkiye’de Şehirler ve Özellikleri................................................305 Bölgelerin Özelliklerinin Karşılaştırılması........................................357 Özet ..............................................................................................309 Özet ..............................................................................................359 Çıkmış Sorular ...............................................................................310 Cevaplı Test ...................................................................................312 Grafik; Tablo ve Harita Yorumlarken Dikkat Edilecek Özellikler ..........360 Cevaplı Test ...................................................................................363 Çıkmış Sorular ...............................................................................366 Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri Deneme Sınavı - 1 ..........................................................................370 Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri...........................................................317 Deneme Sınavı - 2 ..........................................................................374 Doğal Özellikler .......................................................................317 Deneme Sınavı - 3 ..........................................................................378 Beşeri ve Ekonomik Özellikler ...................................................317 KARADENİZ BÖLGESİ .......................................................................318 Fiziki (Doğal) Özellikleri ............................................................318 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikleri..........................................319 Bölümleri ................................................................................320 Bölge’nin Enleri .......................................................................202 MARMARA BÖLGESİ ........................................................................322 Fiziki (Doğal) Özellikleri ............................................................324 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikleri..........................................325 Bölümleri ................................................................................327 Bölgenin Enleri ........................................................................329 Cevaplı Test ...................................................................................330 EGE BÖLGESİ ..................................................................................333 Fiziki (Doğal) Özellikleri ............................................................333 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikleri..........................................334 Bölümleri ................................................................................335 Bölgenin Enleri ........................................................................336 AKDENİZ BÖLGESİ ...........................................................................337 Fiziki (Doğal) Özellikleri ............................................................337 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikler...........................................338 Bölümleri ................................................................................339 Bölgenin Enleri ........................................................................340 Cevaplı Test ...................................................................................341 İÇ ANADOLU BÖLGESİ ......................................................................344 Fiziki (Doğal) Özellikleri ............................................................344 Nüfus Yapısı ve Ekonomik Özellikleri..........................................345 Bölümleri ................................................................................346 Bölgenin Enleri ........................................................................347 x ANAYASA Hukukun Temel Kavramları 1982 Anayasası’nın Temel İlkeleri 1982 Anayasası’na Giriş ve Anayasanın Temel İlkeleri ..................................434 Başlangıç Metni .................................................................................434 Hukukun Kaynakları ..........................................................................386 I. Devletin şekli ..................................................................................434 Hukuk Kaynaklarıyla İlgili Kavramlar ...................................................386 II. Cumhuriyetin nitelikleri..................................................................434 Yazısız Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku) ................................................387 III. Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti........434 Yardımcı Kaynaklar.............................................................................387 V. Değiştirilemeyecek hükümler ..........................................................434 Hukuk Kurallarının Yaptırımları ...........................................................388 1982 Anayasasının Temel İlkeleri .........................................................434 Hukukun Sistematiği ..........................................................................391 Çıkmış Sorular ..........................................................................................439 Kamu Hukuku Dalları ................................................................................392 Cevaplı Test ..............................................................................................441 İçindekiler Hukukun Tanımı .......................................................................................386 1. Anayasa Hukuku .............................................................................392 2. İdare Hukuku..................................................................................392 3. Ceza Hukuku ...................................................................................393 4. Vergi Hukuku ..................................................................................394 5. Devletler Genel (Umumi) Hukuku .....................................................394 6. Yargılama Hukuku ..........................................................................395 7. İcra ve İflas Hukuku .........................................................................395 Özel Hukuk Dalları ....................................................................................395 1. Medeni Hukuk ................................................................................395 Medeni Hukukta Hak Kavramı .............................................................396 A) Kişiler Hukuku ................................................................................398 B) Aile Hukuku ...................................................................................402 C) Miras Hukuku .................................................................................402 Yasama Yasama Organı..........................................................................................448 Yasama Fonksiyonu ............................................................................448 Yasama Fonksiyonunun Genelliği ve Asli (İlk-El) liği ..............................448 Yasama İşlemleri ................................................................................448 TBMM Kuruluş ve Seçimler ..................................................................451 TBMM Üyelerinin Hukuki Statüsü ........................................................451 TBMM Üyeliği’nin Düşürülmesi ...........................................................453 TBMM İç Yapı ve Çalışma Düzeni...........................................................453 TBMM Görev ve Yetkileri......................................................................455 D) Eşya Hukuku...................................................................................402 TBMM Bilgi Edinme ve Denetim Yolları .................................................455 E) Borçlar Hukuku ...............................................................................403 Çıkmış Sorular ..........................................................................................457 2. Ticaret Hukuku ...............................................................................406 Cevaplı Test ..............................................................................................459 3. Devletler Özel Hukuku .....................................................................406 İş Hukuku ..........................................................................................406 Çıkmış Sorular ..........................................................................................408 Cevaplı Test ..............................................................................................411 Yürütme Yürütme ...................................................................................................466 Yürütme Fonksiyonunun Niteliği .........................................................466 Devlet Biçimleri Demokrasi ve Kuvvetler Ayrılılğı Kanun Hükmünde Kararnameler .........................................................466 Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ..........................................................467 Devlet ......................................................................................................416 Devlet Kavramı ..................................................................................416 Devletin Unsurları ..............................................................................416 Devlet Kavramına İlişkin Ayrımlar .......................................................416 Cevaplı Test ..............................................................................................418 Tüzük ................................................................................................467 Yönetmelik ........................................................................................467 Cumhurbaşkanı ........................................................................................467 Cumhurbaşkanı Seçimi .......................................................................467 Cumhurbaşkanı’nın Tarafsızlığı ...........................................................468 Cumhurbaşkanı’nın Sorumsuzluğu ......................................................468 Anayasa Hukukuna Giriş, Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi Anayasa .......................................................................................................... 422 Anayasa Kavramına İlişkin Ayrımlar .......................................................... 422 Anayasacılık Hareketleri ve Anayasanın Üstünlüğü Sorunu ........................ 422 Türk Anayasa Tarihi ......................................................................................... 423 Kanun-u Esasî (1876) ................................................................................ 425 1921 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu.................................................................. 426 1924 Anayasası ........................................................................................ 426 1961 Anayasası ........................................................................................ 427 1982 Anayasası ........................................................................................ 428 Cevaplı Test ..................................................................................................... 430 Cumhurbaşkanı’nın Görev veYetkileri ..................................................468 Bakanlar Kurulu .......................................................................................469 Bakanlar Kurulu’nun Yapısı .................................................................469 Bakanların Sorumluluğu.....................................................................469 Geçici Bakanlar Kurulu ........................................................................470 Olağanüstü Yönetim Usulleri .....................................................................470 1. Olağanüstü Hal ...............................................................................470 2. Sıkıyönetim ....................................................................................470 Çıkmış Sorular ..........................................................................................472 Cevaplı Test ..............................................................................................474 xi Yargı 14. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) .........................503 KPSS Genel Kültür 15. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.......................................................503 Yargı Organı ..................................................................................................478 16. Devlet Personel Başkanlığı ................................................................503 Mahkemelerin Bağımsızlığı ....................................................................478 17. Diyanet İşleri Başkanlığı ....................................................................503 Hakimlik Teminatı ..................................................................................478 18. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) .......................................503 Devlet Güvenlik Mahkemeleri .................................................................478 19. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteliği...............................................504 Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ................................................................478 20. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) ..................................................504 Yüksek Mahkemeler ......................................................................................479 21. Özelleştirme Yüksek Kurulu ...............................................................504 Anayasa Mahkemesi ...............................................................................479 22. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ...........................................................504 Anayasa Yargısı.......................................................................................480 23. Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ................504 Anayasaya Uygunluk Denetimi ................................................................480 24. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK ) .................................................504 Yargıtay .................................................................................................483 25. Türkiye İstatistik Kurumu ..................................................................504 Danıştay.................................................................................................483 26. Yüksek Ögretim Kurumu (YÖK) ...........................................................504 Askeri Yargıtay........................................................................................483 27. Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM).....................................504 Askeri Yüksek İdare Mahkemesi...............................................................483 Özet ..............................................................................................................505 Uyuşmazlık Mahkemesi ..........................................................................483 Çıkmış Sorular ...............................................................................................507 Sayıştay .................................................................................................483 Cevaplı Test ...................................................................................................509 Çıkmış Sorular ...............................................................................................485 Cevaplı Test ...................................................................................................487 Temel Hak ve Hürriyetler Uluslararası Kuruluşlar ve Güncel Olaylar Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar.....................................................................514 A. Milletler Cemiyeti ...............................................................................514 Temel Hakların Türleri ...................................................................................492 B. Birleşmiş Milletler...............................................................................514 1. Kişinin Hak ve Ödevleri (Negatif Statü Hakları) .....................................492 C. Uluslararası Af Örgütü .........................................................................515 2. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları).................492 D. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ......................................515 3. Siyasi Haklar ve Ödevler (Katılma Hakları) ............................................493 E. G-8 .....................................................................................................515 Cevaplı Test ...................................................................................................494 F. D-8......................................................................................................515 G. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (ECO) .........................................................515 H. Avrupa Birliği .....................................................................................515 İdare Hukuku K. Avrupa Konseyi ...................................................................................516 L. Avrupa İşbirliği ve Güvenlik Teşkilatı (AGİT)...........................................517 İdare Hukuku ................................................................................................498 İdare (Kamu Yönetimi)...................................................................................498 A. Merkezden Yönetim İlkesi....................................................................498 B. Yerinden Yönetim İlkesi .......................................................................499 C. Türkiye’nin İdari Yapısı .........................................................................500 D. Merkezi İdarenin Taşra Teşkilatı ...........................................................500 Kamu Kuruluşları ..........................................................................................502 1. Radyo Televizyon Üst Kurulu ................................................................502 2. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) .............................................................502 3. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB)............................................502 4. Milli İstihbarat Teşkilatı .......................................................................502 5. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) ................................................502 6. Hazine Müsteşarlığı.............................................................................502 7. Rekabet Kurumu.................................................................................502 M. Batı Avrupa Birliği ..............................................................................517 N. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO).............................................517 O. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ...............................................517 P. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Bölgesi (KEİB) ..........................................517 R. İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) .............................................................517 S. Bağımsız Devletler Topluluğu ..............................................................517 T. Hem AB Hem De NATO Üyesi Olan Ülkeler ..............................................517 U. Türkiye’nin Üye Olduğu Uluslararası Kuruluşlar.....................................517 V. Türkiye’nin Kurucu Olduğu Uluslararası Kuruluşlar ................................518 Kpss Güncel Bilgiler .......................................................................................518 Vize Kalkan Ülkeler ................................................................................520 Unesco’nun Dünya Mirası Listesindeki Doğal ve KültürelVarlıklarımız........521 Çıkmış Sorular ...............................................................................................523 Cevaplı Test ...................................................................................................526 8. Kamu İhale Kurumu (KİK) ....................................................................502 9. Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) ...........................................................503 10. Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT) .........................................503 11. Danıştay ...........................................................................................503 12. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.........................................503 13. Yüksek Denetleme Kurulu (YDK) ........................................................503 xii Deneme-1 .....................................................................................................528 Deneme-1 .....................................................................................................530 Deneme-1 .....................................................................................................532 Deneme-1 .....................................................................................................534 Deneme-1 .....................................................................................................536 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Orta Asya’da Kurulan Türk Devletleri Diğer Türk Devletleri Büyük Hun İmparatorluğu Avrupa Hunları Göktürk Devleti II. Göktürk (Kutluk) Devleti Uygur Devleti → İskitler → Kırgızlar → Sabirler → Akhunlar → Hazarlar → Türgişler → Karluklar → Avarlar → Bulgarlar → Macarlar → Peçenekler → Kıpçaklar → Oğuzlar İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet Devlet Yönetimi Ordu Din ve İnanış Hukuk Sosyal ve Ekonomik Hayat Yazı, Dil ve Edebiyat Bilim ve Sanat Müzik Çıkmış Sorular Cevaplı Test Geçmiş Yıllarda Çıkmış Sorular Analiz Tablosu 2006 2008 2010 Ortaöğretim 1 2 1 Önlisans 2 1 1 “... Ey Türk budunu (milleti), Çin’in tatlı sözüne, yumuşak ipeğine kanma; yok olursun.” Orhun Yazıtları KPSS Tarih İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ Göçlerin temel nedenlerinin ekonomik sıkıntılar ve Türklerin bağımsızlık duygusu olduğu görülmektedir. Türk kelimesinin anlamı hakkında yaygın iki görüş vardır. Birincisine göre; doğan, türeyen, çoğalan anlamındadır. Göçlerin Sonuçları: İkincisine göre; güçlü kuvvetli, kudretli anlamındadır. • Türk kelimesini siyasal ad olarak ilk defa kullanan Göktürkler olmuştur. Anadolu’nun “Türkiye” olarak adlandırılması ise XII. yüzyıldan itibarendir. Türkiye Selçukluları Döneminde Bizans tarafından “Turkia” adıyla anılmıştır. Türkler göç ettikleri yerlerdeki, değişik kültürlerle etkileşime girmişlerdir. • Türk kültür ve medeniyeti geniş alanlara yayılmıştır. • Türkler göç ettikleri yerlerde büyük ve güçlü devletler kurmuşlardır. • Türkler gittikleri yerlerde yaşayan toplumlara, tarımı, hayvancılığı ve maden işlemeyi öğretmişlerdir. • Türklerin, dünyanın çeşitli yerlerine yayılmaları ve çok sayıda devlet kurmaları, Türk tarihinin araştırılmasını zorlaştırmıştır. • Bazı Türk Kavimleri zamanla özbenliklerini kaybetmişlerdir. • Asya’da kalan Türkler ise Aysa Hun Devletini kurmuşlardır. Türklerin anayurdu Orta Asya’dır. Türkler ilk olarak Altay-Sayan Dağları’nın kuzeybatısı, Tanrı Dağları’nın kuzeyi, Aral Gölü çevresi ve Hazar Denizi’nin doğusunda yaşamışlardır. Orta Asya’nın Türklere ait en eski kültür merkezleri; Anav, Karasuk, Abakan, (Abakan bölgesinde ortaya çıkan bir diğer kültür Tagar kültürüdür) Andranova, Kelteminar ve Afonosyeva kültürleridir. Zamanla Türkler, Orta Asya’dan çeşitli nedenlerle göç etmişlerdir. Göçlerin Nedenleri: Ekonomik ve Sosyal Nedenler: • İklim koşullarının değişmesi, • Kuraklığa bağlı olarak otlak ve meraların azalması, • Hızlı nüfus artışı, • Salgın hastalıklar, Siyasi Nedenler: • Boylar arasında mücadeleler yaşanması • Dış güçlerin baskısı (Çin, Moğol, Tunguz) • Cihan hakimiyeti (yeni yerler fethetme) düşüncesi. Türklerin Orta Asya'dan Göçleri İslamiyet Öncesi Türk Devletleri ORTA ASYA Asya Hunları (M.Ö. 220, M.S. 216) Karluklar (751) Göktürkler (552-630) Kırgızlar (840-1207) Hazarlar (VII yy.) Uygurlar (744-840) Kutluklar (II. Göktürk) (682-744) Türgişler (630-766) Sabirler (VI. yy.) AVRUPA Bulgarlar (583 - 1236) 2 Macarlar (IX.yy.) Avarlar (562-805) Avrupa Hunları (Kavimler Göçü’nden sonra kurulmuştur) (375-469) Oğuzlar (X. yy.) Peçenekler (IX. yy.) Kıpçaklar (Kumanlar) (X. yy. - 1239) KPSS Tarih Çıkmış Sorular 1. İslamiyet’ten önce Türklerde devlet başkanları çeşitli unvanlar taşırdı. 3. Aşağıdakilerden hangisi bu unvanlardan biridir? (Ortaöğretim 2010) A) B) C) D) E) Şad Kağan Tigin Tudun Subaşı Açıklama: İslamiyetten önce Türk devletlerinde Kağan hükümdar unvanı olarak kullanılmıştır. Şad, hükümdar ailesinden olan yönetici, validir. Tigin, hükümdar çocuğudur. Tudun, vali veya vergi işlerine bakan devlet görevlisidir. Subaşı, Türk-İslam devletlerinde güvenlikten sorumlu görevlidir. Aşağıdakilerden hangisinin Uygurların matbaalarının olduğuna ve baskı yaptıklarına bir kanıt olduğu savunulabilir? (Ortaöğretim 2008) A) B) C) D) E) Tahtadan yapılmış harfler Çeviri eserler 18 harften oluşan alfabe Taş üzerine yazılmış kitabeler Kâğıt üzerine yazılmış belgeler Açıklama: Tahtadan yapılmış harfler baskı yapıldığının göstergesidir. Uygurların tahta harflere sahip olması matbaayı bildikleri ve kullandıklarının bir kanıtıdır. 4. I. Bulgarlar II. Macarlar III. Göktürkler Yukarıdaki Türk kavimlerinden hangileri Hristiyanlığı kabul etmiştir? (Ortaöğretim 2008) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 2. Çin kaynaklarına göre, Orta Asya’da kurulan Asya Hunları evlerini topraktan yapmış, Volga kıyılarıyla Kırım arasında kurulan Hazarların evleriyse hep ahşap olup yalnız hakan sarayı ve kale taştan yapılmıştır. Açıklama: Türk kavimlerinden Bulgarlar ve Macarlar Balkanlara göç ederek orada Hıristiyanlığı kabul etmişlerdir. Göktürkler ise Orta Asya’da yaşamıştır. Yukarıda verilen bu bilgilerle, I. II. III. Doğa şartları insanların yaşam biçimini etkilemiştir. Türklerde daha çok göçebe yaşantı vardır. Türkler mimaride Çinlilerden etkilenmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? (Önlisans 2010) A) Yalnız I D) I ve II B) Yalnız II E) I, II ve III C) Yalnız III Açıklama: Parçada verilen bilgilerde Orta Asya’da evlerin topraktan, Volga kıyılarında evlerin hep ahşaptan yapılması ise doğa şartlarının insanların yaşam biçimini etkilediğini gösterir. 5. İslamiyet’ten önce kurulan Türk devletlerinde geniş toprakların idare edilmesinin zorluğu aşağıdakilerin hangisiyle giderilmeye çalışılmıştır? (Önlisans 2008) A) B) C) D) E) Ülkede inanç özgürlüğünün tanınması Yerleşik hayatın yaygınlaştırılması Ülkenin yönetim alanlarına ayrılması Evlilik yoluyla başka ülkelerle yakınlık kurulması Komşularla barışçıl ilişkilerin kurulmasına özen gösterilmesi Açıklama: İslamiyet öncesi Türk Devletleri geniş topraklara sahip olmuştur. Bu topraklar yönetim alanlarına bölünerek yönetilmiştir. 12 KPSS Tarih Cevaplı Test 1. Türk tarihinin ilk Türkçe yazılı belgeleri Kutluk Devleti’ne ait Orhun Anıtları’dır. 4. Aşağıdakilerden hangisi Orhun Anıtları ile ilgili değildir? A) Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Yenilgiye uğrayan Türklerin yer değiştirmeleri aşağıdakilerden en çok hangisiyle açıklanabilir? B) Uygurlar Dönemine aittir. A) Göçebe bir yaşama sahip olmalarıyla C) Türk dili ve edebiyatının ilk yazılı örnekleridir. B) Boylar halinde yaşamalarıyla D) Bütün Türk boylarına seslenen siyasi bir belge özelliği taşımaktadır. C) Savaşçı bir yapıya sahip olmalarıyla D) Hürriyetlerine düşkün olmalarıyla E) Teşkilatçı bir yapıya sahip olmalarıyla E) Kutluk Devleti’nin kuruluşu sırasında çekilen sıkıntılardan bahsedilir, Türk halkına öğütler verilir. 5. 2. Orta Asya’daki Türk mezarlarında yapılan kazılarda, ölen kişiye ait at kemikleri ve birtakım günlük eşya kalıntıları bulunmuştur. Bu iki durum arasındaki söz konusu farkın nedeni aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? I. Atın kutsallaştırıldığı, II. Türk mezarlarında hazineler bulunduğu, III. Ahiret inancının olduğu durumlarından hangilerine açık kanıt olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III A) Göktürkler göçebe iken Uygurların yerleşik olmaları B) Türklerin değişik dinleri benimsemeleri C) Uygurlarla Göktürklerin farklı coğrafyada yaşamaları D) Göktürklerin hayvancılıkla uğraşması E) Uygurlarla Göktürklerin farklı dinleri benimsemeleri Uygurların bazı özellikleri şunlardır: I. Uygur alfabesini kullanmışlardır. II. Töre’nin uygulanmasında titizlik göstermişlerdir. III. Ekonomide hayvancılığın yerini tarım almıştır. IV. Şehir mimarisine ait ilk Türk eserlerini yapmışlardır. 6. Orta Asya’da Türk devletlerinde devlet yönetiminde tam anlamıyla bir mutlakiyetten söz edilemez. Aşağıdakilerden hangisi bu durumun kanıtıdır? A) Devletin törelere göre yönetilmesi Bu özelliklerden hangileri Uygurların yaşam biçiminin değiştiğini gösterir? B) Ahiret inancının olması C) Hükümdar ailesinin yönetime katılması A) Yalnız I D) Hükümdarın yetkisini Tanrı’dan alması E) Kurultay meclisinin olması B) I ve II D) II ve IV 14 Göktürklere ait eserlerin çoğunluğu hayvan ve insan figürlerini üzerinde taşıyan maşrapalardır. Uygurlara ait eserler saraylar, tapınaklar ve şehirlerdir. Bu durum, 3. Başka devletlerle yapılan mücadeleler neticesinde yenilen Türklerin çoğunluğu yerlerini terk ederek başka bölgelere göç etmişlerdir. C) II ve III E) III ve IV KPSS Tarih Çıkmış Sorular 1. Türkiye, dünya barışının korunması amacıyla oluşturulan aşağıdaki girişim ve kuruluşlardan hangisine Atatürk Döneminde üye olmuştur? (Ortaöğretim 2010) A) B) C) D) E) Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi siyasi gelişmeleri arasındadır? (Ortaöğretim 2010) A) B) C) D) E) I. Kabotaj Kanunu II. Medeni Kanun III. Ceza Kanunu Yukarıdakilerden hangileri, Atatürk Döneminde kabul edilmiş ve uygulanmasına geçilmiştir? (Ortaöğretim 2010) Milletler Cemiyeti – Kuzey Atlantik Paktı Kellog Paktı – Milletler Cemiyeti Kuzey Atlantik Paktı – Birleşmiş Milletler Teşkilatı Birleşmiş Milletler Teşkilatı – Kellog Paktı Kellog Paktı – Kuzey Atlantik Paktı Açıklama: Türkiye, Atatürk Döneminde dünya barışına katkıda bulunmak ve dünya barışını korumak amacıyla Kellogg Paktı ile Miletler Cemiyetine üye olmuştur. Türkiye, Kuzey Atlantik Paktı ile Birleşmiş Milletler Teşkilatına Atatürk Dönemi sonrası üye olmuştur. 2. 4. A) Açıklama: Her üç öncülde yer alan kanunlar Atatürk Döneminde kabul edilmiş ve uygulamaya konulmuştur. Kabotaj Yasası → 1 Temmuz 1926 Medeni Kanun → 17 Şubat 1926 Ceza Yasası → 1926 5. Kıbrıs sorununun çıkması Türkiye’nin Kore Savaşı’na asker göndermesi Türk-Yunan dostluk antlaşmasının yapılması Türkiye’nin Kuzey Atlantik Paktına üye olması Hatay Türk Devleti Meclisinin anavatana katılmayı kabul etmesi Açıklama: Atatürk Dönemi siyasi gelişmeleri arasında TürkYunan Dostluk Antlaşması (1930) ve Balkan Antantı (1934) yer alır. Atatürk Dönemi sonrası, 1954’te Kıbrıs Sorunu başlamıştır. Türkiye Kore Savaşı’na asker göndermiştir (1950). Türkiye Kuzey Atlantik Paktı’na üye olmuştur (1952). Hatay, anavatana katılma kararı almıştır (1939). Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III Atatürk Döneminde Balkan Paktının kurulmasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi olmuştur? (Ortaöğretim 2010) A) B) C) D) E) Irak’ın bağımsızlığını kazanması Rusya’da rejim değişikliği olması Anlaşmaya taraf devletlerin güvenliklerinin tehlikeye girmesi Birleşmiş Milletler Teşkilatının kurulması Sadabad Paktının kurulması Açıklama: Balkan Antantının yapılmasında, İtalya ve Almanya’nın istilacı ve tehditkâr tutumu ve Balkan ülkelerinin bölgede güvenliklerini sağlamak istemeleri gibi durumlar etkilidir. 3. I. Halkevlerinin açılması II. Nüfus sayımı yapılması III. Köy Enstitülerinin kurulması Yukarıdakilerden hangileri Atatürk Döneminde gerçekleşmiştir? (Ortaöğretim 2010) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III Açıklama: Atatürk Döneminde; 1932 yılında Halkevleri açılmıştır. 1927 yılında modern anlamda nüfus sayımı yapılmıştır. Köy Enstitüleri ise 1940 yılında Atatürk Dönemi sonrasında açılmıştır. 158 6. Boğazlar Komisyonunun kaldırılması ve görevlerinin tamamıyla Türk Devleti’ne verilmesi aşağıdakilerden hangisiyle sağlanmıştır? (Ortaöğretim 2010) A) B) C) D) E) Montrö Mudanya Moskova Lozan Londra Açıklama: Boğazlar Komisyonunun kaldırılması, Boğazların yönetim ve denetiminin Türkiye’ye bırakılması, Boğazların statüsünün değiştirilmesi Montrö Sözleşmesi ile gerçekleştirilmiştir. Deneme - 1 Orta Asya Türk devletleri Çin Devleti’yle yaptıkları mücadelelerde, dönem dönem üstünlük sağlamalarına rağmen Çin topraklarına yerleşmekten kaçınmışlardır. 5. Yalnız bu bilgiyle Türk devletleriyle ilgili olarak, Bu uygulama ile Osmanlı Devleti, I. bulundukları coğrafyadaki birçok devletle mücadele içinde oldukları, I. tımar sahibinin feodal bir bey halini alması, II. ulusal benliklerini korumaya çalıştıkları, II. merkezi idarenin zayıflaması, III. düzenli bir orduya sahip olmadıkları III. vergilerin ürün üzerinden toplanması yargılarından hangilerine ulaşılabilir? durumlarından hangilerine karşı önlem almıştır? A) Yalnız I A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III 2. Osmanlı Devleti’nde tımarlı sipahi, kendisine verilen toprağın tam mülkiyetine sahip olmadığı gibi, sistemin gereği olan askeri yükümlülüğünü yerine getirmediğinde ve toprağını belli bir süre ekip biçmediğinde tımar toprağı elinden alınırdı. C) I ve II E) I, II ve III B) Yalnız II D) I ve II Deneme Sınavları 1. C) Yalnız III E) I, II ve III Türk süsleme sanatına, I. resim - heykel, II. hat - tezhip, III. maden işçiliği alanlarından hangileri İslamiyet’in kabulüyle girmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III 6. C) I ve III E) I, II ve III Osmanlı Devleti’nde, I. Yeniçeri Ocağı kaldırılarak Asakir-i Mansure-i Muhammediye Ordusunun kurulması, II. taşra teşkilatında muhtarlıkların kurulması, III. sosyal kurumların vakıflar tarafından yapılması durumlarından hangileri merkezi otoriteyi güçlendirme amacı taşımaktadır? 3. Türkiye Selçuklu Devleti’nde, I. atabeylik sistemi, II. ikta sistemi, III. gulam sistemi A) Yalnız I D) I ve II B) Yalnız II C) Yalnız III E) II ve III uygulamalarından hangileriyle hükümdar olacak kişiye yönetim tecrübesi kazandırılması amaçlanmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 7. Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda azınlıkların ayrılıkçı hareketlerini sürdürmeleri, devleti bu isyanları bastırma ve ülkede iç istikrarı yeniden sağlama yönünde birtakım önlemler almaya yöneltti. Alınan bu önlemler arasında, 4. Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde, I. yeni fetihlerde bulunarak sınırları genişletme düşüncesi, II. mevcut askerlerin sayıca azlığı, III. Rumeli topraklarındaki hakimiyeti sağlamlaştırma isteği durumlarından hangileri Yeniçeri Ocağının kurulmasında etkili olmuştur? A) Yalnız I D) II ve III B) Yalnız II C) I ve II I. tüm halkın can, mal ve namusunun devletin güvencesi altına alınması, II. Müslüman olmayanlardan cizye vergisinin alınması, III. Müslüman olmayanların devlet memurluklarına girebilmelerine karar verilmesi, yukarıdakilerden hangileri yer almamaktadır? A) Yalnız I D) I ve II B) Yalnız II C) Yalnız III E) II ve III E) I, II ve III 163 Deneme - 2 Uygurlar Döneminde, Osmanlı Devleti’nde halktan alınan, I. çiniciliğin gelişmesi, I. çiftbozan, II. Yenisey Yazıtları, II. cizye, III. hukukun yazılı hale gelmesi III. haraç gelişmelerinden hangilerinin ortaya çıktığı söylenemez? vergilerinden hangilerinde din farkı gözetilmemiştir? A) Yalnız I A) Yalnız I D) I ve II 2. 5. B) Yalnız II C) Yalnız III E) II ve III B) Yalnız II D) I ve II Deneme Sınavları 1. C) Yalnız III E) II ve III Türk-İslam devletlerinde “Şer’î Hukuk” tan sorumlu olan kişi aşağıdakilerden hangisidir? A) Emir-i Dad B) Müstevfi C) Emir-i Arz D) Kadı E) Müşrif 6. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde toplumda kültür çatışmalarının olmasında, I. şer’î mahkemelerin yanında konsolosluk mahkemelerinin de olması, II. yeni eğitim kurumlarının yanında eskilerinin de eğitim vermesi III. ayanlarla Senediittifak’ın imzalanması durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? 3. Türk-İslam uygarlığı ile ilgili olarak, I. İslamiyet’in geniş alanlara yayılması, II. Arapçanın resmi dil olarak kullanılması, III. Anadolu’nun Türkleşmesi sürecinin başlaması A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III gelişmelerinden hangileri Selçuklular Döneminde ortaya çıkmıştır? A) Yalnız I D) I ve II B) Yalnız II C) Yalnız III E) I ve III 7. 4. Osmanlı Devleti’nde dirlik sahibinin görevlerinden biri de “Reayanın toprağı işlemesini sağlamak, boşalan topraklara başkalarını yerleştirmek ve yeni toprakları üretime açmaktır.” Osmanlı Devleti’nin bu uygulama ile ulaşmak istediği amaçlar arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Hazinenin giderlerini azaltmak B) Toprak gelirlerini artırmak C) Üretimde sürekliliği sağlamak D) Toprakların boş bırakılmasını engellemek E) Kapıkulu teşkilatının giderlerini karşılamak Osmanlı Devleti’nde, - Kabakçı Mustafa İsyanı ile III. Selim’in tahttan indirilmesi - Padişah Genç Osman’ın Yeniçeriler tarafından öldürülmesi gelişmeleri göz önüne alındığında, I. Halk ıslahat talebinde bulunmuştur. II. Yenilik hareketleri kesintiye uğramıştır. III. Ayaklanmalar rejimi değiştirmeye yöneliktir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 167 COĞRAFYA EDİTÖR: Mesut ATALAY Coğrafi Konum ve Türkiye’nin Coğrafi Konumu Matematik Konum Paraleller (Enlemler) Meridyenler (Boylamlar) Yerel Saat Hesaplamaları Bazı Özel Tarihlerde Türkiye Türkiye’nin Matematik Konumu ve Sonuçları Özel Konum Türkiye’nin Özel Konumu ve Sonuçları Özet Çıkmış Sorular Cevaplı Test Geçmiş Yıllarda Çıkmış Sorular Analiz Tablosu NERÝ 2006 2008 2010 Ortaöğretim 1 1 1 Önlisans 1 1 1 Coğrafi konum ünitesinin KPSS'de soru sayısı az olmasına karşın, matematik ve özel konumun sonuçlarının iyi kavranması diğer konu başlıklarının daha kolay anlaşılmasını sağlayacaktır. Bu durumda; Türkiye'nin enleminin sonuçlarını Türkiye'nin boylamının sonuçlarını Özel tarihler ve Türkiye'deki etkileri Türkiye'nin özel konumunun sonuçları iyi kavranmalıdır. Doğaya hoyratça davranan toplumlarda, insanlar arasındaki ilişkiler de hoyratça oluyor. (John Bennet) KPSS Coğrafya Bir bölgenin Dünya üzerindeki yerine coğrafi konum denir. İki şekilde ifade edilir: Coğrafi Konum Matematik Konum Özel Konum MATEMATİK KONUM Dünya üzerindeki herhangi bir yerin başlangıç paraleli olan “Ekvatora” ve başlangıç meridyeni olan “Greenwich” uzaklığının ifadesine “Matematik Konum” denir. Paralel ile enlem birbirine benzeyen ifadelerdir. Enlem bir noktanın Ekvator’a uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Enlem, bir yerdeki sıcaklığı, bitki örtüsünü, nüfus ve yerleşmeyi etkiler. Enlem: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. xo enlemi E Meridyenler Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1o aralıklarla çizilen hayali yarım dairelere meridyen denir. Merdiyenlerin başlıca özellikleri şunlardır: Paraleller 0o Ekvatora ve birbirine 1o aralıklarla çizilen hayali çemberlere paralel denir. Greenwich Batý Meridyenleri Paralellerin başlıca özellikleri şunlardır: Doðu Meridyenleri Ekvator .K. K.Y 111 km 0o Ekvator Başlangıç meridyeni, İngiltere’nin Greenwich kasabasından geçen meridyen kabul edilmiştir. G. Y.K Boyları birbirine eşittir. . Yarım dairedirler. Ekvator’dan kutuplara doğru boyları kısalır. Kutuplarda nokta şeklini alır. Sonuç Türkiye'den en uzun paralel dairesi 36o K Hatay'dan geçer. o Türkiye'de en kısa paralel dairesi 42 K Sinop'tan geçer. Başlangıç paraleli ve en uzun paralel dairesi Ekvator’dur. Ekvator, Dünya’nın tam ortasından geçen ve Dünya’yı iki yarım küreye ayıran en büyük paraleldir. Ekvator’un kuzeyinde yer alanlara Kuzey Paralelleri, güneyinde kalanlara Güney Paralelleri denir. 90 tane Kuzey Yarımküre'de, 90 tane Güney Yarımküre'de olmak üzere toplam 180 tanedir. Birer derece aralıklarla çizilmişlerdir. Aynı boylam üzerinde iki paralel arası kuş uçuşu uzaklık dünyanın her yerinde 111 km dir. Sonuç Türkiye'nin en kuzeyi ile en güneyi arasında 666 km'lik kuş uçuşu uzaklık bulunmaktadır. 42o − 36o = 6o ⇒ 6o x 111 = 666 186 Aralarındaki mesafe yalnızca Ekvator’da 111 km dir. Bu mesafe kutuplara doğru gidildikçe daralır. Sonuç İki boylam arası mesafenin en dar olduğu il Sinop'tur. S km Sinop A>S İki boylam arası mesafenin en geniş olduğu il Hatay'dır. Türkiye'de aynı boylam üzerinde yer alan farklı iki merkezin başlangıç meridyenine uzaklıkları aynı değildir. Adana A km O Ardışık iki meridyen arası Dünya’nın her yerinde 4 dakikadır. Başlangıç Meridyeni’nin doğusunda kalanlara Doğu Meridyenleri, batısında kalanlara Batı Meridyenleri denir. 180 tane Doğuda, 180 tane Batıda olmak üzere toplam 360 tanedir. Birer derece aralıklarla çizilmişlerdir. Meridyen ile boylam birbirine benzeyen ifadelerdir. Boylam bir noktanın başlangıç meridyenine uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. ? yo Boylamý 0o 45o Doğu boylamında yer alan Iğdır’da yerel saat 15.50 iken, 33o Doğu boylamında yer alan Ankara’da yerel saat kaçtır? Açıklama: 33o D 45o D Ankara ? Iğdır 15.50 Boylamların dünya üzerindeki tek etkisi yerel saat farklılıklarının oluşmasıdır. Yerel saat: Dünya üzerindeki herhangi bir yerin güneşin ufuk düzlemindeki konumuna göre belirlenen saatidir. Yerel Saat Hesaplamaları o 26 Verilen iki merkez arasındaki boylam farkı bulunur. o 29 A o 30 o 31 x o 32 B 45o − 33o = 12o = (Boylam farkı) 12o x4 ' = 48 ' = (Yerel saat farkı) 15.50 ' − 48 = 15.02 Ankara’nın yerel saati B - A = x Boylam farkı Verilen iki merkez arasında bulunan boylam farkı iki meridyen arasındaki sabit zaman aralığı olan 4 dakika ile çarpılır ve iki merkez arasındaki yerel saat farkı bulunur. x . 4 = Yerel saat farkı Dünya batıdan-doğuya doğru döndüğü için doğuda güneş erken doğup erken batar dolayısıyla doğunun yerel saati daima ileridir. Güneş Hesaplamaları Dünya batıdan doğuya doğru hareket ettiği için, doğuda güneş erken doğup erken batar, batıda geç doğup geç batar. 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde aynı meridyen üzerinde bulunan tüm merkezlerde güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar. 12:00 Yerel saati istenen merkez daha doğuda ise, verilen saate bulunan yerel saat farkı eklenir. 9:0 :00 0 15 Yerel saati istenen merkez daha batıda ise, verilen saatten bulunan yerel saat farkı çıkarılır. 6:00 18:00 0 7:0 B’nin yerel saati = A’nın yerel saati + (x . 4) Aşağıda ekinoks tarihlerinde Türkiye'de bulunan dört farklı merkezin ufuk düzleminde güneşin konumunu inceleyelim. A’nın yerel saati = B’nin yerel saati - (x . 4) ? Coğrafi Konum ve Türkiye’nin Coğrafi Konumu Boylam: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. 30o Doğu Boylamında yer alan İzmit’te yerel saat 11:30 iken aynı anda 36o Doğu Boylamında bulunan Şanlıurfa’da yerel saat kaçtır? Açıklama: 30o D 36o D Sinop İzmit Şanlıurfa 11.30 ? 36° − 30° = 6° = (Boylam farkı) (Yerel saat farkı) 6°x4 = 24′ = 11.30 + 24′ = 11.54 Şanlıurfa’nın yerel saati. Ýzmir Van Ulusal (Ortak) Saat: Ulaşım, ticaret, haberleşme ve sosyal hizmetlerin daha düzenli yapılabilmesi için ülke içerisinde ortak saat belirlenir ve tüm merkezlerin saatleri bu zamana göre ayarlanır. 187 KPSS Coğrafya Türkiye’nin Doğu-Batı genişliği fazla olmadığı için bir tek ortak saat kullanılır. 30o D 45o D Yaz Mevsiminde Kýþ Mevsiminde Türkiye güneş ışığından daha fazla faydalanabilmek için yaz mevsiminde 45o doğu (Iğdır) boylamının, kış mevsiminde 30o doğu (İzmit) boylamının yerel saatini ulusal (ortak) saat olarak kullanılır. Iðdýr (Ýleri saat dilimi) Ýzmit (Geri saat dilimi) BAZI ÖZEL TARİHLERDE TÜRKİYE Güneþ Iþýnlarý Ekvator Ekvator Güneþ Iþýnlarý Oðlak Dönencesi Oðlak Dönencesi Aydýnlanma Çemberi Türkiye için; 188 Yengeç Dönencesi Yengeç Dönencesi Ekvator Güney Kutup Dairesi Kuzey Kutup Dairesi Kuzey Kutup Dairesi Kuzey Kutup Dairesi Yengeç Dönencesi 21 Mart - 23 Eylül (Ekinoks) 21 Aralık 21 Haziran Aydýnlanma Çemberi Güney Kutup Dairesi Güneþ Iþýnlarý Oðlak Dönencesi Güney Kutup Dairesi Aydýnlanma Çemberi Türkiye için; Türkiye için; Yaz başlangıcıdır. Kış başlangıcıdır. Bahar başlangıcıdır. Güneş ışınları yıl içinde gelebileceği en büyük açıyla gelir. Güneş ışınları yıl içinde gelebileceği en küçük açıyla gelir. Her yerde gece gündüz süresi eşittir. Gölgeler en kısa konumdadır. Gölgeler en uzun konumdadır. Bu tarihten sonra güneş ışınlarının düşme açısı azalmaya, gölgeler uzamaya başlar. Bu tarihten sonra güneş ışınlarının düşme açısı artmaya, gölgeler kısalmaya başlar. Her yerde güneş doğduktan 12 saat sonra batar. Yıl içindeki en uzun gündüz ve en kısa gece süresi yaşanır. Yıl içindeki en uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır. Bu tarihten sonra gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar. Bu tarihten sonra gündüzler uzamaya, geceler kısalmaya başlar. Kuzeye doğru (Hatay’dan Sinop’a) gündüz süresi artıp, gece süresi azalır. Kuzeye doğru (Hatay’dan Sinop’a) gündüz süresi azalıp gece süresi artar. En uzun gündüz Sinop’ta yaşanır. En uzun gece Sinop’ta yaşanır. Aynı boylam üzerindeki yerlerde (Rize ve Bingöl gibi) güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar. 21 Mart’tan sonra gündüz süresi gece süresinden, 23 Eylül’den sonra gece süresi gündüz süresinden uzun olmaya başlar. Coğrafi anlamda bir ülke ve bölge için dört özel tarih vardır. Şimdi bu özel tarihlerde Türkiye’de yaşanan özel- ? Aşağıdaki haritada İzmit, Antalya ve Sinop’un coğrafi koordinatları verilmiştir. 44o 30o Sinop Sinop Iðdýr Ankara Antalya Ýzmit Rize Zonguldak 42o Antalya 40o Bingöl Yalnızca haritadaki bilgilerden yararlanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? Mersin Antakya Örnek: Aşağıdaki haritada verilen şehirlerin enlem ve A) 21 aralıkta Antalya’da gündüz süresi Sinop’tan uzundur. B) 21 haziranda Sinop’ta İzmit’ten daha uzun gündüz yaşanır. C) En uzun gündüzle en kısa gündüz arasındaki farkın en fazla olduğu yer Antalya’dır. D) Verilen kentlerin hepsinde 21 martta güneş doğduktan 12 saat sonra batar. E) İzmit’in yerel saati Sinop’unkinden geridir. boylam değerlerine bakarak şu özellikleri söyleyebiliriz: Sinop Rize Samsun Ankara Iðdýr Bingöl Antalya Antakya 40o Doðu 21 Haziran’da en uzun gündüz Sinop’ta yaşanır. Çünkü Türkiye’nin en kuzeyindedir. 21 Aralık’ta en uzun gündüz Antakya’da yaşanır. Çünkü Türkiye’nin en güneyindedir. Coğrafi Konum ve Türkiye’nin Coğrafi Konumu likleri haritada verilen şehirlere bakarak inceleyelim. Açıklama: Türkiye’de 21 aralıkta güneye, 21 haziranda kuzeye doğru gündüz süresi uzadığı için A ve B şıklarında verilenler doğrudur. 21 martta gece – gündüz süresi her yerde eşit olduğu için D şıkkı da doğrudur. İzmit, Sinop’un batısında olduğu için yerel saati geridir. E şıkkı da doğrudur. En uzun gündüz ile en kısa gündüz arasındaki fark Ekvator’dan kutuplara doğru arttığı için Türkiye’nin kuzeyine doğru bu farkın artması gerekir. Bu fark Antalya’da fazla değil, daha azdır. Doğru yanıt “C” seçeneğidir. Bütün tarihlerde yerel saatin en ileri olduğu yer Iğdır’dır. Çünkü Türkiye’nin en doğusundadır. Antalya ve Antakya'da yıl boyu gündüz süresi birbirine Türkiye’nin Matematik Konumu ve Sonuçları yakındır. Çünkü yaklaşık aynı enlemdedirler. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi Türkiye 36o - 42o Kuzey Enlemleri ile 26o - 45o Doğu Boylamları arasındadır. Samsun’da gündüz süresi 21 Haziran’da Ankara, Bingöl ve Mersin’den daha uzundur. Çünkü Samsun daha p Kutu kuzeydedir. k Kuþa KYK Kuzey kutup Dairesi Aynı boylam üzerindeki merkezlerin sadece, 21 Mart Türkiye'nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gece ile gündüz arasındaki fark artar. Ýngiltere TÜRKÝYE Yengeç Dönencesi Oðlak Dönencesi 42o 6 x 111=666 km 36o 23o 27 Ekvator Ekvator 0 23o 27 Baþlangýç Meridyeni Bingöl ve Rize'de sadece 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde güneş aynı anda doğar. Tropikal Kuþak ve 23 Eylül (Ekinoks tarihlerinde) güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.. UÞAK K ORTA 66o 33 26o dk 19 x 4 = 76 GYK 189 KPSS Coğrafya Türkiye’nin Matematik konumunu yukarıdaki şekle göre dört başlık altında inceleyebiliriz: Güneş ışınlarının yere düşme açısı azalır. • Sıcaklık azalır. 1) Türkiye Kuzey Yarım Küre’de ve yengeç dönencesinin kuzeyinde yer alır ve buna bağlı olarak; Buharlaşma azalır. Türkiye için, Kalıcı kar sınırı (Toktağan kar) deniz seviyesine yaklaşır. Kuzeyden esen rüzgârlar soğuk ve güneyden esen rüzgârlar sıcak karakterlidir. 0o Güneş ışınları hiçbir zaman dik gelmez ve gölge boyu sıfır olmaz. Orman üst sınırı deniz seviyesine yaklaşır. K KY GY K Denizlerin tuzluluk oranı azalır. Tarım üst sınırı deniz seviyesine yaklaşır. Ekvator Yerleşme üst sınırı deniz seviyesine yaklaşır. Haziran, Temmuz, Ağustos en sıcak aylardır. 21 Haziran’da en uzun gündüz yaşanır, güneş ışınları en büyük açıyla gelir ve gölge boyu en kısa konumdadır. 21 Aralık’ta bu özelliklerin tersi yaşanır. Güneş ışınları öğlen vakti yıl boyu güneyden gelir, bu durumun sonucunda gölge yönü daima kuzeye düşer. 21 Haziran’da kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi artar. 21 Aralık’ta kuzeye doğru gidildikçe gece süresi artar, gündüz süresi azalır. gibi özellikler söylenebilir. • Gölge boyu uzar. Çizgisel hız azalır. • Grup ve tan vakitleri uzar. Gece-gündüz arası zaman farkı artar. Tek mevsim (Kış) Kutup Kuşağı o 42o K Sinop Meridyenler arasındaki mesafe azalır. 2) Türkiye Orta Kuşakta yer alır buna bağlı olarak; 66 33’ 36o K Hatay 4) Türkiye’de BOYLAMA bağlı olarak en doğu ile en batı arasında 19o x 4 dk = 76 dakikalık zaman farkı vardır. Dört mevsim Orta Kuşak o 23 27’ 0 o K al pik Tro Ekvator k uşa Türkiye 2. ve 3. saat dilimini kullanır. Tek mevsim (Yaz) o 23 27’ Orta Kuşak Dört mevsim o 66 33’ Kutup Kuşağı Tek mevsim (Kış) Yıl içinde dört mevsim yaşanır. Ülkeler arası saat karışıklıklarının önlenmesi için uluslararası saat dilimi sistemi geliştirilmiştir. İngiltere’den başlayarak dünya 24 saat dilimine ayrılmıştır. Saat dilimlerinin ortalarından geçen meridyenlerin saati ortak saat olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle Türkiye’de 30. ve 45. meridyenlerin saati ortak saat olarak kullanılır. Cephe yağışları görülür. Batı rüzgârları etkilidir. Türkiye 30o - 40o enlemleri arasında buna bağlı olarak Akdeniz iklimi, maki bitki örtüsü ve terra rossa topraklar görülür. 3) Türkiye’de ENLEME bağlı olarak güneyden kuzeye doğru gidildikçe; 26o 42o 45o 42o Aynı enlem üzerindeki tüm merkezlerin; Güneş ışınlarının geliş açısı Gölge boyları Çizgisel hızları Grup ve tan vakitleri Gece-gündüz süreleri ve farkları eşittir. Buna rağmen sıcaklık değerleri ve tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi aynı değildir, çünkü bu kavramlar özel konumdan da etkilenir. 36o 190 36o Transit taşımacılık gelişmiş ve stratejik önemi artmıştır. ÖZEL KONUM Enerji nakil hatları (boru hatları) Türkiye’den geçmektedir. Örnek: A UP R AV Ortadoğu bağlantısındaki en önemli sınır kapısı Habur (Irak ile), Avrupa bağlantısındaki en önemli sınır kapısı Kapıkule (Bulgaristan) dır. KARADENÝZ Ýstan UKRAYNA bul M OL ROMANYA RUSYA FEDERASYONU DO VA KAZAKÝSTAN HA KARADENÝZ BE EN Ý en an ist RBA YCA N ÝZ m Er GÜRCÝSTAN AZE TÜRKÝYE ÖZ RD BULGARÝSTAN ZA YA AS TÜRKMENÝSTAN KÝ ST AN CEYHUN AKDENÝZ Irak Ýran AKDENÝZ Yukarıda gösterildiği gibi İstanbul iki kıtanın bağlantı noktasında ayrıca Karadeniz’i Ege ve Akdeniz’e bağlayan boğaz üzerindedir. Bu nedenle tarihin eski dönemlerinden bu yana birçok medeniyetler görmüştür. Ayrıca İstanbul’da ticaret, ulaşım, sanayi, turizm gibi çeşitli ekonomik faaliyetler de buna bağlı olarak gelişmiştir. Deniz kıyısında olduğu için nem oranı fazladır. AFGANÝSTAN IRAK SUUDÝ ARABÝSTAN ÝRAN yt ve Ku MISIR SURÝYE ÜRD ÜN Suriye Bakü - Tiflis - Ceyhan boru hattı Azerbaycan’dan başlar, Türkiye’de son bulur. 3) Türkiye 3. ve 4. jeolojik devirde oluşan genç, ortalama yükseltisi fazla olan bir ülkedir. Buna bağlı olarak; Maden çeşidi ve rezervi fazladır. Türkiye’nin Özel Konumu ve Sonuçları Aktif fay hatlarına sahiptir. 1) Türkiye üç tarafı denizlerle çevrili ve yerşekilleri çeşitli bir ülkedir. Buna bağlı olarak; Jeotarmal enerji potansiyeli yüksektir. Aynı anda farklı iklim özellikleri görülür. Yani Doğu Anadolu (Erzurum) soğuk bir gün yaşarken aynı anda Akdeniz (Antalya) kıyılarında çok sıcak bir gün yaşanır. Kısa mesafede iklim değişiklikleri görülür. PAKÝSTAN Coğrafi Konum ve Türkiye’nin Coğrafi Konumu Bir yerin önemli bölgelere ve yollara göre durumu, denize kıyısının olup olmaması yerşekilleri ve yükselti gibi özelliklerine özel konum denir. Yerşekillerinin oluşumunda volkanik faaliyetler etkili olmuştur. Ortalama yükseltisi fazla olduğu için gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark fazladır. Akarsuların akış hızları fazla, debileri yüksektir. • Kısa mesafede farklı bitki örtüleri görülür. • Kısa mesafede tarım ürünleri çeşidi değişir. Mikroklima iklim bölgeleri oluşur. 4) Türkiye'de dağlar genelde doğu-batı istikametinde uzanmaktadır. Buna bağlı olarak; Kuzey ve güney kıyılarımızda denizel etki iç kesimlere sokulamaz. PA ASYA R ZA TÜRKÝYE HA U AVR AFRÝKA OR U OÐ D TA Kuzey-güney yönünde ulaşım zor ve yol yapım maliyeti fazladır. Karayolları ve demiryolları doğu-batı istikametinde gelişmiştir. En uzun kara sınırımız Suriye ile, En kısa kara sınırımız Nahcivan iledir. Gerçek kıyı uzunluğu en fazla olan Ege'dir. Kuş uçuşu kıyı uzunluğu en fazla olan Karadeniz ‘dir. 2) Yukarıdaki haritada görüldüğü gibi Türkiye, Asya ile Avrupa'yı bağlayan bir konumda ve boğazlara sahip bir ülkedir. Ayrıca, önemli petrol ülkelerine ve havzalarına (Ortadoğu ve Hazar) yakındır. Buna bağlı olarak; Türkiye'nin demiryolu bağlantısı bulunmayan tek komşusu Gürcistan'dır. 191 KPSS Coğrafya ÖZET COĞRAFİ KONUM Matematik Konum Türkiye’de Enlemin Sonuçları Sıcaklık Buharlaşma Meridyen aralıkları Çizgisel hız Kalıcı kar, orman, yerleşme ve tarım üst sınırı Deniz suyu sıcaklığı Deniz suyu tuzluluğu Güneşlenme süresi Yerçekimi Gece-gündüz süre farkı Gölge boyları Alacakaranlık süreleri Işınların tutulma oranı AZALIR. Türkiye’ye Türkiye Yengeç Dönencesinin Kuzeyinde Yer Aldığı için Özel Konum Türkiye’nin Güneyinden Kuzeyine Doğru Gidildikçe Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla gelmez. Gölge boyları asla sıfır olmaz. Gölge yönleri daima kuzeyi gösterir. Bakı yönü daima güneydir. Kuzeyden esen rüzgârlar soğuk, güneyden esen rüzgârlar sıcak karakterlidir. Türkiye’nin Batısından Doğusuna doğru gidildikçe ARTAR. Yükselti ortalamaları Karasallığın şiddeti Karlı ve donlu gün sayısı Akarsuların hızları Hidroelektirik enerji potansiyeli Gerçek alan ile izdüşüm arasındaki fark ARTAR. Türkiye’de Türkiye Orta Kuşakta Yer Aldığı için Dört mevsim belirgin yaşanır. Batı rüzgârları etkilidir. Cephesel yağışlar görülür. Buzulların oluşturduğu kıyı tiplerine rastlanmaz. Türkiye’de Türkiye Akdeniz İklim Kuşağında Yer Aldığı için Akdeniz iklimi görülür. Maki bitki örtüsü görülür. Terra rossa topraklar görülür. Türkiye’nin Türkiye’nin Boylamının Sonuçları 192 Yerel saati başlangıç meridyenine göre ileridir. En doğusu ile en batısı arasında 19 meridyen fark olup 76 dakika zaman farkı vardır. 2. ve 3. saat dilimlerinde yer alır. Tek ortak saat ayarı kullanılmaktadır. Sıcaklık ortalamaları Kış ılıklığı Nüfus miktarı Sanayileşme Tarımda makineleşme Tarım ürünü çeşitliliği AZALIR. Türkiye’de yerşekilleri çeşitlilik gösterdiği için Aynı anda farklı mevsim özellikleri görülür. Kısa mesafede farklı iklim ve bitki örtüsü çeşitliliği görülür. Kısa mesafede ekonomik etkinlikler çeşitlilik gösterir. Kısa mesafede nüfuslanma ve yerleşme farkları görülür. Çıkmış Sorular Türkiye’nin coğrafi konumuyla ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? (Ortaöğretim 2010) A) B) C) D) E) Türkiye’nin kara sınırlarıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (Ortaöğretim 2008) A) B) Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde yer alır. 21 haziranda gündüz süresi güneye gidildikçe uzar. En batısı ile en doğusu arasında bir saatten fazla yerel saat farkı vardır. Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı yerdedir. Kuzey Yarım Küre’de, Orta Kuşak’ta yer alır. Açıklama: Türkiye’nin coğrafi konumuyla ilgili olarak verilen bilgilerden, 21 haziranda gündüz süresi güneye gidildikçe uzar iradesi yanlıştır. Çünkü Türkiye’de 21 haziranda gündüz süresi güneye gidildikçe kısalır. 2. 3. C) D) E) Kuzeybatıda Bulgaristan’la sınırı vardır. Yunanistan’la olan sınırının çoğunu Meriç Nehri oluşturur. Suriye’yle olan sınırının tamamında demir yolu vardır. İran dışındaki diğer sınırlar Millî Mücadele sırasında ya da sonrasında imzalanan antlaşmalarla belirlenmiştir. En fazla ülkeyle doğu sınırında komşudur. Açıklama: Türkiye’nin kara sınırlarıyla ilgili A, B, D ve E seçeneklerindeki bilgilere ulaşılabilirken, C seçeneğinde verilen bilgi yanlıştır. Çünkü Suriye sınırımızın ta-mamında demir yolu ağı bulunmamaktadır. Coğrafi Konum ve Türkiye’nin Coğrafi Konumu 1. Aşağıdakilerden hangisi, sıcaklık dağılışında bakının etkisine örnek olarak gösterilebilir? (Önlisans 2010) A) B) C) D) E) Mersin’de yıllık sıcaklık ortalamasının Sinop’tan yüksek olması Antalya kıyılarında deniz suyu sıcaklığının Samsun kıyılarındakinden yüksek olması Edirne’de karın yerde kalma süresinin İstanbul’dan fazla olması Kışın İzmir’den Afyonkarahisar’a gidildikçe yağmurun yerini kar yağışının alması Giresun’da dağların güney yamaçlarında kar erimelerinin kuzeydekinden erken başlaması Açıklama: Bakı, bir bölgedeki dağların Güneş ışınlarını alış yönü veya Güneş’e bakış kısmı olarak açıklanabilmektedir. Bakı enlem etkisi dolayısıyla matematik konum sonucunda oluşur. Türkiye’deki dağların bakısı sürekli güney yönlüdür. Bunun sebebi Türkiye’nin 36° — 42° kuzey enlemleri arasında olması ve dolayısıyla Güneş ışınlarını daima güneyden almasıdır. Bakının sıcaklık dağılışında bakının etkisine örnek olarak, Giresun’da dağların güney yamaçlarında kar erimelerinin kuzeydekinden erken başlamasını söyleyebiliriz. 4. Türkiye’nin özel konumunun aşağıdakilerden hangisi üzerinde etkili olduğu söylenemez? (Önlisans 2008) A) B) C) D) E) Yerel saat Deniz ulaşımı Turizm etkinlikleri İklim koşulları Transit taşımacılık Açıklama: Türkiye’de özel konumu B, C, D ve E seçeneklerinde verilen ekonomik etkinlikleri ve doğal şartları etkilerken; herhangi bir yerde yerel saat farklarının olması, o yerin boylam değerleri ile yani matematiksel konumu ile ilgilidir. 193 KPSS Coğrafya Çıkmış Sorular 1. Aşağıdakilerden hangisinin artışı, Türkiye’deki hızlı nüfus artışıyla açıklanamaz? (Ortaöğretim 2010) A) B) C) D) E) 4. Gelir dağılımındaki dengesizliğin İşsizliğin Okul gereksiniminin Alt yapı gereksiniminin İl sayısının A) B) C) Açıklama: Türkiye’deki hızlı nüfus artışıyla; gelir dağılımındaki dengesizliğin, işsizliğin, okul gereksiniminin ve alt yapı gereksinimlerini açıklayabiliriz. Ancak İl sayısını nüfus artışıyla ilişkilendiremeyiz. 2. Aşağıdakilerden hangisinin, Türkiye’deki iç göçlerin azalmasında etkili olması beklenmez? (Ortaöğretim 2010) A) B) C) D) E) Öğrencisi az olan köylerdeki okulların kapatılarak taşımalı eğitime geçilmesi Sınır kapılarındaki ticaretin artırılması Tarımda verim artırıcı yöntemlerin yaygınlaştırılması Ahır hayvancılığının geliştirilmesi Endüstri tesislerinin yurt genelinde yaygınlaştırılması Açıklama: Türkiye’deki iç göçlerin azalmasında; sınır kapılarındaki ticaretin artırılması, tarımda verim artırıcı yöntemlerin yaygınlaştırılması, ahır hayvancılığının geliştirilmesi, endüstri tesislerinin yurt genelinde yaygınlaştırılması iş imkanlarını arttıracağı için iç göçlerin azalmasında etkili olacaktır. Ancak öğrencisi az olan köylerdeki okulların kapatılarak taşımalı eğitime geçilmesi göçü azaltmaz aksine arttırır. Türkiye’de yaşanan sürekli iç göçlerle ilgili olarak aşağıdaki genellemelerden hangisi yapılamaz? (Önlisans 2010) D) E) Açıklama: Türkiye’de yaşanan sürekli iç göçlerle ilgili olarak verilen genellemelerden, Tarımsal etkinliklerin çeşitlenmesi kıyılardan iç bölgelere olan göçü artırmıştır. Genellemesi yapılamaz çünkü ülkemizde kıyıdan iç kesimlere doğru göç gerçekleşmez. 5. Aşağıda, haritada beş kent gösterilmiş ve bu kentlerden dördünün gelişmesinde etkili olan etmenler verilmiştir. Karabük Bursa Türkiye’deki bir yörede, geçim kaynakları sınırlı, enerji tüketimi az, tarımla uğraşan kişi sayısı fazla ve doğum oranı yüksektir. Buna göre, bu yöre için aşağıdakilerden hangisi kesin olarak söylenebilir? (Önlisans 2010) A) B) C) D) E) Niteliksiz iş gücü fazladır. Ulaşım olanakları gelişmiştir. Ahır hayvancılığı yaygındır. Okullaşma oranı yüksektir. Nüfus yoğunluğu fazladır. Açıklama: Türkiye’deki bir yörede, geçim kaynakları sınırlı, enerji tüketimi az, tarımla uğraşan kişi sayısı fazla ve doğum oranı yüksektir. Buna göre, bu yöre için niteliksiz iş gücü fazladır. İfadesi kesin olarak söylenebilir. 250 Samsun Afyonkarahisar Þanlýurfa • • • 3. En çok kırsal kesimden kentlere göç olmaktadır. Endüstrinin geliştiği yerler daha fazla göç almaktadır. Marmara Bölgesi kıyı kentlerine olan göçlerle Akdeniz ve Güney Ege kıyı kentlerine olan göçlerin nedeni farklıdır. Tarımsal etkinliklerin çeşitlenmesi kıyılardan iç bölgelere olan göçü artırmıştır. Küçük kentlerden metropollere olan göçlerde temel neden işsizliktir. • Geniş art bölgesi sayesinde gelişen liman kenti Tarım ve turizm fonksiyonlarının etkisiyle gelişen kent Kara yolu ve demir yolu ulaşımında önemli kavşak noktası olan kent Tarımsal endüstri ve otomotiv endüstrisiyle gelişen kent Buna göre, yukarıda hangi kentin gelişmesinde etkili olan etmen yoktur? (Önlisans 2010) A) Bursa B) Afyonkarahisar C) Şanlıurfa D) Samsun E) Karabük Açıklama: Haritada beş kent gösterilmiş ve bu kentlerden dördünün gelişmesinde etkili olan etmenleri şöyle eşleştirelim; Samsun: Geniş art bölgesi sayesinde gelişen liman kentidir. Şanlıurfa: Tarım ve turizm fonksiyonlarının etkisiyle gelişen kenttir. Afyonkarahisar: Kara yolu ve demir yolu ulaşımında önemli kavşak noktası olan kenttir. Bursa: Tarımsal endüstri ve otomotiv endüstrisiyle gelişen kenttir. Ancak Karabük’ün gelişmesinde etkili olan özellik verilmemiştir. Cevaplı Test Aşağıdaki tabloda bölgelerimizin nüfus yoğunlukları verilmiştir. 4. Nüfus yoðurluðu (km/kiþi)2 250 200 150 100 Doğu Anadolu Bölgesi Türkiye’nin en seyrek nüfuslu bölgesidir. Bölgede nüfusun az olmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmamıştır? A) Yükseltinin fazla olması B) Kışların soğuk ve uzun geçmesi C) Tarım arazilerinin dar olması D) Yer altı kaynaklarının çeşitli olması E) Yerşekillerinin engebeli olması Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme 1. 50 Marmara Ege Akdeniz Güneydoðu Akdeniz Anadolu Ýç Anadolu Doðu Anadolu Grafikteki bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Nüfus yoğunluğu en fazla olan bölge Marmara’dır. B) Ege ve Akdeniz’in nüfus yoğunlukları birbirine yakındır. C) Nüfus yoğunluğu 50’nin altında olan tek bölge Doğu Anadolu’dur. D) İç Anadolu’nun nüfusu Ege’den azdır. E) Marmara’nın nüfus yoğunluğu Akdeniz’in iki katından fazladır. 5. Bölgede aşağıda verilen şehirlerden hangisinin ekonomisinde tarım ve hayvancılığın payı daha azdır? A) Karabük B) Kırıkkale C) Eskişehir D) Zonguldak D) Artvin E) Kastamonu Aşağıda verilen şehirlerin hangisinin gelişimi madenciliğe bağlıdır? A) Samsun B) Rize C) Trabzon 6. 2. Karadeniz Bölgesi’nde halkın en önemli geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de nüfus dağılışı ve nüfus özellikleri ile ilgili yanlış bir bilgidir? A) Doğum oranı fazladır B) Bağımlı nüfus oranı yüksektir C) Nüfus bölgeler arasında dengeli dağılmıştır D) Yaşlı nüfus oranı azdır E) Nüfus artış hızı son yıllarda azalmıştır E) Erzurum 7. 3. Türkiye’nin nüfus yapısını Avrupa ülkelerinin nüfus yapısından ayıran en önemli özellik aşağıdakilerden hangisidir? A) Nüfus yoğunluğunun fazla olması B) Genç nüfus oranının fazla olması C) Okur-yazar oranının az olması D) Kadın nüfus oranının fazla olması E) Yaşlı nüfus oranının fazla olması Türkiye’de nüfusu kent merkezine göç etmeye yönelten çekici etmenler vardır. Aşağıdakilerden hangisi kentlerin çekici etmenlerinden değildir? A) Alt yapı hizmetlerinin yeterli olması B) Nüfus yoğunluğunun fazla olması C) Eğitim ve sağlık hizmetlerinin yeterli olması D) İş imkanlarının fazla olması E) Yaşam standartlarının iyi olması 253 KPSS Coğrafya Çıkmış Sorular 1. Aşağıdaki ürünlerden hangisinin Türkiye’nin dış satımındaki payı diğerlerinden daha fazladır? (Ortaöğretim 2010) A) Elma 4. B) Şeker pancarı C) Fındık D) Mısır E) Pirinç Açıklama: Verilen ürünlerden Türkiye Fındık üretimi ve dış satımında payı diğerlerinden daha fazladır. Aşağıdaki ürünlerden hangisi Türkiye için hem dış alım hem de dış satımda diğerlerinden daha önemli bir yer tutar? (Önlisans 2010) A) Petrol B) Doğal gaz C) Kahve D) Üzüm E) Beyaz eşya Açıklama: Türkiye, Petrol, Doğal gaz ve Kahve gibi ürünlerin ithal eder. Üzümü ihraç eder. Ancak Beyaz eşyayı ülkemiz hem ihraç eder hem de ithal etmektedir. 2. 5. I IV II III Yukarıdaki haritada numaralarla gösterilen ve kuş uçumu uzaklıkları aynı olan yerlerin doğal koşulları göz önüne alındığında, hangilerinde demir yolu yapım maliyetinin daha yüksek olması beklenir? (Ortaöğretim 2010) A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV Açıklama: Haritada numaralarla gösterilen ve kuş uçumu uzaklıkları aynı olan yerlerin doğal koşulları göz önüne alındığında, I de Boğazı geçmek durumunda IV te ise yer şekilleri engebeli olduğu için demir yolu yapım maliyetinin daha yüksek olması beklenir. 3. Aşağıdaki tabloda, Türkiye’de 2008 yılına ait iç ve dış hatlardaki uçuş sayısı ve bu uçuşlarda taşınan yolcu sayısı gösterilmiştir. Uçuş Sayısı Taşınan Yolcu Sayısı İç Hat Dış Hat İç Hat Dış Hat 385.764 356.001 35.832.776 43.605.513 Aşağıdaki limanlardan hangisinin gelişmesinde, • hem kara yolu hem de demir yoluyla ulaşımın mümkün olması, • çevresinde önemli endüstri kuruluşlarının bulunması, • serbest ticaret bölgesinin bulunması özelliklerinin üçü de etkili olmuştur? (Önlisans 2010) A) Mersin B) Tekirdağ C) Trabzon D) Antalya E) Çanakkale Açıklama: Mersin Limanı coğrafi konumu itibariyle, hem kara yolu hem de demir yoluyla ulaşımın mümkün olması, çevresinde önemli endüstri kuruluşlarının bulunması, serbest ticaret bölgesinin bulunması Mersin Limanının gelişmesinde etkili olmuştur. 6. Aşağıdaki grafikte, 2004-2008 yılları arasında Türkiye’ye gelen turist sayısı ve bu yıllarda elde edilen turizm gelirleri gösterilmiştir. Turist sayısı (milyon kişi) 29 27 25 Turist sayısı Turizm geliri Turizm geliri (milyon kişi) 22 21 20 19 18 17 16 15 23 21 19 17 15 Bu tabloya göre, Uçak başına düşen dış hat yolcu sayısı iç hattakinden fazladır. II. İç hat seferlerinden bazıları dış hat bağlantılıdır. III. İç hat uçuşlarından elde edilen gelir, dış hattakinden fazladır. yargılarından hangileri doğrudur? (Ortaöğretim 2010) 2004 I. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Açıklama: Tabloda, Türkiye’de 2008 yılına ait iç ve dış hatlardaki uçuş sayısı ve bu uçuşlarda taşınan yolcu sayısı gösterilmiştir. Tablodaki sayısal veriler dikkatlice incelendiğinde uçak başına düşen dış hat yolcu sayısı iç hattakinden fazladır. Bilgisine ulaşılır. 310 2005 2006 2007 2008 Yıl Bu grafikten aşağıdaki sonuçlardan hangisi çıkarılabilir? (Önlisans 2010) A) B) C) D) E) 2008 yılında elde edilen turizm geliri 25 milyon doların üzerindedir. 2005 ve 2007 yıllarında turist başına elde edilen gelir birbirine eşittir. 2004 ve 2006 yıllarında elde edilen toplam turizm geliri 2008’dekinden fazladır. 2004-2008 yılları arasında gelen turist sayısı düzenli olarak artmıştır. Turistik tesis sayısının artmasıyla gelen turist sayısı da artmıştır. KPSS Coğrafya Cevaplı Test 1. Türkiye fiziki haritasında yeşil rengin en fazla olduğu bölge Marmara’dır. Bu durum aşağıdakilerden hangisine sebep olmamıştır? 2. 3. 4. Marmara Bölgesi’nde ekili ve dikili toprakların oranı öteki bölgelerdekinden fazladır. Buna rağmen Marmara Bölgesi, öteki bölgelerden tarım ürünleri alır. Bu durumun ana nedeni aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Yağış miktarının az olmasına B) Hidroelektrik potansiyelin düşük olmasına A) Ürünlerde çeşit azlığı C) Gerçek ile indirgenmiş sıcaklık arasındaki farkın az olmasına B) Nüfusun fazla oluşu C) Toprakların verimsizliği D) Ulaşımın gelişmiş olmasına D) İklimin elverişsizliği E) Turizmin gelişmiş olmasına E) Sulanabilen alanların azlığı Marmara Bölgesi’nde yetiştirilen başlıca ürünler, aşağıdakilerin hangisinde bir araya getirilmiştir? A) Buğday, fındık, çay B) İncir, üzüm, zeytin Batı Karadeniz bölümünün, Türkiye ekonomisine en önemli katkısı hangi alandadır? C) Ayçiçeği, pirinç, keten A) Endüstri bitkileri üretimi D) Buğday, arpa, pamuk B) Hayvancılık E) Pamuk, pirinç, muz C) Tahıl üretimi D) Maden çıkarma ve işleme E) Meyve sebzecilik 6. Genelde Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesimleri ile iç kesimleri arasında iklim özellikleri büyük farklılıklar gösterir. Ancak Orta Karadeniz Bölümü’nde bu farklılık azdır. Bu duruma neden olan temel etken aşağıdakilerden hangisidir? A) Kıyı akıntıları B) Yerşekilleri C) Denizden uzaklık D) Kıyı şekli E) Bitki örtüsü 7. Trabzon’un liman kenti olarak, Giresun ve Rize’ye oranla daha çok gelişmiş olması aşağıdakilerden hangisine bağlanabilir? A) Nüfusun fazla olmasına B) Tarımsal üretimin çok fazla olmasına C) Kıyıların elverişli olmasına D) Balıkçılığın çok gelişmiş olmasına E) İç bölgelere ulaşımın kolay olmasına Doğu Karadeniz Bölümü’nde dağların kıyıya paralel uzanmasının aşağıdakilerden hangisi üzerinde etkili olduğu söylenemez? A) Kuzeyden esen rüzgârların soğuk olması B) İç kesimlerde deniz etkisinin görülmemesi Aşağıdakilerden hangisi, Doğu Karadeniz ile Yıldız Dağları bölümlerinin ortak özelliklerinden biridir? C) Kıyı kesiminde bol yağış isteyen endüstri bitkilerinin yetişmesi A) Ulaşım ağının gelişmiş olması Kıyı kesimiyle iç kesimler arasında ulaşımın güç olması B) Şehirde yaşayan nüfusun fazla olması C) Sanayi kuruluşlarının yoğun olması Kuzey yamaçlardaki orman örtüsünün güney yamaçlarındakinden fazla olması. D) Bitki örtüsünün orman olması E) Düzlüklerin çok yer tutması D) E) 330 5. 8. ANAYASA EDİTÖR: Erdem CÖMERT Hukukun Temel Kavramları Hukukun Tanımı Hukuk Kaynaklarıyla İlgili Kavramlar Yazısız Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku) Hukuk Kurallarının Yaptırımları Yardımcı Kaynaklar Hukuk Kurallarının Yaptırımları Hukukun Sistematiği Kamu Hukuku Dalları 1. Anayasa Hukuku 2. İdare Hukuku 3. Ceza Hukuku 4. Vergi Hukuku 5. Devletler Genel (Umumi) Hukuku 6. Yargılama Hukuku 7. İcra ve İflas Hukuku Özel Hukuk Dalları 1.Medeni Hukuk Medeni Hukukta Hak Kavramı A) Kişiler Hukuku B) Aile Hukuku C) Miras Hukuku D) Eşya Hukuku E) Borçlar Hukuku 2. Ticaret Hukuku 3. Devletler Özel Hukuku İş Hukuku Çıkmış Sorular Cevaplı Test Geçmiş Yıllarda Çıkmış Sorular Analiz Tablosu 2006 2008 2010 Ortaöğretim 1 3 3 Önlisans 2 3 3 "Bildiğim tek şey hiçbir şey bilmediğimdir." Sokrates KPSS Anayasa HUKUKUN TANIMI Sosyal hayatı düzenleyen, uyulmadığı takdirde maddi müeyyideyle karşılaşacağımız kamu gücüyle desteklenmiş kurallar bütünüdür. Tarihte devlet kavramının oluşmasıyla beraber hukuk kuralları da ortaya çıkmıştır. Binlerce yıllık insanlık tarihinde toplumların oluşturdukları örf - adet, din, ahlak ve görgü gibi toplumsal kuralların bazılarına uyulmasının zorunlu hale getirilmesi ve uyulmaması durumunda devlet tarafından yaptırımlar uygulanması ilk hukuk kurallarını oluşturmuştur. Bir başka deyişle hukuk kurallarının kökenini toplumsal hayatı oluşturan diğer kurallar oluşturur. Örneğin yolda karşılaştığımız birine selam vermek bir görgü kuralıyken asker kişilerin birbirlerini selamlamaları hukuk kuralıdır. Askerlikte astın üstüne selam vermemesinin cezai yaptırımı vardır. Hukukun Kaynakları Hakim başvurmak Anayasa Kanun Kanun hükmün- de kararname Tüzük Yönetmelik Yazılı kurallarda hüküm bulunmaması kanun boşluğu, yazılı ve yazısız kurallarda hüküm bulunmaması hukuk boşluğudur. isterse Yazısız Hukuk Kuralları mevzu hukuk Yardımcı Kaynaklar Örf- Adet Suç ve Ceza kanuna dayanmak zorundadır. Ceza için sadece yazılı hukuk kurallarına, Mevzu Hukuk’a bakılır. Örf - Adetten faydalanılamaz. İçtihat (O ↓ kanun boşluğu Hakimler ve karar vericiler bir uyuşmazlığı çözümlerken ya da bir dava görüşülürken önem derecesine göre yukarıdaki kaynaklardan yararlanırlar. Önce yazılı kaynaklara bakılmalıdır. Yazılı kaynaklarda olaya uygulanacak bir norm bulunamazsa - buna kanun boşluğu denir - yazısız kaynaklara bakılması zorunludur. Yazısız kaynaklarda da uygulanacak bir norm bulunamaması durumunda - buna da hukuk boşluğu denir - istenirse yardımcı kaynaklara bakılabilir. Ancak yardımcı kaynaklardan yararlanılması zorunlu değildir. Hakim yardımcı kaynaklara bakmadan önce ya da baktıktan sonra hala davada uygulanacak bir norm bulamıyorsa re’sen (kendiliğinden) karar verir. Yani hakim, kanun koyucu olsaydı nasıl davranacağını düşünür ve hukuk yaratır. Hakim eğer zorunda Yazılı Hukuk Kuralları Hukuk kuralları genel, objektif, soyut, sürekli, maddi yaptırımlı kurallardır. müsbet hukuk ↓ hukuk boşluğu konuyla ilgili daha önce alınmış hukuksal kararlar (emsal dava)) Bilimsel görüş (DoktrinÖğreti) Hukuk Kaynaklarıyla İlgili Kavramlar Kanun Boşluğu: Hakimin bir uyuşmazlığın çözümünde uygulayabileceği yazılı hukuk kuralının bulunmayışıdır. Sosyal Hayatı Düzenleyen Kurallar 386 DİN KURALLARI Tanrı tarafından konulan bir takım emir ve yasaklardır. Din kurallarını içeriği itibariyle iki türlü incelemek mümkündür. Hukuk, dünyevi kurallarla daha çok ilgilidir. Uhrevi Allah ile kul arasındaki ilişkiyi düzenler. Örn: Namaz Kılmak, Oruç Tutmak Dünyevi İnsanların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenler. Örn: Zekat Vermek, Zina Yapmamak AHLAK KURALLARI Kişilerin birbirleriyle ya da kendi vicdanlarıyla olan ilişkilerini düzenler. Ahlak kuralları uyulması gereken duruma göre ikiye ayrılır. Subjektif Ahlak Kuralları Kişinin kendi vicdanına karşı nasıl davranması gerektiğini düzenler. Örn: Dürüst Olmak, Yalan Söylememek Objektif Ahlak Kuralları Kişilerin başkalarına nasıl davranmaları gerektiğini düzenler. Örn: Yoksullara yardım etmek ÖRF-ADET KURALLARI Uzun yıllardan beri sürekli yapılagelen toplumsal davranış kalıplarıdır. Bir davranışın örf - adet kuralı olarak kabul edilebilmesi için uzun zamandan beri tekrar edilmesi, sürekli olması ve geniş bir bölgede uygulanıyor olması gerekir. Örn: Nikah öncesi sözlenmek Yaptırımı ↓ Dışlanma ↓ YAPTIRIMI MANEVİDİR GÖRGÜ KURALLARI Bir kişinin hangi durumda nasıl davranması gerektiğini düzenleyen kurallarıdır. Görgü kuralları diğer sosyal kurallara göre müeyyidesi en az olan ve hukuk kurallarını en az etkileyen kurallardır. Ama diplomatik teamüllerin kökeni görgü kurallarıdır. Örn: Bir davete temiz kıyafetlerle katılmak vb. Yaptırımı ↓ Küçümsenme ↓ YAPTIRIMI MANEVİDİR HUKUK KURALLARI Kişilerin birbirleriyle kurdukları ya da kişiyle toplum arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar bütünüdür. Sosyal hayatı düzenleyen diğer kurallarla birebir ilgilidir. Özellikle ahlak kurallarının uygun bulmadığı bir konuyu hukuk kuralları uygun bulmaz. Diğer kurallardan en temel farkı maddi yaptırımlı olmasıdır. Örn: Hırsızlık yapmamak Yaptırımı ↓ Ceza, Cebri İcra, Tazminat, Hükümsüzlük, İptal ↓ YAPTIRIMI MADDİDİR Yaptırımı ↓ Günahkar Olma ↓ YAPTIRIMI MANEVİDİR Yaptırımı ↓ Ayıplanma ↓ YAPTIRIMI MANEVİDİR Hukuk Boşluğu: Hakimin bir uyuşmazlığın çözümünde uygulayabileceği yazılı ya da yazısız hukuk kuralının bulunmayışıdır. Re’sen: Hakimin kendiliğinden karar vermesi Pozitif Hukuk: Müspet hukuk ya da yürürlükteki hukuk olarak da adlandırılır. Belli bir ülkede, belli bir dönemde yürürlükte bulunan yazılı-yazısız hukuk kurallarının bütününe denir. Mevzu Hukuk: Mevzuat olarak da adlandırılır. Bir ülkede yetkili makamlar tarafından konulan ve halen yürürlükte bulunan yazılı hukuk kurallarının tümüne denir. Tabii Hukuk: İdeal hukuk ya da doğal hukuk olarak da adlandırılan “olması istenen” hukuktur. Akıl yoluyla ulaşılabilecek mutlak adalet düşüncesinin bir ürünüdür. İnsanın sadece insan olmaktan kaynaklanan doğal hakları olduğu anlayışına dayanır. Tarihi Hukuk: Şu an yürürlükte bulunmayan hukuka denir. Hakim yardımcı kaynaklardan yararlanmak zorunda değildir. Anayasa içtihatları; kanun hükmündedir. Yargıtay ve Danıştay’ın içtihatı birleştirme kararları da hakimin başvurmak zorunda olduğu kaynaklar arasında yer alır. Bilimsel Görüş (Doktrin): Hakkında net hüküm bulunmayan tartışmalı konularda hukuk bilim adamlarının ya da önemli hukuksal akımların görüşlerine başvurulması ve buradan hüküm çıkarılmasını sağlar. Normlar Hiyerarşisi: Yazılı hukuk kuralları arasındaki önem sıralamasıdır. Tüm yazılı normlar anayasaya uygun olmak zorundadır. Tüzük ve yönetmelikler de kanunlara uygun olmak zorundadır. Hukukun Temel Kavramları Örneğin:Kanunname-i Ali Osman Yazısız Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku) Herhangi bir makam tarafından konulmayan, kendiliğinden oluşan yazısız hukuk kurallarıdır. Bir ört adetin hukukun kaynağı olabilmesi için 3 unsur aranır: 1. Maddi unsur: Devamlılık ve tekrarlamadır. Normlar Hiyerarşisi Anayasa Yasalar Tüzükler Yönetmelikler Diğer Düzenleyici İşlemler 2. Manevi unsur: Toplumdaki genel inanıştır. 3. Hukuki unsur: Maddi yaptırımdır. Memleketin her yerinde bilinen ve uygulanan kurallar “genel örf ve adet hukukunu” oluşturur. Yarıcılık (tarımla ilgili) ve ortakçılık (hayvancılıkla ilgili) kurallar tüm ülkede bilinen genel örf ve adet kurallarıdır. Belli bir yörede uygulanan ya da sadece belli bir meslek grubunda geçerli örf ve adetler “özel örf ve adet” hukukunu oluşturur. Yardımcı Kaynaklar Örf-Adet Hukuku hakimin başvurmak zorunda olduğu kaynaklar arasında yer alır. İçtihatlar: O konuyla ilgili daha önce verilmiş yargı kararlarıdır. Türk hukukunda hakimler içtihatlardan yararlanmak zorunda değildir. Ancak hukuk boşluğu oluşması durumunda isteğe bağlı olarak örnek oluşturacak daha önceki kararlardan faydalanabilirler. 387 KPSS Anayasa Çıkmış Sorular 1. Aşağıdakilerden hangisi bir sosyal düzen kuralı niteliği taşımaz? (Ortaöğretim 2010) 4. Kazanç paylaşma amacı gütmeyen ve en az yedi kişinin bir araya gelmesiyle kurulabilen tüzel kişilik aşağıdakilerden hangisidir? (Önlisans 2010) A) Din kuralları B) Ahlak kuralları A) Vakıf Manevi kurallar B) Kolektif şirket D) Görgü kuralları C) Kooperatif E) Hukuk kuralları D) Komandit şirket E) Dernek C) Açıklama: Sosyal hayatı düzenleyen kurallar sırasıyla; Hukuk kuralları, Ahlak Kuralları, Din Kuralları ve Görgü kurallarıdır. Hukuk kuralları maddi yaptırımlı diğerleri manevi yaptırımlı kurallardır. Sosyal hayatı düzenleyen manevi yaptırımlı kurallar vardır ancak manevi kurallar yoktur. Açıklama: Özel Hukuk Tüzel Kişileri bireyler tarafından özel hukuk esasına göre kurulan kişiliklerdir. Kazanç paylaşımı açısından kendi içerisinde iki gruba ayrılır. Kar Amacı Güdenler: Anonim, Limited, Komandit vb. kar amacına yönelik ticari tüzel kişiliklerdir. Kar Amacı Gütmeyenler: 2. 1. Dernekler: - Kişi topluluğudur - En az yedi kişiden oluşur - En çok üye sayısı sınırlaması yoktur 2. Vakıflar: - Mal topluluğudur Hukukta bir olayın veya olgunun varlığını veya yokluğunu ispata yarayan araçlara ne ad verilir? (Ortaöğretim 2010) A) Fiil B) Ehliyet D) Delil C) Marka E) İspat yükü Kişilerden oluşmadığı için kendine özgü organları vardır. Açıklama: Delil; mahkeme önüne gelen bir olayın (cinayet, kiranın ödenmemesi, satılan malın bozuk çıkması, bir trafik kazası gibi akla gelebilecek hemen her şey), kanunda o olayla ilgili olarak gösterilen duruma (adam öldürme suçu, kiracının kirayı zamanında ödememesi, satım sözleşmesinde ayıpla ilgili hükümler, haksız fiil ve tazminat hükümleri) uyup uymadığını belirlemek için kullanılır. Hukuka aykırı olgunun varlığının ya da yokluğunun ispatlanmasına yarayan her türlü araçtır. 5. 3. Kişinin doğumundan ölümüne kadar geçen süre içinde özel hukuk ilişkilerinin düzenlendiği temel kanun aşağıdakilerden hangisidir? (Ortaöğretim 2010) A) Kayın hısımlığı B) Alt soy hısımlığı C) Üst soy hısımlığı A) T.C. Anayasası D) Yan soy kan hısımlığı B) Türk Ceza Kanunu E) Evlat edinmeden doğan hısımlık C) Borçlar Kanunu D) Türk Ticaret Kanunu E) Türk Medeni Kanunu Açıklama: Anayasalarda özel hukuk ilişkileri değil devletin organları, özellikleri ve kamusal haklar yer alır, Ceza kanunu sadece konusu suç teşkil eden davranışlarla ilgilidir, Borçlar ve Ticaret kanunları ise özel ya da tüzel kişilerin aralarındaki alım-satış vb sözleşmeleri incelerler. Kişinin doğumundan itibaren ergin olma, evlenme, boşanma, miras, eşya ve mal sahipliği (mülkiyet) ve diğer tüm ilişkileri inceleyen hukuk dalı Medeni Hukuk’tur. 408 Kardeşler arasındaki hısımlığa ne ad verilir? (Önlisans 2010) Açıklama: HISIMLIK: İki kişi arasındaki hukuksal ilişki demektir. 3 türü vardır. 1. Kan Hısımlığı: Birbirinin soyundan ya da ortak bir soydan gelenler arasındaki ilişkidir. a) Alt Soy-Üst Soy Hısımlığı: Birbirinden doğan ya da türeyenler içindir. b) Yan Soy Kan Hısımlığı: Ortak bir soydan gelenler arasındaki hısımlıktır. Kardeşler, kuzenler… 2. Evlenme Hısımlığı (Kayın hısımlığı): Evlenen kişinin eşinin kan hısımları ile hısımlığıdır. 3. Sözleşme Hısımlığı: Evlat edinme ile oluşan hısımlıktır. İdare Hukuku İdare Hukuku İdare (Kamu Yönetimi) A. Merkezden Yönetim İlkesi B. Yerinden Yönetim İlkesi C. Türkiye’nin İdari Yapısı D. Merkezi İdarenin Taşra Teşkilatı Kamu Kuruluşları Özet Çıkmış Sorular Cevaplı Test Geçmiş Yıllarda Çıkmış Sorular Analiz Tablosu 2006 2008 2010 Ortaöğretim 1 3 1 Önlisans 2 1 2 “Devlet büyüdükçe, özgürlük de o oranda küçülür.” Jean Jacques Rousseau İDARE HUKUKU KPSS Anayasa TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLET TEŞKİLATI YASAMA (TBMM) MERKEZDEN YÖNETİM YÜRÜTME CUMHURBAŞKANI YARGI (Bağımsız Mah.) KABİNE / HÜKÜMET NOT: YERİNDEN YÖNETİMLER EVRENSEL AÇIDAN İDARİ YERİNDEN YÖNETİM ve SİYASİ YERİNDEN YÖNETİM OLARAK İKİYE AYRILIR. TÜRKİYE'DE SİYASİ YERİNDEN YÖNETİM KURULUŞLARI BULUNMADIĞINDAN ÇİZİM İDARİ YERİNDEN YÖNETİM TEŞKİLATI ÜZERİNDEN YAPILMIŞTIR. CUMHURBAŞKANI BAKANLAR KURULU YERİNDEN YÖNETİM Yer Yönünden Yerinden Yönetim Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim (YEREL YÖNETİM / MAHALLİ İDARE) (FONKSİYONEL YERİNDEN YÖNETİM) BAKANLIKLAR Yerel Yönetimler Birliği TAŞRA TEŞKİLATI BÖLGE (Bölge Valiliği) İL GENEL YÖNETİMİ (Vali) İLÇE GENEL YÖNETİMİ (KAYMAKAM) İL ÖZEL İDARESİ BELEDİYE VALİ İL ENCÜMENİ İL MECLİSİ 5393 A TABİ BELEDİYELER BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ KÖY MUHTAR İHTİYAR HEYETİ KÖY DERNEĞİ BİRLİK MECLİSİ BİRLİK ENCÜMENİ (İdari Teknik) Bilimsel, Sosyal, İktisadi Kurumlar Üniversiteler TRT KİT'ler Meslek kuruluşları BİRLİK BAŞKANI BELEDİYE MECLİSİ BELEDİYE ENCÜMENİ BELEDİYE BAŞKANI İDARE (KAMU YÖNETİMİ) Devletin idari fonksiyonu, yasama, yürütme ve yargı organlarının yanı sıra günlük yaşamın toplumsal gereksinimlerini gidermek için yürütülen kamusal faliyetlerdir. Toplumun günlük ve ortak ihtiyaçlarını karşılamak ve böylece kamu yararını gerçekleştirmek için yürütülen faliyetleri; 498 A. Merkezden Yönetim İlkesi 1. Merkezden Yönetimin İlkeleri Hizmetler bir merkezde toplanmıştır.Karar alma ve alınan kararları uygulama yetkisi merkezdedir. Merkez yönetiminin üstlendiği hizmetler hem merkezde hem taşrada, merkeze ait görevliler tarafından yürütülür. Hizmetlerin yürütülmesi için gerekli gelir ve giderler de merkezileştirilmiştir. Milli güvenliğin korunması, Kolluk faliyetleri, 2. Merkezden Yönetimin Yararları Kamu hizmetleri, Özendirme ve destekleme faliyetleri, Merkezden yönetim ilkesi, devlet yönetiminde birligi sağlanmıştır. İç düzen faliyetleri, Planlama faliyetleridir. Kamu hizmetlerinin verimli bir şekilde yürütülmesi için gereken uzmanlık ve parasal imkanlar, merkezden yönetim ile daha kolay elde edilmektedir. Hizmetlerin eşit bir düzeyde ülkeye yayılması sağlanmaktadır. Hizmetlerin maliyeti azaltılmaktadır. Kamu görevlileri yerel etkilerden kurtulmaktadır. Uluslararası Kuruluşlar ve Güncel Olaylar Uluslararası Kuruluşlar ve Güncel Olaylar Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar A. Milletler Cemiyeti B. Birleşmiş Milletler C. Uluslararası Af Örgütü D. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü E. G-8 F. D-8 G. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı H. Avrupa Birliği K. Avrupa Konseyi L. Avrupa İşbirliği ve Güvenlik Teşkilatı M. Batı Avrupa Birliği N. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgüt O. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü P. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Bölgesi R. İslam Konferansı Örgütü S. Bağımsız Devletler Topluluğu T. Hem AB Hem de Nato Üyesi Olan Ülkeler U. Türkiye’nin Üye Olduğu Uluslararası Kuruluşlar V. Türkiye’nin Kurucu Olduğu Uluslararası Kuruluşlar Kpss Güncel Bilgiler Vize Kalkan Ülkeler Unesco’nun Dünya Mirası Listesindeki Doğal ve Kültürel Varlıklarımız Çıkmış Sorular Cevaplı Test Geçmiş Yıllarda Çıkmış Sorular Analiz Tablosu 2006 2008 2010 Ortaöğretim 4 4 3 Önlisans 3 4 2 “İki günü bir olan bizden değildir.” Hz. Muhammed KPSS Anayasa ULUSLARARASI ÖRGÜT ve KURULUŞLAR A. Milletler Cemiyeti Misak hükümlerini yerine gertirebilecek yetkili organların bulunması ve katılım yetersizliği, Almanya, İtalya, Japonya ve Sovyetler Birliğinin örgütten ayrılmaları ve 2. Dünya Savaşı’na engel olunmaması örgütün varlığının sona ermesine sepep oldu. Türkiye 1932 yılında örgüte üye olmuştur. B. Birleşmiş Milletler 1 Ocak 1942 yılında, Amerikan, İngiliz ve Sovyetl temsilcileri Birleşmiş Milletler Bildirisini imzalamışlardır. Birleşmiş Milletler Antlaşması, 24 Ekim 1945 tarihinde resmen yürürlüğe girmiştir.Örgütün, kurulduğu yılarda 51 olan ülke sayısı şuan itibariyle 192’ye ulaşmıştır (Türkiye kurucu ülkeler arasında yer alır). e. Genel Sekreterlik BM’in diğer organların çalışması için gerekli ortam ve koşulları sağlar. Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barışı bozucu olaylar konusunda rapor hazırlar ve Güvenlik Konseyine sunar. f. Vesayet Konseyi Milletler cemiyetindeki manda rejimi yerine Birleşmiş Milletler bünyesinde Vesayet konseyi olusturmaktadır. Yönetimi denetlemek amacıyla kurulmuştur. Her üyenin bir temsilcisi bulunmaktadır. Yönetici otoriteler tarafından hazırlanan raporları incelemek, Kabul edilen dilekçeleri, yönetici otoritelerle birlikte incelemek bellil tarihlerde, Vesayet bölgelerine ziyarette bulunma imkanı tanımak ve tüm bu eylemleri vesayet antlaşmalarına uygun bir şekilde yürütmektedir. 2. BM ile İlişkilendirilmiş Uluslararası Örgütler ve Bağlı Uzman Kuruluşlar a. Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Örgüt yapısal olarak idari bölümlere ayrılmıştır; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Genel Sekterterlik ve Uluslararası Adalet Divanı. Örgütün en göz önündeki merci Genel Sekreterdir ve 1 Ocak 2007 de bu görevi Kofi Annan’dan devralan Ban Kİ-moon (Güney Kore) sürdürmektedir. FAO nun temel amacı, tarım, ormancılık, balıkçılık alanlarında araştırma - geliştirme yapmak, az gelişmiş ülkelerin tarımsal gelişme alanlarına yardım sağlamak ve dünya gıda sorunu ile ilgilenecek mali ve teknik olanaklar araştırmaktır. Örgüt merkezi İtalyanın başkenti Roma’dadır. 1. Yapısı b. Uluslararası Çalışma Teşkilatı (ILO) Üye devletlerden oluşur. Her üyenin Genel Kurulundaki temsilcileri beş kişiden çok olamaz. Birleşmiş milletlerin çalışma konularından sorumlu olup merkezi Cenevre’dedir. Her üye ülke ILO’da iki hükümet temsilcisi ile birer işçi ve işveren tarafından temsil olunur. b. Güvenlik Konseyi c. Uluslararası Para Fonu Siyasal alanda bir yürütme organıdır ve 15 üyesi vardır. 1944’de Bretton Woods Konferanslarında kararlaştırılmış ve uluslararası para sisteminin işleyişini sağlamak üzere kurulmuştur. a. Genel Kurul BM Güvenlik Konseyinde veto hakkına sahip beş daimi üye bulunur. ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve Çin Halk Cumhuriyeti. c. Ekonomik ve Sosyal Konsey Genel Kurulca secilen 54 üyeden oluşur. IMF, uluslararası mali düzeni sağlamak, Dünya Bankası ise uluslararası kalkınma konularına yönelik faliyetlerde bulunmak üzere kurulmuşlardır. d. Uluslararası Adalet Divanı Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi tarafından mutlak çoğunluk esasına göre seçilen 15 yargıçtan oluşur. Yanlızca devletlerin Divan önünde taraf olabilme yetkileri vardır. Bu açıdan bireysel başvuru yolu kapalıdır. Divan tarafından alınan bir kararın uyulmamasının herhangi bir yaptırımı bulunmamaktadır. Divan kararına uyulmaması halinde izlenecek yol Güvenlik Konseyine başvurmaktır. UAD’nın bir başka yetkisi de uluslararası uzmanlık kuruluşlarına “danışma görüşleri’’ vermektedir. Doğrudan UAD’nın önüne gelmeyen konularda, Divanın görüşünü almak da mümkündür. UAD Hollanda Lahey’dedir. 514 IMF’nin başlıca fonksiyonu, dış ödeme açığı olan ülkelere kısa vadeli kredi açmaktır. O bakımdan uzun vadeli kalkınma kredileri veren Dünya Bankası’ından farklıdır. Türkiye 19.12.1947 tarih ve 5016 sayılı yasa ile IMF ve Dünya Bankasına resmen üye olmuştur. d. Dünya Bankası Resmi adı Uluslararası İmar ve Kalkındırma Bankası olan bu banka BM’ye bağlı çok yönlü uluslararası bir finansal kuruluştur. Dünya Bankasından kredi alabilmek için once, Kabul edilir projeler hazırlamak gerekir. Bunlar ülkelerin ekonomik ve mali politikalarıyla uyumlu olmalıdır. Proje hazırlamasına bazen banka uzmanları da katılabilir. KPSS Anayasa Deneme-5 1. 2. 3. 4. 536 Hukuk Kurallarını diğer sosyal düzen kurallarından ayıran en önemli özellik aşağıdakilerden hangisidir? 5. “Kanunlar süreklidir yani yürürlüğe girdikleri tarihten itibaren kapsamına giren kişi ve olaylara her zaman uygulanır.” A) Manevi yaptırımlı olması Bu ilkenin istisnası aşağıdakilerden hangisidir? B) Devlet tarafından konması A) Medeni Kanun C) Yasama organı tarafından konması B) Türk Ceza Kanunu D) Maddi yaptırımlı olması C) Bütçe Kanunu E) Kişilerle kiler arasındaki ilişkileri düzenlemesi D) Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu E) Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu On beş yaşındaki bir öğrencinin ana babasının izni olmadan yapmış olduğu bir satışın sözleşmesi aşağıdaki yaptırımlardan hangisine tabidir? A) Yokluk B) Butlan C) Hükümsüzlük D) Nisbi butlan E) Tek taraflı bağlamazlık Bir kimsenin hacizden mal kaçırmak amacıyla evini başkasına satmış gibi işlem yapması halinde hangisi söz konusudur? A) İkrah B) Hile C) Muvazaa D) Hata E) İrade bozukluğu Anayasamıza göre aşağıdakilerden hangisi seçimlerin ilkelerinden biri değildir? 6. 7. 8. Aşağıdakilerden hangisi milletvekillerinin sahip oldukları yasama dokunulmazlığının bir sonucudur? A) Milletvekillerinin sahip oldukları mallarına dokunulamaması B) Milletvekillerinin TBMM çalışmalarına katılma zorunluluğunun bulunmaması C) Milletvekillerinin Meclis kararı olmaksızın tutuklanamaması D) Milletvekillerine, milletvekilliği süresince konut tahsis edilmesi E) Milletvekillerinin görevleri ile bağdaşan mesleklerini yürütebilmesi Cumhurbaşkanı,TBMM tarafından vatan ihanetle suçlanması durumunda aşağıdakilerden hangisi tarafından yargılanır? A) Devlet Güvenlik Mahkemesi B) Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesi C) Yargıtay Genel Kurulu D) Ağır Ceza Mahkemesi E) Askeri Yargıtay 1982 Anayasası’na göre, aşağıdakilerden hangisi yüksek mahkemelerden biridir? A) Genel oy ilkesi A) Bölge İdare Mahkemesi B) Gizlilik ilkesi B) Yüksek Hakem Kurulu C) Serbestlik ilkesi C) Devlet Güvenlik Mahkemesi D) Açıksayım ilkesi D) Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu E) Çift derecelilik ilkesi E) Uyuşmazlık Mahkemesi
